Spacerem po rezydencji sułtanów Topkapi Seraj Stambuł (Konstantynopol)
IMPERIUM OSMACSKIE I JEGO DZIEJE Page 1 of 6 Pałac Topkapi Seraj Dodane przez Darkol dnia 26 czerwiec 2005 Powrót do - Dział Tematyczny || Powrót do - Dział Artykułów Spacerem po rezydencji sułtanów - Topkapi Seraj Stambuł (Konstantynopol) Pałac Topkapi był rezydencją sułtanów przez około trzy wieki. Mehmed Zdobywca rozpoczął jego budowę w 1453 r., zaraz po zdobyciu miasta, i mieszkał tutaj do śmierci w 1481 r. A\ do XIX w. następujący po sobie władcy rezydowali w tym miejscu, gdzie te\ rozgrywały się kolejne akty dramatu osmańskiej monarchii. widok na pałac Topkapi Seraj z "lotu ptaka" Ostatnim, który zasiadał w tym pałacu był Mahmud II (1808-1839). Jego następcy woleli budować swe siedziby w stylu bardziej europejskim, wznosząc nad Bosforem takie pałace, jak Dolmabahce czy Yildiz. Europejczycy nazywają Topkapi po włosku Seraglio. Ka\dego roku, na przełomie czerwca i lipca, na terenie pałacu, który stanowił scenerię wydarzeń "Uprowadzenia z seraju", wystawia się właśnie tę operę Mozarta w ramach Międzynarodowego Festiwalu Stambulskiego. Topkapi powiększał się i zmieniał na przestrzeni wieków, lecz jego podstawowy, czterodziedzińcowy układ został zachowany. Minąwszy wspaniałą bramę tu\ za Aya Sofya (Hagia Sophia), wchodzi się na pierwszy dziedziniec - Birinci Avlu (Dziedziniec Janczarów). Po lewej stronie mieści się dawny kościół św. Yzeny lub kościół Bo\ego Pokoju, pełniący obecnie funkcję sali koncertowej, w której podczas Międzynarodowego Festiwalu Stambulskiego odbywają się recitale. Od najdawniejszych czasów znajdowała się w tym miejscu świątynia, najpierw pogańska, a następnie chrześcijańska. W latach czterdziestych VI w., za panowania bizantyjskiego cesarza Justyniana, stary kościół zastąpiono obecnym. Budowla, którą mo\na zwiedzić, liczy sobie mniej więcej tyle lat co Aya Sofya. http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=16 2008-04-06 IMPERIUM OSMACSKIE I JEGO DZIEJE Page 2 of 6 uroki Topkapi Seraj Kiedy Mehmed Zdobywca rozpoczął budowę swego pałacu, kościół znalazł się w obrębie terenów pałacowych i nie mógł ju\ dłu\ej słu\yć celom religijnym. Jak na ironię losu, pełnił on przez wieki funkcję arsenału, a pózniej muzeum artylerii. W czerwcu 1998 r. na tym właśnie dziedzińcu podczas prac archeologicznych odkryto malowidła ścienne i inne pozostałości po Wielkim Pałacu cesarzy bizantyjskich Janczarzy, kupcy i rzemieślnicy mogli poruszać się po Pierwszym Dziedzińcu praktycznie bez \adnych ograniczeń; z Drugim rzecz się miała ju\ nieco inaczej. Podobnie jest i dzisiaj, zanim bowiem przejdzie się z Pierwszego Dziedzińca na Drugi, trzeba wykupić odpowiedni bilet w kasach po prawej stronie przy wejściu. Tu\ za nimi stoi niewielka fontanna: w niej sułtański kat zwykł myć swe "narzędzia pracy" po ścięciu delikwenta, wywodzącego się ze szlachty lub pospólstwa i skazanego najczęściej za drobne przewinienia. Głowę nieszczęśnika zawieszano na haku nad bramą. Ortakapi (Brama Środkowa, zwana te\ Bramą Pozdrowień lub Bab-us Selam) otwiera drogę do pałacowego Drugiego Dziedzińca, na którym niegdyś radzono o sprawach państwowych. Jedynie sułtanowi i królowej matce (valide sultan) wolno było przejechać przez tę bramę konno. Wszyscy inni, w tym tak\e