Urządzenia wpływające na dynamikę sygnału zostały po raz pierwszy zastosowane 1938 roku. Były to lampowe limitery, służące do zabezpieczania nadajników radiowych przed przesterowaniem. Zakres zastosowań urządzeń tego rodzaju zaczął się zwiększać w miarę rozwoju radiofonii i fonografu. Dzisiaj bez procesorów dynamiki nie może się obejść praktycznie żadne studio nagraniowe. Stosowane są też przy nagłaśnianiu koncertów, które pod względem brzmienia coraz bardziej upodobniają się do materiałów płytowych. Pojawiają się coraz częściej w indywidualnych zestawach instrumentalnych - uproszczone wersje kompresorów i bramek szumów są stosowane przez zdecydowaną większość gitarzystów. Choć współczesne cyfrowe rejestratory dźwięku zapewniają duży odstęp od szumów, nie uwalnia to realizatora od konieczności stosowania kompresji czy ograniczania. Wszystkie urządzenia cyfrowe są bowiem bardzo wrażliwe na przesterowania, a zbyt niski poziom wysterowania jest niekorzystny, ponieważ zmniejsza się wówczas cyfrowa rozdzielczość zapisu (1 bit na każde 6 dB!). Warto je zatem sterować możliwie wysokim poziomem, zabezpieczając się przed skokami sygnału np. limiterem. Z uwagi na czytelność słowa i muzyki, przy emisji radiowej zmniejsza się dynamikę sygnału (nie należy te go mylić z dynamicznym brzmieniem!). W wielu przypadkach konieczne jest od dzielenie sygnału użytecznego od zakłóceń, lubzmniejszenie przesłuchów pomiędzy mikrofonami. Nie oddzowna w takich przypadkach staje się bramka szumów lub ekspander. Procesory dynamiki są zatem przydatne wszędzie, zwłaszcza w małych studiach nagraniowych. Przy ich umiejętnym stosowaniu można uzyskać bardzo dobre brzmienie nagrania, nawet jeśli posiadany zestaw aparatury jest skromny.
Rodzaje urządzeń do zmiany dynamiki Wszystkie procesory dynamiki są wzmacniaczami, których wzmocnienie jest automatycznie zmieniane w określony sposób, w zależności od poziomu sygnału. Ta zasada obowiązuje również w przypadku procesorów cyfrowych, ponieważ rolę takiego wzmacniacza spełnia w nich odpowiedni algorytm przetwarzania sygnału. Nie będę oddzielnie omawiał urządzeń cyfrowych, ani programów zmiany dynamiki stosowanych w cyfrowych procesorach efektów, ponieważ sposób ich działania i stosowane w nich regulacje są praktycznie takie same.
Kompresor Jest to podstawowe narzędzie służące do zmniejszania dynamiki sygnału, czyli do zmniejszania odstępu pomiędzy najgłośniejszymi i najcichszymi jego partiami. Najważniejszymi regulowanymi parametrami kompresora są: próg zadziałania - ang. threshold, stosunek lub nachylenie kompresji - ang. ratio, czas ataku - ang. attack time, czas powrotu - ang. release time. Poniżej progu zadziałania kompresor zachowuje się jak zwykły wzmacniacz o stałym wzmocnieniu. Po przekroczeniu tego progu przez sygnał wejściowy następuje zmniejszanie wzmocnienia zależne od ustawionego nachylenia kompresji. Przykładowo, jeśli ustawione jest nachylenie 2:1, to zmiana poziomu sygnału na wejściu o 2 dB spowoduje zmianę poziomu na wyjściu tylko o 1 dB. Nachylenie może być zmieniane od 1:1, gdzie kompresor zachowuje się jak zwykły wzmacniacz, aż do :1, gdzie niezależnie od zmian poziomu sygnału wejściowego, na wyjściu zachowany jest praktycznie stały poziom (tak dzieje się w limiterach). Odcinek charakterystyki leżący w pobliżu progu nazywany jest kolanem (knee). W niektórych kompresorach można zmieniać jego kształt - od ostrego (hard) do łagodnego (soft), przy którym stosunek kompresji zmienia się płynnie. Ma to znaczenie tam, gdzie przy niskich poziomach sygnału kompresja ma być jak najmniej zauważalna. Odcinek czasu między raptownym zwiększeniem poziomu sygnału na wejściu a zmianą wzmocnienia kompresora nazywa się czasem ataku. Może on być regulowany typowo od 0, do kilku milisekund. Parametr zwany czasem powrotu określa odcinek czasu, w którym od momentu zaniku sygnału na wejściu nastąpi powrót wzmocnienia do wyjściowej wartości; regulować go można przeważnie w granicach od 0,1s do kilku sekund.
