MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Emilia Niemiec Jasińska
Rozpoznawanie potrzeb i problemów podopiecznych
346[04].Z1.03
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Grażyna Mokrzycka
dr Andrzej Niesporek
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
dr Dorota Koprowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[04].Z1.03
 Rozpoznawanie potrzeb i problemów podopiecznych , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu opiekun w domu pomocy społecznej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1 Niepełnosprawność  rodzaje i konsekwencje 11
5.1.1 Ćwiczenia 11
5.2 Potrzeby człowieka i skutki ich niezaspokojenia 16
5.2.1. Ćwiczenia 16
5.3 Metody pracy socjalnej i rehabilitacji osób niepełnosprawnych 19
5.3.1 Ćwiczenia 19
5.4 Metody pracy z ludz
mi starszymi 23
5.4.1 Ćwiczenia 23
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 26
7. Literatura 35
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekun w domu pomocy społecznej
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, które uczeń powinien mieć już
ukształtowane,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, które uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,
 przykładowe scenariusze zajęć  z uwzględnieniem samodzielnej pracy ucznia, pracy
grupowej, korzystania z różnych z
ródeł informacji i prezentacji wyników,
 ćwiczenia z krótkim opisem sposobu realizacji, które pomogą uczniowi zweryfikować
wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne,
 ewaluację osiągnięć ucznia  dwa przykładowe testy zadań z planem testu, punktacją
zadań, propozycją wymagań i instrukcjami dla ucznia i nauczyciela, kartą odpowiedzi 
zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 wykaz literatury uzupełniającej.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne w jednostce modułowej prowadzone były
różnymi metodami, uwzględniającymi wszystkie strategie kształcenia wielostronnego.
Szczególny nacisk powinien zostać położony na wykorzystanie metod z zakresu strategii
problemowej (metody problemowe) i operacyjnej (metody praktyczne). Formy organizacyjne
pracy powinny być zróżnicowane począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy
zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
346[04].Z1
Działalność opiekuńcza
346[04].Z1.01 346[04].Z1.02
Planowanie i organizowanie
Stosowanie metod pracy
pracy opiekuńczej
socjalnej
346[04].Z1.03
Rozpoznawanie potrzeb
i problemów podopiecznych
346[04].Z1.05
346[04].Z1.04 Pomaganie osobom
Wykonywanie zabiegów niepełnosprawnym w korzystaniu
higieniczno-pielęgnacyjnych z programów rehabilitacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:
- wskazywać podstawowe metody stosowane w pracy socjalnej,
- identyfikować pojęcie problemu i etapy jego rozwiązywania,
- identyfikować pojęcie zmiany rozwojowej w poszczególnych okresach życia człowieka,
- identyfikować zasady planowania pracy,
- identyfikować podstawowe kwestie społeczne,
- charakteryzować strukturę pomocy społecznej,
- identyfikować zasady pracy z osobą niepełnosprawną,
- formułować i wyrażać opinie,
- aktywnie słuchać,
- formułować jasne i logiczne argumenty w dyskusji,
- uczestniczyć w pracy zespołu przyjmując różne role.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:
- scharakteryzować poszczególne rodzaje niepełnosprawności,
- określić konsekwencje niepełnosprawności,
- określić potrzeby ludzi niepełnosprawnych,
- zdiagnozować problemy osoby niepełnosprawnej, ich z
ródła, przejawy oraz wpływ na
funkcjonowanie podopiecznego,
- zorganizować pomoc podopiecznemu w zakresie własnych możliwości i umiejętności,
- rozpoznać patologie społeczne, ich z
ródła i przejawy,
- scharakteryzować metody rewalidacji osób z niedorozwojem umysłowym, niewidomych,
niesłyszących, głucho-niewidomych, starych i przewlekle chorych,
- opisać istotę problemów społecznych, ich przejawy oraz wpływ na funkcjonowanie
podopiecznego,
- opracować plan niesienia pomocy podopiecznemu z uwzględnieniem jego własnych
możliwości,
- scharakteryzować proces starzenia się organizmu człowieka,
- rozpoznać problemy psychosomatyczne człowieka starego,
- zaktywizować seniorów do pracy nad własnym rozwojem,
- dostosować metody pracy do wieku, stanu psychicznego i sytuacji socjalnej
podopiecznego,
- wykazać wrażliwość na problemy podopiecznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadząca ...................................................................
Modułowy program nauczania: Opiekun w domu pomocy społecznej 364[04]
Moduł: Działalność opiekuńcza 364[04].Z1
Jednostka modułowa: Rozpoznawanie potrzeb i problemów podopiecznych
364[04].Z1.03
Temat: Starość to przykry, nieubłagalny los  debata.
Cel ogólny: kształtowanie podstawy wobec starości.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,
- dobrać argumenty do dyskusji,
- sformułować wnioski płynące z dyskusji,
- scharakteryzować okres starości.
Metody nauczania uczenia się:
- debata.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca grupowa.
Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne.
Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru,
- pisaki.
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel prezentuje zasady prowadzenia debaty:
- w debacie biorą udział dwa zespoły: zespół broniący tezy i zespół negujący tezę 
w każdym zespole 3 4 osoby,
- zespoły debatujące zajmują miejsca naprzeciwko siebie,
- każdy mówca ma na wypowiedz
3 do 5 minut (należy ustalić precyzyjnie przed
rozpoczęciem debaty),
- pierwszy mówca w każdym zespole prezentuje podstawowe argumenty za lub przeciw
tezie debaty,
- drugi (i ewentualnie trzeci mówca) rozwija argumenty i odpowiada na argumenty
strony przeciwnej,
- ostatni mówca podsumowuje wypowiedz
zespołu, podkreślając najważniejsze
argumenty,
- prowadzący debatę prezentuje zespoły i udziela głosu poszczególnym mówcom,
- osoba odpowiedzialna za pilnowanie czasu, sygnałem dz
więkowym (np. dzwonek)
informuje o mijającym czasie wypowiedzi poszczególnych mówców,
- pozostałe osoby w klasie stanowią publiczność i biorą udział w drugiej części debaty
(dodatkowe pytania do zespołów debatujących, dodatkowe argumenty, wnioski itp.).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
2. Uczniowie dzielą się na dwa zespoły  zespół broniący tezy i zespół negujący tezę.
3. W zespołach uczniowie przygotowują argumenty do debaty.
4. Każdy zespół wyłania zespół debatujący (3 lub 4 osobowy).
5. Nauczyciel wybiera prowadzącego debatę i osobę pilnującą czasu wypowiedzi.
6. Zespoły: broniący i negujący tezę przeprowadzają debatę zgodnie z przedstawionymi
zasadami debaty.
