Dei verbum 1 rozdz. Poświęcony temu iż Bóg w różny sposób dawał człowiekowi możliwość poznania Boga przy naturalnym świetle rozumu z rzeczy stworzonej. Każdy może poznać Boga posługując się rozumem. To co dostosowane do rozumu może być dzięki objawieniu poznane przez wszystkich szybko, bez błędów i z pewnością jeśli tylko wierzymy w to co jest w PŚ. 2 rozdz. z postanowienia Bożego objawienie powinno być zachowane w całości i przekazywane. 3 rozdz.poucza żę prawdy wiary objawione przez Boga spisane pod natchnieniem Ducha św Boga mają za autora i jako takie zostały kościołowi powierzone. Księgi biblijne uczą prawdy. Zadaniem badacza PŚW jest wniknięcie w to co chcieli przekazać hagiagr autorzy tekstów św i to Bóg w nim przekazuje. Pismo święte zbiór Ksiąg spisanych pod natchnieniem Ducha Św, mających Boga za autora i jako takie przekazane Kościołowi. Zbiór ten składa się z 73 Ksiąg (46 ST i 27 NT). Pisma te powstały w różnym czasie i mają różnych autorów (natchnionych biblijnie). Mogą też być różnie nazywane: Pismo, Pisma, Pisma święte nazwy używane przez autorów NT w odniesieniu do ST i przez Ojców Kościoła w odniesieniu do NT. Biblia z greckiego biblos. Pierwotnie słowo to oznaczało materiał do pisania papirus wyrabiany z włókien cybery papirusowej, rosnącej w zaroślach Nilu. Pózniej zaczęto nazywać tak zwój papirusowy, a ponieważ na takim zwoju była spisana Biblia nazwa przeszła też na nią. ST, NT, Stare Przymierze, Nowe Przymierze nazwę wprowadził św. Paweł. Testament należy rozumieć nie w znaczeniu ostatniej woli umierającego, ale jako Przymierze. Testamentum (łac.), dia theke (grec.), Berith (hebr). SP 2 Kor 3,14. NP. Ak 22,20 Boskie i ludzkie pochodzenie PŚ PŚ zawiera objawienie ale nim nie jest, natura natchnienia jest to sposób w jaki Bóg natchnął autorów, jest to nadprzyrodzona tajemnica wiary, której nigdy nie będziemy w stanie wyjaśnić. Natchnienie jest nadprzyrodzonym charyzmatycznym działaniem Boga obejmującym proces powstania rozwoju i napisania ksiąg. Księgi to owoc współpracy Boga i człowieka.(podwójne autorstwo). Spisanie ksiąg św było ostatnim ogniwem powstawania ksiąg, gdyż najpierw dominowała tradycja ustna. Świadectwa biblijne o natchnieniu ksiąg ST Na początku istniało przekonanie że jednym z istotnych znamion Boga żywego jest słowo boże. Za pośrednictwem słowa Bóg komunikuje swoją wolę i urzeczywistnia obietnicę, wzywa do wspólnoty i zbawia. Najstarsze świadectwo o słowie bożym to dekalog, Bóg sam wypisał dekalog na tablicach. Bóg zachowywał przymierze poprzez tekst i proroków. Spisane słowo prorockie było Słowem Bożym. W ST jest głębokie przekonanie że przekazują wolę Boga. NT św pośrednie: 1. Chrystus przypisywał wszystkim księgom ST boski autorytet ostateczne kryterium. 2. Judaizm był pewny że słowo Jahwe przyjęło formę słowa pisanego. 3. Apostołowie także powoływali się na autorytet ST potwierdzenie Mówi Pismo , Mówi Bóg 4. Św Paweł wyjaśnia na podstawie ST że Jezus jest mesjaszem, zmartwychwstał. Świadectwa bezpośrednie: 1. 2 Tm 3, 14-16 wszelkie pismo jest przez Boga natchnione TEHEOPNEUTOS natchniony przez Boga. 2. 2 Piotra 1, 19-21 kierowani Duchem św FEROMEWOI ludzie widzeni przez Ducha św. Świadectwa pozabiblijne o natchnieniu PŚw 1.Liter żydowska talmud palestyński skodyfikowany zbiór norm prawnych i obyczajowych opartych na pięcioksięgu Mojżesza mówi że Bóg przemawia nie tylko przez proroków ale także przez księgi. Najważniejsze: Tora, Prorockie i pozostałe 1,2,3 wszystkie święte uważano że brudzą ręce. 2. Józef Flawiusz przeciew aplonowi wylicza księgi biblijne któtre żydzi uważają za święte i mogą za nie oddać życie. Nie wolno im w nich zmieniać. 