ZINTEGROWANA GOSPODARKA
ODPADAMI
Problem odpadów, ich usuwania i unieszkodliwiania od zarania dziejów
towarzyszył ludzkości. Rzadko kiedy uświadamiamy sobie, że wpływał on w istotny
sposób na historię wielu plemion a niekiedy i całych narodów. Dzisiaj, bez większej
przesady można powiedzieć, że problem odpadów może wpłynąć na losy całej
cywilizacji i tylko od nas samych zależy czy wpływ ten będzie pozytywny czy
negatywny. Niestety analizując historię gospodarki odpadami i odchodami poprzez
wieki, należy stwierdzić, że drastyczniejsze zmiany w rozwiązywaniu problemów w
tym zakresie następowały bądz
po tragicznych wypadkach w rodzinach klanów
rządzących, bądz
po seriach epidemii obejmujących swym zasięgiem znaczne
tereny Europy.
W Europie Północnej jedno z największych prehistorycznych wysypisk
śmieci miało 320 m długości, 65 m szerokości i 8 m wysokości. Było ono używane w
epoce kamiennej w latach 5000 -2000 przed n.e. Mieszkańcy Mezopotamii,
Asyryjczycy i Babilończycy byli pierwszymi, którzy budowali wodociągi i kanalizację
ścieków. W czasach Greckich istniały już duże miasta jak Ateny (250 tys.
mieszkańców) czy Aleksandria (550 tys. mieszkańców). Z tego okresu pochodzą
pierwsze publiczne toalety, sieć kanalizacyjna i przepisy o usuwaniu śmieci z
gospodarstw domowych. W Atenach część ścieków z toalet odprowadzano
otwartymi kanałami. Były także kanały podziemne. Niestety cieki wodne często były
wykorzystywane do odprowadzania ścieków. Z potoku Eridos Grecy mogli pić wodę
jeszcze w IV wieku p.n.e. lecz póz
niej potok ten został całkowicie zanieczyszczony.
Często, jeśli domy nie były podłączone do kanalizacji, nieczystości wylewano na
ulicę. W Atenach wtedy już funkcjonował przedsiębiorca zajmujący się śmieciami
(koprologen), który był zobowiązany do składowania śmieci w odległości 2 km od
miasta. Już 380 lat p. n. e. największym miastem były Teby. Posiadało ono sprawnie
funkcjonującą kanalizację, oczyszczano ulice oraz wywożono śmieci z miasta. W
okresie cesarstwa Rzym był miastem olbrzymiego przepychu z dobrze działającym
systemem rurociągów wodnych i akweduktów. Sieć podziemnych kanałów pomagała
usuwać ścieki. Wykorzystywano i przerabiano złom metali. W 300 roku p.n.e. w
Rzymie było 144 latryna publika a system kanalizacyjny cloaca maxima był ciągle
rozbudowywany. Po upadku Rzymu wszystko podlegało ogólnemu nieładowi i do XV
wieku skutkowało licznymi epidemiami dziesiątkującymi ludność. Wtedy to
przystąpiono do przywracania i odbudowy systemu kanalizacji.
W Polsce usuwa się rocznie około 45 mln m3 odpadów komunalnych.
Odpady te prawie w całości trafiają na wysypiska. Można powiedzieć, że w kraju nie
istnieje sprawny system zbierania i utylizacji odpadów komunalnych.
 Człowiek zniszczył świat, a na koniec zniszczy samego siebie
Postępująca degradacja środowiska naturalnego jest niechcianym efektem
działalności człowieka - skutkiem rozwoju cywilizacji. Odbudowanie tego co zostało
zniszczone i ochrona resztek nieskażonego środowiska - to zadania stojące przed
nami wszystkimi. Co zrobić, aby nasza wiedza i umiejętności pozwoliły na podjęcie
działań na rzecz ochrony środowiska? Tylko edukacja ekologiczna prowadzona na
szeroką skalę może dostarczyć wiedzy, która pozwoli skutecznie i efektywnie
inicjować działania proekologiczne. Zmiana orientacji oraz zapatrywań na potrzeby
ekologiczne wyzwoliła lawinę inicjatyw oraz wzrost liczby publikacji, krajowych
konferencji, seminariów, poświęconych problematyce obróbki odpadów.
Istnieje konieczność realizacji skojarzonej gospodarki odpadowej, a więc
odrzucenie pojęcia odpadu jako jedynie nieidentyfikowalnej masy na rzecz
racjonalnej, monitorowanej i selektywnej gospodarki odpadami, opartej na
przesłankach rachunku ekonomiczno-ekologicznego. Rozwój cywilizacji, a w
szczególności rozwój technik przemysłowych, spowodował zagrożenia, które
ludzkość sama generuje i prowokuje. Jest to skutek niedoskonałości produktów i
procesów technologicznych, ale także niefrasobliwości ludzkiego działania.
Wszystko to stanowi duży zbiór zagrożeń i współczesnego ryzyka. Z wielu z nich nie
zdajemy sobie nawet sprawy, gdyż tak bardzo spowszedniały.
Zagrożenia i związane z nimi ryzyko, istniały od zarania dziejów ludzkości.
Ponieważ technika, i to na każdym poziomie rozwoju cywilizacji, jest zbiorem
zagrożeń i ryzyka pochodzenia antropogenicznego, dlatego też jesteśmy coraz
bardziej społeczeństwem ryzyka, a także społeczeństwem wielu zawodnych
technologii i rozwiązań technicznych. Z uwagi jednak na fakt, że ryzyko jest
wielkością prawdopodobieństwa, to nie ma i nie może być stuprocentowego
zabezpieczenia przed zagrożeniami. Ryzyka w zasadzie nie przyporządkowano
jeszcze ściśle do określonego działu nauki. Ostatnio jednak coraz częściej mówi się
o inżynierii środowiska jako o tym dziale, który zagrożeniom i ryzyku jest najbliższy.
W inżynierii środowiska jest dużo inwestycji kontrowersyjnych i nieudanych
(w tym głównie stare wysypiska odpadów - tzw. dzikie), niechętnie przyjmowanych
przez społeczeństwo, niemniej jednak są to w wielu przypadkach inwestycje
niezbędne. Środowisko to system, w którym musimy żyć, a oddziałują na niego
pozytywne i zdecydowanie negatywne czynniki, w którym istnieją ścisłe powiązania
pomiędzy działalnością człowieka a tym co go otacza. Jeśli staramy się ocenić
stopień ryzyka, to metody ocen muszą być jasne i akceptowane, a treść musi być
możliwa do zrealizowania. Dochodzimy w konsekwencji do wniosku, że katastrofy i
awarie w sferze techniki są nieuniknione.
Sprawy związane z wywozem, unieszkodliwianiem i składowaniem odpadów
budzą w ostatnich latach najwięcej emocji i kontrowersji społecznych. Dzieje się to
tak dlatego, że w niektórych krajach, w tym również w Polsce, dominują wciąż
rozwiązania przestarzałe, chybione lub wręcz złe. Stąd i spore ryzyko wywodzące
się głównie ze z
le zaprojektowanych lub dzikich wysypisk odpadów.
Dzikie wysypiska to nadal bardzo powszechny obraz u nas i w wielu krajach.
Jednak i w tej dziedzinie notuje się widoczny postęp, i to nie tylko w konkretnych
rozwiązaniach, ale też w sferze organizacji.
Hasło  Minimalizacja odpadów - minimalizacja ryzyka ma swoje
uzasadnienie. Minimalizacja odpadów oznacza przede wszystkim zmniejszenie
szybkości wydobywania surowców pierwotnych, a także takie przestawienie
procesów produkcyjnych, aby zminimalizować masę wsadu (surowce, energia,
woda), przy jednoczesnym zminimalizowaniu pozostałości poprodukcyjnych (czyste
technologie). Produkty powinny być takie, aby po okresie normalnego użytkowania
nadawały się jeszcze do odzysku jako odpady surowcowe (wtórne).
Pozostałości poprodukcyjne powinny znalez
ć zastosowanie w różnych
procesach technologicznych. Jest to konsekwentne odejście od tzw.  technologii
końca rury , w której dopiero po procesie produkcyjnym analizowało się ilość i skład
odpadów i rozważało możliwości ich unieszkodliwiania. Przedstawione
postępowanie wiąże się z nowymi technologiami, z segregacją rzeczywistych
odpadów już u z
ródeł powstawania, z wyodrębnionymi technologiami zawracania
odpadów surowcowych itp., a zatem, na każdym etapie z właściwym postępowaniem
w celu minimalizacji ryzyka.
Minimalizacja odpadów oznacza lepsze opanowanie gospodarowania każdą
pojedynczą frakcją użytkową. Lepsze opanowanie technologii wykorzystania
odpadów, ich przeróbki lub recyklingu, to siłą rzeczy także zmniejszenie ryzyka.
Analiza zagrożeń i ryzyka w gospodarce odpadami powinna być obligatoryjna.
Właściwe wykonanie składowisk odpadów niebezpiecznych minimalizuje
rzeczywiście ryzyko skażenia powietrza, gruntu i wód podziemnych. Właściwie
rozwiązane instalacje do ujmowania gazów wysypiskowych, a także dobre
oczyszczanie odcieków, czynią temu również zadość. W przyszłości będzie można
niektóre z nich pominąć, jeśli będzie miała miejsce pełna selekcja odpadów. W
najnowszej ustawie o odpadach jest mowa tylko o odpadach nadających się do
wykorzystania, i takie procesy będą miały bezwzględny priorytet, jak również o
odpadach, których wykorzystać nie można i które nadają się tylko do
składowania, czyli są całkowicie nieaktywne. W ustawie tej mówi się o następującej
kolejności w gospodarce odpadami:
�� unikanie powstawania odpadów, głównie przez zmniejszenie ich ilości i
szkodliwości,
�� materiałowe i energetyczne wykorzystanie odpadów, przy czym priorytet
mają metody proekologiczne, czyli mniej uciążliwe dla środowiska.
Prawidłowa gospodarka materiałowo-odpadowa ma więc bezwzględne
pierwszeństwo przed zwykłym usuwaniem odpadów na wysypiska.
SEGREGACJA I PRZERÓBKA ODPADÓW
ZINTEGROWANA GOSPODARKA ODPADAMI (ZGO)
W ustawie o odpadach zawarto definicje odpadów i ich klasyfikację.
Pojęcie ZGO wywodzi się z definicji ekorozwoju i obejmuje skuteczne zarządzanie
obecnymi odpadami, przy jednoczesnym poszanowaniu zasobów i ochronie
środowiska na rzecz obecnego i przyszłych pokoleń. Zintegrowaną gospodarkę
odpadami (ZGO) definiuje się jako proces systematycznego wprowadzania
rozwiązań strategicznych i technologicznych, które zapewniają ochronę środowiska.
Dziś już wiadomo, na przykładzie doświadczeń zachodnich, że tylko budowa
systemu zintegrowanego może liczyć na sukces techniczny i poparcie społeczne i
dlatego powinna być celem każdej długofalowej strategii. W koncepcjach planów
strategicznych tworzenia gospodarki zintegrowanej przyjmuje się okres 20 - 30 lat.
Oznacza to, że zarówno krajom wysoko uprzemysłowionym, a tym bardziej naszemu
krajowi, daleko jeszcze do pełnej realizacji tego celu.
Uwzględnianie w scenariuszach gospodarki odpadami kombinacji kilku
metod unieszkodliwiania to najważniejszy element. Chodzi tu o nie
dyskryminowanie na wstępie żadnej z metod, pamiętając, że uwzględnienie
wzajemnego ich oddziaływania może pozwolić na uzyskanie lepszych efektów, niż
stosowanie jednej metody lub rozwiązań nawzajem sobie przeszkadzających.
Metody te, nazywane elementami ZGO, przedstawia się z reguły w następującej
zhierarchizowanej formie:
�� minimalizacja masy (objętości) i toksyczności potencjalnych odpadów,
�� elementy recyklingu, w tym odzysk wybranych składników (także
niebezpiecznych),
�� fizyko-chemiczne i biotermiczne unieszkodliwianie odpadów (np.
utylizacja termiczna, kompostowanie, metanizacja), połączone z odzyskiem
energetycznym i materiałowym,
�� składowanie pozostałych odpadów w sposób nie zagrażający zdrowiu
ludzkiemu i środowisku naturalnemu.
UTYLIZACJA - TO PRZYSZA
OŚĆ W GOSPODARCE ODPADAMI
Problem odpadów traktowany dotychczas marginalnie stał się obecnie
priorytetowym. W momencie przywrócenia samodzielności samorządom lokalnym,
ciężar odpowiedzialności za prawidłową organizację oczyszczania miast i gmin, a
tym samym selektywną gospodarkę odpadami, przerzucono na samorządy.
Jako wytyczne do opracowania regulaminu usuwania odpadów należy przyjąć
następujące cele i tezy:
�� unikanie odpadów i ich utylizacja,
�� zwiększenie stopnia materiałowej utylizacji odpadów,
�� koniec z prostymi wysypiskami odpadów bez właściwego uszczelnienia dna,
bez odgazowania i bez zagospodarowania wód ściekowych na rzecz ochrony
zdrowia środowiska,
�� segregacja odpadów, ich utylizacja zaś składowanie tylko pozostałości.
Unikanie odpadów i ich utylizacja mają pierwszeństwo przed procesem
składowania odpadów.