Podsumowanie
1. Ocena pracy uczniów  ocena zespołów debatujących (logika, rzeczowość argumentów,
kultura wypowiedzi) oraz ocena uczniów biorących udział w dyskusji podsumowującej.
Praca domowa
Opisz jeden problem osób starszych w środowisku lokalnym.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadząca ...................................................................
Modułowy program nauczania: Opiekun w domu pomocy społecznej 364[04]
Moduł: Działalność opiekuńcza 364[04].Z1
Jednostka modułowa: Rozpoznawanie potrzeb i problemów podopiecznych
364[04].Z1.03
Temat: Problemy osób niepełnosprawnych w środowisku lokalnym  przygotowanie do
wykonania projektu
Cel ogólny: poznanie problemów osób niepełnosprawnych w środowisku lokalnym.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- wskazać instytucje i organizacje świadczące pomoc społeczną w mieście /regionie,
- wskazać problemy osób niepełnosprawnych,
- zaprezentować efekty swojej pracy.
Metody nauczania uczenia się:
- pogadanka,
- instruktaż,
- metoda projektów.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca grupowa.
Czas trwania: 2 godziny dydaktyczne.
Środki dydaktyczne:
- schematy organizacyjne instytucji i organizacji świadczących pomoc społeczną
w mieście / regionie,
- poradnik dla ucznia.
Przebieg zajęć
1. Nauczyciel przedstawia cele zajęć.
2. Uczniowie zapoznają się z ćwiczeniem do wykonania (ćwiczenie 4, Rozdział 4.2.1
w  Poradniku dla ucznia ).
3. Nauczyciel przedstawia zasady wykonania projektów w zespołach:
- uczniowie pracują w 4  5 osobowych zespołach,
- uczniowie przygotowują opis (konspekt projektu) zawierający następujące elementy:
tytuł projektu, cel projektu, plan projektu,
- uczniowie przygotowują harmonogram działań z podziałem na czynności, osoby
odpowiedzialne i terminy,
- nauczyciel zawiera i podpisuje kontrakty na wykonanie projektów z poszczególnymi
zespołami,
- uczniowie wykonują projekt zgodnie z wytycznymi zamieszczonymi w ćwiczeniu 
na wykonanie projektu uczniowie mają 1 2 tygodnie (nauczyciel wyznacza
dokładny termin prezentacji projektów),
- uczniowie wykorzystując techniki komputerowe przygotowują efekt materialny
wykonania projektów  Mapa problemów osób niepełnosprawnych w środowisku
lokalnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4. Uczniowie dzielą się na 3-4 osobowe zespoły.
5. Uczniowie pracują w zespołach przygotowując opis projektu oraz harmonogram działań.
Podsumowanie
1. Nauczyciel ustala z uczniami termin konsultacji.
2. Nauczyciel zawiera kontrakty z zespołami wykonującymi projekty.
Praca domowa
Opracuj projekt, który zaprezentujesz za 2 tygodnie.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Niepełnosprawność  rodzaje i konsekwencje
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ następstwa  konsekwencje niepełnosprawności na trzech poziomach.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z literaturą dotycząca problemów osób niepełnosprawnych,
2) określić ograniczenia osób niepełnosprawnych na poziomie biologicznym,
psychologicznym i społecznym,
3) opracować wyniki swojej pracy w formie tabeli,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- dyskusje.
Środki dydaktyczne:
 pozycje literatury na temat osób z uszkodzeniem narządu słuchu (ewentualnie komputer
z dostępem do Internetu),
 arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica,
 magnesy,
 wzór tabeli:
Rodzaj Konsekwencje
biologiczne społeczne psychologiczne
niepełnosprawności
SENSORYCZNA
1.
USZKODZENIE NARZ
DU
WZROKU
2.
USZKODZENIE
NARZ
DU SA
UCHU
FIZYCZNA
PSYCHICZNA
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 2
Korzystając z informacji zawartych w Poradniku dla ucznia oraz z dostępnej literatury
dokonaj charakterystyki możliwości osób z różnymi stopniami upośledzenia umysłowego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą osób upośledzonych umysłowo,
2) dokonać wyboru cech charakteryzujących osoby niepełnosprawne z uwzględnieniem ich
stopnia niepełnosprawności pod kątem:
- umiejętności interpersonalnych,
- wyrażania emocji,
- komunikacji,
- zdolności do samoobsługi,
- zdolności uczenia się,
- zdolności do pracy,
3) opracować materiał w tabeli przypisując zdolności i umiejętności do stopnia
upośledzenia:
- lekkiego,
- umiarkowanego,
- znacznego,
- głębokiego.
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy,
5) wziąć udział w podsumowaniu zajęć.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- analiza przypadku,
- dyskusja.
Środki dydaktyczne:
 pozycje literatury na temat osób upośledzonych umysłowo (ewentualnie komputer
z dostępem do Internetu),
 arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica, magnesy.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj i określ rodzaj niepełnosprawności na podstawie opisu przypadku.
Opis przypadku
Pan Krzysztof ma 73 lata, jest emerytowanym pracownikiem naukowym uniwersytetu.
Przez wiele lat pracował jako wykładowca matematyki, uzyskał tytuł doktora habilitowanego.
W wieku 65 lat przeszedł na emeryturę, wolny czas spędzał na podróżach i lekturze,
prowadził bogate życie towarzyskie  miał grupę dobrych znajomych, z którymi grywał
w brydża. Obecnie został przywieziony do szpitala przez Pogotowie Ratunkowe, gdyż
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
przewrócił się w mieszkaniu i upadł. Ponieważ nie był w stanie się podnieść, żona pana
Krzysztofa wezwała lekarza.
Pan Krzysztof sprawiał wrażenie osoby zagubionej. Nie wiedział gdzie się znajduje
(mówił:  dworzec ), nie pamiętał aktualnej daty ( 1976 ), błędnie podawał własne dane
osobowe. Poproszony o podpis przy przyjęciu do szpitala nie potrafił użyć długopisu. Nie
pamiętał też imienia swojej żony  twierdził, że umarła kilka lat temu, nie poznawał osoby
stojącej obok. Na proste pytania:  czy boli?  czy chce się panu pić potrafił udzielić
odpowiedzi  tak lub  nie . Przy bardziej skomplikowanych odpowiadał  nie wiem lub
milczał. Podczas badania leżał spokojnie, jego twarz pozostawała bez wyrazu.
