PRZEGL EPIDEMIOL 2009; 63: 439 - 444 Zdrowie publiczne
Lucyna Kapka1,2, Brunon F. Zemła3, Agnieszka Kozłowska4, Elżbieta Olewińska4, Natalia Pawlas4
JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO A ZAPADALNOŚĆ NA
NOWOTWORY PA
UC W WYBRANYCH MIEJSCOWOŚCIACH I POWIATACH
WOJEWÓDZTWA ŚL
SKIEGO
AIR QUALITY VS MORBIDITY TO LUNG CANCER IN SELECTED PROVINCES AND
LOCALITIES OF THE SILESIAN REGION
1
Instytut Medycyny Wsi im. W. Chodz
ki w Lublinie, Samodzielna Pracownia Biologii Molekularnej,
2
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Katedra Zdrowia Publicznego,
3
Centrum Onkologii, Oddział w Gliwicach, Zakład Epidemiologii Nowotworów,
4
Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, Zakład Toksykologii
Genetycznej,
STRESZCZENIE ABSTRACT
Celem pracy była analiza zależności pomiędzy The objective of the study was analysis of the rela-
jakością powietrza atmosferycznego a zapadalnością tionship between the quality of ambient air and icidence
na nowotwory płuc w oparciu o wyniki pomiarów of lung cancer based on the results of measurements of
wybranych substancji wskaz
nikowych oraz dane epi- selected indicator substances and epidemiological data
demiologiczne z miejscowości/powiatów województwa from the localities/provinces in the Silesian Region.
śląskiego. Przeanalizowano stężenia pirenu, benz(a)an- The levels of pyrene, benzaanthracene, benzopyrene
tracenu, benzo(a)pirenu i dibenzo(a,h)antracenu oraz and dibenzo(a,h)anthracene were analysed, as well as
frakcji PM10 pobieranych na filtry z włókna szklanego the concentrations of PM10 fractions sampled on glass
na stacjach pomiarowych w 15 miejscowościach oraz fibre filters at sampling stations in 5 localities and 8
8 powiatach województwa śląskiego. Wykorzystana provinces in the Silesian Region. The classification of
do analizy klasyfikacja współczynnika zapadalności na morbidity to lung cancer for the localities and provinces
nowotwory płuc dla analizowanych powiatów i miej- in the study was presented based on the data from the
scowości została przedstawiona w oparciu o dane Re- Regional Silesian Cancer Registry. In the group of males
gionalnego Śląskiego Rejestru Nowotworów. Stwier- a relationship was observed between an increased mor-
dzono zależność pomiędzy zwiększoną zapadalnością bidity to lung cancer and an increasing concentration of
na nowotwory płuc w grupie mężczyzn, a wzrastającym pyrene and PM10 respirable dust fraction in ambient air.
stężeniem pirenu i frakcji pyłu respirabilnego PM10 w The preliminary analyses confirmed the strong effect of
powietrzu atmosferycznym. Przeprowadzone analizy the quality of ambient air on incidence of lung cancer
wstępne potwierdziły duży wpływ jakości powietrza in the Silesian Region.
atmosferycznego na zapadalność na nowotwory płuc
w województwie śląskim.
Słowa kluczowe: zanieczyszczenia powietrza, nowo- Key words: air pollutions, lung cancer, morbidity
twór płuc, zapadalność
WST
P
Czynnikami, które warunkują podwyższone ryzy-
ko zachorowalności na nowotwory są m.in. palenie
W niektórych rejonach Polski obserwuje się wzrost tytoniu, ekspozycja w środowisku pracy, czynniki
zachorowań na nowotwory przekraczający średnie środowiskowe oraz predyspozycje genetyczne. Udział
wskaz
niki dla całego kraju. Według danych Zakładu wpływu środowiska życia zwiększa się dla populacji
Epidemiologii Nowotworów Centrum Onkologii, do- zamieszkałych na obszarach, gdzie został skoncentro-
tyczy to m.in. raka płuca u mężczyzn i kobiet, którego wany jednorodny przemysł, głównie kopalnie, huty i
dynamika zachorowalności i umieralności jest bardzo elektrownie tj. obszar Górnego Śląska. Do najpoważ-
wysoka i w najbliższym czasie nie rokuje poprawy. niejszych z
ródeł emisji substancji zanieczyszczających
Lucyna Kapka, Brunon F Zemła i inni
440 Nr 3
powietrze należą: koksownie, gazownie, huty, rafinerie przedostają się do różnych elementów środowiska (3).