Wielkość tych czasów ma duży wpływ na brzmienie sygnału obrabianego przy pomocy kompresora, przy czym bardziej zauważalny jest wpływ czasu ataku. Związana z nim zwłoka w reakcji kompresora na zwiększenie się sygnału powoduje tzw. przerzut, czyli ostry szczyt sygnału w momencie ataku dźwięku. Ustawienie zbyt krótkiego czasu ataku w przypadku np. dźwięku fortepianu może powodować nieprzyjemny stuk przy każdym uderzeniu w klawisze. Bardzo krótki czas ataku zastosowany dla perkusji powoduje nienaturalne spłaszczenie i oddalenie dźwięku; natomiast jego właściwe dobranie zwiększa ekspresję brzmienia. Dłuższe czasy powrotu stosuje się przy wolnych przebiegach muzycznych, łagodnie wyrównując ich poziomy. Źle dobrane oba czasy mogą stać się przyczyną nieprzyjemnego "pompowania" dźwięku. W bardziej rozbudowanych kompresorach można przełączać sposób reakcji na sygnał między wartością szczytową (peak) a wartością średnią (rms), odpowiadającą rzeczywistej głośności materiału. Wyboru tego parametru dokonujemy w zależności od zastosowania kompresora. Jeśli przepuszcza się przez kompresor całość nagrania w celu zmniejszenia skoków dynamicznych, zastosowanie trybu pracy rms powoduje miękką, mało zauważalną pracę kompresora. Oczywiście, konieczne jest również odpowiednie dobranie metodą na słuch" także innych parametrów.
Leveler Jest to odmiana kompresora, stosowana najczęściej dla całościowych materiałów dźwiękowych. Leveler posiada bardzo długie czasy ataku i powrotu, rzędu nawet kilku sekund oraz duże nachylenie, rzędu 10:1 i większe. Powoduje on wolne, mało zauważalne zmiany, wyrównując średni poziom, a więc i głośność sygnału. W bardziej rozbudowanych procesorach dynamiki stosowane jest połączenie kompresji z levelerem. Po wyrównaniu poziomu przez leveler kompresor może pracować z praktycznie stałą głębokością, przez co zachowany zostaje dynamiczny charakter brzmienia, nawet przy dużej redukcji poziomu. Przykładem połączenia levelera z kompresorem jest Compellor firmy Aphex.
Limiter Jest to odmiana kompresora pracująca z szybkimi czasami ataku i powrotu oraz dużym nachyleniem charakterystyki (powyżej 10:1, nawet :1). Po przekroczeniu przez sygnał wejściowy ustawione go progu zadziałania, poziom sygnału na wyjściu już nie wzrasta. O ile kompresor na ogół obejmuje swoją pracą większy zakres poziomów, o tyle limiter działa na sygnał tylko w jego szczytach i stosowany jest głównie do zabezpieczania urządzeń wrażliwych na przesterowanie (można go oczywiście stosować również do zmiany brzmienia). Bardzo często limiter stanowi uzupełniający blok kompresora, który można oddzielnie regulować i wyłączać.
Obcinacz (CLIPPER) Mimo stosunkowo krótkich czasów ataku, jakie są stosowane w limiterach, czas zadziałania układu redukującego wzmocnienie jest wymierny, zwłaszcza, że stosowanie zbyt krótkich czasów powoduje pogorszenie brzmienia. Na wyjściu mogą się więc pojawić szczyty sygnału, które trwają krócej niż czas ataku. Większość współczesnych urządzeń rejestrujących i nadawczych jest bardzo wrażliwa na takie szczyty, dlatego jako uzupełnienie limiterów stosuje się układy fizycznie obcinające wierzchołki sygnału (na podobieństwo przesterowanej końcówki mocy). Odstęp od progu limitera do punktu obcinania jest regulowany, a doskonalsze limitery w momencie zadziałania obcinacza dodatkowo redukują poziom, dzięki czemu obcinanie, wprowadzające słyszalne zniekształcenia, trwa bardzo krótko.
