EKONOMIA INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
Kilka przydatnych modeli do interpretacji handlu
DR STANISA
AW UMIC
SKI
OÅšRODEK BADAC
INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ UG
PODSTAWOWE ZAA
OŻENIA MODELU H-O-S
Założenia:
2 × 2 × 2 (kraje, dobra, czynniki produkcji)
konkurencja doskonała oraz brak barier w handlu
zerowe koszty transportu
doskonała wymiana czynników produkcji między
produkcją dóbr w danym kraju
produkcją dóbr w danym kraju
brak mobilności czynników produkcji między krajami
między krajami występuje zróżnicowanie
wyposażenia w czynniki produkcji (obfitość i
rzadkość)
funkcje produkcji obu dóbr różnią się, jedno dobro
jest bardziej pracochłonne, drugie kapitałochłonne
H-O-S, założenia, cd.
funkcja produkcji danego dobra jest identyczna w obu
krajach (czyli brak możliwości  odwrócenia proporcji
czynników produkcji )
brak korzyści skali, malejąca produktywność krańcowa
homogeniczność (jednorodność) dóbr
Baza handlu określana jest przez wyposażenie krajów
Baza handlu określana jest przez wyposażenie krajów
w czynniki wytwórcze oraz wynikające z tego
wyposażenia relacje cen czynników między krajami
Specjalizacja produkcyjna i eksportowa typu H-O-S
prowadzi do wyrównywania się relacji cen czynników
produkcji między krajami oraz absolutnego poziomu
cen
WARUNKI SPECJALIZACJI HANDLOWEJ
ëÅ‚ öÅ‚ ëÅ‚ öÅ‚
K K PK PK
ëÅ‚ öÅ‚
ìÅ‚ ÷Å‚ ìÅ‚ ÷Å‚
*#ëÅ‚ öÅ‚ Ò! )#ìÅ‚
ìÅ‚ ÷Å‚ ìÅ‚ ÷Å‚
ìÅ‚
L L PL ÷Å‚ íÅ‚ PL ÷Å‚
íÅ‚ Å‚Å‚I íÅ‚ Å‚Å‚II
íÅ‚ Å‚Å‚I Å‚Å‚II
K
Produkt X
k k
k k
ëÅ‚ öÅ‚
ëÅ‚ öÅ‚
*#ëÅ‚ öÅ‚
*#ëÅ‚ öÅ‚
ìÅ‚ ÷Å‚ ìÅ‚ ÷Å‚
ìÅ‚ ÷Å‚ ìÅ‚ ÷Å‚
l l
íÅ‚ Å‚Å‚X íÅ‚ Å‚Å‚Y
Produkt Y
I, II  kraje
P
X, Y produkty
K - kapitał, L - praca
SPECJALIZACJA HANDLOWA
Kraj produkuje i eksportuje produkt, którego
wytworzenie wymaga intensywniejszego wykorzystania
czynnika produkcji bardziej obfitego (tańszego),
importuje natomiast produkt, którego produkcja
wymaga intensywniejszego wytworzenia czynnika
rzadszego (droższego)
Jak długo trwa handel?
Jak długo trwa handel?
aż wyrównają się ceny produktów
aż wyrównają się ceny czynników produkcji
ëÅ‚ öÅ‚ ëÅ‚ öÅ‚ ëÅ‚ öÅ‚ ëÅ‚ öÅ‚
PK PK PK PK
ìÅ‚ ÷Å‚ ìÅ‚ ÷Å‚ ìÅ‚ ÷Å‚ ìÅ‚ ÷Å‚
`"ìÅ‚ HANDEL Ò! a"ìÅ‚
ìÅ‚ ìÅ‚
PL ÷Å‚ PL ÷Å‚ PL ÷Å‚ PL ÷Å‚
íÅ‚ Å‚Å‚I íÅ‚ Å‚Å‚II íÅ‚ Å‚Å‚I íÅ‚ Å‚Å‚II
REDYSTRYBUCJA DOCHODÓW
" Handel prowadzi do wzrostu cen dóbr eksportowanych oraz
spadku cen dóbr importowanych
" Przesunięcie zasobów w kierunku dobra eksportowanego
prowadzi do wzrostu przychodów z kapitału w kraju
intensywnie wyposażonym w kapitał (oraz spadku
przychodów z pracy bezrobocie)
" Teoremat Stolpera-Samuelsona: handel międzynarodowy
prowadzi w każdym z krajów do zwiększenia przychodów
prowadzi w każdym z krajów do zwiększenia przychodów
czynnika produkcji, w który kraj jest obficie wyposażony oraz
do spadku przychodów czynnika relatywnie rzadszego. Czyli
czynniki obfite zyskujÄ… na wymianie, rzadkie zaÅ› tracÄ…
" Dodatkowy proces efekt Jonesa, czyli wzmocnienia:
relatywny wzrost cen w sektorze eksportowym prowadzi do
silniejszego procentowego spadku przychodów czynnika
produkcji używanego w sektorze, w którym ceny maleją (w
sektorze w którym ceny spadają płace spadają jeszcze silniej)
Preferencje typu Armingtona (1969)
" Produkcja określonych produktów nie odbywa się w
 nieokreślonej przestrzeni gospodarczej , ale w
konkretnych lokalizacjach.