ropy naftowej, zakłady, w tym fabryki chemiczne wy- W przemianach substancji zanieczyszczających powie-
korzystujące paliwa kopalne, smołę węglową i asfalt. trze ważną rolę pełnią również reaktywne formy tlenu
Znaczny udział w całkowitej emisji mają piece węglowe (RFT) powstające głównie w wyniku reakcji fotolizy.
używane w gospodarstwach domowych oraz transport Powstające RFT, a zwłaszcza rodnik hydroksylowy
samochodowy, który stanowi coraz większy problem w (" OH) utleniają obecne w środowisku substancje tj.
związku z gwałtownym rozwojem komunikacji. ditlenek siarki, ditlenek azotu, tlenek węgla, metan (4).
Pyłowe zanieczyszczenia powietrza pochodzące Większość zanieczyszczeń w atmosferze, które posia-
ze z
ródeł przemysłowych stanowią zróżnicowaną dają właściwości genotoksyczne jest zaadsorbowana na
mieszaninę związków z różnych grup i podgrup za- pyle zawieszonym. Szczególną aktywnością mutagenną
nieczyszczeń reprezentowanych przez wiele różnych wyróżniają się wśród nich nitrowe i aminowe pochodne
związków chemicznych. Badania ich wpływu na zdro- WWA oraz dioksyny i furany. Aktywność mutagenną i
wie ludzi są bardzo trudne, gdyż wiele z nich nie jest kancerogenną wykazują także niektóre czynniki fizycz-
łatwo zdefiniować czy zmierzyć, jak też niektóre z nich ne, np. promienie UV.
mogą oddziaływać ze sobą i działać antagonistyczne lub Zanieczyszczenia powietrza dzieli się na zanie-
synergistyczne. Ponadto wiele związków chemicznych czyszczenia gazoweoraz szereg związków określanych
może oddziaływać w różnorodny sposób na organizm jako lotne substancje organiczne i pył zawieszony czyli
człowieka, jak również może oddziaływać na wiele tka- aerozol (pyły, spaliny, mgły, dymy). Pyłowe zanie-
nek, narządów i układów budujących ludzki organizm. czyszczenia powietrza stanowią złożoną mieszaninę
Pomimo tego, że na terenie województwa śląskiego substancji organicznych i nieorganicznych. W 1997
jakość powietrza atmosferycznego ulega stopniowej roku EPA, ze względu na masę i skład podzieliła pyło-
poprawie, jest ona nadal niezadowalająca, zwłaszcza we zanieczyszczenia powietrza na dwie frakcje: PM10
w centralnej części aglomeracji. Występują tu znaczne i PM2.5, w miejsce dotychczasowej PM10, przez co
przekroczenia wartości stężeń benzo(a)pirenu (B(a)P), precyzyjniej określone zostały zagrożenia dla zdrowia
które na wielu stanowiskach pomiarowych wielokrotnie ludzi. Frakcja PM10 powstaje głównie podczas porusza-
przekraczają wartości najwyższych dopuszczalnych nia się pojazdów po nieutwardzonych nawierzchniach,
stężeń. Około 20% chorych na raka płuca z rejonu woj. ich rozdrabniania i kruszenia, a także z tzw. pylenia
śląskiego nigdy nie paliło tytoniu i nigdy nie pracowało wtórnego. Natomiast frakcja PM2.5 powstaje podczas
w warunkach, które mogłyby stanowić stymulatory pro- spalania paliw w silnikach samochodowych, elektrocie-
cesów kancerogennych. Jednak o ryzyku zachorowania płowniach, zakładach przemysłowych oraz paleniskach
na raka nie decyduje ani samo środowisko, ani sama domowych (2).
sylwetka genetyczna, lecz interakcja obu czynników, Głównym celem pracy była analiza zależności
tj. genotypu i otoczenia (1). pomiędzy jakością powietrza atmosferycznego a za-
W powietrzu atmosferycznym znajdują się szcze- padalnością na nowotwory płuc w oparciu o wyniki
gólnie niebezpieczne dla zdrowia substancje wykazu- pomiarów wybranych substancji wskaz
nikowych oraz
jące właściwości mutagenne i kancerogenne. Należą do dane epidemiologiczne z miejscowości/powiatów wo-
nich m.in. wielopierścieniowe węglowodory aromatycz- jewództwa śląskiego.
