PRACE ORYGINALNE
Adv Clin Exp Med 2006, 15, 1, 89 95
ISSN 1230-025X
MAA
GORZATA ŚMIAROWSKA, RYSZARD KAMIC
SKI, ELŻBIETA MIKOA
AJCZYK,
AGATA LISIECKA, KAROLINA KORWIN-PIOTROWSKA, JERZY SAMOCHOWIEC
Social and Environmental Factors on Behavior
and Severity of Disturbances in Patients
with Anorexia Nervosa  Preliminary Study
Wpływ środowiska społecznego na nasilenie objawów
jadłowstrętu psychicznego  badanie wstępne
Katedra i Klinika Psychiatrii PAM w Szczecinie
Streszczenie
Wprowadzenie. Jadłowstręt psychiczny są to zaburzenia kliniczne o szerokim zakresie, których etiopatogeneza
nadal jest niejednoznaczna.
Cel pracy. Określenie związku między rodzajem czynników środowiskowych a typem zaburzenia jedzenia, sta-
nem odżywienia, przejawianymi zachowaniami.
Materiał i metody. Badania wykonano u 56 kobiet z jadłowstrętem psychicznym AN (47 z postacią restrykcyjną
AN-R, 9  bulimiczną AN-B) według kryteriów ICD-10, w wieku 20,09 ą 0,57 lat, wskaz
nikami: masy ciała BMI
14,9 ą 0,34 kg/m2 i idealnej masy ciała (i.m.c.) 65,66 ą 1,07%. Dane obejmowały wywiad chorobowy, ocenę funk-
cjonowania w grupie i rodzinie, obecność czynników traumatycznych w okresie rozwojowym.
Wyniki. Stwierdzono, że w rodzinach kobiet z AN z ciężkim niedożywieniem (i. m. c. < 60%) i przewagą zacho-
wań restrykcyjnych (AN-R : AN-B, 3 : 1) dominowały problemy zaburzeń psychicznych, chorób somatycznych
oraz śmierci znaczącej osoby (62,5%), alkoholizmu rodziców (50%), przemocy (42,9%). Badane wskazywały, że
wpływ na rozwój zaburzenia miały: potrzeba własnej atrakcyjności (44,6%), rozpad rodziny (41,1%), rywalizacja
z rodzeństwem (23,2%), matką (14,3%) i bunt wobec ojca (7,1%).
Wnioski. Powyższe badania potwierdzają dysfunkcyjność rodziny anorektycznej, której miarą jest wielkość nie-
dożywienia, nasilenie zachowań restrykcyjnych i autodestrukcyjnych. Badania własne wskazują na egocentryczną
postawę pacjentek z jadłowstrętem i rysy osobowości niedojrzałej, neurotycznej i boderline (Adv Clin Exp Med
2006, 15, 1, 89 95).
Słowa kluczowe: jadłowstręt psychiczny, system rodzinny, stan odżywienia.
Abstract
Background. Anorexia nervosa belongs to the group of wide spectrum and strictly defined clinical disturbances,
with unclear etiopathogenesis.
Objectives. Description of the relationship between sort of environmental factors, type of eating disorder, state of
nutrition and patient s behavior.
Material and Methods. The study was conducted in 56 women with diagnosis of anorexia nervosa  AN (47 with
restrained type of AN: AN-R and 9 with bulimic type of AN: AN-B) according to ICD-10 criteria; aged 20.09 ą
ą 0.57 year; BMI: 14.9 ą 0.34 kg/m2 and ideal body weight (i.b.w.) 65.66 ą 1.07%. Examination included: inter-
view according to the present illness, assessment of functioning in a group or family and presence of traumatic
events in a developmental period.
Results. The authors stated that in families of patients with AN and under-nutrition (i.b.w. < 60%), combined with
predominance of restraint behavior (AN-R : AN-B, 3 : 1) there were prevailing mental disturbances, somatic dis-
eases or loss of important family member, feeling lost after someone s death (62.5%), alcohol addiction among par-
ents (50%) and violence (42.9%). The data also suggested the significance of such features as: need of self-attrac-
tiveness (44.6%), family degradation (41.1%), competition between patient and siblings (23.2%), or patient and
mother (14.3%) and rebellion against father (7.1%).
Conclusions. Our study confirm the dysfunction of anorectic family, which can be estimated by depth of malnutri-
tion, intensity of restraint behavior or self-destructive tendencies. Authors point at egocentrism of patients with AN,
as well as features of immature, neurotic or borderline personality disorder (Adv Clin Exp Med 2006, 15, 1, 89 95).
Key words: anorexia nervosa, family system, state of nutrition.