" Preferencje popytowe są zróżnicowane względem
kraju/miejsca pochodzenia produktu
" Zatem nie zachodzi proces wyrównywania się cen
 takich samych /homogenicznych produktów
 takich samych /homogenicznych produktów
" Konsumenci kupują  francuskie wina ,  włoskie
buty ,  szwajcarskie zegarki
" Koncepcja przydatna dla analiz handlu
międzynarodowego na poziomie regionalnym
(produkty regionalne)
" Pozycja konkurencyjna wynika z wyjątkowości
NOWA ROLA HANDLU TYPU H-O-S
Czy model H-O-S jest przydatny dzisiaj?
między krajami o różnych poziomach rozwoju wciąż
istnieją istotne różnice w wyposażeniu w czynniki
produkcji. Handel ma charakter międzygałęziowy, jest
zatem duża rola handlu typu H-O-S
w krajach wysoko uprzemysłowionych dochodzi do
 nakładania się strumieni handlu, rola H-O-S jest
niewielka
z
ródła przewag konkurencyjnych są różne, dlatego
potrzeba wielu modeli handlu (np. modeli
technologicznych, czy przewag absolutnych w handlu
surowcami)
rynki nie zawsze są konkurencją doskonałą (są np.
produkty nie wytwarzane w Polsce)
HANDEL WEWN
TRZGAA

ZIOWY
Zjawisko  nakładania się strumieni handlu
Warunki dla nakładania się handlu:
dobra są zróżnicowane  popyt na różnorodność
fragmentacja między krajami jako skutek przepływu kapitału
w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich
występują korzyści skali
konkurencja nie jest doskonała
konkurencja nie jest doskonała
liberalizacja gospodarki (obniżenie kosztów transportu i
komunikacji)
Jak kształtuje się specjalizacja?
struktura popytu
tradycja
przypadek nieprzewidywalność struktury handlu
wewnątrzgałęziowego
Intra industry trade, cd.
Podstawą wymiany nie jest wyposażenie w czynniki produkcji
ale korzyści skali nie dochodzi do wyrównywania się cen
czynników handel nie wpływa tak silnie na redystrybucję
dochodów (tak jak ma to miejsce w H-O-S)
Korzyści z handlu wewnątrzgałęziowego:
wzrost liczby wariantów i odmian dóbr
korzyści skali prowadzą do obniżki kosztów produkcji
wzrost rozmiarów rynku
maleje wpływ handlu na redystrybucję dochodów
Handel wewnątrzgałęziowy jest szczególnie intensywny w
przypadku krajów o zbliżonym poziomie rozwoju oraz w
przypadku krajów integrujących się
Intra industry trade (two way trade) a" intra firm trade
METODY I SPOSOBY POMIARU INTENSYWNOÅšCI
HANDLU WEWN
TRZ-GAA

ZIOWEGO
Indeks Grubela, Lloyda
GLi = (Xi + Mi )- Xi - Mi
(Xi + Mi)- Xi - Mi Xi - Mi
GL = =1-
GLi = =1-
( ) ( )
(Xi + Mi) (Xi + Mi)
Gdzie:
(Xi+Mi)  globalna wartość obrotów zagranicznych gałęzi i, tj. suma
eksportu (Xi) oraz importu (Mi) w określonym czasie (najczęściej w
określonym roku)
|Xi-Mi| - bezwzględna wartość różnicy między eksportem i importem
wyrobów danej gałęzi
METODY I SPOSOBY POMIARU INTENSYWNOÅšCI
HANDLU WEWN
TRZ-GAA

ZIOWEGO
Åšredni poziom IIT:
n
(Xi +Mi)- Xi -Mi
Rs =
"
(Xi +Mi)
i=1
Średnia ważona udziałami
w eksporcie i imporcie:
n
(ai Xi + biMi)- ai Xi - biMi
Rw =
"
(ai Xi + biMi)
i=1
METODY I SPOSOBY POMIARU INTENSYWNOÅšCI
HANDLU WEWN
TRZ-GAA

ZIOWEGO
Handel wewnątrzgałęziowy typu horyzontalnego (HIIT)