Żona pacjenta przypomniała sobie, że około 5 lat po przejściu na emeryturę pan
Krzysztof stał się bardziej nerwowy. Szczególnie irytował go  nieporządek i bałagan
w domu . Objawiało się to tym, że  ciągle coś nie było na swoim miejscu . Pacjent często nie
mógł znalez
ć okularów, pantofli, zegarka. Stopniowo przestał widywać się ze znajomymi,
twierdził, że  rozmowy go męczą . Nie wykazywał dawnego zainteresowania polityką,
przestał czytać książki. Wolny czas spędzał na spacerach. Niestety, trzy lata temu zabłądził
w pobliskim parku, trafił do domu dzięki spotkanej sąsiadce. Po tym zdarzeniu nie wychodził
sam z domu,  bo można łobuzów w parku spotkać . Spędzając czas w domu stawał się coraz
bardziej bezczynny, stracił wszelkie zainteresowania.  Siedział tylko w fotelu i myślał, nic nie
mówił . Stopniowo utracił zdolność do posługiwania się sztućcami, nie poznawał swoich
dzieci. Około pół roku przed przyjęciem do szpitala u chorego wystąpił silny lęk, twierdził, że
w domu są złodzieje, próbował uderzyć swoją żonę.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem przypadku,
2) wynotować te zachowania, które można uznać za chorobowe,
3) zakwalifikować rodzaj niepełnosprawności, wykorzystując wiedzę zawartą w materiałach
dla ucznia,
4) przeanalizować objawy różnych chorób i zidentyfikować chorobę,
5) uporządkować zapisy,
6) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy,
7) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia  zwrócić uwagę na zespół objawów.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 dyskusje.
Środki dydaktyczne:
 pozycje literatury na temat rodzajów niepełnosprawności i typów chorób (ewentualnie
komputer z dostępem do Internetu),
 arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica,
 magnesy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj objawy choroby psychicznej na podstawie opisu przypadku.
Opis przypadku
Marcin zawsze był idealnym dzieckiem, spokojnym, grzecznym i wrażliwym. Nie
sprawiał problemów wychowawczych, w szkole uczył się dobrze aż poszedł do liceum.
Według matki tam przestał się uczyć, wolał godzinami grać na gitarze. Siedział sam w pokoju
i brzdąkał. Nigdy nie miał zbyt wielu kolegów, w liceum właściwie z nikim nie utrzymywał
znajomości. Gdy zaczął opuszczać zajęcia, interweniował wychowawca klasy, sugerując, że
chłopak może przyjmować narkotyki. Matka nigdy nie znalazła żadnych dowodów na
uzależnienie syna, on sam także zaprzeczał. Gdy nie przeszedł z III do IV klasy, matka pana
Marcina zdecydowała się załatwić mu indywidualny tok nauki. Chłopak podszedł do tego
obojętnie. Stwierdził tylko, że  dla niego liczy się tylko muzyka, ona go wypełnia . Jeszcze
więcej czasu poświęcał grze na gitarze, równocześnie matka pacjenta zauważyła, że coraz
gorzej mu wychodziło  grał bez ładu i składu, taką kocią muzykę . Po około pół roku
bezskutecznych prób zarzucił naukę w liceum. Stał się bezczynny,  nawet grać już mu się nie
chciało, siedział tylko w swoim pokoju, palił papierosy i rozmyślał . Budziło to irytację
rodziców   ojciec mu powiedział, że jak się nie chce uczyć, to niech się do jakiej roboty
wez
mie . Nie zmieniło to zachowania pana Marcina. Ostatnie pół roku spędzał w swoim
pokoju, wychodząc tylko aby zjeść i do toalety. Nie rozmawiał z nikim, zapytany o cokolwiek
mówił:  nie wiem lub milczał. W jego pokoju panował bałagan  porozrzucane śmieci,
niedopałki, resztki jedzenia.
Kilka dni przed wizytą u psychiatry Marcin zaczął zachowywać się inaczej. Rodzice
zauważyli, że często podchodzi do okna i obserwuje przejeżdżające przed domem
samochody. W swoim pokoju pozasłaniał szczelnie okna, nie otwierał ich nawet podczas
upałów. W nocy świecił światło, nie spał. Pytał się rodziców, czy nie mogliby się
przeprowadzić w spokojniejsze miejsce. Zaniepokojona matka zawiozła Marcina do lekarza.
W trakcie rozmowy z lekarzem niechętnie opowiadał o sobie, stale się uśmiechał bez
powodu. Nie potrafił podać aktualnej daty, stwierdził, że  nie interesuje się tym .
W rozmowie często gubił temat, przerywał w pół zdania. Zapytany o swoje zachowanie
w ciągu ostatnich kilku dni powiedział, że boi się o swoje życie. Był pewien, że samochody
specjalnie jeżdżą pod jego oknami, że jest śledzony, a odpowiedzialny za całą sytuację jest
sąsiad. Słyszał głos sąsiada, jak naradzał się z innymi ludz
mi i knuł spisek pod oknami
mieszkania. Marcin nie powiedział nikomu o swoich problemach  podejrzewał bowiem, że
 w domu sąsiad założył podsłuchy .
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem przypadku,
2) wynotować te zachowania, które można uznać za chorobowe,
3) przeanalizować objawy różnych chorób psychicznych i zidentyfikować chorobę,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia  zwrócić uwagę na zespół objawów
charakteryzujących konkretną chorobę psychiczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 dyskusje.
Środki dydaktyczne:
 pozycje literatury na temat chorób psychicznych (ewentualnie komputer z dostępem do
Internetu),
 arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica,
 magnesy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
5.2. Potrzeby człowieka i skutki ich niezaspokojenia
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj rozpoznania niezaspokojonych potrzeb osób niepełnosprawnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 3-4 osobowej grupie,
2) zapoznać się z artykułem bądz
opisem sytuacji (problemu) osoby niepełnosprawnej,
np. upośledzonej umysłowo, głuchej, niewidomej itp.,
3) scharakteryzować dany rodzaj niepełnosprawności,
4) wziąć udział w dyskusji w grupie prowadzącej do rozpoznania potrzeb bohatera artykułu,
opisu,
5) zaprezentować na forum całej grupy efekty pracy grupy i uzasadnienie przyjętego
rozwiązania,
6) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia  scharakteryzowania potrzeb różnych grup
osób niepełnosprawnych.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 dyskusje.
