U Beck, Społeczeństwo ryzyka W drodze do innej nowoczesności, s 151 191
U. Beck, Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, Warszawa 2002, s. 151-191 Rozdz. Ja to ja: o samotności, wspólnocie i konfliktach płci w rodzinie i poza nią Stosunki między płciami stanowią niestabilne połączenie wszystkiego, rzeczy najbardziej sprzecznych, co powoduje, że związane z tym problemy SA tak zawiłe. POAOŻENIU KOBIET I MŻCZYZN Zmiany w epokowe w sprawach seksualności, prawie i wykształceniu. SA to jednak zmiany w świadomości i na papierze niż w faktycznym zachowaniu i położeniu mężczyzn i kobiet szczególnie na rynku pracy. Paradoks: więcej równości jeszcze bardziej uświadamia istniejące i zaostrzające się nierówności. Powstała mieszanka wybuchowa= nowa świadomość + stare położenie. Położenia kobiet i mężczyzn stają się równocześnie: " Bardziej nierówne " Bardziej uświadomione " Mniej uprawomocnione Świadomość wyprzedziła rzeczywistość, zegara świadomości nie sposób cofnąć. Prognoza długiego konfliktu: najbliższą przyszłość wyznaczać będzie przeciwieństwo płci. We wszystkich zachodnich społeczeństwach industrialnych " Wzrost liczy rozwodów " Zmniejsza się liczba ślubów " Rozrasta się dżungla rodzicielskich stosunków: moje tw2oje, nasze dzieci. " Wzrasta liczba małżeństw na kocią łapę i akceptacja tych związków, rozwody nie są tu statystycznie ujmowane. " Oderwanie i wyróżnicowanie połączonych kiedyś w małżeństwie i rodzinie elementów życia i zachowania, (kiedy i z kim dzieci) " Niezmienione i jednolite pojęcia: małżeństwo rodzina itp. przemilcza i zasłania sytuacje istniejące w rzeczywistości, czyli rozwiedzionych ojców, matki, samotnie wychowujący, rozwiedzionych, pozamałżeńskich itp. " Kierunek rozwoju sygnalizowany jest przez skład osobowy gospodarstwa domowego: coraz więcej ludzi mieszka samotnie (i są to nie tylko ludzie młodzi, bo większość stanowią starsi, owdowiali, najczęściej kobiety) " Swoboda seksualna kobiet, która wcześniej przysługiwała młodym mężczyznom, (choć nie oficjalnie i z przymykaniem oczu)- teraz wszyscy chcą mieć prawo do zbierania doświadczeń seksualnych, ale przy tendencji do wchodzenia w związki trwałe i wierne. Kierunek zmian jest niejednoznaczny. " Pytanie: czy małżeństwo i rodzina należą do mijającej epoki? I tak i nie. WYKSZTAACENIE, RYNEK PRACY I ZATRUDNIENIE " W republice Federalnej Niemiec(w ogóle cały ten artykuł dotyczy właśnie Niemiec)Na papierze nie istnieje żadna norma, która w różny sposób traktuje mężczyznę i kobietę. " Rewolucyjne zrównanie szans w dziedzinie wykształcenia- feminizacja wykształcenia w latach 60 i 70- ale bez żadnych rewolucji na rynku pracy i w systemie zatrudnienia. Im większe społeczne znaczenie przypisuje się danemu obszarowi zawodowemu tym mniej w nim kobiet i na odwrót. Im bliżej centrum decyzyjnego, np. w polityce czy w firmie tym mniej kobiet. Udział kobiet jest tym wyższy im niższe szczeble w hierarchii. " Aktywność zawodowa kobiet na stanowiskach pracowników wykwalifikowanych jest duża, bo są dobrze wykształcone i osiągnęły w porównaniu ze swoimi matkami i ojcami wyrazny awans, ale zazwyczaj, dlatego ze opanowały tzw. tonące statki , luki mechanizacyjne, a prognozy SA takie, że w tych zawodach są znaczne rezerwy racjonalizacji , co oznacza ze przy wzrastającej technicyzacji produkcji przestaną być potrzebne. " Wzrasta bezrobocie i ukryte bezrobocie oraz udział w aktywności zawodowej- a to stoi w sprzeczności do oczekiwań i ambicji kobiet, które doznają bolesnego szoku zderzenia z rzeczywistością. EMANCYPACJA KOBIET I PRACA W RODZINIE W PERSPEKTYWIE MŻCZYZN " Mężczyzni są podzieleni, tego, za