1 Pobrano z chomika Mary Anne 3. Pozapalestyńskie Diaspora żydowska przetłumaczenie biblii. Filon Aleksandryjski jako pierwszy próbował wytłumaczyć naturę proroctwa. W miejscu ducha prorockiego występował duch Boga i to pod jego działaniem człowiek pisał słowa których nie rozumiał. Istniało przekonanie o natchnieniu przez Boga tylko wybranych ludzi. Świadectwa literatury chrześcijańskiej 1. okres patrystyczny - rozciągnięcie przekonania o natchnieniu na NT. Świadectwo Ojców apostolskich: a. Świadectwa które próbują przedstawić pozytywny wykład o danych biblijnych o natchnieniu, b. próbują bliżej wyjaśnić charakter natchnienia przy pomocy terminów: autor, narzędzie, oświecenie. Wśród ojców k. Powtarza sie twierdzenie że pś jest prawdziwym Słowem Bożym spisanym pod natchnieniem Ducha Św. Ireneusz: Pisma są doskonałe ponieważ przez słowo Boga i Ducha zostały wypowiedziane Justyn: Poruszeni przez Ducha św mówili w Boskim Duchu Augustyn: Pismo św list Boga do ludzi . Przez pierwszych 5 wieków chrześcijaństwa pochodzenie natchnienia było naturalne. Potem pojawiają się wzmianki o tym że ojcowie bronili natchnienia przed herezjami i wyjaśniali niektóre pojęcia: człowiek jako narzędzie, Bóg jako autor, Duch jako dyktant. W polemice z marcjonizmem i manicheizmem augustyn podkreślał autorstwo boże obu testamentów. O Bogu jako autorze wspomina Grzegorz wielki Orzeczenia soborów: Florenckiego 1442, trydenckiego 1546, watykańskiego I 1870 i Watykańskiego II 1962-65. Encykliki: Leon XIII Providentissimus Deus (Bóg Opatrznościowy) 1893, Benedykta XV Spiritus paraklitus ( (duch pocieszyciel) 1920, Pius XII Divino aflante spiritus (pod natchnieniem ducha Św) 1943. Podkreślali autora człowieka jako narzędzie Boga. Najstarsze świadectwa nawiązują do określenia proroka jako ust Boga. Augustyn dostrzega w ewangeliach ręce Chrystusa które napisały to co nakazał Bóg. W polemice z montanizmem Hieronim i Grzegorz akcentują udział człowieka jako narzędzia świadomego a skutek współpracy z Bogiem zależy nie tylko od Boga ale i od człowieka. Augustyn rozróżniał 3 wizje: zmysłowa, duchowa i umysłowa. Orygenes wpływ Boga na człowieka to oświecenie dzięki któremu wzmagała się bystrość i jawność umysłu. Śerdnoiwiecze do 1546r. Uczeni arabscy: Awicenna (XI) proroctwo jest skutkiem działania sił naturalnych, które w prorokach zostały szczególnie zintensyfikowane. Averoes (XII) proroctwo jest podobne do snu i epilepsji, ale jest wynikiem dyspozycji człowieka połączonych z działaniem Bożym. Mojżesz Mojmonides (XIII w) żyd. Proroctwo to wewnętrzne oświecenie lub poruszenie pochodzące od Boga. Franciszkanie i dominikanie: Hugo od św. Wiktora (XII) wprowadza rozróżnienie między natchnieniem prorockim a hagiograficznym Wilhelm Beavais (XIII) prorok poznaje w zwierciadle Bożym Wilhelm Alvernus, filip z Greve. Franciszkanie: Bonawentura poznanie prorockie dzieli na percepcja i jej osąd, który jest istotą proroctwa, Dominikanie: Albert wielki zwierciadło Boże wyjaśnia nadprzyrodzony charakter poznania prorockiego. Sw Tomasz z Akwinu mówił o natchnieniu głównie w związku z proroctwem które zaliczał