See discussions, stats, and author profiles for this publication at: http://www.researchgate.net/publication/267209441
Effect of a standard physical exercise of horses
on the values of selected clinical and
haematological indices
ARTICLE in MEDYCYNA WETERYNARYJNA � JUNE 2009
Impact Factor: 0.22
CITATION READS
1 20
1 AUTHOR:
Wiesław Krumrych
Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz
88 PUBLICATIONS 50 CITATIONS
SEE PROFILE
Available from: Wiesław Krumrych
Retrieved on: 22 October 2015
Medycyna Wet. 2009, 65 (6) 399
r ryg n n r g n r
Wpływ standardowego wysiłku fizycznego koni
na wartoS
ci wybranych wskax
ników klinicznych
i hematologicznych
WIESŁAW KRUMRYCH
Zakład FizjopatoIogii Rozrodu i Gruczołu MIekowego, Państwowy Instytut Weterynaryjny  Państwowy Instytut Badawczy,
AI. Powstańców WIkp. 10, 85-090 Bydgoszcz
Krumrych W.
Effect of a standard physical exercise of horses
on the values of selected clinical and haematological indices
Summary
The aim of the study was to evaluate the changeability of clinical and haematological indices as a result of
a standard physical effort of horses. The study included 114 clinically healthy horses representing different
groups: breeding horses (27), recreation horses (22) and sport horses (65). The group of sport horses consisted
of race horses (11), trotters (15), jumping horses (25) and driving horses (14). The heart rate (HR) and
respiratory rate (RR) measurements as well as blood collection were performed three times: before exercise,
immediately after exercise and after a 30-minute rest. The blood samples were assessed for red blood
cell count (RBC), hematocrit (Ht), hemoglobin (Hb), white blood cell count (WBC), lymphocytes (L) and
neutrophils (N).
The study demonstrated that a standard physical exercise in sport horses results in a significant, temporary
changes in the values of clinical and haematological indices. The differences of these reactions in animals
representing different sport disciplines suggest the relation with the intensity, type and duration of the effort.
The highest post-exercise changeability of these indices was found in sport horses (especially driving horses)
which were subject to the greatest exercise load. The average post-exercise increase of the values of HR, RR,
RBC, Ht, Hb and L was 212; 637; 36; 41; 31 and 50% respectively. A relatively small physical effort of
recreation horses did not result in statistically significant changes of these indices except for an increase in the
respiratory rate (by about 115%).
Keywords: horses, physical exercise, clinical and haematological indices
Wysiłek fizyczny jest jednym z czynników streso- ków pozaustrojowych, a tym samym  na uzyskanie
twórczych. Wywołuje on wiele niespecyficznych re- wzajemnie porównywalnych wyników.
akcji adaptacyjnych organizmu, jak np. wzrost liczby Celem badań była ocena zmienności wskaz
ników
tętna i oddechów, hipertermia, dehydratacja, modula- klinicznych i hematologicznych w przebiegu standar-
cja reakcji odpornościowych oraz zmiany składu krwi dowego wysiłku fizycznego koni rekreacyjnych oraz
(2). Liczne badania przeprowadzone u koni dotyczyły wyczynowych, reprezentujących różne dyscypliny
przeważnie zwierząt startujących w długodystanso- sportowe.
wych rajdach wytrzymałościowych (1, 18, 27). Wyda-
Materiał i metody
je się jednak, że obserwacje terenowe, bez jakiejkol-
wiek ingerencji w powszechnie stosowane obciążenia Badaniami objęto 114 koni w wieku 2-16 lat, wśród któ-
wysiłkowe, lepiej odzwierciedlają codzienną pracę rych były: wyczynowe konie sportowe (S) reprezentujące
koni niż laboratoryjne testy wysiłkowe oraz okazjo- różne dyscypliny (wyścigi płaskie  W, wyścigi kłusaków
nalny udział tych zwierząt w zawodach sportowych.  K, skoki przez przeszkody  Sk i powożenie zaprzęgami
Założeniem pracy była realizacja badań w zbliżonych jednokonnymi  Z), zwierzęta rekreacyjne (R) oraz hodow-
warunkach środowiskowych na relatywnie dużym lane (H). Pełniejszą charakterystykę badanych koni według
i zróżnicowanym pod względem typu użytkowego ma- kryterium ich użytkowania przedstawiono w tab. 1.