Przez pojęcie unikanie odpadów rozumie się wszelkie przedsięwzięcia i
czynności zapobiegające powstawaniu odpadów w produkcji i u konsumentów. W
tym celu konieczne jest przekształcenie obecnie istniejących procesów
produkcyjnych i usług (np. zamiana opakowań plastikowych na szklane), a także
zmiana zachowań konsumentów.
Utylizacja różni się od unikania odpadów tym, że faktycznie powstałe
odpady muszą być, przez działanie na nie siły roboczej, surowców i energii, zbierane
i poddane obróbce. Wraz z kontynuacją produkcji, konsumpcji dóbr i prowadzeniem
usług niemożliwe jest całkowite zapobieżenie powstawania odpadów, mimo
prowadzenia działań w zakresie unikania odpadów. Odpady winne być poddane
maksymalnej ich utylizacji w sposób wykluczający ich zagrożenie dla środowiska.
Zwiększenie stopnia materiałowej utylizacji odpadów zakłada istnienie wstępnej
segregacji odpadów. Wczesne ujęcie pewnych frakcji materiałowych (szkła, odpady
zielone, papier, tektura, drewno, złom, odpady kuchenne i rzemieślnicze) prowadzi
do redukcji masy odpadów poddawanych przeróbce i składowaniu.
Selektywna gospodarka pozwala na odzysk jakościowo cennych materiałów
wtórnego użytkowania. Granice materiałowej utylizacji wyznaczają różne technologie
sortowania, poprzez segregację materiałów wtórnego użytkowania i możliwości ich
sprzedaży. Ze względu na ochronę zdrowia i środowiska trzeba założyć, że
składowanie odpadów w przyszłości dozwolone będzie jedynie wtedy, kiedy przy
zastosowaniu odpowiedniej techniki zmniejszy się w nich zawartość składników
organicznych i materiałów możliwych do wtórnego wykorzystania.
Koniec ze składowaniem odpadów nie poddawanych przeróbce.
Aby uzyskać surowce wtórne o wysokiej jakości - dla dalszego ich
zagospodarowania, niezbędne jest ujęcie ich asortymentowo przez wstępną
segregację odpadów już w miejscu ich powstawania. Można to osiągnąć systemem
dostawczym lub odbiorczym.
Przy systemie dostawczym, wyselekcjonowane odpady wrzucane są do
podstawionych kontenerów - depozytów.
System ten odznacza się niskimi kosztami segregacji wstępnej, natomiast
asortymentowe wskaz
niki ujęcia uznawane są za niskie (odpady zanieczyszczone
wymagają dalszego sortowania).
Przy systemie odbiorczym mieszkańcy przygotowują i przechowują
wyselekcjonowane odpady (np. chemikalia, farby, baterie, odpady kuchenne itp.) do
odbioru przez wyznaczony transport. Koszty odbioru są większe, ale system ten
odznacza się większymi wskaz
nikami asortymentowego ujęcia odpadów. Odpady nie
wymagają dalszego sortowania, mogą być bezpośrednio oddawane do dalszego
zagospodarowania. W kosztach tych przedsięwzięć musi partycypować
społeczeństwo, gdyż bez jego udziału nie ma możliwości wprowadzenia w życie tych
systemów ujęcia odpadów. Oddzielenie szkodliwych substancji z odpadów
przemysłowych i socjalno-bytowych może być dokonane jedynie przez selektywne
ich ujęcie w miejscu ich powstawania, a więc u mieszkańców. Ze względu na
różnorodność szkodliwych substancji występujących w odpadach w małych ilościach
i warunków dostarczania ich do zakładów unieszkodliwiających je, niezbędne jest
zastosowanie tymczasowego przechowywania. Po przetransportowaniu ich do
zakładu utylizacji poddawane są one działaniu różnych technologii (chemiczno-
fizycznym, cieplnej utylizacji, składowaniu). Gospodarka odpadami i polityka
utylizacji są ważnym punktem dzisiejszej polityki środowiskowej.
Dziś bardziej niż kiedykolwiek - stojąc przed ciągle rosnącymi górami
odpadów i jednocześnie, przy coraz mniejszej pojemności składowania - konieczne
jest doskonałe ustalenie struktury usuwania odpadów, segregacji i recyklingu.
Do najważniejszych celów powinno zatem należeć:
�� redukcja odpadów na płaszczyz
nie produkcyjnej i konsumpcyjnej,
�� wzrost stopnia utylizacji odpadów,
�� wprowadzenie wysokowartościowych technologii do procesu usuwania odpadów nie
nadających się do utylizacji.
W procesach utylizacji odpadów wykorzystywane i unieszkodliwiane powinno być
około 70% odpadów, pozostałe 30% jako balast musi być składowane na
wysypiskach. Wysypiska stanowić powinny więc jedynie ostatnie ogniwo procesu
zagospodarowania odpadów - nie mogą być traktowane jako rozwiązanie
podstawowe
Na środowisko przyrodnicze silnie oddziałuje zarówno sfera gospodarcza
jak również sfera konsumpcyjna, dlatego w modelu efektywnego gospodarowania
zasobami konieczne jest uwzględnianie obu sfer. Posiadane dobra charakteryzują
się ograniczonością i dlatego środowisko naturalne warunkuje biologiczny rozwój
człowieka. Sterowanie procesami gospodarczymi powinno odbywać się w takich
obszarach i rozmiarach aby nie naruszono niezbędnej równowagi w przyrodzie.
Istotne znaczenie ma więc prawidłowe ukształtowanie zależności pomiędzy
wielkością zasobów naturalnych a wielkością strumieni wartości użytkowych.
Właściwe określenie tej relacji jest bardzo istotne ze względu na konieczność ich
zbilansowania w długim okresie gospodarowania, dla utrzymania ciągłości produkcji.
Zasoby przyrody, nawet traktując je w dynamicznym ujęciu, są ograniczone.
Obniżona podaż poszczególnych surowców wynikająca z ich wyczerpywania się,
wzrost kosztów produkcji z trudniej dostępnych zasobów, brak środków
inwestycyjnych na urządzenia eksploatacyjne, konieczność zwiększenia produkcji
żywności itp. powoduje wzrost cen surowców. Ten schemat ma charakter globalny,
to znaczy, obejmuje świat jako całość. W okresie po II wojnie światowej ludzkość
zużyła mnie więcej tyle surowców mineralnych ile uprzednio w całej swej historii,
natomiast niektórych z nich znacznie więcej.
Nieracjonalna gospodarka zasobami przejawia się przede wszystkim w zbyt
niskim wskaz
niku ich wykorzystania. Wynika to z nadmiernych strat i odpadów
powstających we wszystkich fazach: wydobycie - uzdatnianie - przetwórstwo. Na
przykład straty przy wydobyciu: soli kamiennej dochodzą nieraz do 90%, siarki do
45%, miedzi do 20%, cynku i ołowiu 15%, węgla kamiennego 24% - w stosunku do
zasobów przyjętych do eksploatacji. Niewłaściwe procesy technologiczne,
konstrukcje wyrobów, jak również niewłaściwa ich jakość sprawiają, że efektywna
użyteczność metalicznych (i nie tylko) surowców jest w naszym kraju przeciętnie o
około 25% niższa aniżeli w krajach wysoko rozwiniętych. W ciągu roku powstaje u
nas około 50 mln m3 odpadów poużytkowych, z których dotychczas
zagospodarowuje się zaledwie 1,5%. Odpady powstają zarówno w fazie pozysku i
przetwórstwa surowców jak również w fazie konsumpcji dóbr materialnych, we
wszystkich jej formach tj. produkcyjnej, nieprodukcyjnej, społecznej i indywidualnej.
Powstawanie odpadów produkcyjnych związane jest ze stopniem rozwoju
procesów technologicznych i technik wytwarzania, przy czym przejście od
technologii odpadowej do bezodpadowej jest bardzo złożone i długotrwałe. Z analizy
różnych procesów produkcyjnych wynika, że nie z wszystkich technologii da się
całkowicie wyeliminować odpady. Nie powinny one być zrzucane jednak do
środowiska, ale bezpośrednio przerabiane na inne wyroby, jak to zalecają nowe -
bezodpadowe technologie. Jeśli w miarę rozwoju postępu technicznego należy
spodziewać się powolnego ograniczenia ilości powstających odpadów
produkcyjnych, to zdecydowanie gorsze są rokowania w przypadku odpadów
poużytkowych powstających w trakcie użytkowania dóbr materialnych (środków
produkcji i przedmiotów spożycia). Powstają one w sposób niezamierzony lecz
obiektywnie konieczny. Wynika to z prawa zachowania materii. Przeczytana gazeta
nadal zachowuje właściwości papieru, wyeksploatowany samochód zachowuje metal
i tworzywa sztuczne, stłuczona butelka - właściwości szkła. Węgiel w procesie
spalania zmienia się w żużel i popiół, tzn. traci właściwości energetyczne a uzyskuje
właściwości m. in. kruszywa budowlanego.
Odpady na ogół różnią się od surowców pierwotnych tylko kilkoma
zmienionymi cechami, natomiast podstawowe własności pozostają bez zmian,
względnie ulegają tylko nieznacznemu pogorszeniu. Szereg cech można im
przywrócić w odpowiednio dobranych procesach regeneracyjnych. Odpady zawierają
konkretne składniki, które mogą być wydzielone i wykorzystane jako surowce
podstawowe, wyjściowe do tworzenia nowych materiałów czy wyrobów, pasz dla
zwierząt, jako energia cieplna lub elektryczna itp. W niektórych procesach
przetwórczych, zwłaszcza chemicznych i biologicznych, w wyniku różnych reakcji
odpady (np. ścieki) charakteryzują się nową jakością, nowymi związkami. Te nowe
związki posiadają również określone cechy, które mogą i powinny być wykorzystane
do wytwarzania innych wyrobów. Warunkiem wykorzystania tych  surowców jest
znalezienie właściwego kierunku wykorzystania odpadów i opracowanie
odpowiedniego procesu technologicznego. Tradycyjnie w większości krajów znaczna
część odpadów wywożona jest na tereny do tego przystosowane - wysypiska, bądz

składowana w miejscach niedozwolonych.
Jednakże świadomość potencjalnych zagrożeń ze strony wysypisk a
także niedobór terenów oraz świadomość potrzeby zagospodarowania odpadów
zmusza kraje i gminy do poważnego traktowania problemów stwarzanych przez
odpady oraz do poszukiwania alternatyw dla wysypisk. Stosowanymi rozwiązaniami
w tym zakresie jest usuwanie odpadów do mórz i oceanów, składowanie na
wysypiskach sanitarnych, kompostowanie, spalanie itp. Żadne z tych rozwiązań
nie jest bezproblemowe, stąd też rośnie zainteresowanie redukowaniem ilości
odpadów wymagających składowania. Minimalizacja ilości odpadów może więc dać
korzystne rezultaty w gospodarce odpadami przemysłowymi, z handlu, z
oczyszczalni ścieków i z gospodarstw domowych.
Odpady z gospodarstw domowych zawierają szeroki wachlarz materiałów
odzyskiwanych, takich jak żelazo i stal, metale nieżelazne, szkło, papier i tektura
falista, tworzywa sztuczne, oleje, tekstylia, drewno, guma, skóra itp.
Recykling odpadów daje szansę na zredukowanie ilości odpadów przy
wzroście gospodarczym w sektorze prywatnym i państwowym, oszczędności energii
oraz chroni ograniczone zasoby surowcowe. O powodzeniu każdego programu
recyklingu w końcu będą decydować korzyści uzyskiwane przez podmioty
zaangażowane w jego funkcjonowanie. Chociaż recykling może bazować na
prywatnej inicjatywie to udział rządu powinien być znaczny. Może on uwidocznić się
w: szybkim stworzeniu uregulowań prawnych, stworzeniu zachęt finansowych jak
również w edukacji społeczeństwa.
Gromadzenie i transport odpadów komunalnych
Rozwiązania gromadzenia i transportu odpadów (wywozu) należy analizować
wspólnie z uwagi na bezpośrednie powiązania tych dwóch podsystemów gospodarki
odpadami. A
ącznie obydwa podsystemy określa się mianem usuwania odpadów,
które obejmuje zarówno usuwanie odpadów z miejsca bezpośredniego ich
powstawania (mieszkania, domu, procesu technologicznego, itp.) do pojemników, jak
i usuwanie odpadów z jednostek osadniczych (dzielnicy, gminy, miasta, regionu) lub
zakładu przemysłowego do obiektów utylizacji i unieszkodliwiania. Narastanie
problemu związanego z gospodarką odpadami komunalnymi wymaga podjęcia
działań, których celem byłoby zminimalizowanie szkodliwego oddziaływania na
środowisko odpadów przy jednoczesnym ich segregowaniu. Daje się odzyskać
cenne surowce wtórne.
Recykling odpadów jest jednym z szybko rozwijających się sektorów
przemysłowych, którego znaczenie w ostatnich latach wzrosło z uwagi na
przeciwdziałanie powstawaniu odpadów jako ochrony środowiska i w związku z
przepisami wchodzącymi w życie w wielu państwach. Wtórne przetwórstwo jest
jedną z dróg prowadzących do zagospodarowania odpadów, nie obciążania nimi
środowiska naturalnego i wpływa również na obniżenie kosztów materiałów i
produktów finalnych.