oraz wertykalnego (Greenaway, Hine, Milner):
- kryterium wyodrębnienia jest kształtowanie się wartości
jednostkowych poszczególnych produktów (unit values)
- założenie, że relacja cen w imporcie i eksporcie odzwierciedla
różnice jakościowe
różnice jakościowe
- jeśli przy sześciocyfrowej dezagregacji danych wartości
jednostkowe kilograma eksportu na bazie fob, podzielone przez
wartości jednostkowe kilograma importu na bazie cif przekraczają
indeks ą +/- 10%, wówczas występuje handel wewnątrzgałęziowy
typu pionowego (wertykalnego), gdy nie przekraczają, wówczas
jest to handel typu horyzontalnego (poziomego)
Horizontal intra-industry trade
HIIT występuje jeśli:
Wertykalny IIT występuje jeśli:
UV  unit value produktu (wartość jednostkowa)
Ä…  indeks dyspersji cenowej
i  produkt i
j  gałąz
, branża j
K - kraj
IIT indices of individual EU-15 countries in their
mutual trade
y
ródło: prof. E. Kawecka-Wyrzykowska, Evolving
Pattern of Intra-industry Trade
y
ródło: T. Ito, T. Okubo,  New Aspects of Intra-
industry Trade in EU Countries  2012
y
ródło: T. Ito, T. Okubo,  New Aspects of Intra-
industry Trade in EU Countries  2012
Koncepcja grawitacji
" Intensywność wymiany handlowej między krajami
zależy od odległości oraz od potencjałów rynkowych,
a także zbioru zmiennych specyficznych
" NawiÄ…zanie do  fizyki socjalnej
" Uwzględniane czynniki: bezpośrednia bliskość, efekt
" Uwzględniane czynniki: bezpośrednia bliskość, efekt
granicy, strefy walutowe, czynniki historyczne,
dostęp do morza, efekt rynku krajowego,
kolonializm, język angielski itp.
Nowa geografia ekonomiczna
Zastosowanie modeli geografii gospodarczej
koncentracja aktywności gospodarczej w regionach
(a nie po prostu w poszczególnych krajach) 
klastry/skupienia/skupiska
z
ródłem klastrów nie jest obecność surowców, ale
raczej przypadkowe zdarzenie bÄ…dz
działanie
raczej przypadkowe zdarzenie bÄ…dz
działanie
efekty zewnętrzne, powiązania oraz korzyści skali,
korzyści aglomeracji, samo-podtrzymywanie
rozwoju
 skupisko regionalne jako z
ródło eksportu dla
całego kraju
Nowa geografia ekonomiczna & .
" Prace Krugmana, Venablesa, Fujity oraz Ottaviano
" Zależność między kosztami handlu, kosztami transportu
zróżnicowanych produktów oraz procesami koncentracji
działalności gospodarczej
" Oddziaływanie dwóch przeciwstawnych tendencji:
 koncentracja produkcji - korzyści skali
 koszty transportu, tym wyższe, im bardziej produkcja
skoncentrowana jest w  miejscach centralnych , a kierowana
skoncentrowana jest w  miejscach centralnych , a kierowana
do odbiorców poza tymi miejscami się znajdującymi
" Wysokie koszty transportu niwelują zyski/oszczędności
wynikajÄ…ce z koncentracji produkcji. Przy wysokich kosztach,
koncentracja nie jest opłacalna. Działalność przemysłowa jest
rozmieszczona zgodnie z lokalnym popytem we wszystkich
regionach
" Niskie koszty transportu (handlu) - korzyści z koncentracji
przewyższają koszty transportu produktów do innych regionów
Nowa geografia ekonomiczna & .