ne (WWA) oraz ich nitrowe (NWWA) i aminowe po-
chodne. Zawartość WWA w powietrzu jest uzależniona
MATERIAA
Y I METODY
przede wszystkim od: wielkości opadu pyłów emitowa-
nych przez zakłady przemysłowe, sposobu ogrzewania,
Zaprezentowane w niniejszej pracy analizy stano-
intensywności transportu samochodowego, zastosowa-
wią część prac naukowo-badawczych prowadzonych
nych rozwiązań urbanistycznych ułatwiających bądz

w ramach sieci naukowej  Środowisko a Zdrowie
utrudniających wymianę powietrza oraz warunków me-
w latach 2007-2008r. (Umowa nr 772/E-222/SN-
teorologicznych i klimatycznych. Znaczącym z
ródłem
0058/2007). Próby powietrza były pobierane na stacjach
WWA i ich pochodnych w powietrzu atmosferycznym
pomiarowych w 15 miejscowościach oraz 8 powiatach
są procesy niepełnego spalania związków organicznych,
województwa śląskiego. Pyły zawieszone, w tym także
wysokotemperaturowych procesów spalania i przeróbki
frakcja PM10 były pobierane na filtry z włókna szklane-
paliw oraz reakcje chemiczne zachodzące w atmosferze,
go za pomocą wysoko-przepływowych aspiratorów z
które odpowiadają za część aktywności genotoksycznej
częstotliwością 10 poborów 24-godzinnych na miesiąc,
WWA (2,3). Każdy składnik reakcji spalania dostarcza
w sezonie zimowym (styczeń-marzec). Dla każdej stacji
pośrednich produktów pirolizy, które z kolei uczestni-
pomiarowej oraz sezonu ze wszystkich części filtrów
czą w syntetyzowaniu WWA. Zatem, każdy wysoko-
utworzono próby zbiorcze, które następnie ekstrahowa-
temperaturowy proces z udziałem prostych związków
no chlorkiem metylenu w aparacie Soxhleta. Do analizy
organicznych może być z
ródłem WWA, które następnie
Jakość powietrza atmosferycznego a zapadalność na nowotwory płuc
Nr 3 441
ilościowej pobierano 1cm3 ekstraktu wyjściowego. Wysoką zapadalność na nowotwory płuc stwier-
Stężenie 4 wybranych WWA: pirenu, benz(a)antracenu dzono zarówno u kobiet, jak i mężczyzn zamiesz-
[B(a)A], benzo(a)pirenu [B(a)P] i dibenzo(a,h)antra- kałych w Sosnowcu, Chorzowie, Rudzie Śląskiej,
cenu [Db(a,h)A] oznaczano techniką GC-MS przy po- Zabrzu, Bytomiu, Dąbrowie Górniczej oraz powiecie
mocy chromatografu gazowego. Stężenie frakcji PM10 mikołowskim. Niską zapadalność na nowotwory płuc
oznaczano grawimetrycznie na podstawie różnicy masy odnotowano wśród kobiet zamieszkałych w Piekarach
filtra przed i po poborze próby. Śląskich oraz powiatach pszczyńskim i tarnogórskim.
Wykorzystana do analizy klasyfikacja współczynni- Natomiast dla populacji męskiej najniższą zapadalność
ka zapadalności na nowotwory płuc dla analizowanych odnotowano wśród mężczyzn zamieszkałych w Bielsku
powiatów i miejscowości została przedstawiona w tabe- Białej, Gliwicach, Piekarach Śląskich oraz powiatach
li I. Zapadalność na nowotwory płuc kobiet i mężczyzn raciborskim i cieszyńskim.
w zależności od miejsca zamieszkania w oparciu o dane Informacje i dane analityczne zebrano w bazie
uzyskane z zakładu Epidemiologii Nowotworów CO danych i analizowano przy użyciu pakietu STATI-
w Gliwicach sklasyfikowano na 3 grupy: STICA for Windows, v. 6.0 firmy StatSoft. Rozkłady
�ł 0  niska zapadalność wszystkich zmiennych zbadano testem Shapiro Wilka.
