WETERYNARIA
WETERYNARIA
OKULISTYKA
WWPRAKTYCE
PRAKTYCE
Jacek Garncarz, Magdalena Garncarz
Okulistyczny Gabinet Weterynaryjny w Warszawie
Powieki składają się z trzech anatomicznych warstw. Warstwa zewnętrzna to skóra, w której
znajdują są mieszki włosowe (wraz z mieszkami rzęs) oraz gruczoły łojowe. Zmodyfikowane
gruczoły łojowe i potowe, które związane są z rzęsami, to odpowiednio gruczoły Zeissa i Molla.
U psów i kotów rzęsy występują jedynie na powiekach górnych. Warstwa środkowa powiek
zawiera mięśnie i spoistą tkankę kolagenową, określaną jako płytka tarczkowa powieki, która
podpiera powiekę. W płytce tarczkowej zatopione są gruczoły łojowe, które określa się jako
gruczoły Meiboma lub tarczkowe, a ich przewody otwierają się na brzegu powiekowym. We-
wnętrzna warstwa powiek to spojówka powiekowa (1).
Choroby powiek
u małych zwierząt
CZ. I
Ruch powiek jest kontrolowany głów- i jest unerwiony przez nerw twarzowy Agenezja i częściowy ubytek powiek
nie przez mięsień okrężny oka, który (nerw czaszkowy VII), natomiast mięsień (agenesis & coloboma)
jest mięśniem prążkowanym i ma moc- dz
wigacz powieki górnej, który unosi To rzadko spotykane schorzenie (naj-
ne połączenia w kącie przyśrodkowym górną powiekę, unerwiony jest przez częściej rozpoznawane u kotów) wynika
i bocznym oka. Mięsień okrężny oka jest nerw okoruchowy (nerw czaszkowy z całkowitego (ageneza) lub częściowego
odpowiedzialny za zamykanie powiek III). MiÄ™sieÅ„ Müllera, który mieÅ›ci siÄ™ braku powieki (4, 5). Zwykle choroba
w górnej powiece i odpowiedzialny jest dotyczy bocznej części powieki górnej
za poszerzanie szpary powiekowej, to i prowadzi do podrażnienia rogówek przez
mięsień gładki, który otrzymuje współ- włosy. Dochodzi również do keratopatii
czulne bodz
ce nerwowe i unerwiony jest narażennej na skutek braku możliwości
czuciowo przez nerw trójdzielny (nerw zamykania powiek. Chirurgiczne techniki
czaszkowy V) (1). rekonstrukcji sÄ… skomplikowane i nie na-
leży się ich podejmować bez doświadcze-
CHOROBY POWIEK nia w chirurgii okulistycznej (fot. 1 i 2).
Mruganie jest ważnym odruchem
obronnym powiek oraz służy do roz- Zrośnięcie spojówek
1
1
prowadzenia filmu łzowego na rogówce. (symblepharon)
Prawidłowa zależność anatomiczna Nabyte zrośnięcie tkanek spojówki ze
pomiędzy powiekami a powierzchnią sobą i powierzchnią rogówki to częste
oka jest niezbędna dla zdrowia rogówki. powikłanie okołoporodowego zakażenia
Wiele anatomicznych nieprawidłowości kocim wirusem Herpes (4, 5). Symblefa-
(często związanych z rasą) może zaburzyć ron rzadko występuje u innych gatunków
funkcję ochronną powiek (1). zwierząt. Leczenie jest trudne, ponieważ
zrosty majÄ… tendencjÄ™ do szybkich nawro-
Zrośnięcie powiek tów po resekcji chirurgicznej (fot. 3).