do charyzmatu poznawczego. Prorok zdobywa poznanie albo za pośrednictwem specjalnego światła bożego (oświecenia) dotyczy to prawd nadprzyrodzonych albo naturalnego światła rozumu prawdy naturalne. Przyczyna sprawczą poznania prorockiego jest zawsze Bóg. Towarzyszy temu specjalne światło Ducha. Może być udzielone przy pomocy oświecenia rozumu (lumen intelektuale) lub przy pomocy specjalnych obrazów. Działanie prorockie rozciąga się na poznanie i osąd. Dzięi temu bożemu działaniu osąd dokonuje się wg pewności właściwej Bogu co wyklucza błąd. To istota proroctwa wg Tomasza. Wpływ Boga na formowanie sądu (wg Tomasza). 1. Natchnienie skrypturystyczne natchnienie do pisania, hagiograf przekazali w swych pismach rzeczy bezpośr udzielone dzięki specjalnej intencji Boga ale też naturalne. 2. sposób współdziałania Boga z człowiekiem. Autorem głownym jest 2 Pobrano z chomika Mary Anne Bóg bo Duch Św działa własną mocą i wszystkie słowa są jednocześnie jego słowami. Czlowiek jest autorem drugorzędnym gdyż został pobudzony do pisania. Od człowieka pochodzi twórcza inwencja która jednak podlega kontroli ducha św. Natchnienie wg Tomasza. Nadprzyrodzony i charyzmatyczny wpływ Boga jako autora głownego na osobę człowieka jako autora drugorzędnego, aby w sposób wolny od błędów przekazać Prawdę Bożą. Sobór Florencki 1442 zwołany przeciw jakobitom, Oficjalnie zdefiniował katolicką naukę o natchnieniu (przecie jakobinom), stwierdzając, że: Stary i Nowy Zakon to jest Prawo, Prorocy i Ewangelie wyznają, że posiadają jednego i tego samego Boga jako autora, ponieważ pod natchnieniem tego samego Ducha Świętego w obydwu Testamentach mówili święci mężowie. Sobór trydencki 1546 Został zwołany w walce z reformacją. Przeciwko liberalnym protestantom ustalono, że Księgi ST i NT cieszą się jednakową powagą i szacunkiem ponieważ jeden jest Bóg obydwu Testamentów oraz zostały przekazane Kościołowi bądz przez ustne nauczanie Chrystusa, bądz podyktowane przez Ducha Św (a Spiritu Sancto dictatata). Nie rozstrzygnięto natury Ksiąg. Przyjęto nauke o natchnieniu. Luter przyjmował naukę o natchnieniu ale w oparciu o subiektywne kryteria. Pismo św jest natchnione w stopniu w jakim prowadzi mnie do Chrystusa. Liberalni protestanci odrzucali natchnienie nadprzyrodzone . to przeciw nim urządzono sobór. Od 1546 do 1870 sob wat I podkreślanie Boga z jednej strony, z drugiej człowieka. Działanie Boga: Melchior Canus, Robert Bellarnin, Suares, Banez. Posługują się obrazem dyktatu uważali że tak dalece duch dyktował, że nie tylko myśli ale także słowa. Różnice językowe jakie zauważyli tłumaczyli tym że Bóg posługiwał się zawsze najodpowiedniejszym językiem. Każde słowo natchnione. Pogląd o natchnieniu liberalnym odrzucono w XIXw. Działanie człowieka: Lessius nie wszystkie słowa musza być natchnione nawet całe księgi mogły być napisane bez udziału Boga a dopiero pózniej zostały zatwierdzone przez Ducha św. Sykstus ze sienny księgi swe powstanie zawdzięczają człowiekowi i kościół je zatwierdził. J. Bonfrere- uczeń Lessiusa, w zależności od charakteru księgi wyróżnia on stopnie natchnienia: 1. uprzedzająca (np Apokalipsa), 2. towarzysząca, 3. następująca. Wszystkie te teorie zostały pózniej na soborze wat I odrzucone. Sobór Watykański I Sobór był histeryczną reakcją na upadek Państwa Kościelnego. Nie został oficjalnie zakończony, ale mimo to jego ustalenia weszły w życie. W