Często pojęciom: recykling, segregacja czy selektywna zbiórka przypisuje
się to samo znaczenie. Takie ujęcie sprawy jest niepoprawne z punktu widzenia
merytorycznego i pociąga za sobą niepotrzebne uproszczenia. Warto w tym miejscu
spróbować zdefiniować w/w pojęcia w celu jednoznacznego określenia przedmiotu
dalszych rozważań - r e c y k l i n g.
Powołując się na słownik wyrazów obcych Władysława Kopalińskiego
recykling jest to doprowadzenie zużytych materiałów do stanu pozwalającego na ponowne
ich wykorzystanie.
Mówiąc recykling powinniśmy mieć na myśli działania zmierzające do zawrócenia
części strumienia odpadów na początek cyklu produkcyjno - przetwórczego, a więc
do bazy surowcowej. Recyklingiem jest więc zawracanie do przemysłowego
przetwarzania np. makulatury, stłuczki szklanej, gruzu, metali, serwatki itp.
Aby metoda  zawracania do obiegu była w ogóle możliwa, ważne jest w miarę
dokładne oddzielenie różnego rodzaju materiałów od siebie.
Odzyskiwanie surowców wtórnych i zawracanie ich do obiegu jest
sposobem na zaoszczędzenie kurczących się zasobów naturalnych, a także na
obniżenie wpływu wydobywanych i oczyszczonych surowców na środowisko.
Rodzaje recyklingu
Wstępnie należy podzielić recykling na:
- recykling pierwotny, np. zużyta, czysta tektura może być wykorzystana do
produkcji nowej,
- recykling wtórny, np. tektura pokryta plastikiem może być wykorzystana do
produkcji płyt pilśniowych.
W ramach szerokiego pojęcia recyklingu rozróżnić możemy dalej:
1 - recykling chemiczny,
2 - recykling materiałowy.
Ad. 1. Recykling chemiczny polega na depolimeryzacji całkowitej lub częściowej
materiału, w wyniku czego otrzymuje się związki małocząsteczkowe, ponownie
wykorzystywane do produkcji tego samego lub zupełnie innego materiału. Recykling
ten jest jednak bardzo kosztowny i dlatego w Polsce nie odgrywa jeszcze znaczącej
roli.
Ad. 2. Większe nadzieje wiąże się z recyklingiem materiałowym. Ta odmiana polega
na powtórnym przetwarzaniu odpadów. Gotowe wyroby wytwarza się z odzyskanego
surowca w całości lub częściowo, dodając go w określonej ilości do materiału
świeżego.
Znakowanie materiałów przydatnych do ponownego przetwórstwa
Istotnym elementem recyklingu materiałowego jest rozpoznawanie, rozróżnianie
rodzaju materiału, z którego wykonano przedmiot i ocena przydatności tego
materiału do recyklingu. Sprawa jest stosunkowo prosta jeśli chodzi o szkło i metale
(np. rozróżnienie puszek stalowych od aluminiowych na skutek różnych własności
magnetycznych). Większe trudności występują w przypadku polimerów (tworzyw
sztucznych) ze względu na ich dużą różnorodność i niezbyt wyraz
ne zróżnicowanie
właściwości fizycznych. Aby te trudności przezwyciężyć wprowadza się oznakowania
opakowań, które mają informować o tym, czy tworzywo zastosowane do wytwarzania
danego opakowania nadaje się do recyklingu i ewentualnie z jakiego polimeru
zostało wykonane. Podstawowym kryterium przyznawania certyfikatu jest
przydatność ocenianych opakowań do ponownego przetwórstwa oraz: energo- i
materiałochłonność, obciążenie środowiska związane z produkcją, stosowaniem i
utylizacją opakowań.
Uzupełnieniem tychże kryteriów ogólnych są kryteria przedmiotowe, ustalone
odrębnie dla opakowań wykonanych z poszczególnych rodzajów materiałów.
Kryterium dotyczącym wszystkich rodzajów opakowań (papierowych, drewnianych,
szklanych, metalowych i z tworzyw sztucznych) jest zachowanie jednorodności
opakowania, nie mieszanie różnych rodzajów materiału. Papier stosowany do
produkcji opakowań nie powinien być impregnowany ani nasycany substancjami
utrudniającymi przetwórstwo lub mogącymi spowodować skażenie środowiska. Do
opakowań papierowych nie należy także stosować nalepek z innych materiałów, np.
etykiet samoprzylepnych z tworzyw sztucznych. Ta sama zasada dotyczy opakowań
drewnianych, a przedmioty wykonane z tarcicy nie powinny być malowane ani
impregnowane. W opakowaniach z tworzyw sztucznych dopuszcza się warunkowo
stosowanie etykiet nie przyklejanych, obwolut oraz nalepek przyklejanych klejami
łatwo rozpuszczalnymi w wodzie. Nie należy stosować opakowań szklanych,
powlekanych metalami (uchwyty, nadruki itp.). W produkcji opakowań papierowych
do sklejania warstw tektur falistych należy stosować tylko kleje naturalne
(skrobiowe). Do malowania tychże opakowań można stosować tylko farby nie
obciążające środowisko. Opakowań z polichlorku winylu należy unikać, gdyż ich
likwidacja jest bardzo niebezpieczna. Najbardziej uciążliwą dla środowiska grupą
opakowań są opakowania kombinowane (tzw. laminaty). Są one nieprzydatne do
ponownego użycia, a ze względu na dużą różnorodność stosowanych rozwiązań ich
produkcji, określenie dokładnych kryteriów ich zagospodarowania często
niemożliwe. Wymienione kryteria przedmiotowe zostały dostosowane do aktualnych
wymogów zagranicznych oraz do krajowych możliwości technologicznych w zakresie
ponownego przetwórstwa. Uwzględniono więc to co się przetwarza a nie to co
można przetwarzać. W miarę wdrażania nowych technologii przetwórstwa, kryteria
te muszą być nowelizowane. W 1993 roku rozpatrzono 12 wniosków o certyfikację
ekologiczną, zaś w 1995 roku 21 z czego wydano odpowiednio: 10 i 8 certyfikatów.
Ochrona środowiska naturalnego wymaga podejmowania różnorodnych,
skoordynowanych ze sobą działań, a jednym z nich jest właśnie certyfikacja
opakowań przydatnych do ponownego przetwórstwa. Ponowne użycie produktów
różni się od zawracania ich do obiegu tym, że nie tylko używamy ponownie
materiału, z którego dany produkt jest wytworzony, ale także robimy użytek z jego
poprzedniej formy. W kategoriach środowiskowych zawsze korzystniej jest oczyścić i
ponownie użyć istniejący już produkt niż stworzyć nowy z odzyskanego materiału
(np. topienie stłuczonego szkła na nowe butelki). Wiele państw europejskich
przywróciło  tradycję używania butelek zwrotnych, dzięki bardzo skutecznemu
pobieraniu kaucji i rozwinięciu systemu ich odbierania. W Niemczech w rejonach
 uprawy win wdrożony został projekt budowy zakładu przeznaczonego do odbioru
pustych butelek po winie. Po odbiorze i przesortowaniu wg typów i koloru szkła
butelki są myte i sterylizowane. Ciepło potrzebne do czyszczenia i mycia butelek jest
częściowo odzyskiwane ze spalania starych korków, skrzynek, pudeł czy zerwanych
etykiet. Odzyskane butelki sprzedaje się do winnic, gdzie są ponownie napełniane.
Segregacja
Proces segregacji odpadów lub ich selektywna zbiórka nie jest metodą utylizacji,
a jedynie technicznym sposobem przeprowadzenia recyklingu czy też
przygotowaniem odpadów do wybranego kierunku utylizacji (spalanie,
kompostowanie). Wykształtowały się trzy podstawowe metody selektywnej zbiórki
odpadów:
- metoda zbiórki odpadów bez wstępnej selekcji (selekcja odbywa się w
sortowniach)
- metoda donoszenia, polegająca na odbiorze w wyznaczonych miejscach
wyselekcjonowanych surowców do odpowiednio przygotowanych pojemników
- zbiórka odpadów posegregowanych w momencie ich produkcji.
Podstawą tych metod selekcji jest ekologiczna świadomość społeczeństwa. Dobór
metody selektywnej zbiórki jest wynikiem dobrze opracowanego programu, którego
złożoność wymaga profesjonalizmu. Na podstawie badań składu odpadów
komunalnych, urbanizacji miejscowości oraz ilości powstających odpadów powstaje
program zawierający wszystkie niezbędne elementy działań związanych z
zagospodarowaniem odpadów.
Segregacja w sortowniach
Metoda ta powoduje zmniejszenie ilości odpadów przeznaczonych do składowania,
co wpływa na oszczędność miejsca na wysypisku i osiągnięcie maksymalnych
przychodów ze sprzedaży surowców wtórnych. Segregacja w sortowniach pozwala
na oddzielenie na wstępie frakcji drobnej, a następnie wszystkich surowców
wtórnych i odpadów możliwych do przetworzenia. Na odsianą frakcję składa się tzw.
pozostałość mineralna, większa część wilgotnych odpadów kuchennych, drobne
elementy metalowe. Odsiew stanowi 30-60% masy dostarczonych odpadów. Frakcja
odsiana przeznaczona jest do wywozu na składowisko odpadów lub do
kompostowania i przeprowadzeniu dalszej obróbki, zaś surowce wtórne
przeznaczone są do zbycia. Na składowisku deponuje się około 25% wszystkich
zagospodarowywanych odpadów. Sortownia jest wykorzystywana do segregowania
poszczególnych rodzajów surowców na asortymenty pozwalające uzyskać
zwiększony przychód z ich sprzedaży. W przypadku stłuczki szklanej istnieje
możliwość jej podziału na białą i kolorową oraz usunięcie z niej zanieczyszczeń w
postaci porcelany, fajansu itp. Sortownia może współpracować z kompostownią, w
której sito bębnowe wykonuje prace związane z przesiewaniem kompostu, zaś
wyposażenie jej w separator magnetyczny, umożliwia automatyczne wydzielanie
złomu. Efektem działania sortowni jest nie tylko odzysk cennych materiałów, ale
także przedłużenie czasu użytkowania składowiska.
Metoda donoszenia
Najbardziej preferowanym i najczęściej stosowanym sposobem selektywnego
gromadzenia odpadów w krajach wysoko rozwiniętych jest metoda polegająca na
rozdziale poszczególnych grup odpadów i składowaniu ich do odpowiednich
zbiorników, pojemników, pudełek. W tych pojemnikach unika się ostrych krawędzi ze
względów bezpieczeństwa i eksploatacyjnych. Pojemniki te powinny być
znormalizowane, odpowiednio oznakowane i estetyczne. Sprawą zasadniczą przy
wprowadzaniu gospodarki selektywnej zbiórki odpadów jest świadomość
ekologiczna i kulturowa społeczeństwa. Od tego czy pojemniki na surowce wtórne
będą wykorzystywane zgodnie z ich przeznaczeniem i czy będzie na ich zawartość
zbyt, zależy opłacalność całego przedsięwzięcia.
Zbiórka odpadów segregowanych w momencie ich wytwarzania
Szczególnie szkodliwe i niebezpieczne odpady, które powstają nie tylko w
przemyśle i rzemiośle, a także w gospodarstwach domowych są dużym
problemem każdego społeczeństwa.
Do odpadów szkodliwych i niebezpiecznych w gospodarstwie
domowym zaliczamy: kwaśne i zasadowe środki czyszczące z dużą
zawartością chloru, sody kaustycznej, formaldehydu, fenolu; środki do
konserwacji podłóg zawierające rozpuszczalniki, emulsje syntetyczne i woski;
środki do konserwacji mebli, składające się z mieszanek rozpuszczalników
(ksylen, toluen, trichloroetan), żywic syntetycznych i wosków, amoniak;
odświeżacze powietrza zawierające dichlorobenzen, doskonale rozpuszczalny
w wodzie; środki do czyszczenia kuchenek, do których dodaje się jako
aktywatory: sodę kaustyczną, związki azotu, alkohole, silikony oraz
aluminium; środki do czyszczenia szyb zawierające amoniak i alkohole; środki
ochrony roślin i owadobójcze, lakiery i środki ochrony drewna i do
zabezpieczeń antykorozyjnych, zawierające metale ciężkie; środki piorące,
zawierające wybielacze, enzymy, rozjaśniacze optyczne, substancje
zapachowe; cały zestaw środków kosmetycznych; baterie; opakowania z
tworzyw sztucznych (PCW, polietylen, polipropylen); chemikalia fotograficzne,
zawierające fenol i chlorofenol; akcesoria samochodowe z całym bagażem
szczególnie niebezpiecznych substancji wraz z rakotwórczymi; lampy
rtęciowe; przeterminowane lekarstwa itp.
Podczas usuwania tych odpadów należy zachować szczególne środki
ostrożności. Oddzielenie szkodliwych substancji z odpadów komunalnych może być
dokonane jedynie przez selektywne ich ujęcie w miejscu ich powstawania, a więc u
mieszkańców. Ze względu na różnorodność szkodliwych substancji występujących w
odpadach w małych ilościach, niezbędne jest zastosowanie tymczasowego
przechowywania, aby otrzymać sensowne ilości transportowe do zakładów
przeprowadzających ich unieszkodliwianie.