(ankyloblepharon)
U zdrowych szczeniÄ…t powieki pozo- Entropium
stają zrośnięte do 7-14 dnia po urodze- Podwinięcie się powiek związane
2
1
niu (2), a u kociąt  do 4-21 dnia (4). jest z drażnieniem rogówki przez wło-
Jeśli powieki pozostają zrośnięte po tym sy, co prowadzi do kurczu powiek,
czasie, należy próbować delikatnie od- nadmiernego łzawienia oraz zapalenia
dzielić je od siebie. Zapalenie spojówek rogówki. Często występuje u szczeniąt,
u noworodków na skutek zakażenia (np. jest zwykle związane z rasą i uważa się,
okołoporodowego) pod zrośniętymi po- że ma charakter dziedziczny. Najczę-
wiekami objawia się obrzękiem i bólem ściej choroba dotyczy bocznej części
i wymaga natychmiastowego leczenia, powieki dolnej (np. u psów rasy golden
aby zapobiec ciężkim i nieodwracalnym retriever lub rottweiler). Natomiast
uszkodzeniom oka. SzparÄ™ powiekowÄ… u takich ras, jak chow chow i shar pei,
należy ostrożnie otworzyć i zastosować na obszarze prawie 360 stopni brzegi
maść antybiotykową, aby ograniczyć powiekowe są podwinięte. Entropium
3
1
zakażenie i nawilżyć oko. często występuje również u jagniąt
52 MAJ-CZERWIEC " 3/2005
WETERYNARIA
OKULISTYKA
W PRAKTYCE
4 5 6
1 1 1
i z
rebiąt. U młodych zwierząt występuje do czynienia z ektropium środkowej
7
1
entropium anatomiczne, które wynika części powieki dolnej oraz entropium
z nieprawidłowego stosunku pomiędzy górnej i dolnej powieki w kącie bocz-
gałką oczną a brzegami powiekowymi. nym.  Oko diamentowe występuje
I tak np. zbyt mała i głęboko osadzona dość często i stanowi poważny problem
gałka oczna u retrieverów, nadmierna kliniczny (fot. 7).
ilość fałdów skórnych u psów rasy shar
pei lub clumber spaniel lub zbyt mała Nabyte ektropium może być ato-
szpara powiekowa u psów rasy chow niczne/starcze (np. dotyczące dolnych
chow prowadzÄ… do powstania takiego powiek u starszych cocker spanieli),
rodzaju entropium. Nabyte entropium bliznowate (przyczyny takie same jak
określa się jako entropium spastyczne, w przypadku bliznowatego entropium)
które wynika z kurczu powiek związane- lub porażenne (paraliż nerwu czaszko-
go z bólem oka. Entropium anatomiczne wego VII) (1, 2, 3, 6, 9, 10, 11). (Leczenie
może mieć również komponentę spa- w części II artykułu.)
stycznÄ…. Dlatego wszystkie przypadki
8
1
entropium należy dokładnie ocenić Zbyt duża szpara powiekowa
przed i po zastosowaniu środka miej- Wada ta często występuje u psów rasy
scowo znieczulającego oko. Entropium bernardyn, jak również u ras brachy-
atoniczne lub starcze często występuje cefalicznych. U tych ostatnich często
u starszych angielskich cocker spanieli dochodzi do narażenia powierzchni oka
i jest związane z  opadaniem skóry i niedomykalności powiek na skutek cha-
części twarzowej głowy. Entropium rakterystycznego ustawienia gałki ocznej.
i podwinięcie rzęs (trichiasis) wynikające Aby wyleczyć lub zapobiec występowaniu
ze znacznego opadania górnych powiek keratopatii narażennej, często z pig-
często prowadzą do przewlekłego za- mentacją, oraz owrzodzeniom rogówki
palenia rogówek i mogą doprowadzić konieczne jest chirurgiczne skrócenie
do zaburzeń w widzeniu. Entropium szpary powiekowej (7) (fot. 8). (Opis
9
bliznowate występuje rzadko i związane w części II artykułu.) 1
jest z przebytym zabiegiem operacyj-
nym, urazem lub przewlekłym zapale- Opadanie powiek (ptosis)
niem powiek (1, 2, 3, 6, 9, 10, 11) (fot. 4, Opadanie górnej powieki może być
5, 6). (Leczenie entropium zostanie zwiÄ…zane z atonicznym entropium (np.