konstytucji dogmatycznej Dei filius Sobór podkreśla natchnienie Pisma i Tradycji przez Ducha Św (dictate podyktowane). Odrzucono rozwiązania racjonalistyczne, stwierdzając, że natchnienie to nie akceptacja Kościoła ani bezbłędność , tylko Boży autorytet. Księgi należące do kanonu należy czcić i uważać za objawione. Sobór ten rozpoczął 100- letni proces tworzenia definicji natchnienia. Od 1870 do 1965 do sob wat II teoria prof J. Fronzelin punktem wyjścia była chęć określenia Boga jako autora i wew związku między działaniem Ducha św a Boskim autorytetem. Sobór wat I orzekając że księgi Pśw są napisane pod natchnieniem orzekł że mają Boga za autora. Stwierdził że istnienie bezpośredni związek przyczynowy między charyzmatycznym działaniem ducha św a autorstwem Bożym ksiąg. . Fronzelin wyróżnia element formalny do którego zalicza treść księgi (to dzieło Ducha św) i element materialny kompozycja i słownictwo (dzieło człowieka). Początkowo teoria ta wzbudziła uznanie i przyczyniła się do nauki o natchnieniu pokazując złożoność problemu ale odrzucono ją ponieważ jest zbyt schematyczna. Trudno o przeprowadzenie między myślą a jej językowym wyobrażeniem rozgraniczenia. Zarzucano mu brak rozgraniczenia między objawieniem a natchnieniem. Teorie ograniczajace zakres natchnienia biblijnego XIX i XX w. Ma to związek z rozwojem nauk ktorych wyniki zdałyby się przeczyć temu co zawarte jest w biblii. Pojawiają się tendencje do zacieśnienia natchnienia. Ograniczono je do prawa doktrynalnego. Lenormant natchnienie rozciąga się tylko na prawdy wiary nadprzyrodzone, nie dotyczą prawd historycznych. Newman natchnieniu nie podlegają wypowiedzi w PŚ 3 Pobrano z chomika Mary Anne wypowiedziane mimochodem. Bortolo rozróżnia stopnie natchnienia, w zależności od charakteru prawd: teologiczne stanowiące prawdy wiary; moralne; świeckie wykraczające poza zakres wiary i obyczajów. Dokumenty kościoła o natchnieniu Providentissimus Deus 1893 Leon XIII Nie można zacieśniać natchnienia tylko do niektórych tekstów biblijnych dal ratowania prawdy w Piśmie św. Wszystkie księgi w całości zostały napisane z Ducha Św i dlatego są bezbłędne. Duch Św użył ludzi jako narzędzi, pobudził ich, skłonił do pisania i towarzyszył im by dobrze wszystko zrozumieli i umieli wyrazić. Encyklika akcentuje Boże autorstwo Pisma św. Człowiek jest narzędziem. Bóg działa dynamicznie i całościowo. Natchnienie obejmuje władze duchowe człowieka (rozum i wolę) i wykonawcze (służące do samego pisania). Pismo św. jest dziełem Boga i człowieka. Spiritus paraclitus 1920 Benedykt XV Odkrycia literatury starożytnego Wschodu zwróciły większą uwagę na twórczy wkład człowieka w powstanie Pisma św. Zostało ono spisane pod natchnieniem Ducha Św. Boga ma za autora i jako takie zostało przekazane Kościołowi. Poszczególni autorzy dobrowolnie oddali swe zdolności i naturą pod inspirujące działanie Ducha Św. Ta encyklika podkreśla z kolei ludzkie autorstwo Biblii. Człowiek i Bóg współpisali, współtworzyli i współwydawali Pismo św. Divino afflante Spiritu 1943 Pius XII Refleksja nad wkładem człowieka w powstanie Biblii. Zgoda dla egzegetów na zajmowanie się wpływem środowiska, języka i rodzajów literackich na prawdę w Biblii, na prowadzenie badań w tym kierunku. Człowiek nie jest już nazwany tylko narzędziem, ale orgagonem (żywym narzędziem, np. ręką) Boga. Człowiek nie zastępuje a uzupełnia