Środki dydaktyczne:
 opisy sytuacji (problemu) osoby niepełnosprawnej,
 artykuły poświęcone problemom osób niepełnosprawnych.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy potrzeb zawartych w klasyfikacji potrzeb A. Maslowa.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Ćwiczenie może być wykonane, w parach lub w grupach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 4 5 osobowej grupie,
2) przypomnieć sobie klasyfikację potrzeb według A. Maslowa,
3) określić:
- sposoby zaspokajania potrzeb,
- skutki niezaspokojenia potrzeb,
4) opracować wyniki swojej pracy uwzględniając każdą potrzebę,
5) wyniki pracy umieścić w tabeli na dużym arkuszu papieru,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
6) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
7) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 dyskusje.
Środki dydaktyczne:
 schemat hierarchii potrzeb według A Maslowa,
 duże arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica flip-chart.
Ćwiczenie 3
Dokonaj analizy funkcjonowania instytucji i organizacji realizujących zadania z zakresu
pomocy społecznej i określ rodzaje problemów osób niepełnosprawnych  klientów owych
instytucji.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Dla prawidłowego wykonania zadania należy zorganizować
wycieczkę przedmiotową. Jeżeli nie ma możliwości zorganizowania wycieczki, należy
wykorzystać filmy dydaktyczne prezentujące działalność instytucji pomocy społecznej
i organizacji realizujących zadania z tego zakresu, plansze, foldery itp.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) sporządzić plan poznania wskazanej przez nauczyciela lub wybranej przez siebie
instytucji,
2) uczestniczyć w wycieczkach tematycznych do różnego typu instytucji pomocy społecznej
oraz organizacji społecznych realizujących zadania z zakresu pomocy społecznej,
3) uzyskać informacje o:
- celach i zadaniach realizowanych przez poznawaną instytucje lub organizację,
- świadczeniach/usługach realizowanych przez daną placówkę,
- skali problemów osób niepełnosprawnych zgłaszających się do placówki o pomoc.
4) sporządzić sprawozdanie z pobytu w placówce,
5) uczestniczyć w zajęciach podsumowujących ćwiczenie, mających na celu
uporządkowanie zebranych informacji, które posłużą do wykonania następnego
ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
 lista instytucji i organizacji pomocy społecznej działających w danej miejscowości/
regionie,
 filmy,
 odtwarzacz.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Ćwiczenie 4
Przygotuj mapę problemów osób niepełnosprawnych w środowisku lokalnym na
podstawie danych uzyskanych z różnych instytucji pomocy społecznej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Uczniowie wykonują ćwiczenie w parach lub 4-5
osobowych zespołach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 4 5 osobowej grupie,
2) przeanalizować materiały uzyskane w wyniku realizacji ćwiczenia 3,
3) uporządkować zebrany materiał według następującego schematu:
- obszar działania instytucji,
- problemy z którymi stykają się osoby niepełnosprawne na danym obszarze,
4) opracować szatę graficzną mapy,
5) wydrukować przygotowany przez grupę materiał lub przygotować plakat,
6) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
7) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia, dyskusji.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 metoda projektów,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
 materiały uzyskane w wyniku realizacji ćwiczenia 3,
 ulotki,
 foldery,
 papier,
 komputer,
 drukarka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
5.3. Metody pracy socjalnej i rehabilitacji osób
niepełnosprawnych
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprezentuj (symulacja) samodzielne poruszanie się osoby niepełnosprawnej 
niewidomej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia uwzględniając przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wziąć udział w symulacji wcielając się w rolę osoby niewidomej kolejno wykonując
następujące zadania z zawiązanymi oczami:
- przejście pomiędzy ławkami, krzesłami;
- poszukiwanie przedmiotu, który upadł na podłogę;
- spakować swoje rzeczy,
- poruszanie się za pomocą laski.
2) podsumować ćwiczenie na forum grupy,
3) przeprowadzić dyskusję na temat tego, co sprawia osobie niewidomej największą
trudność.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 odgrywanie ról,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
 opaska na oczy,
 ławki,
 krzesła,
 drobne przedmioty,
 laska.
Ćwiczenie 2
W warunkach symulowanych odegraj rolę osoby niepełnosprawnej poruszającej się na
wózku inwalidzkim i osoby prowadzącej wózek.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia uwzględniając przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać koleżankę/kolegę do wykonania ćwiczenia w parze,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
2) jako osoba A odegrać rolę osoby niepełnosprawnej poruszającej się na wózku,
3) jako osoba B odegrać rolę osoby towarzyszącej przy wyjściu poza budynek,
4) zamienić się rolami z koleżanką/kolegą w parze,
5) podzielić się swoimi refleksjami dotyczącymi występowania w obu rolach,
6) wziąć udział w dyskusji mającej na celu uświadomienie problemów i ograniczeń,
z jakimi stykają się osoby na wózkach inwalidzkich oraz zwrócenie uwagi na prawidłowe
prowadzenie wózka,
7) podsumować ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 odgrywanie ról,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
 wózek inwalidzki.
Ćwiczenie 3
Sporządz
wykaz obiektów i instytucji z barierami architektonicznymi w Twoim miejscu
zamieszkania.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Uczniowie wykonują ćwiczenie w parach lub 3 4
osobowych zespołach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić miejsca, które mogłaby odwiedzać osoba niepełnosprawna (np. poruszająca się
na wózku) mieszkająca w Twojej okolicy (sklep, przychodnia lekarska, urząd miasta,
gminy, poczta, bank itp.),
2) przeanalizować występowanie barier architektonicznych w tych obiektach
3) wskazać instytucje dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych,
4) określić, jakie bariery architektoniczne występujące w wybranych obiektach
niedostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych,
5) zaprezentować efekty swojej pracy na forum grupy,
6) wziąć udział w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 metoda projektów,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
 arkusze papieru,
 mazaki,
 tablice,
 komputer z dostępem do Internetu,
 projektor multimedialny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Ćwiczenie 4
Dobierz odpowiednią metodę pracy socjalnej i sposoby oddziaływania w stosunku do
podopiecznego, na podstawie przypadku.
Opis przypadku:
Agnieszka, lat 17, upośledzona w stopniu umiarkowanym, bardzo chętna i otwarta na
kontakty z rówieśnikami i osobami dorosłymi. Bardzo lubi przebywać w otoczeniu ludzi.