90 M. ŚMIAROWSKA et al.
Anoreksja jest kontynuacją zaburzeń powsta- ną  AN-B) zakwalifikowanych do badań zgodnie
łych w wyniku synergistycznego działania czyn- z kryteriami Międzynarodowej Klasyfikacji Cho-
ników biologicznych, psychologicznych, zwłasz- rób i Zaburzeń Psychicznych ICD-10 [8], w wieku
cza wczesnego okresu rozwojowego separacji in- 20,09 ą 0,57 lat, czasem trwania zaburzenia 40,83
dywidualizacji, i socjokulturowych [1 3]. Okres ą 5,24 miesięcy, bezwzględnym zmniejszeniem
adolescencji jest szczególnie predysponowany do masy ciała 19,41 ą 1,37 kg, wskaz
nikiem masy
rozwoju zaburzeń jedzenia z uwagi na fizjologicz- ciała BMI 14,9 ą 0,34 kg/m2.
ny przyrost masy ciała niezbędny do inicjacji Określono procent idealnej masy ciała (i.m.c.,
pokwitania przy jednoczesnym zwiększonym za- według wzoru Lorenza) i na tej podstawie klinicz-
interesowaniu ciałem, powodującym nasilone ny stan odżywienia (według Blackburna et al.) [9],
przeżywanie przez dziewczęta, zwłaszcza z  oso- który opisano wielkościami 0 3, gdzie 0 odpowia-
bowością anorektyczną , subiektywnej nieatrak- da prawidłowemu stanowi odżywienia > 90%
cyjności [4], co jest w konflikcie z potrzebą uzys- i.m.c., 1  lekkiemu (80 90% i.m.c.), 2  umiarko-
kania preferowanej i propagowanej społecznie wanemu (70 80 % i.m.c.), 3  ciężkiemu niedoży-
szczupłej sylwetki [4]. Dodatkowym czynnikiem wieniu (< 70% i.m.c.). W statystyce opisowej po-
obciążającym jest wysoki poziom przewlekłego dano średnie wartości i odchylenia standardowe.
stresu uwarunkowanego życiowymi wydarzenia- Ocenę czynników środowiskowych i rozwoju
mi [5] i nieprawidłowymi relacjami z rodzicami zaburzenia oparto na ustrukturyzowanym włas-
[6]. Rodziny pacjentek z głębokim stopniem dys- nym wywiadzie, zawierającym pytania dotyczące
funkcji i zaburzeniami komunikacji, dominującą struktury i relacji w rodzinie pacjentek oraz prze-
konfliktowością i patologią własną rodziców (dys- biegu zaburzenia jedzenia (załącznik).
socjalne) mogą przyczyniać się do rozwoju psy- Poddane badaniu kobiety wyraziły pisemną
chotycznej osobowości typu boderline, a rodziny zgodę na wykonanie badań. Protokół badań został
wywołujące lęk sprzyjają powstaniu neurotycznej zatwierdzony przez Komisję Bioetyczną PAM.
oraz psychosomatycznej postaci zaburzenia [7].
Celem badania była próba oceny, które z czyn-
Wyniki
ników środowiskowych i w jakim stopniu mają
znaczenie w patogenezie jadłowstrętu psychiczne- Badaną grupę kobiet charakteryzował wskaz
nik
go (AN). idealnej masy ciała 65,66 ą 1,07% i ciężki stopień
niedożywienia (2,63 ą 0,07), który tworzył dodatnią
zależność z bezwzględnym zmniejszeniem masy
Materiał i metody
ciała w przebiegu choroby (p = 0,04). Czas trwania
Badania wykonano u 56 kobiet z AN (w tym zaburzenia i wiek badanych nie wykazywał istot-
47 z postacią restrykcyjną  AN-R, 9  bulimicz- ności statystycznej z wielkością niedożywienia.
Załącznik
Wywiad zawierający zestawienie czynników środowiskowych oraz przebieg zaburzenia jedzenia według
pytań obejmujących:
1 3) dane osobowe
4) rodzeństwo  liczba, obciążenie chorobami
5) dane dotyczące rodziców: choroby psychiczne, alkoholizm, kalectwo, inne choroby przewlekłe, so-
matyczne, brak rodzica, separacja lub rozwód, stosowanie przemocy przez opiekuna/opiekunów wo-
bec pozostałych członków rodziny, śmierć lub strata osoby znaczącej dla badanej, problem rywali-
zacji w rodzinie (z kim? o co? o kogo?)