omówione w części II artykułu.) u starszych cocker spanieli), syndromem
Hornera (na skutek utraty współczulnego
Ektropium unerwienia mięśnia Müllera wewnÄ…trz
Wywinięcie powiek na zewnątrz górnej powieki) lub rzadziej na skutek
również występuje u zwierząt jako odnerwienia mięśnia dz
wigacza powie-
wada ustawienia związana z rasą. Ek- ki górnej (nerw czaszkowy III) (1, 2, 3)
tropium powoduje mniej problemów (fot. 9).
w porównaniu do entropium i może być
10
1
przejściowe; występuje np. wtedy, gdy Podwinięcie rzęs (trichiasis)
zwierzę jest zmęczone.  Patologiczne Choroba polega na dotykaniu włosów
ektropium prowadzi do przewlekłe- twarzowych do powierzchni oka i może
go zapalenia spojówek, dyskomfortu być związana z entropium. Często spo-
i keratopatii narażennej. U psów rasy tykana u psów ras brachycefalicznych,
bernardyn, mastif, bloodhound, bassett u których sierść z fałdów nosowych ociera
hound itd. występuje w postaci nasilonej o przyśrodkową część oka i może wyma-
i jest często związane ze zbyt długą szpa- gać korekcji chirurgicznej (2) (fot. 10).
rÄ… powiekowÄ… i brakiem podparcia kÄ…ta
powiekowego. Bardzo nasilona postać Zbyt długie rzęsy (trichomegalia)
tych zaburzeń anatomicznych określana Występują często u amerykańskich
jest jako  oko diamentowe  mamy tu cocker spanieli. Zbyt długie rzęsy, mimo
MAJ-CZERWIEC " 3/2005 53
WETERYNARIA
OKULISTYKA
W PRAKTYCE
11 12 13
1 1 1
prawidłowego ich położenia, mogą kon- dując ból i owrzodzenie. Objawy kliniczne
taktować się z powierzchnią rogówki. są często ostre i wymagane jest natych-
Leczenie polega na przycinaniu niepra- miastowe dokładne badanie powierzchni
widłowych rzęs (2) (fot. 11, 12, 13). spojówki za pomocą dobrego oświetlenia
i powiększenia (2) (fot. 16). (Leczenie w cz.
Podwójny rząd rzęs (distichiasis) II artykułu.)
Dodatkowe rzęsy wyrastające z ujść
gruczołów tarczkowych na brzegu po- Rany powiek
wiekowym często występują u psów. Urazy powiek zdarzają się często i wy-
Mogą powodować łagodny do umiar- magają niezwłocznego leczenia z mini-
14
1
kowanego dyskomfort (z nadmiernym malnym opracowaniem ran. Powieki sÄ…
łzawieniem i mrużeniem powiek) oraz bardzo mocno unaczynione i szybko się
niekiedy owrzodzenie rogówki. U nie- goją. Jednak należy zachować szczególną
których mniejszych ras psów często- ostrożność przy resekcji powiek, aby
tliwość występowania choroby jest nie zaburzyć stosunku anatomicznego
bardzo wysoka, jednak rzadko wykazują powieki  gałka oczna (7) (fot. 17).
one objawy kliniczne. W przypadkach
wymagajÄ…cych leczenia do wyboru jest Nowotwory powiek
kilka metod (żadna z nich nie jest ideal- Nowotwory powiek często wystę-
na). Wyrywanie rzęs pęsetą (depilacja) pują u starszych psów i najczęściej
pozwoli jedynie ustalić, czy dodatkowe są łagodne. Gruczolak łojowy (guz
rzęsy są przyczyną objawów klinicznych. komórek podstawnych wywodzący się
15 Nie jest to jednak trwałe rozwiązanie (2) gruczołów tarczkowych) jest najczęściej
1
(fot. 14, 15). (Metody leczenia zostaną spotykanym guzem powiek u psów.