Inne właściwości i odmiany kompresorów W większości modeli kompresorów i limiterów oprócz ręcznej regulacji parametrów stosuje się również automatyczny tryb pracy (auto). Polega on na samoczynnym dopasowywaniu czasów ataku i powrotu do rodzaju i gęstości materiału. Pozwala to na zmniejszenie niepożądanych efektów kompresji. Przy stereofonicznej pracy kompresora jego oba kanały muszą mieć ustawione takie same parametry, a ich wzmocnienie musi zmieniać się jednocześnie i dokładnie tak samo, aby nie zmieniało się położenie źródeł dźwięku w panoramie stereofonicznej. W dwukanałowych kompresorach-limiterach do włączania tego trybu służy specjalny przycisk, łączący ze sobą układy sterujące obu kanałów. Do wspólnego regulowania parametrów wykorzystywane są na ogół pokrętła tylko jednego z nich. Największą wadą kompresora jest wzajemna modulacja jednych części pasma akustycznego przez inne. W przypadku całościowych materiałów jest to słyszalne jako "pompowanie" wokalu i innych instrumentów leżących w średnicy i górze pasma, odbywające się w takt uderzeń dużego bębna i basu. Z tego powodu konstruowane są wielopasmowe kompresory i limitery. Stanowią one połączenie zestawu filtrów dzielących całość pasma akustycznego na trzy lub cztery zakresy (odpowiednio dobrane lub z możliwością ich przestrajania), z zestawem kompresorów obrabiających oddzielnie każde z pasm. Ponieważ konstrukcja takiego procesora jest bardzo skomplikowana, pracują one prawie automatycznie, a najważniejsze parametry są regulowane wspólnie dla wszystkich pasm. Główne zastosowanie takich urządzeń to obróbka całościowego materiału przy zgraniach, postprodukcji (masteringu), jak również przy emisji radiowej. Najdoskonalszym chyba przedstawicielem wielopasmowych procesorów dynamiki jest Combinator firmy Behringer, łączący w sobie pracujące czteropasmowo: leveler, kompresor, limiter obcinacz.Specjalną odmianą kompresora jest pracujący selektywnie deeser, który reaguje tylko na wyższe częstotliwości, redukując ich poziom. Najczęściej bywa on stosowany do zmniejszenia poziomu głosek syczących (tzw. sybilantów) podczas nagrywania głosu lektorów i wokalistów. Niektóre kompresory mają od razu wbudowaną funkcję deesera.
Bramka szumów i ekspander W wielu przypadkach odstÄ™p sygnaÅ‚u od zakłóceÅ„ jest niewielki, rzÄ™du 15 ÷ 20 dB. IdealnÄ… metodÄ… oczyszczenia materiaÅ‚u z niepożądanych dźwiÄ™ków (przydźwiÄ™k, szumy, czy przesÅ‚uchy od innych instrumentów), jest automatyczne otwieranie wejÅ›cia po pojawieniu siÄ™ sygnaÅ‚u użytecznego, i zamykanie go w momencie zaniku. Stosowane do tego celu urzÄ…dzenie zwane jest bramkÄ… szumów. Jej dziaÅ‚anie jest proste: po zmniejszeniu siÄ™ poziomu sygnaÅ‚u poniżej
ustawionego odpowiednio progu zadziałania następuje skokowe zmniejszenie się wzmocnienia, a co za tym idzie - wycięcie niepożądanego sygnału zakłócającego. Regulacji podlegają takie para metry jak: próg zadziałania, głębokość spadku wzmocnienia, oraz niekiedy czasy ataku, podtrzymania i powrotu. Czas podtrzymania (hold time) określa czas pełnego otwarcia bramki po opadnięciu sygnału poniżej progu. Bardziej rozbudowane bramki szumów są wyposażone w wejścia sterujące (key input), pozwalające na bramkowanie jednego sygnału innym. Doskonalsze bramki posiadają również specjalny, regulowany filtr pozwalający na otwieranie jej w sposób selektywny - tylko wybranym zakresem częstotliwości. Bramka szumów jest skrajnym, ostro działającym przypadkiem ekspandera, którego działanie jest odwrotne do działania kompresora - dynamika sygnału na wyjściu jest większa, niż na wejściu. Niektóre bramki posiadają również możliwość pracy jako ekspander - z mniejszym nachyleniem. Jest to użyteczne przy bramkowaniu głosu lektora czy wokalisty, kiedy tradycyjna bramka może obcinać niektóre zgłoski. Większość bramek ma wbudowaną tzw. funkcję ducking, polegającą na skokowym wyciszaniu jednego sygnału innym, co ma najczęściej zastosowanie przy łączeniu głosu lektora z podkładem muzycznym (głos powoduje samoczynne ściszenie muzyki do odpowiedniego, ustawionego poziomu).W wielu rozbudowanych kompresorach uproszczona bramka szumów (lub ekspander) jest wbudowana na stałe, pozwalając na zmniejszenie szumów przy braku sygnału. Specjalną odmianą bramki jest reduktor szumów, będący połączeniem ekspandera z filtrem dynamicznym, działającym na wyższych częstotliwościach. Urządzenie to używane bywa na ogół do odszumiania całości materiału, szczególnie przy początkach i zakończeniach utworów muzycznych. Wszystkie systemy redukcji szumów, jak DBX czy DOLBY, oparte są właśnie na zastosowaniu kompresora na wejściu i ściśle odpowiadającego mu ekspandera na wyjściu magnetofonu. Niezależnie od systemu, przez zmniejszenie dynamiki przy zapisie i ponowne jej zwiększenie po odczytaniu sygnału, następuje obniżenie szumów własnych taśmy. Podobne systemy zwiększające odstęp od szumów są również stosowane w systemach bezprzewodowych.