�ł 1  średnia zapadalność (K d" 8 / 100 tysięcy miesz- Wszystkie zmienne charakteryzowały się rozkładem
kańców, M d" 60 / 100 tysięcy mieszkańców) normalnym. Jako miarę skupienia w analizach zasto-
�ł 2  wysoka zapadalność (K e" 13 / 100 tysięcy miesz- sowano średnią arytmetyczną wraz z odchyleniem
kańców, M e" 70 / 100 tysięcy mieszkańców) (1). standardowym.
W celu weryfikacji hipotezy o istnieniu zależności
Tabela I. Klasyfikacja wg wartości współczynnika zachoro-
pomiędzy cechą jakościową a ilościową wykorzystano
walności i umieralności na nowotwory płuc wśród
test U Mann Whitney`a. Do oceny zależności pomię-
kobiet i mężczyzn zamieszkałych w analizowanych
dzy dwiema cechami ilościowymi wykorzystany został
miejscowościach i powiatach województwa ślą-
współczynnik korelacji rang Spearmana. Wyniki testów
skiego.
uznawano za istotne statystycznie, jeżeli ich poziom
Table I. Classification according to the values of morbidity
istotności p nie był większy niż 0,05.
and mortality rates due to lung cancer among male
and female inhabitants of the analysed localities
and provinces of the Silesian Region.
WYNIKI
Miejscowość/powiat Kobiety Mężczyz
ni
Bielsko Biała 2 0
Przeanalizowano próby powietrza pobrane w sezo-
Częstochowa 2 1
nie zimowym w 15 miastach i 8 powiatach województwa
Gliwice 2 0
śląskiego, oceniając stężenia czterech wielopierścienio-
Jastrzębie Zdrój 2 1
wych węglowodorów aromatycznych- pirenu, B(a)A,
Piekary Śląskie 0 0
B(a)P, Db(a,h)A oraz frakcji pyłu PM10. W tabeli II
Powiat raciborski 1 0
przedstawiono średnie stężenia pirenu, B(a)P, B(a)A i
Sosnowiec 2 2
Db(a,h)A oznaczanych w powietrzu atmosferycznym.
Tychy 2 1
Udział poszczególnych WWA zależał od miejsca pobo-
Mysłowice 2 1
ru próby. Najwyższe stężenia pirenu i benzo(a)pirenu
Chorzów 2 2
stwierdzono w Zabrzu, a najniższe Jastrzębiu-Zdroju.
Ruda Śląska 2 2
Najwyższe stężenia benzo(a)antracenu oraz dibenzo-
Rybnik 1 1
(a,h)antracenu wystąpiły na obszarze powiatów mi-
Powiat gliwicki 1 1
kołowskiego i zawierciańskiego, natomiast najniższe
Powiat cieszyński 1 0
w Sosnowcu i na obszarze powiatu pszczyńskiego.
Powiat pszczyński 0 1
Trzymiesięczne średnie stężenie B(a)P przekraczało
Zabrze 2 2
wielokrotnie roczne dopuszczalne stężenie tego związ-
Bytom 2 2
ku (1 ng/m3) we wszystkich 23 punktach pomiarowych.
Dąbrowa Górnicza 2 2
W tabeli II przedstawiono również średnie stężenia frak-
Powiat wodzisławski 1 1
cji PM10 pyłu zawieszonego dla badanych miejscowości
Katowice 2 1
i powiatów. Zmienność stężenia PM10 była uzależniona
Powiat mikołowski 2 2
od położenia punktu pomiarowego. Najwyższe stężenia
Powiat zawierciański 2 1
PM10 wystąpiły w Katowicach i Zabrzu, a najniższe
Powiat tarnogórski 0 0
w powiatach: raciborskim i tarnogórskim.