" Cieślik (2005), Findley (1995): powstawanie nowego,
zintegrowanego nurtu teoretycznego, skutkiem którego będzie
powstanie zintegrowanej  ogólnej teorii lokalizacji,
relatywnego wyposażenia w zasoby, oraz handlu
międzynarodowego w warunkach rosnących przychodów
" Rozróżnienie czynników pierwszego i drugiego rzędu:
 ujęcie neoklasyczne - brak efektów zewnętrznych = nie
występują tendencje aglomeracyjne. Lokalizacja
występują tendencje aglomeracyjne. Lokalizacja
działalności gospodarczej jest równomiernie rozmieszczona
w przestrzeni, o jej kształcie decydują przede wszystkim
czynniki natury egzogenicznej (tzw. pierwszego rzędu,
odziedziczone wyposażenie w niemobilne zasoby)
 nowa geografia ekonomiczna natomiast opisuje znaczenie
czynników tzw. drugiego rzędu (skutek aktywności
gospodarczej człowieka,  warunkowe zróżnicowanie przy
założeniu identycznych czynników pierwszego rzędu
Niepełna mobilność pracy ( dzwon )
1
Równomierne Powrót do rozproszonej
rozmieszczenie równowagi (ze względu
produkcji na koszty aglomeracji)
Tendencje
1/2
do aglomeracji
0
ÅšB 1
ÅšA
Wysoki stopień liberalizacji -
Niski stopień liberalizacji -
niskie koszty handlu
wysokie koszty handlu
Autarkia -
Całkowita integracja gospodarcza
brak integracji gospodarczej
Proporcje rozmieszczenia produkcji mi
Proporcje rozmieszczenia produkcji mi
Ä™
dzy krajami
Pełna mobilność pracy ( tomahawk )
1
1/2
0
1
Åš
ÅšA
B
Nowa geografia ekonomiczna - krytyka
" Matematyczny formalizm, nie przystajÄ…cy do
 realnego ekonomicznego świata
" Hipotetyczne modele w abstrakcyjnej przestrzeni
ekonomicznej (R. Martin)
" Pomijanie kwestii wyposażenia w czynniki produkcji
skutkuje tym, że integracja gospodarcza (utożsamiana
z redukcją kosztów handlu) prowadzi do raczej
z redukcją kosztów handlu) prowadzi do raczej
skrajnych stanów, w których albo nie dzieje się nic,
albo zamiany w przestrzeni majÄ… charakter
rewolucyjny
" Występowanie efektu  przestrzelenia  ponad
wyposażenie w czynniki produkcji
" Krugman krytykuje sam siebie: wiele z aglomeracji
po prostu  rozchodzi siÄ™
Krytyka &
" Ottaviano i Thisse - wiele  ingrediencji nowej geografii
ekonomicznej zostało już sformułowanych znacznie wcześniej
" Baldwin - pięć zasadniczych komponentów nowej geografii
ekonomicznej:
 okrężna przyczynowość (kumulatywność)
 endogeniczna asymetria (która oznacza, że drobne zdarzenia
mogą doprowadzić do poważnych zmian w homogenicznej
przestrzeni)
przestrzeni)
 katastroficzna (gwałtowna) aglomeracja (nieciągłość, jeżeli
chodzi o zmiany lokalizacyjne)
 lokalizacyjna histereza (inercja, spowodowana czynnikami
historycznymi)
 samo-spełniające się przepowiednie oraz wzmocnienie rynku
krajowego (ze względu na  przywiązanie firm do dużych
rynków)
Mikroekonomiczne czynniki w handlu
międzynarodowym
" Możliwe asymetryczne zachowanie przedsiębiorstw
funkcjonujących w obrębie jednej gałęzi
" Nie wszystkie firmy dostarczają towary jednocześnie na
rynek krajowy i zagraniczny
" M. Melitz: heterogeniczność firm - tylko część
przedsiębiorstw decyduje się na rozpoczęcie eksportu,
przedsiębiorstw decyduje się na rozpoczęcie eksportu,
podczas gdy pozostałe zaopatrują tylko i wyłącznie rynek
krajowy
" Wejściu na zagraniczny rynek towarzyszy konieczność
poniesienia określonych kosztów stałych (sunk costs)
" Jeśli korzyści z eksportu są na tyle wysokie, że pozwolą na
ich pokrycie, firma charakteryzujÄ…ca siÄ™ wysokÄ…
produktywnością  wejdzie na rynek zagraniczny
" Jeśli nie  produkuje tylko na rynek krajowy
Heterogeniczność &
" Eksporterzy vs. nie-eksporterzy (premia
eksportowa): znacznie więksi, bardziej
produktywni, wypłacają wyższe
wynagrodzenia, zatrudniajÄ… bardziej
wykwalifikowanych pracowników, większa
intensywność technologiczna i kapitałowa
intensywność technologiczna i kapitałowa
" To cechy firmy, a nie kraju, decydujÄ… o
wielkości i strukturze eksportu !!!
" Podstawowy problem  dostępność danych
jednostkowych dla firm