Praktyka Najczęstszym błędem przy użyciu kompresora jest jego zbyt głębokie wysterowanie. Pracuje on wówczas z silną, stałą redukcją wzmocnienia, przy zaniku sygnału wyciągając szumy, na które za stosowanie bramki może już być nieskuteczne. Wysterowanie kompresora powinno odpowiadać całkowitemu zakresowi dynamiki sygnału wejściowego, w czym jest bardzo pomocny znajdujący się w każdym kompresorze miernik redukcji wzmocnienia (gain reduction), pokazujący głębokość działania kompresora. Przy najsłabszych sygnałach kompresor powinien redukować wzmocnienie w niewielkim stopniu, bądź pracować tylko dla silniejszych sygnałów. W większości kompresorów właściwy punkt pracy ustała się regulując próg zadziałania, ustawiając następnie odpowiedni poziom wyjściowy. W prostszych konstrukcjach próg jest stały, a reguluje się wzmocnienie wejściowe i poziom wyjściowy.Nachylenie kompresji rzędu 2:1, 3:1 jest wystarczające dla większości zastosowań, ponieważ przy większych nachyleniach, zwłaszcza przy bardziej złożonym materiale dźwiękowym, może nastąpić spłaszczenie i pogorszenie selektywności dźwięku. Jeśli nagranie charakteryzuje się niskim poziomem średnim i niezbyt częstym występowaniem dużych szczytów, lepiej jest użyć limitera. Powszechnie stosowaną metodą, zmniejszającą spłaszczenie dźwięku i pompowanie", jakie powoduje szerokopasmowy kompresor, jest tzw. mieszana kompresja. Polega ona na zmieszaniu sygnału bezpośredniego z sygnałem przepuszczanym przez kompresor. Jeśli sygnał po kompresji zostanie dodatkowo obrobiony korektorem, lub exciterem, to efekt końcowy będzie bardziej delikatny i szlachetniejszy brzmieniowo, niż przy bezpośrednim obrabianiu sygnału. Zastosowanie tej metody w przypadku akustycznego zestawu perkusyjnego zwiększa jego ekspresję bez spłaszczenia brzmienia - można tu ustawić znacznie większą głębokość działania i nachylenie kompresora. Przy kompresji mieszanej niezbędne jest więc użycie dodatkowych modułów miksera. Należy również zwrócić uwagę na prawidłowe fazy obu sygnałów. Przepuszczając sygnał z dużego bębna i werbla przez bramkę szumów, połączoną z kompresorem, można poprawić brzmienie, zmniejszając zarazem przesłuchy od innych elementów perkusji (najbardziej dokuczliwy jest na ogół przesłuch hi-hatu na mikrofonie od werbla). Odpowiednio zastosowany kompresor na bas nadaje mu więcej energii, przy okazji wyrównując artykulację. Kompresja jest bardzo pomocna przy rejestracji czystej, nieprzesterowanej gitary elektrycznej. Także w przypadku nagrywanych z bliska instrumentów dętych należy zmniejszyć ich dynamikę za pomocą kompresora. Zastosowanie kompresji dla fortepianu jest bardzo słyszalne, dając charakterystyczne, gumowe" brzmienie. Czasem taki efekt jest pożądany, jednak w przypadku, gdy chodzi tylko o zmniejszenie dynamiki, najskuteczniejsze jest płytkie wysterowanie kompresora, nachylenie nie większe, niż 1,5:1 i stosunkowo długie czasy ataku i powrotu. Jak już wspomniałem, nagrywanie wokalu, zwłaszcza rockowego, jest praktycznie niemożliwe bez kompresora. Najlepiej użyć do te go celu nachylenia rzędu 2:1,5:1 i krótkich czasów ataku i powrotu. Bardzo pomocny jest włączony po kompresorze deeser. Można dla złagodzenia