opisane w cz. II artykułu.) Można spotkać również brodawczaki,
histiocytomy, guzy komórek tucznych,
Ektopowe rzęsy (ectopic cilia) czerniaki, gruczolakoraki łojowe oraz
Jest to problem rzadziej spotykany raki płaskokomórkowe. U kotów na
w porównaniu do distichiasis i polega powiekach najczęściej występuje rak
na wyrastaniu dodatkowych rzęs z po- płaskokomórkowy, który również sta-
wierzchni spojówki powiekowej. Tak jak nowi problem u bydła i koni (zwłaszcza
przy podwójnym rzędzie rzęs mieszki u zwierząt bez pigmentu wokół oczu).
włosowe tych nieprawidłowych włosów U koni sarkoid jest najważniejszym no-
mieszczą się w gruczołach tarczkowych. wotworem okołoocznym (1) (fot. 18, 19).
Rzęsy ektopowe najczęściej wyrastają ze (Leczenie w cz. II artykułu).
spojówki górnej powieki mniej więcej
na godzinie 12:00, kilka milimetrów od Zapalenie powiek (blepharitis)
brzegu powiekowego, i skierowane są Zapalenie powiek występuje często
16
1
bezpośrednio w kierunku rogówki, powo- w postaci samoistnej, okołoocznej der-
17 18 19
1 1 1
54 MAJ-CZERWIEC " 3/2005
WETERYNARIA
OKULISTYKA
W PRAKTYCE
matozy lub jako część bardziej ogólnej CHOROBY TRZECIEJ POWIEKI
20
1
choroby skóry. Brak pigmentu brzegu
Pasożytnicze zapalenie powiek wy- trzeciej powieki
stępuje na tle nużeńca i świerzbowca. U niektórych psów jedna lub obie
Bakteryjne zapalenie powiek naj- trzecie powieki nie majÄ… na brzegach
częściej występuje na tle staphylococci barwnika, który normalnie nadaje jej
spp. Zapalenie gruczołów tarczkowych wyrazistość. Właściciel może pomylić
wymaga wyciśnięcia ich wydzieliny, to z zaczerwienieniem czy obrazem tzw.
stosowania ciepłych kompresów oraz  czerwonego oka , jednak brak pigmentu
odpowiednich antybiotyków ogólnych jest jedynie problemem kosmetycznym
i miejscowych. Kiedy zagęszczona (1, 2, 3).
wydzielina zalega wewnątrz gruczołów
21
tarczkowych, może powstać gradówka Wypadnięcie gruczołu 1
(chalazion), która jest widoczna przez trzeciej powieki
spojówkę powiekową jako biało-żółta Może wystąpić u młodych psów każ-
zmiana. Takie zmiany powinno się na- dej rasy, jednak predylekcja występuje
ciąć po stronie spojówki powiekowej. u takich ras, jak amerykański cocker
Zewnętrzny jęczmień (hordeolum) spaniel, buldog, mastiff neapolitański,
wynika z zakażenia gruczołu łojowego cane corso itp. Wypadnięty gruczoł wy-
rzęsy. Te zmiany mogą być związane gląda jak czerwona lub różowa, gładka,
z zapaleniem spojówek i mogą prowa- zaokrąglona wypukłość w przyśrodko-
dzić do samookaleczania się zwierzęcia wym kącie oka  niekiedy określana
poprzez intensywne drapanie ich oko- ze względu na wygląd jako cherry eye
licy (fot. 20). (wiśniowe oko). Ręczna repozycja
Mogą również występować (rzadziej) gruczołu najczęściej nie jest skuteczna,
grzybicze zapalenia powiek (derma- a leczenie wymaga wszycia gruczołu do
22
1
tofity). brzuszno-przyśrodkowej części krawę-
Zapalenia powiek tła immunolo- dzi oczodołu (fot. 21, 22). (Opis w cz. II
gicznego to pęcherzyca, syndrom artykułu.)