Samodzielnie porusza się tylko w pobliżu swojego miejsca zamieszkania. Podczas dalszych
wycieczek towarzyszy jej mama. Ma starszego brata, który studiuje za granicą, więc widują
się rzadko. Ojciec dziewczyny jest marynarzem i często przebywa poza domem. Ulubionym
zajęciem Agnieszki jest oglądanie seriali telewizyjnych i teleturniejów. Lubi spacery i jazdę
na rowerze.
Mama troszczy się o dziewczynę. Obecnie Agnieszka uczy się w specjalnej szkole
zawodowej, do której codziennie zawozi ją specjalny autobus.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie powinno być wykonane w parach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do pracy w parze,
2) zapoznać się z opisem przypadku,
3) określić metody pracy socjalnej i procedur oddziaływania,
4) wskazać cel swojego oddziaływania,
5) dobrać odpowiednią metodę pracy socjalnej i odpowiednie procedury oddziaływania,
6) zaprezentować wyniki pracy w parach na forum grupy uzasadniając wybór metod
i sposobów oddziaływania,
7) podsumować ćwiczenie w dyskusji, ukazując zależność doboru metod i sposobów
oddziaływania od wyznaczonych celów pracy z podopiecznym.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 analiza przypadku,
 metoda projektu,
 dyskusja.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 duże arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica flip-chart.
Ćwiczenie 5
Zaplanuj wycieczkę do parku krajobrazowego z niewidomym podopiecznym.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie może być wykonane indywidualnie, w parach lub
w grupach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić problemy i potrzeby osób niewidomych,
2) określić cele wyjścia do parku krajobrazowego uwzględniając zasady i metody
rewalidacji osób niewidomych,
3) wskazać możliwości i ograniczenia zorganizowania takiego wyjścia oraz zasoby
niezbędne do realizacji celu,
4) opracować plan organizacji wycieczki,
5) przedstawić wyniki swojej pracy na forum grupy,
6) wziąć udział w dyskusji.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenie.
Środki dydaktyczne:
 z
ródła informacji dotyczące osób niewidomych,
 papier,
 mazaki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
5.4. Metody pracy z ludz
mi starszymi
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie załączonego opisu przypadku, rozpoznaj objawy choroby oraz zaprojektuj
plan udzielenia pomocy.
Opis przypadku
Pani Maria (65 lat) trafiła do szpitala z powodu uciążliwego bólu głowy. Z pacjentką
rozmawiał psychiatra. Rozmowa z pacjentką była trudna do nawiązania. Patrzyła na
pytającego, śledziła ruchy warg, po pewnym czasie namysłu odpowiadała  nie wiem lub
 nie pamiętam . Nie umiała podać swojej daty urodzenia, ani imienia syna. Powiedziała, że
mieszka z mężem, zdziwiła się, że jest obecnie w szpitalu. Podczas rozmowy była pogodna,
nie uskarżała się na nic. Od syna uzyskano informację, że stan pani Marii pogorszył się
znacznie od dwóch lat, czyli od śmierci męża. Już wcześniej miała kłopoty z pamięcią, nie
wychodziła z domu, zakupy zlecała synowi. Po śmierci męża czuła się bardzo z
le, przeważnie
siedziała w fotelu, nic jej nie interesowało. Pod wieczór się ożywiała. Raz zdarzyło się, że
w nocy prowadziła rozmowę z nieżyjącym mężem, tak jakby był obok niej. Kilka dni przed
przyjęciem do szpitala pani Maria zanieczyściła się po raz pierwszy kałem. Nie potrafiła
wyjaśnić, co się stało. Syn twierdzi, że trudno z mamą nawiązać rozmowę, trzeba jej
wielokrotnie powtarzać te same rzeczy, a i tak ich nie zapamiętuje. Często siedzi w fotelu
i płacze. Ostatnio, kiedy przyszła jej siostra, bardzo się przestraszyła, gdyż jej nie poznała.
Pani Maria na nic poważnie nie chorowała, zawsze była osobą żywą i aktywną. Czasem
skarżyła się tylko na ból głowy.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie może być wykonane indywidualnie, w parach lub
w grupach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem przypadku,
2) wynotować te zachowania, które można uznać za chorobowe,
3) przeanalizować objawy różnych chorób psychicznych i zidentyfikować chorobę,
4) ułożyć plan kompleksowej pomocy z zachowaniem hierarchii,
5) określić i wypisać metody i techniki wykorzystane w trakcie realizacji opieki nad osoba
starszą,
6) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy,
7) wziąć udział w dyskusji.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenie.
Środki dydaktyczne:
 poradnik dla ucznia,
 komputer z dostępem do Internetu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
 arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica,
 magnesy.
Ćwiczenie 2
Wez
udział w debacie na temat tezy  Starość to przykry, nieubłagalny los .
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z zasadami prowadzenia debaty,
2) znalez
ć swoje miejsce w grupie popierającej tezę debaty lub w grupie przeciwnej,
3) jeżeli jest członkiem grupy popierającej tezę  przygotować argumenty na jej poparcie,
4) jeżeli jest członkiem grupy negującej tezę  przygotować argumenty potrzebne do jej
zanegowania,
5) podzielić się zadaniami z innymi członkami grupy,
6) jako przewodniczący poprowadzić debatę, wyznaczyć poszczególnych mówców,
7) jako pilnujący czasu  dopilnować, aby każdy mówca zmieścił się w wyznaczonym
czasie (3 do 5 minut w zależności od początkowych ustaleń),
8) jako przedstawiciel grupy broniącej lub negującej tezę, zabierać głos w debacie według
ustalonego porządku,
9) jako obserwator przysłuchać się debacie i wziąć udział w drugiej części debaty (dyskusja
plenarna) na temat zadań państwa w zakresie kształtowania właściwej polityki
społecznej.
10) podsumować ćwiczenie i zaprezentować wnioski z debaty.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- debata.
Środki dydaktyczne:
- arkusz papieru,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Ułóż arkusz obserwacji zachowań pomocny w diagnozie potrzeb i problemów
podopiecznego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie wykonują ćwiczenie praktyczne indywidualnie lub
w parach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z metodami konstruowania arkuszy obserwacji zachowań,
2) ustalić obszary aktywności podopiecznego, które będą podlegać obserwacji,
3) przygotować arkusz obserwacji zachowań,
4) gotowy arkusz przedstawić na forum grupy,
5) wziąć udział w dyskusji na temat przydatności sporządzonego narzędzia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- papier,
- komputer,
- drukarka.