Boga. Conficere współwykonywanie. Poglądy o natchnieniu w XX w (nauka we współczesnej teologii) Lagrange Rozważał pojęcie autorstwa Bożego. Próbował określić stosunek natchnienia do objawienia i sposób oddziaływania Boga na człowieka. Autorstwa Boże jest konsekwencją charyzmatu natchnienia. Autor natchniony pisząc korzysta z dwóch zródeł. Jest to: - Objawienie rodzaj Boskiego oświecenia (Bóg mówi człowiekowi to, czego on wcześniej nie wiedział) - Rozum i doświadczenie Wszystko w Piśmie św. jest natchnione, ale nie wszystko objawione. Stąd wynikają nieścisłości w Biblii, opisy okrucieństw itp. zjawiska uwarunkowane wpływami zewnętrznymi. Bóg ma wpływ wewnętrzny (na rozum, wolę i władze wykonawcze). Czasem może to być jednak uzupełnione okolicznościami zewnętrznymi. Benoit Uczeń Lagranga. Wzbogacił pojęcie natchnienia o treści specyficznie biblijne. Wyróżnił trzy rodzaje natchnienia: 1. Pasterskie do działania 2. prorockie do mówienia 3. hagiograficzne do pisania Te trzy formy natchnienia są ze sobą ściśle powiązane, są dziełem tego samego Ducha. Czasem występują jednocześnie (np. u Mojżesza, u św. Pawła). Objawienie jest konsekwencją, celem i dopełnieniem natchnienia. Objawienie to zakomunikowanie tajemnicy, a natchnienie to bodziec do jej poznania. Są to pojęcia odrębne ale ściśle ze sobą związane. Karl Rahner Dogmatyk (nie biblista), wskazuje na niepełność dotychczasowych prób wyjaśnienia natchnienia. Skupia się na stosunku Pismo Kościół. Biblia jest jedynym nośnikiem zbawienia. ST przygotowanie do powstania Kościoła. Hagiografowie żywi świadkowie wiary Kościoła. Nieomylny autorytet Pism św. i Kościoła to nierozdzielna jedność, będąca w odwiecznym planie zbawienia. Bóg bowiem jednym i tym samym aktem woli zamierzył Kościół jako instytucję zbawienia oraz Pismo św. jako jego element konstytutywny. Mc Kenzi 4 Pobrano z chomika Mary Anne Zajął się społecznymi i historycznymi uwarunkowaniami Biblii. Wg niego powiedzenie, że Bóg jest autorem głównym, a człowiek autorem drugorzędnym są nieobiektywne w świetle badań nad Biblią jako dziełem literackim. Ponieważ większość autorów ST jest nieznana, a księgi są kompilacyjne (z różnych zródeł) - decydującym czynnikiem w powstaniu Biblii była społeczność, a nie jednostka. To społeczność była nosicielem Słowa Bożego. Charyzmat natchnienia przysługuje społeczności (nie do końca miał rację). Osobowość korporatywna wspólnotą jest Izrael, a potem Kościół. Grelot Słowo Boże jest decydującym czynnikiem w całych dziejach Izraela i Kościoła. Z Pismem są związane charyzmaty funkcyjne (obejmowały one starszych ludu, kapłanów, pisarzy, mędrców - ST, proroków, nauczycieli, ewangelistów i przełożonych wspólnot NT). Charyzmaty funkcyjne należą do wewnętrznej struktury Kościoła. Są trwałe, ale nie identyczne z natchnieniem. Lohfink Koncentruje się na bezbłędności Biblii. Biblia zawiera prawdę objawioną i jest bezbłędna. Formy bezbłędności: 1.hagiografów 2.ksiąg biblijnych 3.Biblii jako całości Biblii przysługuje tylko ostatnia forma bezbłędności, bo tylko w Chrystusie poznajemy pełną prawdę Biblii. Poszczególne księgi biblijne są bezbłędnie relatywnie (negatywnie). W Biblii jest jedność, którą zakłada jedność planu Bożego (więc Biblia nie może być dziełem tylko człowieka). Alonzo - Schoker Hiszpan, jezuita, autor Słowa natchnionego . Wcielenie centralna tajemnica dziejów zbawienia. Analogicznie do Wcielenia