teriale zwierzęcym, z zastosowaniem jednakowych Zwierzęta pochodziły z 7 ośrodków treningowych,
metod, co pozwala na ograniczenie wpływu czynni- 2 ośrodków rekreacji konnej oraz 1 ośrodka hodowlanego.
400 Medycyna Wet. 2009, 65 (6)
Tab. 1. Charakterystyka badanych koni według kryterium
dowlanych była znacznie mniejsza i ograniczała się do po-
ich użytkowania
bytu na przystajennych pastwiskach i padokach przez 8-10
godzin dziennie. Realizacja celu pracy przebiegała w opar-
ciu o obciążenia wysiłkowe, których forma, czas i inten-
sywność wynikały z założeń trenerów. Ingerencja w ich
pracę była ograniczona do minimum i sprowadzała się je-
dynie do przeprowadzenia badań klinicznych i pobrania
próbek krwi. Ogólną charakterystykę wysiłku fizycznego
koni różnych grup użytkowych przedstawiono w tab. 2.
Badania prowadzono jedynie w sezonie letnim (czerwiec-
-wrzesień), w miejscach stałego bytowania koni. Średnia
temperatura otoczenia podczas badań wynosiła 21,8 ą 4,2�C,

zaś wilgotność powietrza, ciśnienie atmosferyczne i siła
wiatru utrzymywały się w zakresie, odpowiednio: 40-75%,
998-1016 hPa oraz 3-5,5 m/s, zaś sam wysiłek realizowano
na podłożu równym i piaszczystym.
Pomiary metodą osłuchową liczby uderzeń serca (HR)
i oddechów (RR), a także pobieranie krwi przeprowadza-
no trzykrotnie (w godz. 9.00-12.00): przed wysiłkiem
(w stajni, przed osiodłaniem i przynajmniej godzinę po kar-
mieniu), bezpośrednio po nim oraz po 30-minutowym od-
Objaśnienie: n  liczba zwierząt; H  konie hodowlane; R  ko-
nie rekreacyjne; S  konie sportowe; W  konie wyścigowe; K  poczynku, w skład którego wchodziło rozprężenie koni.
kłusaki; Sk  konie skokowe; Z  konie zaprzęgowe; kwpn 
Krew do badań pobierano z żyły szyjnej zewnętrznej do
holenderski koń gorącokrwisty (Koninkliijke Vereniging Warm-
plastikowych probówek o objętości 4 ml z wersenianem
bloed Paardenstamboek Nederland)
dwupotasowym (K2EDTA), przy użyciu zamkniętego sys-
temu Vacuette. W próbkach krwi oznaczano (w czasie do
Dane z wywiadu przeprowadzonego bezpośrednio przed 5 godz. od chwili pobrania), przy użyciu analizatora hema-
przystąpieniem do realizacji procedury badawczej, bada- tologicznego Sysmex F800 (TOA Medical Electronics Co.
nia kliniczne koni (pomiar temperatury rektalnej, liczby Ltd, Japan): liczbę krwinek czerwonych (RBC), wskaz
nik
tętna i oddechów, ocena stanu błon śluzowych oraz czas hematokrytowy (Ht), stężenie hemoglobiny (Hb) oraz licz-
wypełniania naczyń kapilarnych), a także uzyskane ex post bę krwinek białych (WBC). Procentowy udział neutrofi-
wyniki badań hematologicznych wskazywały, że zwierzę- lów (N) i limfocytów (L) określono na podstawie mikro-
ta były zdrowe. Regularnie stosowano u nich zabiegi pro- skopowej analizy rozmazów krwi barwionych metodą May-
filaktyczne obejmujące odrobaczenia oraz szczepienia -Gr�nwalda-Giemsy.