najwyższych szczytów sygnału przepuścić wokal przez dobry limiter, jednak metoda ta jest skuteczna tylko w przypadku dobrych wokalistów, o wyrównanym dynamicznie głosie i bezbłędnej dykcji. Jeśli w posiadanym zestawie aparatury brakuje deesera, a istnieje kompresor stereofoniczny, to można nim zastąpić deeser w sposób, który osobiście stosowałem z powodzeniem przez długie lataprzy nagrywaniu lektorów i wokalistów. Na drugie wejście kompresora, którego jeden kanał wykorzystywany jest do kompresji sygnału wokalnego (2:1 i oba czasy krótkie), należy podać ten sam sygnał, którym sterowany jest kanał pierwszy, ale z podbitymi wyższy mi częstotliwościami. Najlepiej wykorzystać do tego drugi kanał miksera, w którym można również podciąć dół i środek pasma. Kompresor musi być w tym przypadku koniecznie przełączony na pracę STEREO. Przy zgłoskach syczących drugi kanał, którego tor sterujący jest połączony z kanałem pierwszym, powoduje dodatkową redukcję poziomu zasadniczego sygnału. Jeśli dysponujemy kompresorem posiadającym wyprowadzoną na zewnątrz pętlę sterującą (siechain), to można w nią po prostu włączyć korektor. Po podbiciu wyższych częstotliwości efekt będzie podobny, jak w podanej przed chwilą metodzie, a wykorzystany będzie tylko jeden kanał kompresora. Zmiana dynamiki sygnału nie jest jedynym zastosowaniem opisywanej grupy urządzeń. Zależnie od inwencji i pomysłowości mogą być one również używane do uzyskiwania rozmaitych brzmień i efektów. Klasycznym przykładem takich zastosowań jest tak zwany pogłos bramkowany, który dzisiaj wchodzi w zestaw programów każdego procesora efektów, a ponad dziesięć lat temu był wytwarzany przez poddanie kompresji i bramkowaniu zwykłego pogłosu - naturalnego lub z płyty pogłosowej. Ta metoda nadal daje bardzo dobre rezultaty, pozwalając na głęboką ingerencję w brzmienie takiego pogłosu.Podczas nagrywania śladów należy użycie procesorów dynamiki ograniczyć do niezbędnego minimum, pamiętając, że efekty ich pracy zwykle są nieodwracalne, zwłaszcza w przypadku bramek szumów. Na ogół stosuje się tylko wstępną kompresję dla wokali i instrumentów o dużej dynamice; można również zastosować kompresor na bas. Pozostałą obróbkę dynamiczną najlepiej robić już podczas zgrywania, mając pełną kontrolę nad zarejestrowanym materiałem. Jeśli jednak dysponujemy niewielką liczbą śladów i urządzeń, użycia kompresji czy bramek przy nagrywaniu śladów nie zawsze da się uniknąć. Nie należy więc obawiać się eksperymentowania z opisanymi urządzeniami, choć chciałbym przestrzec przed ich nadużywaniem. Każde urządzenie jest najlepiej wykorzystane wtedy, gdy poprawia brzmienie przy niesłyszalnej obecności w nagraniu. Jeśli więc mamy wątpliwości, czy użycie np. kompresora jest nieodzowne, to lepiej go po prostu nie włączać. Oferta rynkowa procesorów dynamiki jest bardzo bogata i jest w czym wybierać. Kompresory i bramki zupełnie dobrej klasy można kupić już za cenę poniżej 150 EURO. Małym studiom nagraniowym polecam niedrogie kompresory: Alesis 3630, Behringer AUTOCOM PRO-XL MDX1600 i Behringer COMPOSER PRO-XL MDX2600. Najtańsza znana mi bramka szumów to Behringer Inteligate XR2000, a reduktor szumów - Behringer MULTIBAND DENOISER SNR2000.