6) choroby przebyte przez pacjenta
7) kontakt pacjenta ze środkami psychoaktywnymi, używanie leków anabolicznych, hormonalnych,
psychotropowych, alkoholu (okres, skutek kliniczny)
8) przebieg epizodu zaburzenia jedzenia: rodzaj zaburzenia, BMI, maksymalna, minimalna i aktualna
masa ciała, bezwzględny czas trwania choroby, sposób zmniejszania posiłków (ilościowy, jakościo-
wy), stosowanie głodówek, środków przeczyszczających, moczopędnych, prowokowanie wymio-
tów, wykonywanie ćwiczeń fizycznych (rodzaj, ilość lub/i czas powtórzeń), wskazanie części ciała
absorbującej szczególną uwagę badanej, obecność zaburzeń endokrynnych, wpływy środowiska
rówieśniczego w inicjowaniu lub/i podtrzymywaniu zaburzenia jedzenia oraz własnej samooceny,
zachowania autoagresywne (samookaleczenia, myśli lub/i próby samobójcze)
Wpływ środowiska społecznego na nasilenie objawów jadłowstrętu psychicznego
91
Tabela 1. Udział czynników reaktywnych w rodzinach anorektycznych
Table 1. A contribution of the reactive factors in anorectic families
Badany problem AN-R AN-B AN Udział % AN spośród 56
(Evaluated issue) badanych
(% of anorexia subjects)
Zaburzenia psychiczne, choroby somatyczne 13 8 21/56 37,5
(Mental or somatic diseases in family)
Śmierć znaczącej osoby 10 4 14/56 25
(Death of meaningful person)
Alkoholizm rodziców 18 10 28/56 50
(Alkohol buse in parents)
Przemoc wobec członków rodziny 19 5 24/56 42,9
(fizyczna, psychiczna), nadużycia
seksualne, emocjonalne
(Violence in family)
Rozpad rodziny (rozwód, separacja) 15 8 23/56 41,1
(Divorce/separation of parents)
Poprawa atrakcyjności wobec rówieśników 16 9 25/56 44,6
(Need for becoming more attractive)
Rywalizacja badanych z rodzeństwem 9 4 13/56 23,2
(Sibling rivarly)
Rywalizacja badanych z matką 4 4 8/56 14,3
(Mother  daughter rivarly)
Postawa negacji ojca 3 1 4/56 7,1
(Negation of father by patient)
Tabela 2. Występowanie ciężkiego niedożywienia w za-
W rodzinach kobiet z AN dominował prob-
leżności od typu AN (n = 56)
lem zaburzeń psychicznych, chorób somatycz-
nych oraz śmierci bliskiej znaczącej osoby
Table 2. The existence of a severe under  nutrition de-
pending on a type of AN (n = 56)
(62,5% badanych), alkoholizmu rodziców (50%),
przemocy wobec członków rodziny i pacjentek
Typ zaburzeń odżywiania AN-R AN-B AN
(42,9%). Wśród badanych pacjentek częściej po-
(Type of anorexia) n = 47 n = 9 n = 56
jawiał się problem ulegania wpływom mody, oce-
Ciężkie niedożywienie 18 6 24
ny otoczenia, znaczenia własnego wyglądu i po-
(Serious malnutrition)
prawy atrakcyjności niż rozpadu rodziny (odpo-
Bardzo ciężkie niedożywienie 9 3 12
wiednio 44,6 i 41,1% badanych), podobnie
(Extreme malnutrition)
większej grupy badanych dotyczyła rywalizacja
A
ącznie 27 9 36
pacjentek z rodzeństwem niż z matką (odpowie-
(Total)
dnio 23,2 i 14,3% badanych). Najmniejszą grupę
spośród badanych stanowiły pacjentki przejawia-
jące bunt wobec ojca (7,1%) (tabela 1). Wśród jentek, których dotyczył badany czynnik w odnie-
chorych z ciężkim i bardzo ciężkim niedożywie- sieniu do wszystkich uczestniczących w badaniu.
niem (i.m.c. < 60%) przeważały kobiety z restryk-
cyjną postacią zaburzenia (AN-R : AN-B; 3 : 1)
(tab. 2), z obciążeniem poważnymi chorobami Omówienie
psychicznymi, somatycznymi czy kalectwem
w rodzinie oraz nadużyciem seksualnym, przemo- Uzyskane wyniki potwierdzają, że występo-
cą fizyczną i psychiczną (typu poniżania, kryty- wanie w rodzinie przewlekłych, nierokujących po-
kowania, ośmieszania). wrotem do zdrowia chorób (stwardnienie rozsiane,
Zachowania autodestrukcyjne pod postacią kalectwo fizyczne, padaczka, niewyrównana cu-
myśli samobójczych obserwowano u 55,4%, prób krzyca insulinozależna) lub utrata znaczącej oso-
samobójczych u 17,9%, samookaleczeń u 16,1%, by, także w związku z nagłą śmiercią (w tym sa-
okresowe stosowanie środków psychoaktywnych mobójczą) mogą odgrywać wiodącą rolę w rozwo-
(marihuana, amfetamina) u 10,7% badanych ju zaburzeń jedzenia. Własne obserwacje są
(tab. 3). W nawiasach podano odsetkowy udział pac- zgodne z opisywanymi przez innych autorów sytu-
92 M. ŚMIAROWSKA et al.
Tabela 3. Zachowania autoagresywne w badanej grupie
wiadczyły konfliktów domowych i przemocy, naj-
chorych z AN (n = 56)
częściej skojarzonych z alkoholizmem (głównie
Table 3. Self-aggression behaviors in an examined group ojców).