Wykorzystanie surowców wtórnych
Analiza morfologiczna odpadów komunalnych, składowanych w wielu
miastach Polski świadczy o tym, że większość śmieci nadaje się do ponownego
wykorzystania stanowiąc tzw. odpad użyteczny gospodarczo. Badania odpadów
komunalnych z Gliwic przeprowadzone przez Instytut Ochrony Środowiska w
Katowicach ukazują procentowy udział poszczególnych składników tworzących
masę odpadową:
- metale i szkło po 7%
- tworzywa, skóra, guma po 9%
- tekstylia 4%
- celuloza 12%
- odpady roślinne i zwierzęce 28%
- popioły, odpady nieorganiczne ok. 30%.
Około 70% tych odpadów nadaje się do ponownego przetwarzania, co w znacznej
mierze zlikwidowałoby problem śmieci, ale przede wszystkim przyniosłoby wymierne
korzyści gospodarcze i ekonomiczne.
Butelki z tworzyw sztucznych
Tworzywa sztuczne powstają z produktów przerobu ropy naftowej - nieodnawialnego
surowca. Wraz z otwarciem granic dla zachodnich produktów wielobarwne i
estetyczne opakowania z tworzyw zalały nasz rynek. Na zachodzie odstępuje się od
stosowania plastików, gdyż czas rozkładu tworzyw sztucznych w środowisku
naturalnym sięga wielu setek lat, a w czasie ich powolnego rozkładu do gleb
przenikają toksyczne substancje - dodatki (farby, plastyfikatory, antystatyki,
przeciwutleniacze, rozjaśniacze, środki pieniące itp.), które stanowią często 60%
masy wyrobu. Dotychczasowe technologie w większości krajów pozwalają na
przetwarzanie odpadowych tworzyw sztucznych o identycznej budowie chemicznej,
jedynie w krajach Europy Zachodniej opracowano technologie przerobu mieszanych
tworzyw, którym nie przeszkadzają: drewno, celuloza, papier, tekstylia, miedz
i folie
aluminiowe. Otrzymane tą drogą tworzywo może być bezpośrednio wykorzystane do
produkcji gotowych wyrobów lub przetwarzane na granulat, który wykorzystywany
jest w budownictwie, przemyśle samochodowym, ogrodnictwie, do produkcji
opakowań transportowych i wkładek amortyzacyjnych, mebli, materiałów
izolacyjnych, słupków drogowych, ławek, mebli ogrodowych.
Makulatura, opakowania metalowe, stłuczka szklana
Z makulatury w produkcji ekologicznej wytwarza się zeszyty, notatniki, karty
świąteczne, kalendarze, koperty, bilety wstępu itp. i traktuje się te produkty jako
ekologiczne. Warunkiem uzyskania miana produkcji papieru ekologicznego jest
spełnienie 4 kryteriów:
- papier musi być wytworzony wyłącznie z makulatury,
- w procesie produkcyjnym musi być obieg wody zamknięty, a zużycie wody
nie może przekraczać 10 litrów wody na 1 kg papieru,
- produkcja musi być energooszczędna (2 kWh na 1 kg papieru),
- papier nie może być bielony ani farbowany, a kleje i wypełniacze to
naturalne żywice lub skrobia.
W celu obniżenia szarości wytwarzanego papieru niektóre zakłady odsysają
farbę drukarską z rozwłóknionej papierowej masy, a papier ten nosi nazwę
 papieru z recyklingu a nie papieru ekologicznego, gdyż przy odsysaniu farby
zużywa się dodatkowo wodę i energię.
W Polsce ze 100%-ej makulatury wytwarza się jedynie papier toaletowy,
makulaturę w ilościach 60-80% zużywa się jednak u nas w produkcji tektury i papieru
pakowego.
Odpady stalowe pochodzące ze zużytych opakowań mogą być oddzielane
od pozostałych odpadów za pomocą elektromagnesu, a następnie można je
wykorzystać w hutach jako złom. Odpady aluminiowe po oczyszczeniu stają się
pełnowartościowym surowcem do wyrobu różnych asortymentów aluminiowych, zaś
ocynkowane blachy stalowe są dodatkiem do wytopu stali lepszej jakości. W
Niemczech opracowano pilotażowe urządzenie do separacji metali pochodzących z
rozdrobnionych wraków samochodów, a identyfikacji materiałów dokonuje laser.
Stłuczka szklana
Szkło to materiał XXI wieku. Ściany budynków nowoczesnych są ze szkła, ze
względu na rosnące zapotrzebowanie na szkło budowlane zwiększać się będzie
ilość powstającej stłuczki. Wrócą do łask niebawem opakowania szklane, które mogą
być wielokrotnie używane, czego dowodem jest prawodawstwo krajów Europy
Zachodniej. Stłuczka szklana wykorzystywana jest także przy produkcji: wełny
szklanej, włókien do zbrojenia laminatów, nośników katalizatorów, płytek
dekoracyjnych, płyt izolacyjnych, grysu budowlanego, materiałów filtracyjnych,
cegieł, wyrobów kamionkowych i fajansowych, jako dodatek asfaltu drogowego i
betonów, jako wypełniacz do farb i lakierów, jako proszek do czyszczenia metali itp.
Stosuje się ja do wtórnego wytopu szkła, a każda tona stłuczki pozwala
zaoszczędzić 250 kg sody, 180 kg mączki wapiennej i 800 kg piasku, dodatek 50%
stłuczki może dwukrotnie przedłużyć okres użytkowania pieca a także
zaoszczędzenie oleju opałowego.
W ostatnich latach zagadnienia gospodarki surowcami oraz ochrony
środowiska wpłynęły na zasadniczą zmianę poglądów wobec spraw związanych z
odzyskiem substratów w galwanotechnice. Zmiany te powodowane są
perspektywą uszczuplania zasobów surowców i troską o ich najefektywniejsze
wykorzystanie. W obawie o środowisko większość krajów zmienia istniejące
przepisy, zaostrza wymagania stawiane wszelkiej działalności człowieka, pod kątem
ochrony wód, gleby i powietrza. Powyższa sytuacja stwarza konieczność
przeanalizowania odzysku surowców szczególnie chromu(VI) w galwanotechnice.
Trwają poszukiwania nowych metod odzysku chromu i jego recyklingu.
y
ródłami zanieczyszczonych, niebezpiecznych ścieków zawierających chrom
są: garbarnie, farbiarnie, galwanizernie: miedziownia, galwanizernia nakładająca
powłoki ołowiowo - indowe, cynownia oraz chromownia itp. Głównym celem
chromowni jest pokrywanie warstwą chromu wytwarzanego i regenerowanego
oprzyrządowania oraz innych detali przeznaczonych do obróbki mechanicznej
produktów końcowych zakładu. Żródłami ścieków są przede wszystkim wody
stosowane do procesów płukania oraz zużyte kąpiele galwaniczne, których główne
składniki to: wodne roztwory NaOH, HCl ,H SO oraz jony metali Cr, Ni, Fe, Cu.
2 4
Zagadnienie oczyszczania ścieków zawierających Cr(VI), pochodzących z procesów
powierzchniowej obróbki metali, pomimo opracowania bogatej gamy różnych
technologii, pozostaje ciągle nierozwiązanym. Brak jest bowiem prostej i skutecznej
metody pozwalającej na oczyszczanie tego typu ścieków bezpośrednio w miejscu ich
powstawania z jednoczesną możliwością zamykania obiegów wodnych i recylkulacją
chemikali. W technologii unieszkodliwiania ścieków galwanicznych najszerzej i
niemal wyłącznie stosuje się metodę redukcji chromu Cr(VI) do Cr(III), w której
następuje wytrącanie nierozpuszczalnego wodorotlenku chromowego Cr(OH) .
3
Odsączony wodorotlenek składuje się w mogilnikach na wysypisku odpadów stałych.
Wymiana jonowa i ekstrakcja w oczyszczaniu ścieków pogalwanicznych
Wymiana jonowa stosowana w oczyszczaniu ścieków przemysłowych,
oprócz aspektów ochrony wody lub ochrony odbiornika, wiąże się często z
odzyskiem cennych składników ze ścieków. Możliwość oddzielenia Cr(VI) od Cr(III)
daje proces ekstrakcji. Ścieki z chromowni charakteryzują się wysoką kwasowością
oraz znacznym stężeniem związków chromu Cr(III) i Cr(VI), a to decyduje o
uciążliwości zakładu. W przypadku kwaśnych ścieków chromianowych klasyczny
schemat odzysku kwasu chromowego zakłada dekationizację na silnie kwaśnym
makroporowatym kationicie wodorowym z grupą sulfonianową jako grupą funkcyjną.
Ma to na celu całkowite wyeliminowanie kationow metali zawartych w roztworze:
Fe2+, Cu2+, Ni2+, Zn2+, Al3+, Cr3+. Roztwór po przejściu przez kolumnę z
kationitem kieruje się na wymiennik anionitowy, gdzie prowadzi się deanionizację,
która jest najważniejszym etapem oczyszczania ścieków zawierających Cr (VI). Do
tego celu stosuje się słabo zasadowy anionit z uwagi na łatwość jego póz
niejszej
regeneracji. Kolejność przepuszczania ścieków najpierw przez wymiennik
kationitowy jest uwarunkowana obecnością metali. Wprowadzenie takich ścieków na
kolumnę z anionitem w formie wodorotlenkowej spowodowałoby alkalizację, a więc
wytrącenie na złożu trudno rozpuszczalnych wodorotlenków. Po wyczerpaniu
pojemności wymiennej wymieniaczy prowadzi się ich regenerację. Kationit silnie
kwaśny najczęściej regeneruje się roztworem kwasu siarkowego lub solnego,
natomiast anionit roztworem wodorotlenku sodu. Uzyskany alkaliczny roztwór
chromianów z regeneracji anionitu można przepuścić przez silnie kwaśny kationit
wodorowy odzyskując czysty kwas chromowy o stężeniu około 50 - 60 g / dm3 .
4 Kt-SO3H + 2 Na2CrO4 �� 4 Kt-SO3Na + H2Cr2O7
Kolumny jonitowe powinny być poprzedzone filtrami piaskowo - żwirowymi w celu
usunięcia z wody zanieczyszczeń mechanicznych oraz filtrami z węglem aktywnym,
w celu adsorpcji związków organicznych (oleje, tłuszcze, detergenty), które mogą
nieodwracalnie zanieczyścić żywice jonowymienne. Możliwość odzysku kwasu
chromowego za pomocą sorbentów jonowymiennych była sprawdzana w warunkach
laboratoryjnych. W ten sposób eliminowanio jony chromianowe także za pomocą
żywicy zasadowej AS 14 a dalej po regeneracji roztworem NaOH otrzymywano dwie
frakcje: pierwsza - w postaci dwuchromianu (żródło kwasu chromowego), druga - w
postaci chromianu i nadmiaru wodorotlenku sodu. Całkowite eliminowanie kwasu
chromowego jest możliwe w zakresie normalnych stężeń ścieków zawierających 0,01
- 2,0 g Cr / dm3. Wykorzystuje się zdolności jonowymienne i własności sorpcyjne
bentonitu do usuwania związków Cr (III) w metodzie wymiany jonowej. Zwietrzelina
smektynowa z Mięcinki zastosowana jako wypełniacz kolumny usuwała w
początkowej fazie znaczną część chromu dając wyciek zaliczany do I klasy czystości
(Cr3+ Ł� 0,05 mg / cm3. Do oczyszczania ścieków zawierających Cr (VI) zastosowano
także jonity włókniste w kompaktowych filtrach jonowymiennych. Podejmowane są
próby utylizacji oraz recyklingu kwasu chromowego, używanego przy chromowaniu,
poprzez wytrącenie go w postaci PbCrO4 z póz
niejszym odzyskiem bezwodnika
kwasu chromowego z tej soli. Metoda ta choć jest efektywna w szerokim zakresie pH
(3,9-7,5) powoduje jednak wprowadzanie do ścieków dodatkowych jonów Pb2+,
które są szkodliwe dla środowiska.
Ekstrakcję, jako metodę rozdziału, stosuje się najczęściej w przypadkach,
gdy zależy nam na wydzieleniu z mieszaniny pojedynczego składnika i otrzymaniu
go w czystej postaci. Ekstrakcję w układzie ciecz - ciecz prowadzi się przede
wszystkim w środowisku wodnym, gdyż woda jest doskonałym rozpuszczalnikiem
ogromnej liczby substancji nieorganicznych, w przeciwieństwie do substancji
organicznych. Swą rozpuszczalność substancje nieorganiczne zawdzięczają
wysokiej stałej dielektrycznej wody (e�=80), która znacznie obniża energię jonizacji i
dysocjacji. Odwrotnie jest z rozpuszczalnikami organicznymi, które to bardzo dobrze
rozpuszczają związki węgla o charakterze nieelektrolitów, podczas gdy jonowe
związki są w nich praktycznie nierozpuszczalne. Jeżeli prowadzamy ekstrakcję
substancji nieorganicznych z roztworów wodnych za pomocą rozpuszczalników
organicznych, należy jony pozbawić ładunku elektrycznego, oraz usunąć całkowicie
lub częściowo cząstki wody hydratacyjnej. Do tego celu stosuje się różnego rodzaju
substancje kompleksujące. Znacznie trudniej przeprowadza się ekstrakcję dwóch
lub większej liczby substancji organicznych w roztworze wodnym. Ze względu na
małe różnice w budowie ekstrahowanych związków, a przez to nieznaczne różnice
ich współczynników ekstrakcji, wymagane jest wielokrotne powtórzenie procesu
ekstrakcji z odpowiednio dobranym układem rozpuszczalników. Mimo tych trudności
ekstrakcja jest metodą powszechnie stosowaną do analitycznego jak i
preparatywnego rozdziału szeregu substancji. Proces ten przebiega w bardzo
łagodnych warunkach, nie jest wymagana wysoka temperatura a użyty
rozpuszczalnik może być zawracany do procesu. Dzięki zastosowaniu tej metody
rozdzielono mieszaniny: tłuszczów, olejów, wosków, różnych preparatów
biochemicznych, antybiotyków, witamin, hormonów, barwników oraz wielu innych
substancji. Możliwość oddzielenia Cr (VI) od Cr (III) daje proces ekstrakcji. Chrom
(VI) można ekstrahować z kwaśnego roztworu przy pomocy metyloizobutyloketonu
(MIBK). Do ketonu przechodzi jon HCrO4-. Tą metodę rozdziału stosuje się podczas
oznaczania form chromu w materiale biologicznym. Otrzymany organiczny ekstrakt
można analizować metodą absorpcyjnej spektroskopii atomowej (AAS). Chrom (VI)
można także oznaczać metodą spektrofotometryczną w środowisku 3, 5 m kwasu
siarkowego lub w 2 m zasadzie sodowej. W tych warunkach maksimum absorpcji
występuje przy l� = 350 nm oraz l� = 375 nm.