0- niska zapadalność
Analiza korelacji rang Spearmana wykazała staty-
1  średnia zapadalność
stycznie istotne zależności pomiędzy stężeniem pirenu
2  wysoka zapadalność
Lucyna Kapka, Brunon F Zemła i inni
442 Nr 3
Tabela II. Średnie stężenia czterech badanych WWA oraz
oraz B(a)P, Db(a,h)A i PM10. Istotnastatystycznie okaza-
stężenie frakcji PM10 pyłu zawieszonego w wybra-
ła się również zależność pomiędzy zawartością benzo-
nych powiatach i miejscowościach województwa
(a)antracenu oraz B(a)P i Db(a,h)A. Ponadto wykazano
śląskiego.
dodatnie korelacje pomiędzy stężeniem w powietrzu
Table II. Mean concentrations of the polycyclic aromatic
benzo(a)pirenu oraz Db(a,h)A i PM10 oraz pomiędzy
hydrocarbons and PM10 respirable dust fraction
zawartością dibenzo(a,h)antracenu i PM10. Wartości
in selected provinces and localities of the Silesian
współczynników dla wyżej wymienionych korelacji
Region.
zostały przedstawione w tabeli III.
Wybrane WWA oraz PM10
Miejscowości i
Po uwzględnieniu zaprezentowanych powyżej
Piren B(a)A B(a)P Db(a,h)A PM10
powiaty
trzech grup zapadalności na nowotwory płuc stwier-
[ng/m3] [ng/m3] [ng/m3] [ng/m3] [�g/m3]
dzono dodatnią korelację pomiędzy stężeniem frakcji
Bielsko Biała 21,65 17,95 12,85 10,55 43,91
pyłu PM10, a poziomem w/w współczynnika u mężczyzn
Częstochowa 21,70 17,50 18,75 11,40 53,78
(Tab. IV). Jednocześnie na granicy istotności statystycz-
Gliwice 21,15 15,25 20,75 10,80 54,34
nej została stwierdzona korelacja pomiędzy stężeniem
Jastrzębie Zdrój 15,10 13,75 18,00 9,50 41,40
pirenu w powietrzu a zapadalnością na nowotwory płuc
Piekary Śląskie 25,20 10,10 25,95 14,65 57,93
u mężczyzn.
Powiat raciborski 26,85 9,55 24,50 11,95 35,17
Sosnowiec 23,30 8,00 19,40 8,10 67,11
Tabela IV. Analiza wpływu wybranych WWA oraz stężenia
Tychy 30,55 9,60 23,90 8,70 54,92
frakcji PM10 na zachorowalność na nowotwory płuc
Mysłowice 42,35 15,45 34,75 13,60 74,08
w analizowanych populacjach.
Chorzów 41,95 14,30 35,60 13,20 77,99
Table IV. Analysis of influence of selected polycyclic
Ruda Śląska 30,45 10,80 26,80 9,15 59,00
aromatic hydrocarbons and concentration of PM10
Rybnik 37,35 13,15 31,30 9,95 58,88
fraction on morbidity to lung cancer in studied
Powiat gliwicki 56,65 20,25 48,30 19,10 74,20
populations.
Powiat cieszyński 37,50 12,95 36,95 11,05 60,49
Nazwa Kobiety Mężczyz
ni
Powiat pszczyński 33,20 11,65 29,40 9,25 70,99
r p r p
Zabrze 57,90 21,40 54,50 19,20 101,96
Piren 0,059 0,635 0,396 0,093
Bytom 29,55 12,00 28,75 11,25 60,77
B(a)A 0,177 0,554 0,161 0,481
Dąbrowa Górnicza 37,55 12,85 31,55 13,90 70,10
B(a)P -0,014 0,722 0,367 0,175
Powiat wodzisławski 47,00 17,75 43,40 18,10 68,08
Db(a,h)A 0,041 1,000 0,132 0,871
Katowice 51,00 16,50 40,95 18,65 101,26
PM10 0,279 0,343 0,569 0,034
Powiat mikołowski 51,00 42,70 43,95 20,15 86,66
B(a)A  Benzo(a)antracen, B(a)P  Benzo(a)piren, Db(a,h)A
Powiat zawierciański 34,95 28,80 35,85 22,35 75,01
 Dibenzo(a,h)antracen, PM10  frakcja pyłu zawieszonego
Powiat tarnogórski 23,95 19,75 23,20 13,25 39,00
B(a)A  Benzo(a)antracen, B(a)P  Benzo(a)piren, Db(a,h)A
 Dibenzo(a,h)antracen, PM10  frakcja pyłu zawieszonego
DYSKUSJA
Tabela III Korelacje porządku rang Spearmana analizowa-
nych zmiennych.