ochronne przeciwko influenzie i tężcowi. Żywienie koni Uzyskane wyniki przedstawiono w postaci średniej aryt-
było zbilansowane pod względem energetyczno-białko- metycznej (
x) oraz odchylenia standardowego (sd). Istot-
wym, mineralnym i witaminowym wg zasad opracowanych ność różnic między wartościami średnimi sprawdzono za
w normach żywienia tych zwierząt (19). Podsta-
Tab. 2. Ogólna charakterystyka standardowego wysiłku fizycznego koni
wowymi składnikami dawek były: siano, ziarno
różnych typów użytkowych
zbóż (> 80%  owies), granulaty dla koni sporto-
wych lub hodowlanych (Sukces, PAVO) oraz .

okresowo dodatki uzupełniające (EQUISTRO
Elytaan, EQUISTRO Haemolytan 400, Sukces
.
Elektrolity, PAVO Total Supply, HIPPOVIT
. . . .
Extra). Konie miały zapewniony stały dostęp do
. .
lizawek mineralnych i wody. Warunki utrzyma-
.
nia zwierząt w badanych ośrodkach były zbliżo-

ne i uwzględniały wymagania podyktowane ich

dobrostanem.
Konie sportowe były objęte codziennym pro-
gramem treningowym, w czasie od 6 miesięcy
(K) do kilku lat (Sk i Z), którego specyfikę wa-
. . .
runkował rodzaj dyscypliny sportowej. Zwierzęta
.
rekreacyjne użytkowano w sezonie wiosenno-let- .
nim dość nieregularnie. Średni czas ich dziennej
pracy wynosił 2-3 godziny, podczas którego były
dosiadane przez młodzież uczącą się jazdy kon-
nej. Aktywność fizyczna kontrolnych koni ho- Objaśnienie: A  faza intensywnej pracy; B  całość sesji wysiłkowej
Medycyna Wet. 2009, 65 (6) 401
pomocą testu Tukeya, przyjmując za istotne różnice, któ-
Wyniki i omówienie
rych prawdopodobieństwo zaistnienia w drodze przypad-
Średnie wartości liczby uderzeń serca (HR) i odde-
ku nie przekraczało 5%. Wszystkie analizy przeprowadzo-
chów (RR) badanych zwierząt przedstawiono w tab. 3.
no za pomocą pakietu statystycznego Statistica v. 6.0 (Stat-
Wykazano istotny powysiłkowy wzrost wartości obu
Soft).
wskaz
ników, z wyjątkiem HR u koni rekreacyjnych.
Stwierdzono, że reakcja ta w znacznie większym stop-
Tab. 3. Średnie wartości (
x ą sd) liczby uderzeń serca (HR)
niu dotyczyła grupy S aniżeli R, przy czym rodzaj stan-
oraz oddechów (RR) w przebiegu wysiłku fizycznego koni
dardowego obciążenia wysiłkowego warunkował jej
różnych grup użytkowych
wielkość. Największy powysiłkowy wzrost HR i RR

(odpowiednio: o ok. 212 i 637%) stwierdzono u koni
. .