of AN patients (n = 56)
Według biologicznych koncepcji zaburzeń je-
dzenia, nadużywanie alkoholu lub innych środków
Typ zaburzenia AN-R AN-B AN AN
chemicznych (leków) jest objawem związanej
(Anorexia type) %
z układem opioidowym genetycznie uwarunkowa-
Myśli samobójcze 17 14 31/56 55,4
nej podatności na zachowania o wzorcu uzależnie-
(Suicidal ideas)
nia i osobowości typu nałogowca [16, 17]. Kobie-
Próby samobójcze 3 7 10/56 17,9
ty, których rodziny były obciążone używaniem
(Suicidal trials)
środków psychoaktywnych [11] oraz alkoholiz-
Samookaleczenia 1 8 9/56 16,1
mem [17] mają wyższe wskaz
niki zaburzeń jedze-
(Self mutilations)
nia, zwłaszcza wtedy, kiedy okres zachorowania
Stosowanie 2 4 6/56 10,7
przypada między 15 i 25 r. życia (około 21% cho-
środków psycho-
rych) [7]. Obecność trudności rodzinnych w wy-
aktywnych
(marihuana, wiadzie przed 16 r. życia może być jednym z kry-
amfetamina)
teriów pomocnych w różnicowaniu zaburzenia je-
(CNS stimulants
dzenia i depresji młodzieńczej, która może
and/or cannabis
ujawnić się niezależnie od innych okoliczności
using)
[18]. Pacjentki anorektyczne częściej niż osoby
zdrowe i z innymi zaburzeniami zdrowia psy-
acjami kryzysowymi, takimi jak: zaburzenia pro- chicznego doświadczały negatywnych wydarzeń
cesu żałoby, separacji od rodziny czy ruiny finan- życiowych (zwłaszcza w okresie dzieciństwa
sowej, których doświadczenie w okresie adole- i adolescencji) i trudności w relacjach (szczególnie
scencji wiąże się z kształtowaniem u pacjentów z rodzicami) [5].
bulimicznych postaw chronicznego protestu lub Jednym z podstawowych (ale nieswoistych)
wycofania z relacji [10]. czynników ryzyka rozwoju zaburzeń jedzenia
Wskaz
niki występowania choroby afektywnej w społeczeństwach uprzemysłowionych jest prob-
i schizofrenii wśród rodzin kobiet z jadłowstrętem lem nadużycia fizycznego i seksualnego w okresie
oraz bulimią psychiczną są zbliżone do ogólnej adolescencji [19]. Podatność tego okresu tłumaczy
populacji [11]. W przeprowadzonych badaniach się jego znaczeniem dla rozwoju psychoseksualne-
w grupie 9 pacjentek spośród badanych stwierdzo- go tożsamości płciowej, orientacji seksualnej,
no obciążenie rodzinne: upośledzeniem umysło- obaw związanych z podjęciem życia intymnego
wym, schizofrenią, autyzmem (1 przypadek), cho- (w nawiązaniu do koncepcji psychodynamicz-
robą afektywną, organicznymi oraz nerwicowymi nych) [19], kształtowaniem postawy obronnej wo-
zaburzeniami osobowości. W opinii Lyon et al. bec dojrzałości płciowej i wycofania z relacji
[12] zaburzenia depresyjne, poczucie niewydolno- o podłożu seksualnym (bliższe pacjentkom z re-
ści i bezradności, niska samoocena są typowe strykcyjnym typem zaburzenia) lub zwiększonej
w wywiadzie pacjentek anorektycznych. Istnieją aktywności seksualnej (z typem bulimicznym),
obserwacje, że kobiety z jadłowstrętem i psychozą będącej prowokacyjną formą zachowania typu
afektywną stanowią dwie odmiennie uwarunko- acting-out [19]. Zgodnie z badaniem Rorty M. et
wane grupy [13], ścisły związek natomiast sugero- al. [20], różne formy nadużycia w okresie dzieciń-
wano między pierwotną anoreksją a zaburzeniami stwa wpływają na rozwój zaburzeń anorektycz-
schizofrenicznymi przez analogię do obrazu cho- nych [20, 21]. Obecność zachowań bulimicznych
roby [14]. W badaniach A. Hall zaburzenia depre- i autodestrukcyjnych sugeruje nadużycie fizyczne
syjne, schizofreniczne oraz o obrazie jadłowstrętu lub seksualne [19], które wiąże się z wyższym
psychicznego częściej występowały u matek, al- wskaz
nikiem niezadowolenia z wyglądu i masy
koholizm u ojców, a maniakalno-depresyjne  po- ciała, kontrolowaniem diety i stosowaniem środ-
równywalnie u matek i ojców pacjentek z jadło- ków przeczyszczających [18, 20]. Zachowania
wstrętem [15]. restrykcyjne wskazują na historię deprywacji emo-
W badaniach własnych istotne znaczenie cjonalnej, w tym niezaspokajania potrzeb emocjo-
w patologii rodzinnej kobiet z jadłowstrętem miał nalnych i naruszania granic dziecka, podtrzymy-