wielki wezyr, musieli zsiąść z konia. Stojącą do dnia dzisiejszego bramę wzniósł w 1524 r. Sulejman Wspaniały. Przy budowie zatrudnił on architektów i budowniczych, których przywiózł z podbitych Węgier. Zaraz za wejściem widać mapę i makietę pałacu, dzięki którym mo\na uzyskać rozeznanie w kompleksie pałacowym. Nieco dalej znajduje się wystawa sułtańskich powozów konnych, sprowadzonych dla władcy i jego rodziny z Pary\a, Turynu i Wiednia. Drugi Dziedziniec kryje w sobie malowniczy park. Topkapi wybudowano w stylu pałacu europejskiego - jako jeden du\y budynek otoczony ogrodami. Jest to raczej przypominający ufortyfikowany obóz ciąg pawilonów, kuchni, koszar, sal recepcyjnych, altan, wreszcie komnat mieszkalnych usytuowanych wokół zamkniętej przestrzeni. Po prawej stronie, w ogromnych pałacowych kuchniach podziwiać mo\na niewielką część wspaniałej pałacowej kolekcji chińskiej porcelany (celadon). Jest tam równie\ kolekcja porcelany europejskiej, i osmańskiej oraz szkła. W ostatnim kuchennym pomieszczeniu mieści się chałwiarnia, w której wytwarzano wszystkie pałacowe słodycze. Aatwo sobie wyobrazić, co działo się w tych kuchniach, gdy przygotowywano w nich posiłki dla 5000 mieszkańców pałacu. http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=16 2008-04-06 IMPERIUM OSMACSKIE I JEGO DZIEJE Page 3 of 6 Po lewej (zachodniej) stronie Drugiego Dziedzińca stoi bogato rzezbiony Kubbealti (budynek "Pod Kopułą") lub Izba Najwy\szej Rady, zwana równie\ Divan Salonu. Uwagę przyciąga przysadzista wie\a Adalet Kulesi, jeden z najbardziej charakterystycznych architektonicznych fragmentów pałacu. W sali pod nią wielki wezyr spotykał się z najwy\szą radą państwową (Divan). Sułtan nie uczestniczył osobiście w tych naradach, choć czasami przysłuchiwał się im spoza zasłony. Na północ od Kubbealti znajduje się zbrojownia (silahhane), w której wystawiane są ró\ne rodzaje osmańskiej i europejskiej broni. Chocia\ harem składa się z kilkuset komnat, usytuowanych na sześciu poziomach budynków, rutynowa trasa zwiedzania obejmuje tylko kilkanaście najpiękniejszych pokoi. W zale\ności od prowadzonych prac renowacyjnych trasy zwiedzania mogą być wzbogacone lub zubo\one o jedną lub kilka komnat. Oprowadzanie po haremie odbywa się z reguły w dwóch językach: po turecku i po angielsku, jedynie latem oferta językowa jest nieco bogatsza. Tu i ówdzie mo\na równie\ zauwa\yć dwujęzyczne (turecko- angielskie) tabliczki informacyjne, które niejednokrotnie stanowią bogatsze zródło wiedzy ni\ krótkie i mało odkrywcze komentarze przewodnika. Trasa zwiedzania przedstawia się następująco: do haremu wchodzi się przez Bramę Powozów, w której, jak sama nazwa wskazuje, damy haremu wsiadały niegdyś do swoich doro\ek. Zaraz za nią znajduje się Dolapli Kubbe, czyli Kopuła z Kredensami, piękna komnata udekorowana wspaniałym fajansem z Izniku (glazurowanymi kafelkami z gliny) w nietypowych jak na ten region kolorach: \ółtym i zielonym. Dalej dociera się do korytarza z Sadirvan (fontanną ablucji), wiodącego do przyozdobionej kolorowymi kafelkami komnaty stra\ników. Po lewej znajduje się wejście do meczetu czarnych eunuchów, z prawej wejście do Adalet Kulesi - wznoszącej się nad Izbą Rady Najwy\szej Wie\y Sprawiedliwości (tędy mo\na równie\ dotrzeć do sali obrad). Teoretycznie