zaprzęgowych, które, jak się wydaje, były najbardziej
obciążone pracą (tab. 2). Potwierdzeniem tego jest
l
wykazana tylko u tych zwierząt statystycznie istotna
ll
różnica między średnimi wartościami omawianych
lll
wskaz
ników w badaniu I i III. Zróżnicowany wzrost
l
HR i RR u badanych koni był wynikiem przede wszyst-
ll
kim różnego zapotrzebowania pracujących mięśni na
lll
tlen. Powszechnie uważa się, że wielkość tych zmian
l

ll jest dobrym wykładnikiem intensywności wysiłku,
lll
choć uwarunkowania w tym względzie są wieloczyn-
l
nikowe (15, 24). Duże znaczenie przypisuje się także
ll
m.in. rodzajowi wysiłku, czasowi jego trwania i czę-
lll
stotliwości, a także indywidualnej reaktywności na
l
daną dawkę aktywności fizycznej (2, 16). Zarejestro-
ll
wany w badaniach spadek wartości omawianych
lll
wskaz
ników po 30-min. odpoczynku w kierunku war-
Objaśnienie: I, II, III  czas badania (odpowiednio: przed, bez-
tości przedwysyłkowych pokrywa się z innymi obser-
pośrednio po wysiłku oraz po 30 min. odpoczynku); a, b  śred-
wacjami (4, 5, 11, 24) i wskazuje na dobre przygoto-
nie oznaczone różnymi literami różnią się istotnie przy p < 0,05
wanie wydolnościowe koni do stosowanych obciążeń
(dotyczy różnic między I, II i III); A, B, C  średnie oznaczone
wysiłkowych.
różnymi literami różnią się istotnie przy p < 0,05 (dotyczy różnic
między średnimi wartościami przedwysiłkowymi); n, H, R, S, W,
Niezmiernie istotną kwestią w trakcie wysiłku jest
K, Sk, Z  jak w tab. 1
również szybkość rozprowadzania tlenu w organizmie
i wykorzystanie w pracujących mięś-
Tab. 4. Średnie wartości (
x ą sd) wskaz
ników czerwonokrwinkowych w prze-
niach. Porównanie średnich przedwysył-
biegu wysiłku fizycznego koni różnych grup użytkowych
kowych wartości wskaz
ników czerwo-
 nokrwinkowych (RBC, Ht i Hb) wyka-
zało statystycznie istotne zróżnicowanie
w poszczególnych grupach zwierząt
(tab. 4). Największymi wartościami tych
l
wskaz
ników charakteryzowały się ko-
ll
nie W oraz K, natomiast najmniejszymi
lll
 R. Nie stwierdzono różnic między gru-
l
pą H a końmi poddawanymi regularnym
ll
obciążeniom wysiłkowym, z wyjątkiem
lll
istotnie większej zawartości Hb w krwi
l

koni W w porównaniu z H. Zróżnico-
ll
lll
wanie spoczynkowych wartości oma-
l wianych wskaz
ników, jak wskazują
ll
wyniki wielu badań, mogło być uwarun-
lll
kowane wpływem czynników endogen-
l
nych, takich jak: rasa, wiek oraz płeć
ll
zwierząt (12). Niestety, eliminacja ewen-
lll
tualnego ich oddziaływania była nie-
Objaśnienie: RBC  liczba krwinek czerwonych; Ht  wskaz
nik hematokrytu; Hb 
możliwa ze względu na specyfikę użyt-
stężenie hemoglobiny; a, b  średnie oznaczone różnymi literami różnią się istotnie
kowania poszczególnych grup badanych
przy p < 0,05 (dotyczy różnic między I, II i III); A, B, C  średnie oznaczone róż-
koni. Wyniki wielu badań wskazują, że
nymi literami różnią się istotnie przy p < 0,05 (dotyczy różnic między średnimi
wartościami przedwysiłkowymi) ); n, H, R, S, W, K, Sk, Z, I, II, III  jak w tab. 3 zwiększonemu zapotrzebowaniu mięśni
402 Medycyna Wet. 2009, 65 (6)
Tab. 5. Średnie wartości (
x ą sd) wskaz
ników białokrwinkowych w przebiegu wysiłku
na tor wyścigowy, oczekiwanie
fizycznego koni różnych grup użytkowych
na start, pobieranie krwi (21).