czym werbalnie głosują nie przekuwają w czyn. Przy werbalnym otwarciu postępuje daleko idąca sztywność zachowań, za słowami o partnerstwie kryje się faktycznie nierówność. Mało lub nic nie uległo zmianie w dawnych kompetencjach dotyczących gospodarstwa domowego, mężczyzni nie piorą nie gotują nie ścierają kurzów, prawie w ogóle nie uczestniczą w prowadzeniu gospodarstwa domowego i wychowania dzieci. Ale wszyscy akceptują rolę gospodarza domowego w odniesieniu do innych mężczyzn. " Nowe argumenty za obroną własnej wolności przy akceptacji równouprawnienia. Dawniej mówiło się& ze kobiety SA upośledzeni zawodowo, bo nie mają kwalifikacji, a teraz argument kobiety w roli matki , która to utrudnia pracę zawodową. " Poszukiwane SA kobiety aktywne, niezależne, które wiedzą, czego chcą, często mężczyzni wchodzą w rolę gospodarza domowego, ale mają wtedy syndrom gospodyni domowej, czyli poczucia nudy i monotonii w życiu i braku satysfakcji, niedostrzegalność pracy, brak uznania, bark poczucia własnej wartości " ZA FASADOWYMI KULTYWOWANEGO PRZEZ OBIE STRONY IDEAAU PARTNERSTWA GROMADZA SI SPRZECZNOŚCI. Otworzyły się nowe możliwości rozwoju w podstawowych obszarach życia młodych kobiet: seks, prawo, edukacja, i pozycja zawodowa. Ale możliwości rozwoju SA społecznie niepewne, bo mężczyzni nadal dominują. " Mężczyzni też się zmienili, też chcą okazywać uczucia i słabości, nie uważają za wstydliwego tego ze mężczyzna płacze. " Położenie mężczyzn jest odmienne, dla nich słowo równouprawnienie ma inny sens niż dla kobiet, dla których oznacza więcej szans zawodowych, lepsze wykształcenie, mniej pracy w domu, dla mężczyzn komplementarnie oznacza to więcej pracy w domu, większą konkurencję, rezygnację z kariery. Mężczyzni uważają często ze ciastko można zjeść dwa razy, tzn. utrzymać równouprawnieni i stary podział pracy (szczególnie we własnym przypadkuJ). Zgodnie ze sprawdzoną reguła ze tam gdzie zagraża równość należy powołać się na naturę, nie dostrzegają sprzeczności między własnymi słowami i czynami, posługując się biologicznym uzasadnieniem nierówności, (ponieważ kobiety rodzą dzieci, są odpowiedzialne za nie i za prace w domu. TEZY Konflikt we wzajemnych stosunkach, czyli w sferze prywatnej ma także ogólną stronę społeczno-teoretyczną. I tu te tezy 3 1) Stanowy charakter społeczeństw industrialnych. Przypisanie do ról związanych z przynależnością płciową stanowi podstawę społeczeństwa industrialnego. Bez podziału na role męskie i żeńskie nie było by tradycyjnej rodziny nuklearnej, a bez tej rodziny nie było by społeczeństwa industrialnego jego podziałem na pracę i życie. Społeczeństwo industrialne bazuje na połowicznym urynkowieniu zasobów ludzkiej pracy, (druga połowa siedzi w domu- przyp. autora). Ale to jest w sprzeczności z nowoczesnością. Po IIWŚ następuje równoczesny proces urzeczywistnienia i znoszenia industrialnego społeczeństwa rynkowego 2) Tendencje do indywidualizacji męskiego i kobiecego kontekstu życia. Dynamika indywidualizacji, która uwolniła ludzi z kultur klasowych, nie zatrzymała się także przed domem rodzinnym. Ludzie uwalniają się od form płciowości, jej stanowych atrybutów i zastanych sytuacji. Ja to ja, a następnie jestem kobietą/ mężczyzną. Drugą stroną frustracji i zadowolenia, jest zawsze frustracja lub zadowolenie przyjmuje ona różne formy: konfliktu współdziałania, podporządkowania, koegzystencji, izolacji, zespolenia, oddzielnie lub łącznie. 