alkoholizm, który dotyczył połowy spośród nich, wanych przez brak poczucia bezpieczeństwa [21,
przy czym w większości badanych przypadków 22]. Są one uważane za najsilniejszy czynnik pre-
dotyczył ojca (21 badanych), w pozostałych odpo- dykcyjny zaburzeń jedzenia, wywierający swoje
wiednio: matki (2), obojga rodziców (5). Zbliżoną działanie przez wywoływanie lęku i reakcji dyso-
liczbowo grupę stanowiły pacjentki, które doś- cjacyjnych, które mają szczególne znaczenie dla
Wpływ środowiska społecznego na nasilenie objawów jadłowstrętu psychicznego
93
kształtowania postawy rozczarowania ciałem, wyż- szenia napięcia. Stąd wynikają reakcje dysocjacyj-
szej depresyjności i niższej samooceny tych cho- ne i zwiększenie zachowań impulsywnych często
rych [21]. obserwowane u pacjentek z zaburzeniami jedze-
Problem przemocy seksualnej (molestowania, nia [27].
gwałtu  1 przypadek) w badanych rodzinach ano- Wyniki własne oceniające zagadnienie roz-
rektycznych w większości dotyczył dziewcząt padu (separacji, rozwodu) rodziny pacjentek z ja-
z restrykcyjną postacią zaburzenia w odróżnieniu dłowstrętem są zbliżone do opisywanych przez
od opisywanych w wywiadzie współistniejących Hall [15].
tendencji bulimicznych [22, 20]. Autorzy nie Według teorii Crisp, anorexia nervosa jest
stwierdzili związku między występowaniem res- psychobiologiczną regresją w odniesieniu do wyz-
trykcyjnej postaci jadłowstrętu a stosowaniem kar wań, jakimi są: dojrzewanie, tworzenie związków
fizycznych (bicie, kopanie, zamykanie), co jest heteroseksualnych i separacja od rodziny, w której
zgodne z innymi doniesieniami [23]. Uważa się, rodzice (często z zaburzonym poczuciem własnej
że ta forma przemocy wiąże się z patologią we- wartości) unikają rozwiązywania konfliktów,
wnątrzrodzinną, zależną od czynników socjalnych a dziecko wkraczające w okres rozwojowy z po-
i środowiskowych, które mają znaczenie dla pro- trzebą własnej seksualności i autonomii jest ele-
cesu różnicowania się typu zaburzenia jedzenia, mentem destabilizującym [28]. Minuchin podtrzy-
a nie ciężkości jego przebiegu [23]. muje pogląd, że rodziny anorektyczne charaktery-
W badaniach własnych stwierdzono dodatnią zuje usztywnianie się na zmiany, co według
korelację między stopniem niedożywienia a wiel- Palazzoli jest wynikiem międzypokoleniowego
kością bezwzględnego zmniejszenia masy ciała przymierza i unikania bezpośredniego ujawniania
w przebiegu choroby, niezależnie od wieku wystą- dysharmonii [28, 29]. W opisywanym modelu ro-
pienia i czasu trwania zaburzenia. Uzyskane wyni- dzina anorektyczna nie jest w stanie zapewnić so-
ki nie potwierdzają więc opinii, że nasilenie zabu- bie właściwego, wzajemnego wsparcia, co wynika
rzeń żywieniowych i wielkość niedożywienia za- z nieczytelnych, nieustalonych granic funkcjono-
leżą od wcześniejszego rozwoju choroby [19], wania jej członków [30]. Istnieją opinie, że z po-
obniżenia wieku, działania czynników trauma- wyższych powodów pacjentki anorektyczne nigdy
tycznych, zwłaszcza emocjonalnych [21]. Wśród nie rozwiązują problemów dojrzewania i funkcjo-
badanych chorych z ciężkim i bardzo ciężkim nie- nują na etapie wczesnodziecięcym, z przetrwałym
dożywieniem przeważały postaci restrykcyjne, egocentryzmem, dominacją myślenia konkretne-
z wywiadem rodzinnym obciążonym przewlekły- go, zaburzeniami poczucia własnej tożsamości
mi chorobami somatycznymi, kalectwem, zabu- [31] i procesu internalizacji [30]. Uważa się, że
rzeniami psychicznymi, nadużyciem seksualnym, pacjentki z jadłowstrętem rozumieją problemy
przemocą  podobnie jak w innych doniesieniach funkcjonowania rodziny bardziej niż ich rodzice
[15]. Wykazano, że większe klinicznie zaawanso- [24], z tego powodu cierpią i zwiększają kontrolę
wanie choroby dodatnio koreluje z niskim wskaz
- zachowań żywieniowych i ograniczających własną
nikiem funkcjonowania rodziny pacjentki [24]. seksualność w przekonaniu, że działania te wpłyną
Nie znaleziono bezpośredniego związku między na zmniejszenie trudności rodzinnych [30, 31].