Egzamin z ZGO
1. Co rozumiesz pod pojęciem ZGO ( Zintegrowana Gospodarka Odpadami)
2. Podaj definicję recyklingu. Dokonaj pełnego podziału recyklingu.
3. Na schematach przedstaw modele przedsiębiorstw typu: otwarty, częściowo
zamknięty i zamknięty.
4. Przedstaw na schemacie techniki minimalizacji odpadów.
5. Podaj główne założenia nowej Ustawy o odpadach. Co rozumiesz pod pojęciem
 czystsza technologia ?
6. Podaj jeden przykład polskiego rozwiązania odzysku i recyklingu substratów, bądz

zużytych produktów bądz
odpadów w dowolnym dziale gospodarki narodowej.
7. Co rozumiesz pod pojęciem  technologia końca rury ?.
Niektóre zagadnienia będące przedmiotem egzaminu ZGO
1. Wymień główne elementy środowiska człowieka.
2. Podaj modele przedsiębiorstw: otwarty, częściowo zamknięty i zamknięty.
3. Zdefiniuj minimalizację odpadów oraz wymień techniki minimalizacji.
4. Wymień elementy Zintegrowanej Gospodarki Odpadami.
5. Czym różni się model ekonomiczny przedsiębiorstwa przed i po minimalizacji
odpadów?
6. Podaj definicję odpadów, dokonaj ich klasyfikacji.
7. Co rozumiesz pod pojęciem  Zintegrowana gospodarka odpadami (ZGO)?
Wymień elementy ZGO.
8. Czym różnią się pojęcia: utylizacja i unikanie odpadów?.
9. Co to jest recykling?. Wymień jego rodzaje.
10. Na dowolnym przykładzie  procesu technologicznego zaproponuj wszystkie
zmiany prowadzące do minimalizacji odpadów jako elementu  czystszej technologii .
11. Zaprezentuj metody przeróbki osadów ściekowych pochodzących ze ścieków
komunalnych i przemysłowych.
12. Na czym polega plazmowa utylizacja odpadów. Wymień argumenty za i przeciw wykorzystaniu
tego procesu.
13. Funkcjonowanie składowisk odpadów.
14. Mogilniki ich eksploatacja i utylizacja zawartości
15. Akredytacja laboratoriów badawczych i analitycznych.
16. Systemy Zarządzania Jakością (ISO 9000) i Środowiskiem (ISO 14000)
17. Przykłady własne związane z ZGO
18. Elementy Ustawy odpadowej związanej z gromadzeniem, magazynowaniem, utylizacją i
składowaniem odpadów.
19. Podział odpadów wg Ustawy o odpadach (kategorie)
Plan wykładu
1. Model technologiczny przedsiębiorstwa.
2. Model ekonomiczny przedsiębiorstwa przed i po Minimalizacji Odpadów.
3. Definicja MO.
4. Techniki MO.
5. Główne elementy środowiska człowieka. Podział zasobów przyrody i funkcje
środowiska naturalnego.
6. Modele przedsiębiorstw: otwarty, częściowo zamknięty i całkowicie zamknięty.
7. Skojarzona gospodarka odpadami: monitorowana, racjonalna, selektywna
gospodarka odpadami.
8. Minimalizacja odpadów - minimalizacja ryzyka: obniżenie ilości używanych
surowców, likwidacja wysoko-odpadowych technologii itp..
9. Co oznacza pojęcie  technologia końca rury .
10. Klasyfikacja odpadów.
11.  Zintegrowana gospodarka odpadami - (wprowadzenie strategicznych i
technologicznych rozwiązań zapewniających ochronę środowiska naturalnego przy
minimalnych kosztach ) poprzez: minimalizację masy i toksyczności odpadów,
elementy recyklingu w tym odzysk cennych składników, fizykochemiczne i
biotermiczne unieszkodliwianie odpadów z odzyskiem energetycznym i
materiałowym, składowanie odpadów.
12. Unikanie i utylizacja odpadów przed procesem składowania odpadów.
13. Materiałowa utylizacja odpadów: właściwa struktura usuwania odpadów,
segregacja i recykling.
14. Definicja recyklingu i jego rodzaje.
15. Co to jest segregacja odpadów (techniczny sposób prowadzenia recyklingu
materiałowego, przygotowanie odpadów do wybranych kierunków utylizacji).
16. y
ródła odpadów zawierających chrom.
17. Metody oczyszczania ścieków chromowych.
18. Ekstrakcja i wymiana jonowa - podstawy tych procesów.
19. Dziedziny przemysłu gdzie stosowany jest recykling.
ZINTEGROWANA GOSPODARKA ODPADAMI
Proekologiczne działania legislacyjne Państwa Polskiego odzwierciedlają
ustawy i uzupełniające je akty wykonawcze. Polska i Unia Europejska podpisały
Układ Europejski, w którym Polska zadeklarowała intencję przystąpienia do Unii.
Jednym z niezmiernie istotnych elementów procesu przystąpienia do Unii jest
harmonizacja systemu prawa krajowego z prawodawstwem Unii Europejskiej. Proces
dostosowania wymagań Unii Europejskiej pod względem legislacyjnym jest w toku.
Zamknie go projektowana ustawa o ochronie środowiska, która w dużej mierze
spełni założenia prawa unijnego, kompleksowo regulując kwestie związane z
zagospodarowaniem odpadów, w tym odzysku surowców wtórnych. Jednocześnie
ustawa ta ma zapewnić skuteczność funkcjonowania systemu. Wszyscy jesteśmy
zobowiązani do przestrzegania i realizacji postanowień  Ustawy o odpadach , która
określa przede wszystkim hierarchię sposobów postępowania z odpadami,
zwracając szczególną uwagę w kolejności na:
- minimalizację odpadów,
- wykorzystywanie odpadów,
- unieszkodliwianie odpadów.
Ustawa ta zawiera plan odzysku i recyklingu, który jest podstawowym warunkiem zwiększenia
odzysku surowców z odpadów. Recykling jest przedsięwzięciem wymagającym zaangażowania
społecznego, tworzenia wyspecjalizowanych przedsiębiorstw gromadzących i uzdatniających odpady.
Wymaga więc zaangażowania środków finansowych.
 Człowiek zniszczył świat, a na koniec zniszczy samego siebie
Postępująca degradacja środowiska naturalnego jest niechcianym efektem
działalności człowieka - skutkiem rozwoju cywilizacji. Odbudowanie tego co zostało
zniszczone i ochrona resztek nieskażonego środowiska - to zadania stojące przed
nami wszystkimi. Co zrobić, aby nasza wiedza i umiejętności pozwoliły na podjęcie
działań na rzecz ochrony środowiska? Tylko edukacja ekologiczna prowadzona na
szeroką skalę może dostarczyć wiedzy, która pozwoli skutecznie i efektywnie
inicjować działania proekologiczne. Zmiana orientacji oraz zapatrywań na potrzeby
ekologiczne wyzwoliła lawinę inicjatyw oraz wzrost liczby publikacji, krajowych
konferencji, seminariów, poświęconych problematyce obróbki odpadów. Istnieje
konieczność realizacji skojarzonej gospodarki odpadowej, a więc odrzucenie
pojęcia odpadu jako jedynie nieidentyfikowalnej masy na rzecz racjonalnej,
monitorowanej i selektywnej gospodarki odpadami, opartej na przesłankach
rachunku ekonomiczno-ekologicznego. Rozwój cywilizacji, a w szczególności rozwój
technik przemysłowych, spowodował zagrożenia, które ludzkość sama generuje i
prowokuje. Jest to skutek niedoskonałości produktów i procesów technologicznych,
ale także niefrasobliwości ludzkiego działania. Wszystko to stanowi duży zbiór
zagrożeń i współczesnego ryzyka. Z wielu z nich nie zdajemy sobie nawet sprawy,
gdyż tak bardzo spowszedniały.
Zagrożenia i związane z nimi ryzyko, istniały od zarania dziejów ludzkości.
Ponieważ technika, i to na każdym poziomie rozwoju cywilizacji, jest zbiorem
zagrożeń i ryzyka pochodzenia antropogenicznego, dlatego też jesteśmy coraz
bardziej społeczeństwem ryzyka, a także społeczeństwem wielu zawodnych
technologii i rozwiązań technicznych. Z uwagi jednak na fakt, że ryzyko jest
wielkością prawdopodobieństwa, to nie ma i nie może być stuprocentowego
zabezpieczenia przed zagrożeniami. Ryzyka w zasadzie nie przyporządkowano
jeszcze ściśle do określonego działu nauki. Ostatnio jednak coraz częściej mówi się
o inżynierii środowiska jako o tym dziale, który zagrożeniom i ryzyku jest najbliższy.
W inżynierii środowiska jest dużo inwestycji kontrowersyjnych i nieudanych (w tym
głównie stare wysypiska odpadów - tzw. dzikie), niechętnie przyjmowanych przez
społeczeństwo, niemniej jednak są to w wielu przypadkach inwestycje niezbędne.
Środowisko to system, w którym musimy żyć, a oddziałują na niego pozytywne i
zdecydowanie negatywne czynniki, w którym istnieją ścisłe powiązania pomiędzy
działalnością człowieka a tym co go otacza. Jeśli staramy się ocenić stopień ryzyka,
to metody ocen muszą być jasne i akceptowane, a treść musi być możliwa do
zrealizowania. Dochodzimy w konsekwencji do wniosku, że katastrofy i awarie w
sferze techniki są nieuniknione. Sprawy związane z wywozem, unieszkodliwianiem i
składowaniem odpadów budzą w ostatnich latach najwięcej emocji i kontrowersji
społecznych. Dzieje się to tak dlatego, że w niektórych krajach, w tym również w
Polsce, dominują wciąż rozwiązania przestarzałe, chybione lub wręcz złe. Stąd i
spore ryzyko wywodzące się głównie ze z
le zaprojektowanych lub dzikich wysypisk
odpadów. Dzikie wysypiska to nadal bardzo powszechny obraz u nas i w wielu
krajach. Jednak i w tej dziedzinie notuje się widoczny postęp, i to nie tylko w
konkretnych rozwiązaniach, ale też w sferze organizacji.
Hasło  Minimalizacja odpadów - minimalizacja ryzyka ma swoje
uzasadnienie. Minimalizacja odpadów oznacza przede wszystkim zmniejszenie
szybkości wydobywania surowców pierwotnych, a także takie przestawienie
procesów produkcyjnych, aby zminimalizować masę wsadu (surowce, energia,
woda), przy jednoczesnym zminimalizowaniu pozostałości poprodukcyjnych (czyste
technologie). Produkty powinny być takie, aby po okresie normalnego użytkowania
nadawały się jeszcze do odzysku jako odpady surowcowe (wtórne).
Pozostałości poprodukcyjne powinny znalez
ć zastosowanie w różnych
procesach technologicznych. Jest to konsekwentne odejście od tzw.  technologii
końca rury , w której dopiero po procesie produkcyjnym analizowało się ilość i skład
odpadów i rozważało możliwości ich unieszkodliwiania. Przedstawione
postępowanie wiąże się z nowymi technologiami, z segregacją rzeczywistych
odpadów już u z
ródeł powstawania, z wyodrębnionymi technologiami zawracania
odpadów surowcowych itp., a zatem, na każdym etapie z właściwym postępowaniem
w celu minimalizacji ryzyka. Dotyczy to także coraz lepiej zabezpieczonych
składowisk odpadów, a w szczególności odpadów niebezpiecznych. Minimalizacja
odpadów oznacza lepsze opanowanie gospodarowania każdą pojedynczą frakcją
użytkową. Lepsze opanowanie technologii wykorzystania odpadów, ich przeróbki lub
recyklingu, to siłą rzeczy także zmniejszenie ryzyka. Analiza zagrożeń i ryzyka w
gospodarce odpadami powinna być obligatoryjna. Właściwe wykonanie składowisk
odpadów niebezpiecznych minimalizuje rzeczywiście ryzyko skażenia powietrza,
gruntu i wód podziemnych. Właściwie rozwiązane instalacje do ujmowania gazów
 wysypiskowych , a także dobre oczyszczanie odcieków, czynią temu również
zadość. W przyszłości będzie można niektóre z nich pominąć, jeśli będzie miała
miejsce pełna selekcja odpadów. W najnowszej ustawie niemieckiej o zamykaniu
obiegu surowców i odpadów jest już mowa tylko o odpadach nadających się do
wykorzystania, i takie procesy będą miały bezwzględny priorytet, jak również o
odpadach, których wykorzystać nie można i które nadają się tylko do składowania,
czyli są całkowicie nieaktywne. W ustawie tej mówi się o następującej kolejności w
gospodarce odpadami:
�� unikanie powstawania odpadów, głównie przez zmniejszenie ich ilości i
szkodliwości,
�� materiałowe i energetyczne wykorzystanie odpadów, przy czym priorytet
mają metody proekologiczne, czyli mniej uciążliwe dla środowiska.