Konsekwencją intensywnego

wysiłku fizycznego jest także
zmniejszenie objętości krwi krą-
żącej w wyniku przemieszczenia
wody z osocza poza układ naczy-
l
ll niowy (głównie do mięśni) oraz
lll
jej utraty wraz z potem, a co
l
za tym idzie  wzrost wartości
ll
omawianych wskaz
ników krwi
lll
(głównie Ht). O skali tego zja-
l
wiska może świadczyć obserwo-

ll
wana u koni utrata ok. 25-30 l
lll
wody podczas rajdów długody-
l
stansowych (28).
ll
lll Zarejestrowany w badaniach
wzrost wartości wskaz
ników
l
ll czerwonokrwinkowych był
lll
przejściowy i krótkotrwały, co
pokrywa się z wynikami badań
Objaśnienie: WBC  liczba krwinek białych; L  liczba limfocytów; N  liczba neutrofilów;
N/L  stosunek neutrofilów do limfocytów; a, b  średnie oznaczone różnymi literami różnią innych autorów (3, 8, 15, 17)
się istotnie przy p < 0,05 (dotyczy różnic między I, II i III); A, B  średnie oznaczone różny-
i wskazuje na dobrą adaptację
mi literami różnią się istotnie przy p < 0,05 (dotyczy różnic między średnimi wartościami
koni do stosowanych obciążeń
przedwysiłkowymi); n, H, R, S, W, K, Sk, Z, I, II, III  jak w tab. 3
wysiłkowych. Dłuższe utrzymy-
wanie się tych zmian mogłoby
na tlen towarzyszy m.in. wzrost wartości wskaz
ników wskazywać na zbyt duży wysiłek, nieproporcjonalny
czerwonokrwinkowych (3, 15, 26). Reakcję tę zareje- do stopnia wytrenowania zwierząt. Zjawisko to obser-
strowano również w badaniach własnych, przy czym wowano zwłaszcza u koni poddanych długotrwałemu
jej intensywność była zróżnicowana. Największy i wyczerpującemu wysiłkowi, wykazując następnego
wzrost wartości RBC, Ht i Hb zarejestrowano w na- dnia po rajdzie m.in. podwyższoną wartość Ht (27).
stępstwie standardowego wysiłku koni Z (odpowied- Wyraz
nie mniejsze zróżnicowanie średnich wartoś-
nio: o ok. 36, 41 i 36%) oraz W (o ok. 30, 21 i 26%). ci spoczynkowych w badanych grupach koni charak-
Nieco niższa ich zmienność (ok. 20-23%) cechowała teryzowało wskaz
niki białokrwinkowe (tab. 5). Ana-
kłusaki (K) i konie Sk. Wyraz
ny związek między wzro- liza statystyczna potwierdziła jedynie istotnie więk-
stem wartości wskaz
ników czerwonokrwinkowych szą przedwysiłkową liczbę limfocytów u K w porów-
a intensywnością wysiłku fizycznego zdają się potwier- naniu z końmi R. Również tylko w przypadku liczby
dzać wyniki uzyskane u zwierząt użytkowanych re- tych komórek stwierdzono istotny wzrost bezpośred-
kreacyjnie (R), bowiem powysiłkowy wzrost ich war- nio po wysiłku koni W (o ok. 66%), Z (o ok. 50%) i Sk
tości był najmniejszy (odpowiednio: o ok. 7, 5 i 2%) (o ok. 37%) z wyraz
ną tendencją spadku do wartości
i nie został potwierdzony statystycznie. Rezultat ten przedwysiłkowych po 30-minutowym odpoczynku.
koresponduje z innymi badaniami, w których obser- Pomimo że statystycznie nie potwierdzono wysiłko-
wowano podobne relacje (8, 17, 27). Uważa się, że wo indukowanej zmienności liczby WBC i N oraz sto-
powysiłkowy wzrost wartości wskaz
ników czerwono- sunku N/L, uzyskane wyniki korespondują z rezulta-
krwinkowych spowodowany jest przede wszystkim tami innych badań (8, 11, 23).