grupom turystów (maksymalnie do 20 osób) dwa razy dziennie, o 11.00 i 14.00, zezwala się na wspinaczkę na szczyt Adalet Kulesi w ramach rutynowej trasy zwiedzania haremu, w praktyce jednak mo\na trafić na zamknięte drzwi. Kiedy stanie się u wrót wie\y, nale\y delikatnie napomknąć przewodnikowi o tym, \e chciałoby się równie\ i ją zwiedzić. Z pewnością będzie próbował "zbyć natrętnego turystę, twierdząc, \e wie\ę mo\na zwiedzić na końcu. Oczywiście pod koniec wycieczki przewodnik nie będzie ju\ pamiętał, albo raczej nie będzie chciał pamiętać o danej obietnicy, dlatego nale\y mocno nalegać na otwarcie drzwi wejściowych. Po pokonaniu tej przeszkody mo\na, w asyście stra\nika, wspiąć się na szczyt wie\y, mijając po drodze kratę, przez którą sułtan przysłuchiwał się obradom swoich ministrów. Widok rozciągający się z wie\y kompensuje wszelkie utrudnienia i przeszkody. Idąc dalej dociera się do wąskiego Agalar Tasligi (Dziedzińca Czarnych Eunuchów), udekorowanego kafelkami z Kutahyi, pochodzącymi z XVII wieku. Za marmurową kolumnadą po lewej stronie znajdują się Agalar Kogusu (Sypialnie Czarnych Eunuchów). Wcześniej zatrudniano te\ białych eunuchów, lecz czarni, przysłani sułtanowi w prezencie od osmańskiego namiestnika Egiptu, wkrótce przejęli pełną kontrolę. Mieszkało ich tu około 200, strzegli drzwi i usługiwali kobietom. W głębi dziedzińca, po jego lewej stronie, znajduje się klatka schodowa, wiodąca do pokoi, w których ksią\ęta sułtańscy smakowali pierwszych owoców wiedzy. Z kolei po prawej mo\na zobaczyć Pokój Szefa Czarnych Eunuchów. http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=16 2008-04-06 IMPERIUM OSMACSKIE I JEGO DZIEJE Page 4 of 6 Ortakapi (Brama Środkowa, zwana te\ Bramą Pozdrowień lub Bab-us Selam). Jedynie sułtanowi i królowej matce wolno było przejechać przez tę bramę konno. Na samym końcu dziedzińca znajduje się pilnie strze\ona przez eunuchów i wiodąca do wnętrza haremu Cumle Kapisi (Brama Główna), jak równie\ kolejny pokój stra\ników, przyozdobiony dwoma ogromnymi, pozłacanymi lustrami. Wąskim Cariyeler Koridoru (Korytarzem Konkubin) po lewej stronie mo\na stąd dotrzeć do Cariye Kadinefendi Tasligi (Dziedzińca Konkubin i śon). Kupiona lub podarowana konkubina, jeśli była wystarczająco utalentowana i inteligentna, znajdowała miejsce w słu\bie pałacowej przy utrzymaniu biur administrowanych przez kad inefendi. Mniej utalentowane damy czekały na swoje zdolniejsze następczynie. Prawdziwe centrum władzy w haremie stanowiły Pokoje i Dziedziniec Królowej Matki, na które składały się: du\y salon, mała sypialnia, pokój modlitw i kilka innych małych komnat. Atmosferę tamtych czasów wiernie oddają odpowiednio ubrane manekiny, które pomagają zwiedzającym w uzmysłowieniu sobie, w jaki sposób królowa matka kontrolowała swoją ogromną "rodzinę". Właśnie w tych pokojach nowy sułtan, zaraz po wstąpieniu na tron, przyjmował gratulacje i hołd od pozostałych mieszkańców haremu. Topkapi Seraj - jedno z pomieszczeń haremu Przed udaniem się do tej części haremu sułtan zakładał pantofle na srebrnych podeszwach. Odgłos kroków http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=16 2008-04-06 IMPERIUM OSMACSKIE I JEGO DZIEJE Page 5 of 6 sułtana oznajmiał mieszkańcom jego nadejście. śadna z kobiet bez specjalnego zezwolenia