wielkością niedożywienia ocenianego pomiarem Z przeprowadzonych badań wynika, że kon-
BMI, czasem utrzymywania się zaburzenia, częs- centracja na wyglądzie i zachowaniach związa-
tością epizodów objadania się i prowokowania nych z podtrzymywaniem szczupłej sylwetki oraz
wymiotów, doświadczeniem nadużycia, nasile- potrzeba poprawy atrakcyjności okazały się istot-
niem reakcji dysocjacyjnych czy obecnością in- niejsze niż rozpad rodziny. Wyraz
nie zaznaczył się
nych objawów psychiatrycznych [22]. wpływ mody oraz środowiska rówieśniczego na
Zachowania autodestrukcyjne pod postacią rozwój i podtrzymywanie zaburzenia jedzenia.
myśli samobójczych stwierdzono u połowy bada- Wyniki własne mogą potwierdzać koncepcję Pa-
nych pacjentek, w większości podtypu restrykcyj- lazzoli o tłumieniu w ten sposób rzeczywistych
nego, próby samobójcze zaś częściej dokonywały problemów rodziny czy też ujawnianiu ich nie
kobiety z zaburzeniami bulimicznymi, które doś- wprost [28]. W badanej grupie dziewcząt i kobiet
wiadczyły nadużycia fizycznego, nawet przy słabo z jadłowstrętem zaobserwowano przemiany w sy-
zaznaczonej depresyjności, co jest zgodne z obser- stemie rodzinnym z tworzeniem nowych, silnie
wacjami innych autorów [25, 26]. Uruchomienie wyrażonych emocjonalnie relacji, które objawiały
niedojrzałych mechanizmów obronnych, należą- się m.in. rywalizacją z rodzeństwem o bycie
cych do prymitywnej organizacji osobowości typu szczuplejszą, zachowaniami mającymi na celu do-
boderline i histrionicznej, jest formą odpowiedzi prowadzanie lub/i podtrzymywanie otyłości u ro-
na przemoc, wynikającej z potrzeby znieczulenia dzeństwa, np. przez dokarmianie, dzielenie się je-
na negatywne emocje, wyrażenia złości, zmniej- dzeniem, atrakcyjne przygotowywanie posiłków
94 M. ŚMIAROWSKA et al.
dla rodziny. Walka o względy ojca wiązała się W związku z powyższym, można zgodzić się ze
z postawą jednoczesnego negowania nadmiernie stwierdzeniem, że podłoże genetyczne odgrywa
absorbującej, dominującej bądz
 ofiarnej matki, rolę w predyspozycji do zaburzenia jedzenia [11],
często dotkniętej problemami bulimicznymi czy przy czym jego fenotypowa postać (jadłowstręt,
stosującej środki przeczyszczające. Badane pac- bulimia, otyłość) zależy od warunków środowis-
jentki zdradzały najbardziej tolerancyjną postawę kowych, wśród których dominującą rolę pełnią
wobec ojców, deklarowały wobec ich najmniej na- różnie wyrażone relacje wśród członków rodziny
silony bunt, mimo zachowań opisanych wyżej (al- [29, 33] oraz predyspozycje osobowościowe [29],
koholizm, przemoc). Najsłabiej u badanych pac- ze szczególną rolą niskiej samooceny i wysokiej
jentek zaznaczył się bunt wobec ojca. samokontroli osób dotkniętych problemem [34].