wyrzutem erytrocytów z tzw. magazynów trzewnych Jedną z częściej obserwowanych reakcji organizmu
(głównie śledziony) do krwi obwodowej. Konie po- na wysiłek fizyczny jest wzrost liczby krwinek bia-
siadają zdolność gromadzenia w śledzionie ok. 50-60% łych w krwi (7, 11). Zjawisko to winno się określać
ogólnej liczby tych komórek (13). W trakcie wysiłku mianem pseudoleukocytozy, bowiem reakcja ta nie jest
fizycznego zostają one uwalniane do krwi obwodo- związana z produkcją nowych komórek, lecz uwarun-
wej w wyniku skurczów mięśni gładkich śledziony, kowana głównie wzrostem liczby w efekcie uwolnie-
zainicjowanych wzmożoną aktywnością układu współ- nia ich do krwi obwodowej ze śledziony oraz, w mniej-
czulnego oraz zwiększonym stężeniem krążących ka- szym stopniu, z węzłów chłonnych i szpiku kostnego
techolamin (24). Warto podkreślić, że wysiłek fizycz- na skutek zwiększonej sekrecji katecholamin (6, 7).
ny nie jest jedynym czynnikiem generującym opisane Wykazano przy tym znacznie mniejszy wzrost liczby
zjawisko. Wzrost wartości omawianych wskaz
ników limfocytów w umiarkowanym wysiłku treningowym
w następstwie skurczów śledziony obserwowano rów- oraz podczas podniecenia przedwyścigowego koni
nież w sytuacjach stresowych, jak np. przejście koni aniżeli po wyścigu lub intensywnym treningu (23).
Medycyna Wet. 2009, 65 (6) 403
5.Hargreaves B. J., Kronfeld D. S., Naylor J. R.: Ambient temperature and
Wyniki badań własnych korespondują z powyższymi
relative humidity influenced packed cell volume, total plasma protein and
spostrzeżeniami, bowiem u koni sportowych wykaza-
other variables in horses during an incremental submaximal field exercise
no wyraz
nie większy powysiłkowy wzrost liczby lim-
test. Equine Vet. J. 1999, 31, 314-318.
focytów aniżeli u zwierząt użytkowanych rekreacyj- 6.Horohov D. W., Keadle T. L., Pourciau M. A., Littlefield-Chabaud M. A.,
Kamerling S. G., Keowen M. L., French D. D., Melrose P. A.: Mechanism of
nie. Obserwacje przeprowadzone u koni poddanych
exercise-inducted augmentation of lymphokine activated killer (LAK) cell
wyczerpującym obciążeniom wysiłkowym wykazały,
activity in the horse. Vet. Immunol. Immunopathol. 1996, 53, 221-233.
że leukocytoza może mieć przebieg dwufazowy (7, 10). 7.Iversen P. O., Stokland A., Rolstad B., Benestad H. B.: Adrenaline-induced
leukocytosic: recruitment of blood cells from rat spleen, bone marrow and
Po przejściowym wzroście liczby limfocytów stwier-
lymphatics. Eur. J. Appl. Physiol. 1994, 68, 219-227.
dzano ponowny wzrost WBC połączony z niewielką
8.Jawor P., Stefaniak P., Borkowski J., Przewoz
ny M., Wierzbicki H., Swage-
limfopenią oraz silnie zaznaczoną neutrofilią w wy- makers J.-H.: Przydatność wybranych parametrów krwi w monitorowaniu
prawidłowości treningu koni dyscypliny skoków przez przeszkody. Medycy-
niku uwolnienia puli granulocytów przyściennych
na Wet. 2007, 63, 213-218.