3) Konfliktowość położenia człowieka, której staje się świadomy w konfrontacji z możliwościami i przymusem wyboru. We wszystkich formach współżycia kobiet i mężczyzn wybuchają konflikty stulecia. Rodzina jest tylko miejscem a nie przyczyną zdarzeń. Powiązanie płci zaczyna słabnąc na wielu płaszczyznach, pracy, rodzicielstwa, zawodu samorealizacji itp. W stosunkach małżeńskich w wyniku otwierających się możliwości wyboru zaognia się świadomość konfliktów (np., co do tego, kiedy mieć dzieci. Decyzje w tych sprawach uświadamiają sprzeczności ich położeń. Możliwości decyzyjne mają aspekt osobisty i instytucjonalny, brak tych ostatnich np. brak przedszkoli, potęguje konflikty w stosunkach prywatnych i odwrotnie. Prywatne i polityczne strategie rozwiązań muszą być ujmowane w ich wzajemnych powiązaniach. SPOAECZECSTWO PRZEMYSAOWE JEST NOWOŻYTNYM SPOAECZECSTWEM STANOWYM Sprzeczności między płciami związane z zerwaniem z tradycyjnymi wzorami rodziny wybuchają między dwiema osobami ich miejscem jest dom. Przejawy to nieustające kłótnie, ucieczka w samotność lub od samotności, doszukiwanie się ucisku w błahych zdarzeniach dnia codziennego, ucisku, w którym się jest. Nazywa się to śmiertelną walką płci, odwrotem od subiektywności, epoką narcyzmu. To jest właśnie sposób, w jaki forma społeczna, czyli wewnętrzna, stanowa struktura społeczeństwa industrialnego, rozpada się w sferze prywatnej. Sprzeczności między płciami są produktem i podstawą systemu industrialnego, industrialnego tym sensie ze praca zarobkowa zakłada pracę w gospodarstwie domowym, a sfery oraz formy produkcji i rodziny zostały w XIX wieku oddzielone i wytworzone. Położenie kobiet i mężczyzn jest przypisane przez urodzenie. To taka nowoczesna hermafrodyta nowożytnych stanów- tak ugruntowała się w nowoczesności hierarchii stanów społeczeństwa industrialnego. Swój antagonizm i logikę konfliktu czerpią ze sprzeczności miedzy nowoczesnością antynowoczesnością występującej w społeczeństwie industrialnym. W postaci rodziny zależnej od rynku produkcji zostały połączone w schemacie społeczeństwa industrialnego dwie epoki ze sprzecznymi zasadami organizacji i takimi systemami wartości- nowoczesność nowoczesna antynowoczesność(praca w domu jest za darmo-czyli kolektywizm, a prawa rynku są indywidualną konkurencyjnością i mobilnością). To SA feudalne podstawy społeczeństwa industrialnego. Fatum społeczeństwa industrialnego obecny jest już w kołysce, albo jesteśmy predestynowani do pracy w domu(wiadomo, kto jest), albo nasz sposób życia zdeterminowany będzie przez rynek pracy. Miłość może to łagodzić, bo miłość zaślepia, ale nierówności są i wyjaławiają miłość. " Terror intymności- sprzeczności we zarysie społeczeństwa industrialnego przepołowionej nowoczesności, która zasady równości i indywidualnej wolności, dzieliła dając ją tylko jednej płci. Równouprawnienia mężczyzn i kobiet nie można zrealizować w strukturach instytucjonalnych, które zakładają ich nierówność. WYSWOBODZENIE Z RÓL KOBIECYCH I MSKICH? 5 czynników, które uwolniły kobiety od tradycyjnego przypisania do właściwych im ról 1) W wyniku wydłużenia życia nastąpiło przesunięcie porządku faz życiowych- demograficzne wyswobodzenie kobiet. 2) Procesy modernizacji (po drugiej wojnie światowej) zmieniły strukturę pracy w gospodarstwie domowym. Izolacja(rezultat procesów historycznych-wykorzenienie świata przeżywanego z tradycji) i racjonalizacja(urządzenia, które sprawiają ze w domu nie ma, co robić, bo SA zmywarki pralki itp.) powodują obniżenie kwalifikacji niezbędnych przy pracy w gospodarstwie domowym, co powoduje, że kobiety poszukujące pełnego życia do podjęcia pracy zawodowej poza domem. 3) Macierzyństwo najsilniej wiązane z tradycyjną rolą kobiety, dzięki środkom antykoncepcyjnym stało się świadome, dzieci są chciane. Razem z wyzwoleniem fatum macierzyństwa, wyzwolona została seksualność, wbrew regułom stworzonym przez mężczyzn. 