Prawidłowa gospodarka materiałowo-odpadowa ma więc bezwzględne
pierwszeństwo przed zwykłym usuwaniem odpadów na wysypiska.
W świetle istniejących uregulowań prawnych obowiązek uzgadniania sposobu
postępowania z odpadami szczególnie szkodliwymi spoczywa na producencie
odpadów. W projekcie w/w ustawy jest również mowa o tym, że wytwarzający
odpady może zlecić wykonanie obowiązku usuwania odpadów, ich wykorzystania
lub unieszkodliwiania. Na rynku krajowym istnieje zapotrzebowanie, w pierwszej
kolejności, na technologie przeznaczone do unieszkodliwiania odpadów szczególnie
szkodliwych i niebezpiecznych. Doboru technologii i wielkości obiektu dokonuje się
w oparciu o wielowariantową analizę techniczno-ekonomiczną.
Zintegrowana gospodarka odpadami
Pojęcie to wywodzi się z definicji ekorozwoju i obejmuje skuteczne
zarządzanie obecnymi odpadami, przy jednoczesnym poszanowaniu zasobów i
ochronie środowiska na rzecz obecnego i przyszłych pokoleń. W sposób
uniwersalny zintegrowaną gospodarkę odpadami (ZGO) definiuje się jako proces
systematycznego wprowadzania rozwiązań strategicznych i technologicznych, które
zapewniają ochronę środowiska naturalnego przy minimalnych kosztach. Dziś już
wiadomo, na przykładzie doświadczeń zachodnich, że tylko budowa systemu
zintegrowanego może liczyć na sukces techniczny i poparcie społeczne i dlatego
powinna być celem każdej długofalowej strategii. W koncepcjach planów
strategicznych tworzenia gospodarki zintegrowanej przyjmuje się okres 20 - 30 lat.
Oznacza to, że zarówno krajom wysoko uprzemysłowionym, a tym bardziej naszemu
krajowi, daleko jeszcze do pełnej realizacji tego celu. Uwzględnianie w
scenariuszach gospodarki odpadami kombinacji kilku metod unieszkodliwiania to
najważniejszy element. Chodzi tu o nie dyskryminowanie na wstępie żadnej z
metod, pamiętając, że uwzględnienie wzajemnego ich oddziaływania może pozwolić
na uzyskanie lepszych efektów, niż stosowanie jednej metody lub rozwiązań
nawzajem sobie przeszkadzających. Metody te, nazywane elementami ZGO,
przedstawia się z reguły w następującej zhierarchizowanej formie:
�� minimalizacja masy (objętości) i toksyczności potencjalnych odpadów,
�� elementy recyklingu, w tym odzysk wybranych składników (także
niebezpiecznych),
�� fizyko-chemiczne i biotermiczne unieszkodliwianie odpadów (np.
utylizacja termiczna, kompostowanie, metanizacja), połączone z odzyskiem
energetycznym i materiałowym,
�� składowanie pozostałych odpadów w sposób nie zagrażający zdrowiu
ludzkiemu i środowisku naturalnemu.
Utylizacja - to przyszłość w gospodarce odpadami
Problem odpadów traktowany dotychczas marginalnie stał się obecnie
priorytetowym. W momencie przywrócenia samodzielności samorządom lokalnym,
ciężar odpowiedzialności za prawidłową organizację oczyszczania miast i gmin, a
tym samym selektywną gospodarkę odpadami, przerzucono na samorządy. Jako
wytyczne do opracowania regulaminu usuwania odpadów należy przyjąć
następujące cele i tezy:
�� unikanie odpadów i ich utylizacja,
�� zwiększenie stopnia materiałowej utylizacji odpadów,
�� koniec z prostymi wysypiskami odpadów bez właściwego uszczelnienia dna,
bez odgazowania i bez zagospodarowania wód ściekowych na rzecz ochrony
zdrowia środowiska,
�� segregacja odpadów, ich utylizacja zaś składowanie tylko pozostałości.
Unikanie odpadów i ich utylizacja mają pierwszeństwo przed procesem
składowania odpadów. Przez pojęcie unikanie odpadów rozumie się wszelkie
przedsięwzięcia i czynności zapobiegające powstawaniu odpadów w produkcji i u
konsumentów. W tym celu konieczne jest przekształcenie obecnie istniejących
procesów produkcyjnych i usług (np. zamiana opakowań plastikowych na szklane), a
także zmiana zachowań konsumentów.
Utylizacja różni się od unikania odpadów tym, że faktycznie powstałe
odpady muszą być, przez działanie na nie siły roboczej, surowców i energii, zbierane
i poddane obróbce. Wraz z kontynuacją produkcji, konsumpcji dóbr i prowadzeniem
usług niemożliwe jest całkowite zapobieżenie powstawania odpadów, mimo
prowadzenia działań w zakresie unikania odpadów. Odpady winne być poddane
maksymalnej ich utylizacji w sposób wykluczający ich zagrożenie dla środowiska.
Zwiększenie stopnia materiałowej utylizacji odpadów zakłada istnienie wstępnej
segregacji odpadów. Wczesne ujęcie pewnych frakcji materiałowych (szkła, odpady
zielone, papier, tektura, drewno, złom, odpady kuchenne i rzemieślnicze) prowadzi
do redukcji masy odpadów poddawanych przeróbce i składowaniu. Selektywna
gospodarka pozwala na odzysk jakościowo cennych materiałów wtórnego
użytkowania. Granice materiałowej utylizacji wyznaczają różne technologie
sortowania, poprzez segregację materiałów wtórnego użytkowania i możliwości ich
sprzedaży. Ze względu na ochronę zdrowia i środowiska trzeba założyć, że
składowanie odpadów w przyszłości dozwolone będzie jedynie wtedy, kiedy przy
zastosowaniu odpowiedniej techniki zmniejszy się w nich zawartość składników
organicznych i materiałów możliwych do wtórnego wykorzystania - koniec ze
składowaniem odpadów nie poddawanych przeróbce.
Aby uzyskać surowce wtórne o wysokiej jakości - dla dalszego ich
zagospodarowania, niezbędne jest ujęcie ich asortymentowo przez wstępną
segregację odpadów już w miejscu ich powstawania. Można to osiągnąć systemem
dostawczym lub odbiorczym. Przy systemie dostawczym, wyselekcjonowane
odpady wrzucane są do podstawionych kontenerów - depozytów. System ten
odznacza się niskimi kosztami segregacji wstępnej, natomiast asortymentowe
wskaz
niki ujęcia uznawane są za niskie (odpady zanieczyszczone wymagają
dalszego sortowania). Przy systemie odbiorczym mieszkańcy przygotowują i
przechowują wyselekcjonowane odpady (np. chemikalia, farby, baterie, odpady
kuchenne itp.) do odbioru przez wyznaczony transport. Koszty odbioru są większe,
ale system ten odznacza się większymi wskaz
nikami asortymentowego ujęcia
odpadów. Oddzielenie szkodliwych substancji z odpadów przemysłowych i socjalno-
bytowych może być dokonane jedynie przez selektywne ich ujęcie w miejscu ich
powstawania, a więc u mieszkańców. Ze względu na różnorodność szkodliwych
substancji występujących w odpadach w małych ilościach i warunków dostarczania
ich do zakładów unieszkodliwiających je, niezbędne jest zastosowanie
tymczasowego przechowywania. Po przetransportowaniu ich do zakładu utylizacji
poddawane są one działaniu różnych technologii (chemiczno-fizycznym, cieplnej
utylizacji, składowaniu). Gospodarka odpadami i polityka utylizacji są ważnym
punktem dzisiejszej polityki środowiskowej.
Dziś bardziej niż kiedykolwiek - stojąc przed ciągle rosnącymi górami
odpadów i jednocześnie, przy coraz mniejszej pojemności składowania - konieczne
jest doskonałe ustalenie struktury usuwania odpadów, segregacji i recyklingu.
Do najważniejszych celów powinno zatem należeć:
�� redukcja odpadów na płaszczyz
nie produkcyjnej i konsumpcyjnej,
�� wzrost stopnia utylizacji odpadów,
�� wprowadzenie wysokowartościowych technologii do procesu
usuwania odpadów nie nadających się do utylizacji.
W procesach utylizacji odpadów wykorzystywane i unieszkodliwiane powinno być około 70%
odpadów, pozostałe 30% jako balast musi być składowane na wysypiskach. Wysypiska stanowić
powinny więc jedynie ostatnie ogniwo procesu zagospodarowania odpadów - nie mogą być
traktowane jako rozwiązanie podstawowe. Na środowisko naturalne silnie oddziałuje zarówno sfera
gospodarcza jak również sfera konsumpcyjna, dlatego w modelu efektywnego gospodarowania
zasobami konieczne jest uwzględnianie obu sfer. Posiadane dobra charakteryzują się
ograniczonością i dlatego środowisko naturalne warunkuje biologiczny rozwój człowieka. Sterowanie
procesami gospodarczymi powinno odbywać się w takich obszarach i rozmiarach aby nie naruszono
niezbędnej równowagi w przyrodzie. Istotne znaczenie ma więc prawidłowe ukształtowanie zależności
pomiędzy wielkością zasobów naturalnych a wielkością strumieni wartości użytkowych. Właściwe
określenie tej relacji jest bardzo istotne ze względu na konieczność ich zbilansowania w długim
okresie gospodarowania, dla utrzymania ciągłości produkcji.
Zasoby przyrody, nawet traktując je w dynamicznym ujęciu, są ograniczone.
Obniżona podaż poszczególnych surowców wynikająca z ich wyczerpywania się,
wzrost kosztów produkcji z trudniej dostępnych zasobów, brak środków
inwestycyjnych na urządzenia eksploatacyjne, konieczność zwiększenia produkcji
żywności itp. powoduje wzrost cen surowców. Ten schemat ma charakter globalny,
to znaczy, obejmuje świat jako całość. W okresie po II wojnie światowej ludzkość
zużyła mnie więcej tyle surowców mineralnych ile uprzednio w całej swej historii,
natomiast niektórych z nich znacznie więcej. Nieracjonalna gospodarka zasobami
przejawia się przede wszystkim w zbyt niskim wskaz
niku ich wykorzystania. Wynika
to z nadmiernych strat i odpadów powstających we wszystkich fazach: wydobycie -
uzdatnianie - przetwórstwo. Na przykład straty przy wydobyciu: soli kamiennej
dochodzą nieraz do 90%, siarki do 45%, miedzi do 20%, cynku i ołowiu 15%, węgla
kamiennego 24% - w stosunku do zasobów przyjętych do eksploatacji. Niewłaściwe
procesy technologiczne, konstrukcje wyrobów, jak również niewłaściwa ich jakość
sprawiają, że efektywna użyteczność metalicznych (i nie tylko) surowców jest w
naszym kraju przeciętnie o około 25% niższa aniżeli w krajach wysoko rozwiniętych.
W ciągu roku powstaje u nas około 50 mln m3 odpadów poużytkowych, z których
dotychczas zagospodarowuje się zaledwie 1,5%. Odpady powstają zarówno w fazie
pozysku i przetwórstwa surowców jak również w fazie konsumpcji dóbr materialnych,
we wszystkich jej formach tj. produkcyjnej, nieprodukcyjnej, społecznej i
indywidualnej. Powstawanie odpadów produkcyjnych związane jest ze stopniem
rozwoju procesów technologicznych i technik wytwarzania, przy czym przejście od
technologii odpadowej do bezodpadowej jest bardzo złożone i długotrwałe. Z analizy
różnych procesów produkcyjnych wynika, że nie z wszystkich technologii da się
całkowicie wyeliminować odpady. Nie powinny one być zrzucane jednak do
środowiska, ale bezpośrednio przerabiane na inne wyroby, jak to zalecają nowe -
bezodpadowe technologie. Jeśli w miarę rozwoju postępu technicznego należy
spodziewać się powolnego ograniczenia ilości powstających odpadów
produkcyjnych, to zdecydowanie gorsze są rokowania w przypadku odpadów
poużytkowych powstających w trakcie użytkowania dóbr materialnych (środków
produkcji i przedmiotów spożycia). Powstają one w sposób niezamierzony lecz
obiektywnie konieczny. Wynika to z prawa zachowania materii. Przeczytana gazeta
nadal zachowuje właściwości papieru, wyeksploatowany samochód zachowuje metal
i tworzywa sztuczne, stłuczona butelka - właściwości szkła. Węgiel w procesie
spalania zmienia się w żużel i popiół, tzn. traci właściwości energetyczne a uzyskuje
właściwości m. in. kruszywa budowlanego. Odpady na ogół różnią się od surowców
pierwotnych tylko kilkoma zmienionymi cechami, natomiast podstawowe własności
pozostają bez zmian, względnie ulegają tylko nieznacznemu pogorszeniu. Szereg
cech można im przywrócić w odpowiednio dobranych procesach regeneracyjnych.