Ćwiczenia 4
Dobierz techniki aktywizujące podopieczną na podstawie opisu przypadku.
Opis przypadku
Pani X ma 77 lat, cierpi na osteoporozę. W wyniku upadku doznała urazu kręgów
lędz
wiowych i obecnie trudno jej się samodzielnie poruszać. Wymaga pomocy
w czynnościach życia codziennego. Kiedyś była osobą bardzo zasadniczą i aktywną, lubiła
czytać ksiązki, robótki na drutach. Obecnie całe dnie spędza bezczynnie w łóżku, wstaje tylko
do toalety. Niechętnie uczestniczy w aktywnych zajęciach.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie wykonują ćwiczenie praktyczne indywidualnie lub
w parach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z opisem przypadku,
3) wskazać cel swojego oddziaływania,
4) dobrać odpowiednie techniki aktywizujące,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy,
6) wziąć udział w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia i mającej na celu ocenę
sposobu prowadzenia negocjacji i reagowania na informację zwrotną.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 analiza przypadku,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru,
- pisaki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Rozpoznawanie potrzeb
i problemów podopiecznych
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru
- zadania 1, 2, 5, 6, 8, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19, 20 są z poziomu podstawowego,
- zadania 3, 4, 7, 9, 10, 18 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie co najmniej 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie co najmniej 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz do odpowiedzi: 1. a, 2. d, 3. b, 4. a, 5. d, 6. b, 7. a, 8. d, 9. d, 10. c, 11. a,
12. b, 13. d, 14. a, 15. c, 16. d, 17. c, 18. b, 19. a, 20. b.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1. Zidentyfikować rodzaje niepełnosprawności B P a
Zidentyfikować stopień niedorozwoju
2. B P d
umysłowego
3. Zidentyfikować rodzaje zaburzeń osobowości C PP b
4. Zidentyfikować rodzaje chorób psychicznych C PP a
5. Zidentyfikować rodzaje potrzeb człowieka B P d
6. Sklasyfikować potrzeby człowieka B P b
Zidentyfikować charakter przyczyn
7. C PP a
niezaspokojenia potrzeb człowieka
8. Scharakteryzować potrzeby okresu dzieciństwa B P d
Określić sposoby zaspokajania potrzeb dziecka
9. C PP d
niepełnosprawnego
Określić wskaz
niki akceptacji dziecka
10. D PP c
niepełnosprawnego
Zidentyfikować mechanizmy funkcjonowania
11. B P a
człowieka niepełnosprawnego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Wskazać z
ródła powstawania problemów
12. B P b
społecznych
13. Zidentyfikować zakres rehabilitacji B P d
14. Scharakteryzować rodzaje barier rehabilitacji B P a
15. Zidentyfikować rodzaje kompensacji B P c
Scharakteryzować podstawowe cele metod
16. B P d
pracy socjalnej
17. Scharakteryzować objawy starzenia się B P c
Określić czynniki wpływające na
18. C PP b
przystosowanie się do okresu starzenia się
Scharakteryzować metody pracy z osobami
19. C P a
starszymi
20. Wskazać patologie społeczne C P b
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podkreśl wagę samodzielnego rozwiązania zadań testowych.
4. Rozdaj uczniom przygotowane dla nich materiały (instrukcję, zestaw zadań testowych,
kartę odpowiedzi).
5. Udziel odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
6. Przypomnij o upływającym czasie na 10 i 5 minut przed końcem sprawdzianu.
7. Po upływie czasu sprawdzianu poproś uczniów o odłożenie przyborów do pisania.
8. Zbierz od uczniów karty odpowiedzi oraz zastawy zadań testowych.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedz
otocz kółkiem.
6. Jeżeli się pomylisz skreśl krzyżykiem błędną zakreśloną kółkiem odpowiedz
, a następnie
otocz kółkiem odpowiedz
prawidłową.
7. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
8. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność wybranych odpowiedzi.
9. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 35 minut.
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Osoby z uszkodzonym narządem ruchu, to osoby z niepełnosprawnością
a) fizyczną.
b) psychiczną.
c) sensoryczną.
d) złożoną.
2. Dobra pamięć mechaniczna, brak spójności logicznej wypowiedzi, perseweracje,
zachowana zdolność czytania i pisania, to cechy charakterystyczne dla osób
upośledzonych w stopniu
a) głębokim.
b) znacznym.
c) umiarkowanym.
d) lekkim.
3. Ignorowanie norm społecznych, głównie moralnych, brak satysfakcji z wykonywanych
obowiązków, brak poczucia winy, to zachowania typowe dla osobowości
a) cyklotymicznej.
b) antyspołecznej.
c) nadagresywnej.
d) paranoidalnej.
4. Rozpad osobowości, autyzm, zmiany życia uczuciowego, to typowe objawy
a) schizofrenii.
b) cyklofrenii.
c) choroby Alzheimera.
d) depresji.
5. Do potrzeb ludzkiego rozwoju niższego rzędu według A. Maslowa należą potrzeby
a) estetyczne, wiedzy i rozumienia, samourzeczywistnienia.
b) estetyczne, bezpieczeństwa, fizjologiczne.
c) estetyczne, przynależności i miłości, fizjologiczne.
d) przynależności i miłości, fizjologiczne, bezpieczeństwa.
6. Potrzeby dominacji, sławy i respektu należą do grupy potrzeb
a) przynależności i miłości.
b) szacunku i uznania.
c) wiedzy i rozumienia
d) estetycznych.
7. Względna przeszkoda w zaspokojeniu potrzeb nie pojawi się na drodze osoby, która
a) jest przystosowana.
b) łatwo się poddaje.
c) nie potrafi zmienić sposobu zaspokojenia potrzeby.
d) wypiera ją ze świadomości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
8. Wspieranie samodzielności dziecka ważne jest w zaspokojeniu potrzeby
a) przywiązania.
b) odczuwania.
c) szacunku.
d) aktywności własnej.
9. Poznanie i zrozumienie potrzeb dziecka niepełnosprawnego wyraża się poprzez
a) akceptowanie odmienności społecznej rodziny.
b) dążenie do kontaktu z dzieckiem.
c) stosowanie adekwatnych do poziomu rozwoju i stopnia niepełnosprawności dziecka
metod rehabilitacji.
d) rozwijanie potencjałów dziecka i umiejętne reagowanie na niewłaściwe zachowanie.