Wyróżniamy trzy podstawowe elementy organizacji
Table III Spearman s rank correlation of analysed varia-
walki z rakiem: zapobieganie poprzez eliminowanie
bles.
kontaktu populacji ze znanymi czynnikami ryzyka tzw.
Charakterystyka r
prewencja pierwotna, wczesne diagnozowanie i ochro-
Piren & B(a)A 0,389
na chorych tzw. prewencja wtórna oraz zapobieganie
Piren & B(a)P 0,959
zgonom. Doświadczenia krajów europejskich wskazują
Piren & Db(a,h)A 0,631
na potrzebę zwrócenia szczególnej uwagi i oraz zwięk-
Piren & PM10 0,840
szenie nakładów finansowych na realizację wszelakich
B(a)A & B(a)P 0,437
działań prewencyjnych i promocyjnych. Przyjmuje
B(a)A & Db(a,h)A 0,694
się, że około 2% wszystkich nowotworów złośliwych
B(a)A & PM10 0,381
jest spowodowanych zanieczyszczeniami środowiska
B(a)P & Db(a,h)A 0,703
naturalnego, w tym głównie powietrza. Wartość ta jest
B(a)P & PM10 0,837
jeszcze większa dla populacji zamieszkałych na Śląsku
Db(a,h)A & PM10 0,564
i w Małopolsce. Przy tak znaczącej skali zagrożenia,
Podkreślone wsp. korelacji są istotne z p <0,05 dane epidemiologiczne są miernikiem niezbyt do-
B(a)A  Benzo(a)antracen, B(a)P  Benzo(a)piren, Db(a,h)A
kładnym, gdyż nie pozwalają na oddzielenie wpływu
 Dibenzo(a,h)antracen, PM10  frakcja pyłu zawieszonego
palenia, diety czy ekspozycji w środowisku pracy.
Jakość powietrza atmosferycznego a zapadalność na nowotwory płuc
Nr 3 443
Bardziej precyzyjne są dane uzyskane w połączonych jej działania jest niższy od sumy działania poszczegól-
badaniach kohortowych z pomiarami analitycznymi (5). nych składników, ich wzajemne oddziaływania można
Przykładowo dla populacji zamieszkałej w Krakowie wówczas nazwać antagonistycznymi. Poza tym spośród
stwierdzono wzrost ryzyka wynikającego z zanieczysz- kilkuset związków obecnych w ekstraktach pyłu zawie-
czenia powietrza o 4,5% u mężczyzn i aż 10,5% dla szonego, tylko 30-40% można oznaczyć przy użyciu
kobiet. W województwie śląskim biorąc pod uwagę stosowanych obecnie technik analityki chemicznej
ogólną liczbę nowotworów złośliwych szacowaną na (6-9). Wykorzystanie w najbliższych latach metod mo-
podstawie współczynników umieralności, stwierdzono, nitoringu toksykologicznego, popartego biologicznym
że współczynnik ten jest najwyższy w porównaniu do monitoringiem zanieczyszczeń powietrza, umożliwi
ich wartości w pozostałych województwach (5). rzeczywistą ocenę narażenia i zagrożenia populacji
Udowodniono, że długotrwałe narażenie na niskie ludzkiej. Tak kompleksowe podejście badawcze może
stężenia PM w powietrzu atmosferycznym wpływa również przyczynić się do określenia wartości lub po-
na poziom umieralności oraz występowanie schorzeń ziomu wskaz
ników narażenia środowiskowego, które
przewlekłych takich jak zapalenia oskrzeli czy obniże- można by zastosować do szacowania ryzyka zdrowot-
nie wydolności płuc. Przeprowadzone w USA badania nego, wynikającego z pobierania w/w związków ze
kohortowe ujawniły, że oczekiwana długość życia może z
ródeł środowiskowych.
być o 2-3 lat krótsza w regionach o podwyższonych
stężeniach pyłu zawieszonego w powietrzu. Potwier-
WNIOSKI
dziły to wyniki wcześniejszych badań przekrojowych,
w których porównywano standaryzowane wiekiem
1. Jednowymiarowa analiza zależności wykazała (w
współczynniki umieralności z zakresem długotrwałych
grupie mężczyzn) statystycznie istotną zależność
średnich stężeń pyłu zawieszonego. Badania epidemio-
pomiędzy zwiększoną zapadalnością na nowotwory
logiczne potwierdzają zależność między umieralnością
płuc a stężeniem frakcji pyłu respirabilnego PM10 w
na raka płuc a poziomem pyłowych zanieczyszczeń
powietrzu atmosferycznym.