naczyniówkowo-dermatologiczny oraz Gruczołu trzeciej powieki nie
nadżerki przyśrodkowego kąta oka. należy wycinać ze względu na jego
Choroby alergiczne skóry, takie jak ważną rolę w produkcji części filmu
atopie, mogą także obejmować powieki. łzowego (1, 2, 3, 7, 8).
W tych przypadkach leczenie polega
głównie na leczeniu choroby podstawo- Zwichnięcie chrząstki
wej (1, 2, 3, 4, 5). trzeciej powieki
Zagięcie dłuższej odnogi chrząstki
TRZECIA POWIEKA trzeciej powieki (wada rozwojowa) jest
Trzecia powieka to ukształtowany również częstą przyczyną wystawania
fałd spojówkowy, który jest podtrzymy- trzeciej powieki u młodych dużych psów.
wany przez chrząstkę w kształcie litery Zwichniętą część chrząstki należy usu-
T. Leży ona w brzusznej części worka nąć chirurgicznie (2, 7) (fot. 23). (Opis
spojówkowego, w przyśrodkowym w cz. II artykułu.)
23
1
kącie oka. Gruczoł trzeciej powieki
mieści się w okolicy podstawy piono- Plazmatyczne zapalenie spojówki
wej odnogi chrzÄ…stki trzeciej powieki trzeciej powieki
i produkuje znaczący procent (około Naciek komórek plazmatycznych
30) płynnej cieczy f ilmu łzowego. i limfocytów do spojówki trzeciej po-
Trzecia powieka biernie przemieszcza wieki występuje często u owczarków
się nad powierzchnią rogówki jako re- niemieckich, u których może być zwią-
akcja na ucisk tłuszczu zagałkowego na zane z chronicznym powierzchownym
skutek wciągania gałki ocznej, np. przy zapaleniem rogówki  KSC (Keratitis
mruganiu. Włókna mięśni gładkich Superficialis Chronica), dawniej określa-
zwiÄ…zane z trzeciÄ… powiekÄ…, unerwione, nym jako Å‚uszczka. Trzecie powieki sÄ…
24
1
są włóknami przywspółczulnymi, które zaczerwienione, zgrubiałe i szorstkie,
utrzymują ją w pozycji wciągniętej. a ich brzeg często ulega depigmentacji.
Trzecia powieka odgrywa istotnÄ… rolÄ™ Choroba nie jest zwiÄ…zana z dyskom-
ochronną i jest niezbędna dla pra- fortem dla pacjenta. Wydaje się, że
widłowej produkcji i rozmieszczania plazmatyczne zapalenie spojówek ma
filmu łzowego, jak również usuwania podłoże immunologiczne i reaguje
materiałów obcych z powierzchni oka. w umiarkowanym stopniu na miejsco-
Dlatego nigdy nie należy usuwać we kortykosterydy lub cyklosporynę.
trzeciej powieki, z wyjątkiem le- Leczenie trwa przez czas nieokreślony
czenia jej nowotworów złośliwych (w dawkach podtrzymujących), nawet
(1, 2, 3, 8, 9, 10, 11). do końca życia (8) (fot. 24).