10. Zaspokojenie odczuwanej przez dziecko niepełnosprawne potrzeby uznania powinno
przejawiać się w
a) stawianiu dziecku wysokich wymagań przez opiekunów.
b) stałej obecności opiekunów w pobliżu dziecka.
c) chwaleniu nawet najdrobniejszych osiągnięć dziecka.
d) wyręczaniu dziecka w wykonywaniu wszystkich czynności.
11. Obrona A   Idę do przodu, bez względu na to stosowana przez osobę niepełnosprawną
w momencie uświadomienia sobie swojego kalectwa sprzyja
a) rozwiązywaniu problemów.
b) zaakceptowaniu niepełnosprawności.
c) czasowemu obniżeniu napięcia emocjonalnego.
d) poprawie psychologicznego funkcjonowania osoby niepełnosprawnej.
12. y
ródłem problemów społecznych jest
a) niezadowolenie jednostki z obecnej sytuacji społecznej.
b) organizacja społeczna i sposób działania instytucji w obszarze społeczno-
-gospodarczym.
c) brak zrozumienia przez instytucje problemów jednostki.
d) występowanie konfliktu wartości pomiędzy jednostką a społeczeństwem.
13. Celem rehabilitacji społecznej nie jest
a) ograniczenie izolacji społecznej.
b) przywrócenie zdolności do aktywności na rynku pracy.
c) przywrócenie samodzielności w wypełnianiu ról.
d) udzielanie pomocy i wsparcia psychicznego.
14. Społeczne bariery rehabilitacji to
a) wszelkiego rodzaju negatywne reakcje środowiska na niepełnosprawność jednostki.
b) utrudnienia prawne w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
c) trudności związane z zaakceptowaniem swojej niepełnosprawności.
d) utrudnienia w poruszaniu się osoby niepełnosprawnej w mieszkaniu i w najbliższej
okolicy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
15. Wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniających pomyślny przebieg życia
jednostki lub grupy to cel kompensacji
a) opiekuńczej.
b) biologicznej.
c) społecznej.
d) wychowawczej.
16. Metoda pracy indywidualnej z podopiecznym, skoncentrowana na sferze poznawczej ma
na celu
a) przełamanie izolacji i osamotnienia osoby niepełnosprawnej, włączenie jej do życia
społeczności lokalnej.
b) zmianę zachowań najbliższego otoczenia (rodziny) w stosunku do
niepełnosprawnego.
c) zaakceptowanie przez rodzinę niepełnosprawności jej członka.
d) zwiększenie umiejętności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji przez
osobę niepełnosprawną.
17. Społeczne objawy starzenia się uwidaczniają się poprzez
a) zaburzenia pamięci.
b) słabnięcie funkcji spostrzegania.
c) utratę ról społecznych.
d) stępienie emocjonalne.
18. Przystosowanie się do okresu starzenia się zależy od
a) warunków życia i przebytych chorób somatycznych.
b) rodzaju pracy człowieka i czynników genetycznych.
c) miejsca zamieszkania i samoświadomości własnej starości.
d) wielkości rodziny i statusu materialnego.
19. Pogorszenie się funkcji pamięciowych, dezorientacja, obniżenie sprawności umysłowej,
to typowe objawy
a) otępienia.
b) choroby afektywnej.
c) schizofrenii.
d) halucynozy.
20. Do zjawisk patologicznych nie zaliczamy
a) alkoholizmu.
b) zagrożeń dla otoczenia przyrodniczego, np. zagrożenia powodzią.
c) zagrożeń moralnych.
d) narkomanii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Rozpoznawanie potrzeb i problemów podopiecznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12 a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Test 2
Test praktyczny nisko symulowany do jednostki modułowej
 Rozpoznawanie potrzeb i problemów osób niepełnosprawnych
Test praktyczny składa się z zadania praktycznego nisko symulowanego i zawiera
polecenie do wykonania, opis sytuacji i kartę odpowiedzi.
Zadanie praktyczne wymaga wykazania się przez ucznia umiejętnościami z poziomu
ponadpodstawowego.
Uczeń powinien być oceniany według następujących kryteriów:
Lp. Kryterium Punktacja
1. Charakteryzowanie osoby w wieku podeszłym 0-1-2 punkty
po 0-1-2 punkty za wskazanie
2. Wskazanie 3 rodzajów doznawanych problemów
każdej trudności (problemu)
Określenie przyczyn powstawania problemów
3. 0-1-2 punkty
w życiu podopiecznego
4. Dobranie odpowiedniej metody pracy socjalnej 0-1-2 punkty
po 0-1-2 punkty za opisanie
5. Opisanie form oddziaływania w trzech sferach
oddziaływania w każdej sferze
Uzasadnienie potrzeby rehabilitacji leczniczej
6. 0-1-2 punkty
podopiecznego
Sposób punktowania:
Każde kryterium oceniane jest w skali 3-stopniowej:
- 0  nie wykazuje umiejętności,
- 1  wykazuje umiejętność w pewnym zakresie (odpowiedz
poprawna, lecz nie pełna lub
częściowo poprawna),
- 2  wykazuje umiejętność (odpowiedz
poprawna i pełna).
Proponuje się następujące formy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  uczeń uzyskał co najmniej 10 punktów,
- dostateczny  uczeń uzyskał co najmniej 13 punktów,
- dobry  uczeń uzyskał co najmniej 16 punktów,
- bardzo dobry  uczeń uzyskał co najmniej 19 punktów.
Plan testu
Kategoria Poziom
Lp. Cel operacyjny (mierzenie osiągnięcia ucznia)
celu wymagań
1. Scharakteryzować osobę w wieku podeszłym C PP
2. Wskazać rodzaje doznawanych problemów C PP
Określić przyczyny powstawania problemów w życiu
3. C PP
podopiecznego
4. Dobrać odpowiednie metody pracy socjalnej C PP
5. Opisać formy oddziaływania w trzech sferach C PP
Uzasadnić potrzeby rehabilitacji leczniczej
6. C PP
podopiecznego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podaj uczniom zasady oceniania wykonania zadania.
4. Uczniowie wykonują zadanie praktyczne indywidualnie.
5. Daj uczniowi przygotowane: instrukcję dla ucznia i treść zadania praktycznego (dla
każdego ucznia).
6. Udziel odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
7. Oceniaj wykonywanie zadania przez ucznia na przygotowanej karcie oceny,
uwzględniając podane kryteria i sposób punktowania.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem poleceń.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Na wykonanie sprawdzianu masz 45 minut.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
Materiały dla ucznia
- instrukcja dla ucznia,
- treść zadania praktycznego,
- karta odpowiedzi.