 Odpady zawierają konkretne składniki, które mogą być wydzielone i
wykorzystane jako surowce podstawowe, wyjściowe do tworzenia nowych materiałów
czy wyrobów, pasz dla zwierząt, jako energia cieplna lub elektryczna itp. W
niektórych procesach przetwórczych, zwłaszcza chemicznych i biologicznych, w
wyniku różnych reakcji odpady (np. ścieki) charakteryzują się nową jakością, nowymi
związkami. Te nowe związki posiadają również określone cechy, które mogą i
powinny być wykorzystane do wytwarzania innych wyrobów. Warunkiem
wykorzystania tych  surowców jest znalezienie właściwego kierunku wykorzystania
odpadów i opracowanie odpowiedniego procesu technologicznego.
Tradycyjnie w większości krajów znaczna część odpadów wywożona jest na tereny do tego
przystosowane - wysypiska, bądz
składowana w miejscach niedozwolonych. Jednakże świadomość
potencjalnych zagrożeń ze strony wysypisk a także niedobór terenów oraz świadomość potrzeby
zagospodarowania odpadów zmusza kraje i gminy do poważnego traktowania problemów
stwarzanych przez odpady oraz do poszukiwania alternatyw dla wysypisk. Stosowanymi
rozwiązaniami w tym zakresie jest usuwanie odpadów do mórz i oceanów, składowanie na
wysypiskach sanitarnych, kompostowanie, spalanie itp. Żadne z tych rozwiązań nie jest
bezproblemowe, stąd też rośnie zainteresowanie redukowaniem ilości odpadów wymagających
składowania. Minimalizacja ilości odpadów może więc dać korzystne rezultaty w gospodarce
odpadami przemysłowymi, z handlu, z oczyszczalni ścieków i z gospodarstw domowych. Odpady z
gospodarstw domowych zawierają szeroki wachlarz materiałów odzyskiwalnych, takich jak żelazo i
stal, metale nieżelazne, szkło, papier i tektura falista, tworzywa sztuczne, oleje, tekstylia, drewno,
guma, skóra itp.
Recykling odpadów daje szansę na zredukowanie ilości odpadów przy
wzroście gospodarczym w sektorze prywatnym i państwowym, oszczędności energii
oraz chroni ograniczone zasoby surowcowe. O powodzeniu każdego programu
recyklingu w końcu będą decydować korzyści uzyskiwane przez podmioty
zaangażowane w jego funkcjonowanie. Chociaż recykling może bazować na
prywatnej inicjatywie to udział rządu powinien być znaczny. Może on uwidocznić się
w: szybkim stworzeniu uregulowań prawnych, stworzeniu zachęt finansowych jak
również w edukacji społeczeństwa.
Recykling odpadów jest jednym z szybko rozwijających się sektorów
przemysłowych, którego znaczenie w ostatnich latach wzrosło z uwagi na
przeciwdziałanie powstawaniu odpadów jako ochrony środowiska i w związku z
przepisami wchodzącymi w życie w wielu państwach. Wtórne przetwórstwo jest
jedną z dróg prowadzących do zagospodarowania odpadów, nie obciążania nimi
środowiska naturalnego i wpływa również na obniżenie kosztów materiałów i
produktów finalnych. Często pojęciom: recykling, segregacja czy selektywna
zbiórka przypisuje się to samo znaczenie. Takie ujęcie sprawy jest niepoprawne z
punktu widzenia merytorycznego i pociąga za sobą niepotrzebne uproszczenia.
Warto w tym miejscu spróbować zdefiniować w/w pojęcia w celu jednoznacznego
określenia przedmiotu dalszych rozważań - r e c y k l i n g.
Powołując się na słownik wyrazów obcych Władysława Kopalińskiego
recykling jest to doprowadzenie zużytych materiałów do stanu pozwalającego na
ponowne ich wykorzystanie.
Mówiąc recykling powinniśmy mieć na myśli działania zmierzające do
zawrócenia części strumienia odpadów na początek cyklu produkcyjno -
przetwórczego, a więc do bazy surowcowej. Recyklingiem jest więc zawracanie do
przemysłowego przetwarzania np. makulatury, stłuczki szklanej, gruzu, metali,
serwatki itp. Aby metoda  zawracania do obiegu była w ogóle możliwa, ważne jest
w miarę dokładne oddzielenie różnego rodzaju materiałów od siebie. Odzyskiwanie
surowców wtórnych i zawracanie ich do obiegu jest sposobem na zaoszczędzenie
kurczących się zasobów naturalnych, a także na obniżenie wpływu wydobywanych i
oczyszczonych surowców na środowisko.
Rodzaje recyklingu
Wstępnie należy podzielić recykling na:
- recykling pierwotny, np. zużyta, czysta tektura może być wykorzystana do
produkcji nowej,
- recykling wtórny, np. tektura pokryta plastikiem może być wykorzystana do
produkcji płyt pilśniowych.
W ramach szerokiego pojęcia recyklingu rozróżnić możemy dalej trzy jego rodzaje:
1 - recykling termiczny zwany też recyklingiem energetycznym,
2 - recykling chemiczny,
3 - recykling materiałowy.
Ad.1. Wykorzystanie ciepła ze spalania odpadów jest opłacalne ze względów
energetycznych, jednak produkty spalania zanieczyszczają środowisko, a
urządzenia do spalania i oczyszczania gazów odlotowych są bardzo kosztowne.
Ad. 2. Recykling chemiczny polega na depolimeryzacji całkowitej lub
częściowej materiału, w wyniku czego otrzymuje się związki małocząsteczkowe,
ponownie wykorzystywane do produkcji tego samego lub zupełnie innego materiału.
Recykling ten jest jednak bardzo kosztowny i dlatego w Polsce nie odgrywa jeszcze
znaczącej roli.
Ad. 3. Większe nadzieje wiąże się z recyklingiem materiałowym. Ta odmiana
polega na powtórnym przetwarzaniu odpadów. Gotowe wyroby wytwarza się z
odzyskanego surowca w całości lub częściowo, dodając go w określonej ilości do
materiału świeżego.
Idea recyklingu jest wypadkową rozwijającego się w szalonym tempie
przemysłu oraz procesu składowania na światowych wysypiskach milionów ton
odpadów komunalnych, co może doprowadzić do całkowitej degradacji środowiska
naturalnego, a co za tym idzie do zagłady ludzkości.
Znakowanie materiałów przydatnych do ponownego przetwórstwa
Istotnym elementem recyklingu materiałowego jest rozpoznawanie,
rozróżnianie rodzaju materiału, z którego wykonano przedmiot i ocena
przydatności tego materiału do recyklingu. Sprawa jest stosunkowo prosta jeśli
chodzi o szkło i metale (np. rozróżnienie puszek stalowych od aluminiowych na
skutek różnych własności magnetycznych). Większe trudności występują w
przypadku polimerów (tworzyw sztucznych) ze względu na ich dużą różnorodność i
niezbyt wyraz
ne zróżnicowanie właściwości fizycznych. Aby te trudności
przezwyciężyć wprowadza się oznakowania opakowań, które mają informować o
tym, czy tworzywo zastosowane do wytwarzania danego opakowania nadaje się do
recyklingu i ewentualnie z jakiego polimeru zostało wykonane. Podstawowym
kryterium przyznawania certyfikatu jest przydatność ocenianych opakowań do
ponownego przetwórstwa oraz: energo- i materiałochłonność, obciążenie środowiska
związane z produkcją, stosowaniem i utylizacją opakowań. Uzupełnieniem tychże
kryteriów ogólnych są kryteria przedmiotowe, ustalone odrębnie dla opakowań
wykonanych z poszczególnych rodzajów materiałów. Kryterium dotyczącym
wszystkich rodzajów opakowań (papierowych, drewnianych, szklanych, metalowych i
z tworzyw sztucznych) jest zachowanie jednorodności opakowania, nie mieszanie
różnych rodzajów materiału. Papier stosowany do produkcji opakowań nie powinien
być impregnowany ani nasycany substancjami utrudniającymi przetwórstwo lub
mogącymi spowodować skażenie środowiska. Do opakowań papierowych nie należy
także stosować nalepek z innych materiałów, np. etykiet samoprzylepnych z tworzyw
sztucznych. Ta sama zasada dotyczy opakowań drewnianych, a przedmioty
wykonane z tarcicy nie powinny być malowane ani impregnowane. W opakowaniach
z tworzyw sztucznych dopuszcza się warunkowo stosowanie etykiet nie
przyklejanych, obwolut oraz nalepek przyklejanych klejami łatwo rozpuszczalnymi w
wodzie. Nie należy stosować opakowań szklanych, powlekanych metalami (uchwyty,
nadruki itp.). W produkcji opakowań papierowych do sklejania warstw tektur falistych
należy stosować tylko kleje naturalne (skrobiowe). Do malowania tychże opakowań
można stosować tylko farby nie obciążające środowisko. Opakowań z polichlorku
winylu należy unikać, gdyż ich likwidacja jest bardzo niebezpieczna. Najbardziej
uciążliwą dla środowiska grupą opakowań są opakowania kombinowane (tzw.
laminaty). Są one nieprzydatne do ponownego użycia, a ze względu na dużą
różnorodność stosowanych rozwiązań ich produkcji, określenie dokładnych kryteriów
ich zagospodarowania często niemożliwe. Wymienione kryteria przedmiotowe
zostały dostosowane do aktualnych wymogów zagranicznych oraz do krajowych
możliwości technologicznych w zakresie ponownego przetwórstwa. Uwzględniono
więc to co się przetwarza a nie to co można przetwarzać. W miarę wdrażania
nowych technologii przetwórstwa, kryteria te muszą być nowelizowane. W 1993 roku
rozpatrzono 12 wniosków o certyfikację ekologiczną, zaś w 1995 roku 21 z czego
wydano odpowiednio: 10 i 8 certyfikatów. Ochrona środowiska naturalnego wymaga
podejmowania różnorodnych, skoordynowanych ze sobą działań, a jednym z nich
jest właśnie certyfikacja opakowań przydatnych do ponownego przetwórstwa.
Ponowne użycie produktów różni się od zawracania ich do obiegu tym, że nie tylko
używamy ponownie materiału, z którego dany produkt jest wytworzony, ale także
robimy użytek z jego poprzedniej formy. W kategoriach środowiskowych zawsze
korzystniej jest oczyścić i ponownie użyć istniejący już produkt niż stworzyć nowy z
odzyskanego materiału (np. topienie stłuczonego szkła na nowe butelki). Wiele
państw europejskich przywróciło  tradycję używania butelek zwrotnych, dzięki
bardzo skutecznemu pobieraniu kaucji i rozwinięciu systemu ich odbierania. W
Niemczech w rejonach  uprawy win wdrożony został projekt budowy zakładu
przeznaczonego do odbioru pustych butelek po winie. Po odbiorze i przesortowaniu
wg typów i koloru szkła butelki są myte i sterylizowane. Ciepło potrzebne do
czyszczenia i mycia butelek jest częściowo odzyskiwane ze spalania starych korków,
skrzynek, pudeł czy zerwanych etykiet. Odzyskane butelki sprzedaje się do winnic,
gdzie są ponownie napełniane.
Powtórne wykorzystanie użytych opakowań jest szczególnie proste i efektywne w przypadku
szkła. Ilość opakowań szklanych jest duża i będzie wzrastać, gdyż okazały się one najbardziej
odpowiednie ze wszystkich do przechowywania produktów żywnościowych. Należy ponadto liczyć się
ze wzrostem udziału opakowań jednokrotnego użycia. Koszty mycia opakowań przed ich ponownym
napełnieniem i powstawanie szkodliwych ścieków sprawiają, że wielu wytwórców rezygnuje z
korzystania z opakowań zwrotnych.
Próby odzyskiwania odpadów szklanych czynione przez Gminy i Miasta bądz

działające w ich imieniu firmy komunalne i recyklingowe świadczą o tym, że
wszystkie opakowania można wykorzystywać na skalę przemysłową. Powodzenie
recyklingu szkła zależy w dużym stopniu od tego, czy społeczności lokalne potrafią
zorganizować na swoim terenie zbiórkę opakowań szklanych. Największą wartość
mają opakowania posegregowane na kolory, co jest uwarunkowane technologią
produkcji opakowań szklanych. Tworzone są różne kosztowne programy, ale żaden
z nich nie gwarantuje, że zebrany surowiec znajdzie nabywcę i będzie go można po
korzystnych cenach sprzedać. Należy pamiętać, że musi być dobrze zorganizowana
zbiórka i odbiór tych opakowań, należy nie zapominać o edukacji społeczeństwa.
Przy Hucie JAROSA
AW powstało RECYKLING CENTRUM, którego głównym
celem jest pozyskiwanie stłuczki szkła opakowaniowego, która po odpowiednim
oczyszczeniu jest pełnowartościowym surowcem do ponownego przetopu w hucie.
Zakład apeluje o segregację dostarczanej stłuczki na kolorową i białą (droższa). To
pozwoli na oszczędzanie zasobów przyrody i trzymywania czystego środowiska
naturalnego a co za tym idzie  pozbycie się odpadów szklanych w sposób
poprawny. Można będzie wypełnić postanowienia  Ustawy o utrzymaniu czystości i
porządku& . oraz  Ustawy o odpadach . Omawiany zakład powstał w 1995 roku.