powietrza (5-7). Przeprowadzona analiza dla miej-
2. Przeprowadzone analizy wstępne mogą świadczyć
scowości i powiatów w województwie śląskim wyka-
o znaczącym wpływie jakości powietrza atmosfe-
zała zależność pomiędzy zwiększoną zapadalnością
rycznego środowiska życia na zachorowalność na
i umieralnością na nowotwory płuc w grupie mężczyzn
nowotwory płuc.
a wzrastającym stężeniem pirenu i frakcji pyłu respira-
bilnego PM10 w powietrzu atmosferycznym.
Z punktu widzenia zagrożeń zdrowotnych istotne
PIŚMIENNICTWO
jest nie tylko rozpoznawanie klinicznych przypadków
nowotworów, ale pogłębianie wiedzy na temat czynni-
1. Regionalny Śląski Rejestr Nowotworów.
ków i mechanizmów warunkujących ich powstawanie.
2. Kapka L, Mielżyńska D, Siwińska E. Ocena sezonowej i
Szczególnie istotne jest zidentyfikowanie markerów,
przestrzennej zmienności stężeń PM10 oraz wybranych
wskaz
ników, które mogą wskazywać na ryzyko rozwoju
WWA w powietrzu atmosferycznym województwa ślą-
nowotworów, będących skutkiem długotrwałej ekspo-
skiego. Med Środ 2004;7,1: 25-31.
zycji m.in. na czynniki środowiskowe. W rutynowym
3. Bezak  Mazur E. Elementy toksykologii środowiskowej.
monitoringu zanieczyszczeń atmosfery poprzestaje się
Kielce: Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej;
na określeniu stężenia w atmosferze wybranych zanie- 2001;372:69-80.
4. Bartosz G. Druga twarz tlenu. Wolne rodniki w przyro-
czyszczeń wskaz
nikowych, takich jak pył zawieszony,
dzie. Warszawa: Wyd PWN; 2006:289-290.
benzo[a]piren czy suma WWA. Jednakże znajomość
5. Zatoński WA. Nowotwory złośliwe w Polsce. Warszawa:
samych stężeń wybranych zanieczyszczeń wskaz
ni-
Centrum Onkologii, 1993.
kowych, takich jak benzo[a]piren czy WWA z listy
6. Mielżyńska D, Siwińska E, Kapka L. Mutagenicity of
EPA pozwala jedynie na przybliżoną ocenę zagrożenia
airborne particles as an indicator of air quality. Part A:
zdrowotnego, jakie stwarza łączne działanie mieszaniny
Mutagenicity of airborne particles in Silesia province in
zanieczyszczeń. Zanieczyszczenia w zawiesinie mogą
1999/2000, IOM&EH, Sosnowiec; 2002: 1-91.
wykazywać działanie synergistyczne, addytywne albo
7. 23. WHO Air Quality Guidelines, Geneva: World Health
antagonistyczne. W przypadku działania synergistycz-
Organization, 1999, (www.who.int).
nego łączny efekt mutagenny powodowany przez wielo- 8. A Textbook of Modern Toxicology. Ed. Hodgson Ernest
John Wiley, 3rd ed., 2004.
składnikową mieszaninę jest większy od sumy działania
9. Hughes TJ, Pellizzari E, Little L i in. Ambient air pol-
jej składników. W przypadku działania addytywnego
lutants: collection, chemical characterization and muta-
jest on równy sumie efektów działania poszczególnych
genicity testing, Mutation Res 1980;76:51-83.
składników. Czasem zdarza się również, że na skutek
interakcji między składnikami mieszaniny, łączny efekt
Lucyna Kapka, Brunon F Zemła i inni
444 Nr 3
Otrzymano: 10.03.2009 r.
Zakwalifikowano do druku: 26.05.2009 r.
Adres do korespondencji:
dr n. med. Lucyna Kapka,
Instytut Medycyny Wsi im. W. Chodz
ki;
ul. Jaczewskiego 2; 20-090 Lublin;
tel. [phone];
e-mail: [e-mail]