Zadanie praktyczne
Zapoznaj się z opisem przypadku i wykonaj zadanie zgodnie z podanymi wytycznymi.
Opis przypadku
Pani Kazimiera ma 66 lat. Trzy lat temu doznała udaru mózgu. Obecnie powróciła ze
szpitala po trzytygodniowym leczeniu zapalenia płuc. Sta obecny podopiecznej: paraliż
prawostronny (dłoń i noga), porusza się powoli, ale samodzielnie, uszkodzony ośrodek mowy
(rozumienie zachowane, częściowo mowa czynna), osłabienie organizmu, apatia. Pani
Kazimiera mieszka sama. Odwiedza ją codziennie córka, która pracuje zawodowo, więc
wizyty są krótkie. Nie poświęca tyle uwagi, ile chciałaby podopieczna. Rzadko odwiedza ją
też wnuczka. Podopieczna jest na rencie z tytułu niezdolności do pracy. Mieszka na drugim
piętrze w starym budownictwie w dwupokojowym mieszkaniu. Ostatnio często odwiedzają ją
sąsiedzi, prosząc o pożyczenie im dużych sum pieniędzy.
Wytyczne do wykonania zadania:
1. Scharakteryzuj stopień lekki upośledzenia umysłowego.
2. Wskaż 3 rodzaje doznawanych trudności (problemów).
3. Określ przyczyny występowania wskazanych problemów w życiu podopiecznego.
4. Dobierz odpowiednią metodę pracy socjalnej uwzględniając formy oddziaływania na
różne sfery funkcjonowania człowieka.
5. Opisz formy oddziaływania w trzech sferach funkcjonowania człowieka.
6. Uzasadnij potrzebę rehabilitacji leczniczej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Rozpoznawanie potrzeb i problemów osób niepełnosprawnych
1. Charakterystyka okresu starości.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. Doznawane problemy
a) ...................................................................................................................................................
b) ..................................................................................................................................................
c) ...................................................................................................................................................
3. Przyczyny występowania problemów
a) ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) ..................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
c) ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
4. Metoda pracy socjalnej
.......................................................................................................................................................
5. Formy oddziaływania
a) ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) ..................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
c) ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
6. Uzasadnienie potrzeby rehabilitacji leczniczej
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Numer polecenia Punktacja
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
6. LITERATURA
1. Auleytner J., Głąbicka K.: Polityka społeczna, pomiędzy opiekuńczością
a pomocniczością. Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 2000
2. Bauman Z.: Socjologia, Zysk i S-ka, Poznań 1996
3. Bromley D.B.: Psychologia starzenia się, PWN, Warszawa 1999
4. Carre O., Hetka-Marynowicz E. (red.): Bezrobocie i praca socjalna w Polsce i we Francji.
Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2002
5. Chlebio-Abed D.: Pierwotna profilaktyka uzależnień od alkoholu a zadania pracowników
socjalnych. W: Biblioteka Pracownika Socjalnego, Śląsk, Katowice 2000
6. Cialdinii R.: Wywieranie wpływu na ludzi. Gdańskie Towarzystwo Psychologiczne,
Gdańsk 2001
7. Doliński D.: Psychologia wpływu społecznego. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum,
Wrocław 2000
8. Dubois B., Miley K.: Praca socjalna. Interart, Warszawa 1996
9. Dykcik W. (red): Pedagogika specjalna, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1998
10. Firlit  Fesnak G.: Leksykon pojęć socjalnych, Zysk I S-ka, Poznań 1996
11. Garvin Ch., Seabury B.: Działania interpersonalne w pomocy socjalnej. Interart,
Warszawa 1996
12. Jarosz M.: Samobójstwa ucieczka przegranych. Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa
1997
13. Johnson D.: Podaj dłoń. IPZiT, PTP, Warszawa 1995
14. Kawczyńska  Butrym Z.: Niepełnosprawność  specyfika pomocy społecznej, BPS,
Warszawa 1998
15. Kazimierczak T., A
uczyński M.: Wprowadzenie do pomocy społecznej. BPS, Warszawa
1996
16. Kowalik S.: Psychospołeczne postawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych. PZWL,
Warszawa 1999
17. Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej. Przewodnik metodyczny,
Interart, Warszawa 1995
18. Kuczyńska  Kwapisz J., Kwapisz J.: Rehabilitacja osób niewidomych i słabowidzących.
BPS, Warszawa 1996
19. Malinowski M. (red.): Problemy społeczne w okresie zmian systemowych. Rzeszów
1997
20. Meder J. (red.): Praca socjalna z osobami z zaburzeniami psychicznymi, BPS, Katowice
2002
21. Melibruda J.: Ja-Ty-My, Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów
międzyludzkich. Nasza księgarnia, Warszawa 1980
22. Migdał K.: Psychologia w praktyce społecznej, WSE, Warszawa 2001
23. Niepełnosprawni w społeczeństwie. Postawy społeczeństwa polskiego wobec ludzi
niepełnosprawnych. Raport z badań. Warszawa 1995
24. Nocuń A., Szmagalski J.: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie,
Interart, Warszawa 1996
25. Nowicka A., Ochoczenko H. (red): Potrzeby osób niepełnosprawnych w warunkach
globalnych przemian społeczno-gospodarczych. Tom 1. Oficyna Wydawnicza  Impuls ,
Kraków 2006
26. Rembowski J.: Psychologiczne problemy starzenia się człowieka. PWN, Warszawa 
Poznań 1984
27. Sękowa H. (red.): Społeczna psychologia kliniczna. PWN, Warszawa 1993
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
28. Sękowska Z.: Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej. Wydawnictwo Akademii
Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 1998
29. Sołtysiak T.: Sieroctwo społeczne  przyczyny, objawy, skutki, sposoby jego
zapobiegania w aktualnej rzeczywistości społecznej kraju. WSH-E, Warszawa 1998
30. Szmagalski J.: Przewodzenie małym grupom, działania grupowe. CAK, Warszawa 1998
31. Witkowski T.: Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych. ZWL, Warszawa 1993
32. Wódz K.: Praca socjalna w środowisku zamieszkania. Interart, Warszawa 1996
33. Ziemska M.: Problemy integracji i dezintegracji rodziny. Uniwersytet Warszawski,
Warszawa 1995
34. Zrałek M.: Środowisko zamieszkania a niepełnosprawni. PWN, Warszawa 1994
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36