Gwarantem sprawnego działania tej firmy jest Huta Jarosław. Pozyskane szkło
nadaje się idealnie do ponownego przetworzenia. W czasie produkcji nowych
butelek i słoików udział stłuczki może stanowić nawet 80% całości użytych do
produkcji komponentów, dlatego stłuczka jest cennym i poszukiwanym surowcem
wtórnym. W każdym roku na polskie wysypiska trafia 500 tys. ton szkła. Tracimy
przez to surowiec o wartości 50mlnPLN.
Stłuczka szklana, aby była traktowana jako pełnowartościowy surowiec wtórny
powinna być wolna od: ceramiki, cegły, betonu, kamieni, gleby, metali (szczególnie
kolorowych ze względu na ich niemagnetyczność), drewna, plastiku, opakowań
farmaceutycznych i chemicznych z pozostałościami, szkła budowlanego, szyb
samochodowych. Stłuczka szklana może być przewożona dowolnym transportem
(samochody, wagony) z tym, że platformy transportowe winny być przed
załadowaniem stłuczką oczyszczone i wymyte wodą, z poprzednio transportowanych
materiałów np. węgiel, koks, żwir, nawozy itp. Stłuczka jest oceniana przy dostawie
przez kompetentne osoby reprezentujące odbiorcę. Jeśli ładunek przekracza 10 ton
zakład odbiera stłuczkę własnym transportem.
Recyklingowy łańcuch opakowań szklanych musi się zamknąć i w tym
kierunku idzie prawodawstwo. Ekologia stała się elementem strategii
przedsiębiorstw w ekonomii wolnego rynku, wykorzystywanym przez tych, którzy
szybciej to zrozumieli. Czy zużyte opakowania muszą być na wysypisku i czy zużyte
opakowania mogą być przyjazne dla środowiska  na te pytania powinniśmy sami
dać odpowiedz
.
Powstające zakłady recyklingu  to także nowe miejsca pracy, obok, jak dotąd
niezbyt dobrze określonych wymiernych efektów ekologicznych.
Szczególnie szkodliwe i niebezpieczne odpady, które powstają nie tylko w
przemyśle i rzemiośle, a także w gospodarstwach domowych są dużym
problemem każdego społeczeństwa.
Do odpadów szkodliwych i niebezpiecznych w gospodarstwie
domowym zaliczamy: kwaśne i zasadowe środki czyszczące z dużą
zawartością chloru, sody kaustycznej, formaldehydu, fenolu; środki do
konserwacji podłóg zawierające rozpuszczalniki, emulsje syntetyczne i woski;
środki do konserwacji mebli, składające się z mieszanek rozpuszczalników
(ksylen, toluen, trichloroetan), żywic syntetycznych i wosków, amoniak;
odświeżacze powietrza zawierające dichlorobenzen, doskonale rozpuszczalny
w wodzie; środki do czyszczenia kuchenek, do których dodaje się jako
aktywatory: sodę kaustyczną, związki azotu, alkohole, silikony oraz
aluminium; środki do czyszczenia szyb zawierające amoniak i alkohole; środki
ochrony roślin i owadobójcze, lakiery i środki ochrony drewna i do
zabezpieczeń antykorozyjnych, zawierające metale ciężkie; środki piorące,
zawierające wybielacze, enzymy, rozjaśniacze optyczne, substancje
zapachowe; cały zestaw środków kosmetycznych; baterie; opakowania z
tworzyw sztucznych (PCW, polietylen, polipropylen); chemikalia fotograficzne,
zawierające fenol i chlorofenol; akcesoria samochodowe z całym bagażem
szczególnie niebezpiecznych substancji wraz z rakotwórczymi; lampy
rtęciowe; przeterminowane lekarstwa itp.
Podczas usuwania tych odpadów należy zachować szczególne środki
ostrożności. Oddzielenie szkodliwych substancji z odpadów komunalnych może być
dokonane jedynie przez selektywne ich ujęcie w miejscu ich powstawania, a więc u
mieszkańców. Ze względu na różnorodność szkodliwych substancji występujących w
odpadach w małych ilościach, niezbędne jest zastosowanie tymczasowego
przechowywania, aby otrzymać sensowne ilości transportowe do zakładów
przeprowadzających ich unieszkodliwianie.
Wykorzystanie surowców wtórnych
Analiza morfologiczna odpadów komunalnych, składowanych w wielu
miastach Polski świadczy o tym, że większość śmieci nadaje się do ponownego
wykorzystania stanowiąc tzw. odpad użyteczny gospodarczo. Badania odpadów
komunalnych z Gliwic przeprowadzone przez Instytut Ochrony Środowiska w
Katowicach ukazują procentowy udział poszczególnych składników tworzących
masę odpadową:
- metale i szkło po 7%
- tworzywa, skóra, guma po 9%
- tekstylia 4%
- celuloza 12%
- odpady roślinne i zwierzęce 28%
- popioły, odpady nieorganiczne ok. 30%.
Około 70% tych odpadów nadaje się do ponownego przetwarzania, co w znacznej
mierze zlikwidowałoby problem śmieci, ale przede wszystkim przyniosłoby wymierne
korzyści gospodarcze i ekonomiczne.
Butelki z tworzyw sztucznych
Tworzywa sztuczne powstają z produktów przerobu ropy naftowej - nieodnawialnego
surowca. Wraz z otwarciem granic dla zachodnich produktów wielobarwne i
estetyczne opakowania z tworzyw zalały nasz rynek. Na zachodzie odstępuje się od
stosowania plastików, gdyż czas rozkładu tworzyw sztucznych w środowisku
naturalnym sięga wielu setek lat, a w czasie ich powolnego rozkładu do gleb
przenikają toksyczne substancje - dodatki (farby, plastyfikatory, antystatyki,
przeciwutleniacze, rozjaśniacze, środki pieniące itp.), które stanowią często 60%
masy wyrobu. Dotychczasowe technologie w większości krajów pozwalają na
przetwarzanie odpadowych tworzyw sztucznych o identycznej budowie chemicznej,
jedynie w krajach Europy Zachodniej opracowano technologie przerobu mieszanych
tworzyw, którym nie przeszkadzają: drewno, celuloza, papier, tekstylia, miedz
i folie
aluminiowe. Otrzymane tą drogą tworzywo może być bezpośrednio wykorzystane do
produkcji gotowych wyrobów lub przetwarzane na granulat, który wykorzystywany
jest w budownictwie, przemyśle samochodowym, ogrodnictwie, do produkcji
opakowań transportowych i wkładek amortyzacyjnych, mebli, materiałów
izolacyjnych, słupków drogowych, ławek, mebli ogrodowych.
Makulatura, opakowania metalowe, stłuczka szklana
Z makulatury w produkcji ekologicznej wytwarza się zeszyty, notatniki, karty
świąteczne, kalendarze, koperty, bilety wstępu itp. i traktuje się te produkty jako
ekologiczne. Warunkiem uzyskania miana produkcji papieru ekologicznego jest
spełnienie 4 kryteriów:
- papier musi być wytworzony wyłącznie z makulatury,
- w procesie produkcyjnym musi być obieg wody zamknięty, a zużycie wody
nie może przekraczać 10 litrów wody na 1 kg papieru,
- produkcja musi być energooszczędna (2 kWh na 1 kg papieru),
- papier nie może być bielony ani farbowany, a kleje i wypełniacze to
naturalne żywice lub skrobia.
W celu obniżenia szarości wytwarzanego papieru niektóre zakłady odsysają farbę
drukarską z rozwłóknionej papierowej masy, a papier ten nosi nazwę  papieru z
recyklingu a nie papieru ekologicznego, gdyż przy odsysaniu farby zużywa się
dodatkowo wodę i energię. W Polsce ze 100%-ej makulatury wytwarza się jedynie
papier toaletowy, makulaturę w ilościach 60-80% zużywa się jednak u nas w
produkcji tektury i papieru pakowego.
Odpady stalowe pochodzące ze zużytych opakowań mogą być oddzielane od
pozostałych odpadów za pomocą elektromagnesu, a następnie można je
wykorzystać w hutach jako złom. Odpady aluminiowe po oczyszczeniu stają się
pełnowartościowym surowcem do wyrobu różnych asortymentów aluminiowych, zaś
ocynkowane blachy stalowe są dodatkiem do wytopu stali lepszej jakości. W RFN
opracowano pilotażowe urządzenie do separacji metali pochodzących z
rozdrobnionych wraków samochodów, a identyfikacji materiałów dokonuje laser.
Stłuczka szklana
Szkło to materiał XXI wieku. Ściany budynków nowoczesnych są ze szkła, ze
względu na rosnące zapotrzebowanie na szkło budowlane zwiększać się będzie
ilość powstającej stłuczki. Wrócą do łask niebawem opakowania szklane, które mogą
być wielokrotnie używane, czego dowodem jest prawodawstwo krajów Europy
Zachodniej. Stłuczka szklana wykorzystywana jest także przy produkcji: wełny
szklanej, włókien do zbrojenia laminatów, nośników katalizatorów, płytek
dekoracyjnych, płyt izolacyjnych, grysu budowlanego, materiałów filtracyjnych,
cegieł, wyrobów kamionkowych i fajansowych, jako dodatek asfaltu drogowego i
betonów, jako wypełniacz do farb i lakierów, jako proszek do czyszczenia metali itp.
Stosuje się ja do wtórnego wytopu szkła, a każda tona stłuczki pozwala
zaoszczędzić 250 kg sody, 180 kg mączki wapiennej i 800 kg piasku, dodatek 50%
stłuczki może dwukrotnie przedłużyć okres użytkowania pieca a także
zaoszczędzenie oleju opałowego.
W ostatnich latach zagadnienia gospodarki surowcami oraz ochrony
środowiska wpłynęły na zasadniczą zmianę poglądów wobec spraw związanych z
odzyskiem substratów w galwanotechnice. Zmiany te powodowane są
perspektywą uszczuplania zasobów surowców i troską o ich najefektywniejsze
wykorzystanie. W obawie o środowisko większość krajów zmienia istniejące
przepisy, zaostrza wymagania stawiane wszelkiej działalności człowieka, pod kątem
ochrony wód, gleby i powietrza.
Powyższa sytuacja stwarza konieczność przeanalizowania odzysku surowców
szczególnie chromu(VI) w galwanotechnice. Trwają poszukiwania nowych metod
odzysku chromu i jego recyklingu.
y
ródłami zanieczyszczonych, niebezpiecznych ścieków zawierających chrom są:
garbarnie, farbiarnie, galwanizernie: miedziownia, galwanizernia nakładająca
powłoki ołowiowo - indowe, cynownia oraz chromownia itp. Głównym celem
chromowni jest pokrywanie warstwą chromu wytwarzanego i regenerowanego
oprzyrządowania oraz innych detali przeznaczonych do obróbki mechanicznej
produktów końcowych zakładu. Żródłami ścieków są przede wszystkim wody
stosowane do procesów płukania oraz zużyte kąpiele galwaniczne, których główne
składniki to: wodne roztwory NaOH, HCl ,H SO oraz jony metali Cr, Ni, Fe, Cu.
2 4
Zagadnienie oczyszczania ścieków zawierających Cr(VI), pochodzących z procesów
powierzchniowej obróbki metali, pomimo opracowania bogatej gamy różnych
technologii, pozostaje ciągle nierozwiązanym. Brak jest bowiem prostej i skutecznej
metody pozwalającej na oczyszczanie tego typu ścieków bezpośrednio w miejscu ich
powstawania z jednoczesną możliwością zamykania obiegów wodnych i recylkulacją
chemikali. W technologii unieszkodliwiania ścieków galwanicznych najszerzej i
niemal wyłącznie stosuje się metodę redukcji chromu Cr(VI) do Cr(III), w której
następuje wytrącanie nierozpuszczalnego wodorotlenku chromowego Cr(OH) .
3
Odsączony wodorotlenek składuje się w mogilnikach na wysypisku odpadów stałych.
Wymiana jonowa stosowana w oczyszczaniu ścieków przemysłowych, oprócz
aspektów ochrony wody lub ochrony odbiornika, wiąże się często z odzyskiem
cennych składników ze ścieków. Możliwość oddzielenia Cr(VI) od Cr(III) daje proces
ekstrakcji
Ekstrakcję, jako metodę rozdziału, stosuje się najczęściej w przypadkach,
gdy zależy nam na wydzieleniu z mieszaniny pojedynczego składnika i otrzymaniu
go w czystej postaci. Ekstrakcję w układzie ciecz - ciecz prowadzi się przede
wszystkim w środowisku wodnym, gdyż woda jest doskonałym rozpuszczalnikiem
ogromnej liczby substancji nieorganicznych, w przeciwieństwie do substancji
organicznych. Swą rozpuszczalność substancje nieorganiczne zawdzięczają
wysokiej stałej dielektrycznej wody (e�=80), która znacznie obniża energię jonizacji i
dysocjacji. Ze względu na małe różnice w budowie ekstrahowanych związków, a
przez to nieznaczne różnice ich współczynników ekstrakcji, wymagane jest
wielokrotne powtórzenie procesu ekstrakcji z odpowiednio dobranym układem
rozpuszczalników. Proces ten przebiega w bardzo łagodnych warunkach, nie jest
wymagana wysoka temperatura a użyty rozpuszczalnik może być zawracany do
procesu.