Pojęcia, które warto zapamiętać Procesory dynamiki - ogólna nazwa grupy urządzeń służących do zmiany dynamiki sygnału fonicznego; dynamikę należy tu rozumieć jako odstęp pomiędzy cichymi i głośnymi partiami materiału dźwiękowego, a nie w kontekście stosowanym przez niektórych muzyków na określenie agresywnego, pełnego brzmienia.Nachylenie charakterystyki (ratio) procesora dynamiki - stosunek zmiany poziomu sygnału wejściowego do zmiany poziomu sygnału wyjściowego. Czas ataku (attack time) - czas reakcji procesora dynamiki na skokowe zwiększenie poziomu sygnału wejściowego. Czas powrotu (recovery time, release time) - czas reakcji procesora dynamiki na skokowe zmniejszenie poziomu sygnału wejściowego.Czas podtrzymania (hold time) - czas całkowitego otwarcia bramki szumów po opadnięciu sygnału poniżej progu.Próg zadziałania (threshold) - poziom sygnału, od którego rozpoczyna się działanie procesora dynamiki; poniżej tego progu urządzenie zachowuje się jak zwykły wzmacniacz o stałym wzmocnieniu.Kolano charakterystyki (knee) - miejsce charakterystyki kompresora w pobliżu progu zadziałania. W niektórych kompresorach możliwy jest wybór jego kształtu - ostrego (hard), lub też zaokrąglonego łagodnego (soft) - zależnie od potrzeb.Pętla sterująca (sidechain) - człon układu procesora dynamiki, w którym dokonuje się kształtowania charakterystyki i parametrów pracy urządzenia (nachylenie, czasy działania itp.). Jeśli istnieje możliwość rozrywnego włączenia się w ten punkt, to można procesor wysterować sygnałem zewnętrznym lub też zmieniać sposób jego pracy (wtrącając w sterowanie np. korekcję lub opóźnienie).Funkcja duck - opcja odwrotnej pracy bramki szumów, polegająca na automatycznym wyciszaniu jednego sygnału innym, stosowana najczęściej przy pracy antenowej podczas miksowania słowa z muzyką. Kompresor - urządzenie o średnich czasach ataku i powrotu, nie wielkich nachyleniach charakterystyki (1,2:1.4:1), obejmujące swym działaniem szerszy zakres dynamiki materiału dźwiękowego, używane głównie do zmniejszenia rozpiętości dynamicznej.Leveler - szczególna odmiana kompresora o bardzo długich czasach ataku i powrotu i dużym nachyleniu charakterystyki (powyżej 4:1), służąca do łagodnego wyrównywania poziomu w długich odcinkach czasu.Deeser - również szczególna odmiana kompresora operująca na wybranym odcinku górnej części pasma akustycznego, służąca przede wszystkim do redukcji w głosie ludzkim nadmiernie wyeksponowanych głosek syczących (s, c, cz, sz, itp.).Limiter - urządzenie o szybkich czasach ataku i powrotu, dużych nachyleniach (4:1... :1) obejmujące działaniem szczyty sygnału, głównie używane do zabezpieczenia przed przesterowaniem.Obcinacz (clipper) - służy do natychmiastowego, fizycznego obcinania szczytów sygnału, bez możliwości przekroczenia ustawionego progu - na ogół stosowany jest jako dodatkowe zabezpieczenie w standardowych wolniejszych kompresorach/limiterach.Ekspander - odwrotność kompresora; służy do zwiększenia rozpiętości dynamicznej lub do zwiększenia odstępu od szumów.Bramka szumów (noise gate) - szczególna odmiana ekspandera o dużej stromości charakterystyki; służy przede wszystkim do eliminacji niepożądanych zakłóceń lub przesłuchów międzymikrofonowych.Reduktor szumów - połączenie ekspandera z górnozaporowym filtrem dynamicznym, służące do łagodnego, niezauważalnego zmniejszania poziomu szumów w cichszych miejscach nagrania.DOLBY DBX - fabryczne nazwy systemów redukcji szumów stosowanych w magnetofonach, wykorzystujących kompresję przy zapisie i ekspansję przy odczycie.VCA - wzmacniacz sterowany napięciem (ang. voltage controlled amplifier) - układ elektroniczny, którego wzmocnienie może być zmieniane przy pomocy sterującego napięcia stałego; stosowany jest w konstrukcjach analogowych procesorów dynamiki jak również do regulacji poziomów w zautomatyzowanych stołach mikserskich.Piotr Madziar Estrada i Studio marzec 1997