nie mogła pokazać się "Jego Majestatowi". Ostrze\one w ten sposób, miały dość czasu, aby się ukryć. Bez wątpienia zasada ta wzmacniała władzę królowej matki, która decydowała o losie innych. To od niej zale\ało, która z dziewcząt ma być pokazana sułtanowi. Szansę wyboru na słu\ącą królowej matki, w pózniejszym okresie przedstawianą równie\ jej synowi sułtanowi, miały tylko najpiękniejsze, najbardziej utalentowane i najinteligentniejsze dziewczęta. Harem przypominał odrębne miasto ze wszystkimi koniecznymi wygodami. W tej odosobnionej części pałacu \yło i mieszkało, w danym okresie, około 400-500 osób. Tylko nieliczne kobiety pozostawały tam do końca \ycia - sułtan mógł obdarzyć je wolnością, co umo\liwiało poślubienie zamo\nych i wpływowych mę\czyzn, którzy cenili sobie towarzystwo tych pełnych gracji i inteligentnych kobiet, tym bardziej, \e miały one "dojścia" do pałacu. Osobistym przedstawicielem sułtana w sprawach haremu i w innych wa\nych kwestiach państwowych był kizlaragasi (nadzorca czarnych eunuchów). Pod względem znaczenia był on trzecią osobą w imperium, po wielkim wezyrze i najwy\szym sędzim islamskim (Sey Hul Islam). Większość z blisko 300 komnat haremu powstała za panowania Sulejmana Wspaniałego (1520-1566), lecz z czasem wiele z nich przebudowano. W 1665 r. spora część kompleksu została zniszczona w wyniku po\aru. Odbudową pogorzeliska zajął się Mehmed IV oraz jego następcy. Trasa zwiedzania prowadzi dalej z pokojów królowej matki do usytuowanej po lewej stronie komnaty Abdulhamida I, następnie przez prywatne łaznie i toalety królowej matki i sułtana po prawej, by wreszcie dotrzeć do zdobionej kafelkami z Delf Hunkr Sofasi (Komnaty Władcy). W tym ogromnym pokoju zbierał się cały sułtański dwór dla zabawy, do której z balkonów przygrywali muzycy. Komnatę, zaprojektowaną prawdopodobnie przez Sinana za panowania Murada III (1574-1595), blisko dwieście lat pózniej barokowymi ozdobami udekorował Osman III (1754-1757). Obecnie jedynie niewielka część pomieszczenia zachowała swój barokowy styl, większości elementów wystroju przywrócono ich XVI-wieczną formę. Idąc trasą wycieczki, dochodzi się następnie do małego pokoiku o bardzo dziwnym kształcie, obficie zdobionego kafelkami z Izniku. W rzeczywistości jest to zaledwie połowa dawnego pomieszczenia, które poświęcono dla zbudowania przylegającej Prywatnej Komnaty Murada III (1578), jednej z najpiękniejszych w całym pałacu. Niemal\e ka\dy element jej wystroju jest oryginalny. Domniemanym autorem tych olśniewających dekoracji był Sinan. Oprócz wspaniałych kafelków z Izniku oraz cudownego kominka znajduje się tu trzykondygnacyjna fontanna, której szum zagłuszał, z pewnością nieprzypadkowo, prowadzone przez sułtana konwersacje. Od strony zachodniej do Komnaty Murada III przylega Biblioteka Ahmeda I (1609) z "zestawem" małych fontann, usytuowanych przy ka\dym oknie i słu\ących do chłodzenia gorącego powietrza wewnątrz. Najprawdopodobniej w tym miejscu Ahmed I za\ywał odpoczynku, przeglądając plany swojego wiekopomnego projektu architektonicznego, jakim jest Sultan Ahmet Camii. W 1706 r. jego następca Ahmed III dodał piękną jadalnię ze ścianami ozdobionymi malowidłami, przedstawiającymi misy pełne owoców oraz wspaniałe kwiaty. Na wschód od Prywatnej Komnaty Murada III