i zwiększonego uwalniania tych komórek ze szpiku
9.Jensen-Waern M., Lindberg A., Johannisson A., Grondahl G., Lindgren J. A.,
kostnego (7). Uważa się, że zmiana kinetyki leukocy- Essen-Gustavsson B.: The effects of an endurance ride on metabolism and
neutrophil function. Equine vet. J. 1999, Suppl. 30, 605-609.
tów, manifestującą się wzrostem stosunku N/L, zwią-
10.Korhonen P. A. S., Lilius E. M., Hyyppa S., R�s�nen L. A., P�s� A. R.:
zana jest ze wzrostem stężenia hormonów korowonad-
Production of reactive oxygen species in neutrophils after repeated bouts of
nerczowych (głównie kortyzolu) w krwi (9, 22). Kor-
exercise in Standardbred trotters. J. Vet. Med. 2000, A 47, 565-573.
11.Krumrych W.: Variability of clinical and haematological indices in the
tyzol nie tylko stymuluje produkcję neutrofilów w szpi-
course of training exercise in jumping horses. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2006,
ku kostnym i ich uwalnianie do krwi obwodowej oraz
50, 391-396.
hamuje migrację tych komórek z przestrzeni śródna-
12.Krumrych W.: Wskaz
niki laboratoryjne krwi koni  wartości referencyjne
czyniowej (20), ale także wpływa supresyjnie na licz- i interpretacja. Wyd. PIWet, Puławy 2003.
13.Kunugiyama I., Ito N., Narizuka M., Katanka S., Furukawa Y., Hiraga A.,
bę krążących limfocytów (25). Zwrócono również
Kai M., Kubo K.: Measurement of erythrocyte volumes in splenectomized
uwagę na fakt, że maksymalne stężenie kortyzolu
horses and sham-operated horses at rest and during maximal exercise. J. Vet.
Med. Sci. 1997, 59, 733-737.
w krwi występuje u koni już po upływie 20-30 minut
14.Marc M., Parvizi N., Ellendorff F., Kallweit E., Elsaesser F.: Plasma cortisol
od wysiłku (14), natomiast największą neutrofilię wy-
and ACTH concentrations in the warmblood horses in response to a standar-
kazywano po jednej (10, 22) lub kilku godzinach (23).
dized treadmill exercise test as physiological markers for evaluation of
Prezentowane wyniki nie udzielają jednak odpowie- training status. J. Am. Sci. 2000, 78, 1936-1946.
15.Muńoz A., Riber C., Santisteban R., Rubio M. D., Ag�era E. I., Castej�n F. M.:
dzi na pytanie, czy standardowy wysiłek koni różnych
Cardiovascular and metabolic adaptations in horses competing in cross
grup użytkowych mógł wzbudzić drugą fazę leukocy-
country events. J. Vet. Med. Sci. 1999, 61, 13-20.
tozy, bowiem układ badań obejmował znacznie krót- 16.Muńoz A., Cuesta I., Riber C., Gata J., Trigo P., Castej�n F. M.: Trot
asymmetry in relation to physical performance and metabolism in equine
szy czas obserwacji.
endurance rides. Equine. Vet. J. 2006, 36, 50-54.
Przeprowadzone badania wykazały, że standardo-
17.Piccione G., Giannetto C., Fazio F., di Mauro S., Caola G.: Haematological
wy wysiłek fizyczny koni sportowych wywołuje istot- response to different workload in jumper horses. Bulg. J. Vet. Med. 2007, 10,
21-28.
ne, przejściowe zmiany w wartościach wskaz
ników
18.Piccione G., Vazzana I., Giannetto C., Gianesella M., Ferrantelli V.: Modi-
kliniczno-hematologicznych. Zróżnicowanie tej reak-
fication of some haematological and haematochemical parameters in horse
cji u zwierząt reprezentujących różne dyscypliny spor- during long distance rides. Res. J. Vet. Sci. 2008, 1, 37-43.