4) Rozwód- Uwolnienie kobiet przez pozbawienie ich gwarancji ekonomicznego zabezpieczenia przez mężczyzn. 5) Zrównanie szans edukacyjnych- wyraz silnej motywacji zawodowej kobiet. Tym warunkom prowadzącym do indywidualizacji przeciwstawiają się rzeczywiste warunki na rynku pracy. Co oznacza ze uwolnione od zależności ekonomicznej od mężczyzn nie są uwolnione do niezależności samodzielnego utrzymywania się. No i jest jeszcze jedna komplikacja-macierzyństwo. I tu znowu mężczyzni są w odwrotnej sytuacji. Do wyzwolenia się mężczyzn z ich roli mężczyzny doprowadziły warunki zewnętrzne tzn..zmiana w sytuacji kobiet. 2 podstawowe katalizatory: dzieci i zabezpieczenie ekonomiczne. W małżeństwie są one ukryte, ale przy rozwodzie wychodzą na wierzch. Wraz z osłabieniem tradycji wzrasta atrakcyjność partnerstwa. Strach przed samotnością spaja małżeństwo i rodzinę bardziej niż jego materialny fundament i miłość. Normą staje się biograficzny pluralizm form życia, tzn. zmiany miedzy rodzinną formą współżycia połączony z przerywanymi innymi formami współżycia lub samotnego życia- wypróbowujemy różne formy. UŚWIADAMIANIE NIERÓWNOŚCI: MOŻLIWOŚCI I NAKAZY WYBORU Przeciwieństwa między K i M mają dwa wymiary, które niezależnie od siebie mogą przyjmować różne formy. 1) Obiektywność położenia 2) Delegitymizacja i świadomość położenia Rozdzieliło się małżeństwo i rodzina od seksu posiadania dzieci i mieszkania razem. Szansa niepodejmowania decyzji zgodnie z tą tendencją traci rację bytu. Wymagające rozważania decyzje uświadamiają rodzące się w nich nierówności i zaostrzające się wokół nich konflikty oraz próby ich rozwiązania. Współczesny rynek pracy zakłada społeczeństwo bez rodzin i małżeństw, bo każdy musi być samodzielny i dyspozycyjny wobec rynku żeby zapewnić sobie ekonomiczne podstawy egzystencji. Podmiotem na rynku w ostatecznej konsekwencji jest sama jednostka nieskrępowana związkiem partnerskim rodzinnym czy małżeńskim. Urzeczywistnione społeczeństwo rynkowe to społ. bez dzieci, chyba ze przy samotnych mobilnych ojcach lub matkach Prawie wszystkie konflikty w rodzinie mają wiec kontekst In stytucjonalny. Relacja miedzy rodzicem a dzieckiem staje się ostatnim nierozerwalnym niepodlegającym wymianie pierwotnym stosunkiem społecznym. Partnerzy przychodzą i odchodzą dziecko pozostaje. Dziecko to ostatnie smrodkiem przeciw samotności. Psychologia z jej perspektywą indywidualizmu, czyli konkretnej historii życia i uwarunkowań osobowościowych jako podstawy problemów indywidualnego człowieka jego będzie musiała zrewidować poglądy i ująć szerszy kontekst społeczno historyczno- kulturowy. SCENARIUSZ PRZYSZAEGO ROZWOJU 3 WARIANTY WYTYCZAJCE DLASZY BIEG 1) powrót do rodziny w jej tradycyjnych formach(utrzymujące się masowe bezrobocie kurcząca się pojemność rynku pracy ogólnie konserwują według na powrót stabilizacji tradycyjnego role i kompetencje K i M. ale tak na prawdę się nie da bo idea modernizacji-czyli równość bez względu na urodzenie to nie dorożka według której można wysiąść, żeby wrócić do tradycji trzeba by cofnąć czas, zabronić kobietom edukacji itd. Aż do praw wyborczych. 2) zrównania według męskiego modelu-tworzy się w pełni mobilne społeczeństwo osób samotnych, przynajmniej w obecnych warunkach instytucjonalnych. 3) wypróbowania nowych form życia znajdującego się poza rolami kobiet i mężczyzn. Zahamowanie i zamortyzowanie stosunków rynkowych, musza być zaproponowane i dopuszczone instytucjonalne możliwości ponownego połączenia pracy i życia.