MAJ-CZERWIEC " 3/2005 55
WETERYNARIA
OKULISTYKA
W PRAKTYCE
26 27
1 1
dzieliny z oczu. Niezbędne jest bardzo do- nowotworów trzeciej powieki, takich jak
kładne badanie powierzchni rogówkowej gruczolak, gruczolakorak i chłoniak, zo-
trzeciej powieki po zastosowaniu środka stało opisanych. Rak płaskokomórkowy
25
1
miejscowo znieczulającego (7, 11). występuje często u koni, krów oraz kotów
i wymaga obszernej resekcji chirurgicz-
Urazy nej całej trzeciej powieki (1, 2, 3, 4, 10, 11)
Nierzadko dochodzi do urazów trzeciej (fot. 28, 29).
powieki, np. kocim pazurem. Koniecz-
ne jest szybkie zaopatrzenie rany, aby Część II artykułu poświęcona będzie
przywrócić prawidłową funkcję powieki. leczeniu wybranych, najczęściej
Jednak należy zachować ostrożność przy spotykanych chorób powiek.
szyciu i nie pozostawiać na powierzchni
rogówkowej trzeciej powieki węzełków, Piśmiennictwo
1. Gelatt K.N., Veterinary Ophthalmology, Third
które mogłyby uszkodzić rogówkę
Edition, Lippincott Williams & Wilkins,
(7, 11) (fot. 27).
1999.
2. Petersen-Jones S.M., Crispin S., Manual of
Syndrom Hornera
Small Animal Ophthalmology, BSAVA, 1993.
Syndrom ten (zwężenie z
renicy, wy-
28
1
3. Slatter D., Fundamentals of Veterinary
stawanie trzeciej powieki, opadnięcie po-
Ophthalmology, W.B. Saunders Company,
wiek) występuje na skutek odnerwienia
1990.
współczulnego i zapadnięcia się w związ-
4. Barnet K.C., Crispin S.M., Feline Ophthalmo-
ku z tym gałki ocznej. Należy wykluczyć
logy, W.B. Saunders Company Ltd, 1998.
inne przyczyny zwężenia z
renicy (miosis)
5. Ketering K.L., Glaze M.B., Atlas of feline ophthal-
i wcięgnięcia gałki ocznej, np. zapalenie
mology, Veterinary Learning System, 1994.
błony naczyniowej (1, 2, 3) (fot. 9).
6. Ketering K.L., Glaze M.B., Atlas of Breed-
-Related Canine Ocular Disorders, Veterinary
Learning System, 1998.
Zapadnięcie gałki ocznej
7. Gelatt K.N., Gellat J.P., Handbook of Small
(enophthalmos)
Animal Ophthalmic Surgery, Pergamon,
Może być związane z utratą tłuszczu
1994.
zagałkowego u zwierząt wyniszczonych,
8. Veterinary Ophthalmology, An International
występować na skutek cofnięcia się gałki
Journal of Clinic and Investigative Ophthal-
29
1
ocznej na skutek bólu lub zaniku gałki
mology, 1998-2005.
ocznej (phthisis bulbi) (2).
9. Hollingsworth S.R., Veterinary Ophthalmo-
Zapalenia spojówki trzeciej powieki
logy, UC Davis, 2004.
Są głównie tła wirusowego (zwane Zmiany w oczodole
10. Buyukmihci N.C., Comparative Ophthalmo-
 grudkowym zapaleniem trzeciej po- Wszelkie zmiany toczÄ…ce siÄ™ w prze-
logy. UC Davis, 1999.
wieki ) (fot. 25) lub bakteryjnego (8) strzeni oczodołowej prowadzą do wy-
11. Bedford P.G.C., McLellan G.J., Ophthalmology
(fot. 26). trzeszczu gałki ocznej i wysunięcia
Notes, The Royal Veterinary College, 1998.
trzeciej powieki (2).
Ciała obce
Ciała obce, takie jak z
dz
bła trawy, na- Nowotwory Okulistyczny Gabinet Weterynaryjny
siona, mogą utkwić pod trzecią powieką, Pierwotne nowotwory trzeciej powieki 02-927 Warszawa, ul. Zdrojowa 12
prowadząc do urazów rogówki, bólu i wy- rzadko występują u psów. Kilka rodzajów www.garncarz.com.pl
56 MAJ-CZERWIEC " 3/2005