Powyższe wyniki są zgodne z opisywanym Zależności te są przedmiotem dalszych badań.
modelem rodziny anorektycznej:  perfekcyjnego Powyższe badania potwierdzają znaczenie pa-
dziecka , dominującego i nadopiekuńczego jedne- tologii rodzinnej dla rozwoju zaburzeń jedzenia,
go z rodziców (najczęściej matką) i słabego dru- szczególnie czynników związanych z zaburzeniem
giego rodzica  podporządkowanego lub/i często kontroli sfery popędowej (alkoholizm, różnie wy-
nieobecnego w domu przez dłuższy czas (zwykle rażona przemoc) ze strony opiekunów (głównie
ojca) [31]. Problem nierozwiązanego konfliktu ojca lub obojga rodziców) i osłabieniem struktury
edypalnego u badanych pacjentek wymaga pogłę- rodziny (wskutek długotrwałych, nierokujących,
bionej indywidualnej analizy z uwagi na opisywa- o ciężkim przebiegu chorób) lub jej rozpadu. Po-
ną u kobiet z jadłowstrętem psychicznym postawę wyższe nieprawidłowości są bardziej nasilone
agresywnego odrzucania ojców, postrzeganych w grupie z przewagą zachowań restrykcyjnych
przez nie jako osoby dominujące i autorytatywne, i ciężkim niedożywieniem, bliższym psychotycz-
a nie słabe i bierne, jak podkreśla się w patogno- nym i psychosomatycznym typom osobowości.
monicznym układzie rodziny z dominującą matką Badania własne wskazują na egocentryczną posta-
i babką [32]. wę pacjentek z AN w rodzinie (rywalizacja z ro-
W opinii Gowers et al., trudności w funkcjo- dzeństwem, postawa opozycyjno-buntownicza sil-
nowaniu rodziny nie wpływają bezpośrednio na niej wyrażona wobec matki niż ojca) oraz w śro-
nasilenie jadłowstrętu psychicznego [24], ponie- dowisku pozarodzinnym (poprawa atrakcyjności
waż niezależnie od traumatycznych doświadczeń w grupie rówieśniczej), która wiąże się z narcys-
wieku rozwojowego, istotne znaczenie mają nie- tycznymi cechami osobowości niedojrzałej, neu-
zidentyfikowane czynniki genetyczne [18]. Wyni- rotycznej. Na podstawie przeprowadzonych badań
ki badań własnych potwierdzają występowanie stwierdzono również, że zachowania impulsywne
wyższych wskaz
ników zaburzeń jedzenia wśród typu boderline częściej towarzyszą ciężkiemu
kobiet i krewnych pacjentek (1 7% dla postaci niedożywieniu i postaci bulimicznej zaburzeń je-
anorektycznych, 2 9% bulimicznych) [33]. dzenia.
Piśmiennictwo
[1] Hebebrand J, Remschmidt H: Anorexia nervosa viewed as an extreme weight condition: genetic implications.
Hum Genet 1995, 95, 1 11.
[2] Colarusso CA: The third individuation. The effect of biological parenthood on separation-individuation proces-
ses in adulthood. Psychoanal Study Child 1990, 45, 179 194.
[3] Lee Sing: Self-Starvation in Context: Towards a Culturally Sensitive Understanding of Anorexia Nervosa. Soc
Sci Med 1995, 41, 1, 25 36.
[4] Castro JM, Goldstein SJ: Eating Attitudes and Behaviors of Pre- and Postpubertal Females: Clues to the Etiolo-
gy of Eating Disorders. Physiol Behav 1995, 58, 1, 15 23.
[5] Horesh N, Apter A, Lepkifker E, Ratzoni G, Weizmann R, Tyano S: Life events and severe anorexia nervosa
in adolescence. Acta Psychiatr Scand 1995, 91, 5 9.
[6] Gordon C: The parents relationship and the child s illness in anorexia nervosa. J Am Acad Psychoanal 1989,
17, 1, 29 42.
[7] Jakubczyk A, Żechowski C, Namysłowska I: Jadłowstręt psychiczny  różne postacie, różne terapie. W: Lecze-
nie anoreksji i bulimii psychicznej: co, kiedy, komu. Red.: Bomba J i Józefik B. Biblioteka Psychiatrii Polskiej,
Kraków 2003, 47 53.
[8] Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, Rewizja dziesiąta (ICD-10). Uni-
wersyteckie Wydawnictwo Medyczne  Vesalius , Kraków Warszawa 1997, 149 154.
[9] Szczygieł B, Socha J: Żywienie pozajelitowe i dojelitowe w chirurgii. PZWL, Warszawa 1994, 36 38.
[10] Józefik B, Ulasińska R: Czynniki rodzinne w rozumieniu bulimii psychicznej. Psychoterapia 1999, 1, 108, 71 77.
[11] Blade Woodside D, Leigh Field L, Garfinkel PE, Heinmaa M: Specificity of eating disorders diagnoses in fa-
milies of probands with anorexia nervosa and bulimia nervosa. Compr Psychiatry 1998, 39, 5, 261 264.