znajduje się Podwójny Kiosk - dwupokojowe pomieszczenie pochodzące z początków XVII w. Warto zwrócić szczególną uwagę na pokryte malowanym płótnem sklepienie w pierwszej izbie oraz przepiękne panele kafelkowe nad kominkiem w drugiej. Kominki i kotły z koksem (które emitowały toksyczny tlenek węgla) to elementy systemu grzewczego, wykorzystywanego w okresie zimowym. Na północ i wschód Podwójnego Kiosku znajduje się Dziedziniec i Apartamenty Faworyt. Turecki odpowiednik słowa faworyta" (gozde) oznacza dosłownie "w oku (sułtana)". Długim, prostym korytarzem, wiodącym w kierunku wschodnim, dochodzi się do biegnącego na południe pasa\u Altinyol (Złotej Drogi). Jego nazwa pochodzi od zwyczaju rzucania przez słu\ących sułtana złotych monet przechodzącym tędy kobietom. Trasa zwiedzania wiedzie z powrotem do pokoju stra\ników z ogromnymi lustrami, a następnie wychodzi przez Kafes hane Kapisi (Brama Klatek) na Trzeci Dziedziniec pałacu. Osoby, które chcą zobaczyć piękne widoki z Wie\y Sprawiedliwości, właśnie w tym miejscu powinny "osaczyć" przewodnika i przekonać go do otwarcia drzwi wiodących na jej szczyt. http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=16 2008-04-06 IMPERIUM OSMACSKIE I JEGO DZIEJE Page 6 of 6 Wchodząc na Trzeci Dziedziniec od strony haremu, tylnymi drzwiami, nale\y skierować się ku głównemu wejściu. By w pełni odczuć podniosłą atmosferę tego miejsca, najświętszego ze świętych, warto raz jeszcze wejść na dziedziniec, tym razem główną bramą. Bab-us Saade, Brama Szczęśliwości, zwana te\ Akagalar Kapisi (Brama Białych Eunuchów) prowadziła do prywatnych komnat sułtana. Aby podtrzymać przekonanie poddanych o swej mitycznej potędze, sułtan pokazywał się publicznie bardzo rzadko. Postępowanie takie było charakterystyczne dla władców Wschodu. Trzeci Dziedziniec był obsługiwany i strze\ony przez białych eunuchów, którzy pozwalali tu wejść zaledwie kilku uprzywilejowanym osobom. Mo\na sobie wyobrazić krzątaninę sułtańskiej słu\by i białych eunuchów, odzianych w dworskie szaty, udających się w sobie tylko wiadomych kierunkach. Kiedy pojawiał się przeło\ony białych lub czarnych eunuchów, wtedy wszyscy bez wyjątku oddawali mu pokłony. Gdy zaś sam sułtan wkraczał na dziedziniec, cały ruch zamierał, a\ do momentu gdy władca zniknął z oczu. Odstępstwem od świadomej sułtańskiej izolacji była ceremonia uświetniająca wstąpienie na tron nowego władcy. Ka\dy nowy sułtan, z mieczem Osmana u pasa (który symbolizował władzę); zasiadał na tronie właśnie przed Bab-us Saade i odbierał gratulacje oraz hołd dworu i wszystkich mo\nych. Przed rozpoczęciem corocznej letniej kampanii wojskowej sułtan wychodził przed bramę, dzier\ąc sztandar proroka Mahometa, by wzbudzić zapał swych generałów do walki i zwycięstwa w imię islamu. W okresie rozkwitu imperium obcy ambasadorzy przyjmowani byli w dniach, w których janczarzy otrzymywać mieli nale\ny im \ołd. Worki srebrnych pieniędzy wnoszono do Kubbealti. Wysocy rangą oficerowie rozdawali monety ustawionym w rzędy, niewzruszonym, nienagannie ubranym i zdyscyplinowanym oddziałom, podczas gdy ambasadorzy przyglądali się im z podziwem. yródło: www.rav.md4.pl/w/turcja/ Powrót do - Dział Tematyczny || Powrót do - Dział Artykułów http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=16 2008-04-06