19.Praca zbiorowa (Chachułowa J., Budzyński M., Chrzanowski S., Ziołecka A.):
towe wskazuje na jej związek z intensywnością, ro-
Normy żywienia koni. Zalecenia żywieniowe i wartość pokarmowa pasz.
dzajem i czasem trwania wysiłku. Największą po-
Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. J. Kielanowskiego PAN, Jabłonna
wysiłkową zmienność wspomnianych wskaz
ników
k. Warszawy 1997.
20.Pyne D. B.: Regulation of neutrophils function during exercise. Sports Med.
stwierdzono bowiem u koni wyczynowych (zwłasz-
1994, 17, 245-258.
cza zaprzęgowych) poddawanych największym obcią-
21.Revington M.: Haematology of the racing Thoroughbred in Australia 1:
żeniom wysiłkowym, podczas gdy u zwierząt użytko-
Reference values and the effect of excitement. Equine Vet. J. 1983, 15, 141-
-144.
wanych rekreacyjnie relatywnie niewielki wysiłek nie
22.Robson P. J., Alston T. D., Myburgh K. H.: Prolonged suppression of
wywoływał podobnej reakcji. Wydaje się, że okreso-
the innate immune system in the horse following an 80 km endurance race.
wy monitoring koni sportowych w trakcie kilkumie-
Equine Vet. J. 2003, 35, 133-137.
sięcznych programów treningowych pozwoli nie tyl- 23.Rossdale P. D., Burguez P. N., Cash R. S. G.: Changes in blood neutrophils/
lymphocyte ratio related to adrenocortical function in the horse. Equine Vet.
ko na kontrolę stanu zdrowia tych zwierząt, ale także
J. 1982, 14, 293-298.
na ocenę ich potencjału wydolnościowego wobec sto-
24.Sexton W. L., Erickson H. H.: Effects of treadmill elevation on hart rate,
blood lactate concentration and packed cell volume during graded submaxi-
sowanych obciążeń wysiłkowych.
mal exercise in ponies. Equine Vet. J., 1990, Suppl. 9, 57-60.
25.Shinkai S., Watanabe S., Asai H., Shek P. N.: Cortisol response to exercise
PiS
miennictwo
and post exercise suppression of blood lymphocyte subset counts. Int. J. Sports
1.Al-Qudah K. M., Al-Majali A. M.: Status of biochemical and antioxidant
Med. 1996, 17, 597-603.
variables in horses before and after long distance race. Revue Med. Vet. 2006,
26.Smith J. E., Erickson H. H., Debowes R. M., Clark M.: Changes in circula-
157, 307-312.
ting equine erythrocytes induced by brief, high-speed exercise. Equine Vet.
2.Art T., Lekeux P.: Execise-induced physiological adjustments to stressful con-
J. 1989, 21, 444-446.
ditions in sports horses. Livest. Prod. Sci. 2005, 92, 101-111.
27.Szarska E.: Zmiany wybranych parametrów krwi koni rajdowych w zależ-
3.Fan Y. K., Hsu J. C., Peh H. C., Tsang C. L., Cheng S. P., Chiu S. C., Ju J. C.:
ności od długości dystansu. Medycyna Wet. 2001, 57, 522-526.
The effects of endurance training on the hemogram of the horse. Asian-Aust.
28.White C.: Thermoregulation and fluid balance in the horse. Dist. Int. 2001, 6,
J. Anim. Sci. 2002, 15, 1348-1353.
20-23.
4.Gottlieb-Vedi M., Essen-Gastavsson B., Lindholm A.: Cardio-respiratory and
plasma lactate responses to exercise with low draught resistances in Stan- Adres autora: doc. dr hab. Wiesław Krumrych, Al. Powstańców Wlkp. 10,
dardbred trotters. J. Vet. Med. 1996, A 43, 635-641. 85-090 Bydgoszcz; e-mail: [e-mail]