Wpływ środowiska społecznego na nasilenie objawów jadłowstrętu psychicznego
95
[12] Lyon M, Chatoor I, Atkins D, Silber T, Mosimann J, Gray J: Testing the hypothesis of the multidimensional
model of anorexia nervosa in adolescents. Adolescence 1997, 32, 125, 101 111.
[13] Eagles JM, Wilson AM, Hunter D, Callender JS: A comparison of anorexia nervosa and affective psychosis in
young females. Psychol Med 1990, 20, 119 123.
[14] Steinberg R et al.: Anorexia nervosa and schizophrenia in a pair of monozygotic twins. Psychiatry Clin 1982, 15,
4, 184 205.
[15] Hall A: Family structure and relationships of 50 female anorexia nervosa patients. Aust N Z J Psychiatry 1978,
12, 263 268.
[16] Davis C, Claridge G: The eating disorders as addiction: a psychobiological perspective. Addict Behav 1998, 23,
4, 463 475.
[17] Halmi KS, Loney J: Familiar alcoholism in anorexia nervosa. B J Psychiatry 1973, 123, 53 54.
[18] Webster JJ, Palmer RL: The childhood and family background of women with clinical eating disorders: a com-
parison with women with major depression and women without psychiatric disorder. Psychol Med 2000, 30, 53 60.
[19] Fornali V, Dancyger IF: Psychosexual development and eating disorders. Adolesc Med 2003, 14, 1, 61 74.
[20] Rorty M, Yager J, Rossotto E: Childhood sexual, physical, and psychological abuse in bulimia nervosa. Am
J Psychiatry 1994, 151, 1122 1126.
[21] Kent A, Waller G, Dagnan D: A greater role of emotional than physical or sexual abuse in predicting disordered
eating attitudes: The role of mediating variables. Int J Eat Disord 1999, 25, 159 167.
[22] Favaro A, Dalle Grave R, Santonastaso P: Impact of a history of physical and sexual abuse in eating disorde-
red and asymptomatic subjects. Acta Psychiatr Scand 1998, 97, 358 363.
[23] Nagata T, Kaye WH, Kiriike N, Rao R, McConaha C, Plotnicov KH: Physical and sexual abuse histories in
patients with eating disorders: a comparison of Japanese and American patients. Psychiatry Clin Neurosci 2001,
55, 4, 333 340.
[24] Gowers S, North C: Difficulties in family functioning and adolescent anorexia nervosa. Br J Psychiatry 1999,
174, 63 66.
[25] Andrews B et al.: Depression and eating disorders following abuse in childhood in two generations of women.
Br J Clin Psychol 1995, 34, 1, 37 52.
[26] Favaro A, Santonastaso P: Suicidality in eating disorders: clinical and psychological correlates. Acta Psychiatr
Scand 1997, 95, 508 514.
[27] Schmidt U, Slone G, Tiller J, Trasusure J: Childhood adversity an adult defense style in eating disorder pa-
tients  a controlled study. Br J Med Psychology 1993, 66, 353 362.
[28] Hartman D: Anorexia nervosa  diagnosis, aetiology and treatment. Postgrad Med J 1995, 1, 712 716.
[29] Walters EE, Kendler KS: Anorexia nervosa and anorexic  like syndromes in a population  based female twin
sample. Am J Psychiatry 1995, 152, 64 71.
[30] Starzomska M: Psychoanalityczna terapia rodzinna bulimii oparta na teorii relacji z obiektem. Psychoterapia
1998, 3, 106, 39 45.
[31] Golden N, Sacker Ira M: An overview of the etiology, diagnosis, an management of anorexia nervosa. Clin Pe-
diatr 1984, 23, 4, 209 214.
[32] Bonenberger R: Parent personality, family status and family dynamics in anorexia nervosa patients with special
reference to father  daughter relations (a retrospective study). Kinder Jugenpsychiatr 1988, 16, 4, 186 195.
[33] Strober M, Freeman R, Lampert C, Diamond J, Kaye W: Controlled family study of anorexia nervosa and buli-
mia nervosa: evidence of shared liability and transmission of partial syndromes. Am J Psychiatry 2000, 157, 393 401.
[34] Śmiarowska M, Krzyżanowska-Świniarska B, Kamiński R, Szakowska E, Horodnicki J: Wydzielanie nie-
których hormonów a osobowość w jadłowstręcie psychicznym. Psychiatr Pol 2002, XXXVI, 1, 83 93.
Adres do korespondencji:
Małgorzata Śmiarowska
Klinika Psychiatrii PAM
ul. Broniewskiego 26
71-460 Szczecin
Praca wpłynęła do Redakcji: 3.02.2005 r.
Po recenzji: 28.07.2005 r.
Zaakceptowano do druku: 10.08.2005 r.
Received: 3.02.2005
Revised: 28.07.2005
Accepted: 10.08.2005