Słowa w Chrystusa, mocą tego samego Ducha dokonuje się wcielenie Słowa Bożego w szatę literacką. natchnienie objawienie się za pośrednictwem słowa, inne niż objawienie za pomocą znaków i cudów. Słowo wcielone jest nasieniem nowego życia i nieograniczonej zbawczej potęgi Boga. Podsumowanie: Zdanie Bóg jest autorem Pisma św. należy rozumieć w szerszym, teologicznym znaczeniu. Człowiek jest autorem literackim. Bóg jest autorem przez to, że jest sprawcą Bożej ekonomii zbawienia, w której Słowo Boże jest niezastąpionym środkiem komunikowania woli Bożej i uniwersalnym środkiem zbawienia. W tym rozumieniu to Bóg jest jedynym autorem treści Pisma św.. Co nie oznacza, że wszystko, co jest w Piśmie św. Zostało człowiekowi bezpośrednio objawione. Oznacza to natomiast, że wszystkie treści Pisma św. Są objęte działaniem Bożym, które sprawia, że tylko to, co Bóg zamierzył zostało potem nazwane Pismem św. Bóg wybrał i posłużył się konkretnymi ludzmi w celu przekazania prawdy i czuwał nad tym, by wszyscy, którzy w sposób twórczy współpracowali przy tworzeniu Biblii działali tak, jak On chce. Człowiek autor w sensie literackim zebrał materiał, ułożył go, utrwalił i zapisał. Bóg działał na niego oświecająco, wzmacniająco i przemieniająco. Objawienie a natchnienie Głowne trudności określenia zależności objawienia a natchnienia polegają na tym że te pojęcia nie są jednoznaczne. Są one bliskoznaczne ale nie identyczne. Wg dei verbum objawienie można określić jako manifestację żywego Boga, której miejscem jest historia a celem współdziałanie człowieka z Bogiem. Dokonuje się ono za pośrednictwem słowa. Polega ono na doświadczeniu działania Boga na spotkaniu z Nim. Natchnienie to potężne tchnienie Ducha Bożego które wyklucza możliwość błędu. Objawienie jest samoobjawieniem Słowa Bożego, natchnienie jest odpowiednikiem do tego poruszającym utwierdzającym aby prawdę przekazać nie naruszoną i uczynić skuteczną. Objawienie i natchnienie stanowią organiczną jedność i się ze sobą przeplatają. Pod względem zakresu natchnienie jest szerszym pojęciem niż objawienie. Pod wzgl treściowym objawienie jest 5 Pobrano z chomika Mary Anne bezpośrednim dopełnieniem natchnienia. Natchnienie wg Haringtona to działanie poprzez które Bóg podnosi człowieka ponad jego własną naturę i napełnia go swoim Duchem uzdolniając go do życia i wyrażania poznanej prawdy w słowach. Zakres natchnienia biblijnego Twierdzenie że wszystkie księgi w całości są natchnione można uznawać za powszechną naukę kościoła. Dyskusja dotyczy tkz natchnienia wyrazowego, cytatów z których korzystali natchnieni pisarze. Natchnienie wyrazowe Jeśli Natchnienie obejmuje wszystkie czynności hagiografów i całą treść Ksiąg świętych. Należy więc przyjąć, że rozciąga się też ono na wszystkie pojedyncze słowa (mimo, ze Duch Święty ich nie dyktował ) Dobór słów i styl jest dziełem człowieka, które w różnym stopniu podlega natchnieniu (w zależności od umiejętności człowieka i funkcji historiozbawczej danych słów.Właściwy dobór wyrazów na równi z jezykiem stylem kompozycją, za pomocą których autor chciał coś powiedzieć są dziełem ludzkim pod wspierającą siłą ducha. Fragmenty nie są natchnione w jednakowy sposób. Im prawda ważniejsza tym udział ducha św większy im mniejsza zdolność człowieka tym większy udział ducha. Natchnienie cytatów i zródeł dwa rodzaje możliwych: ze zródeł świeckich i z biblii. Ze zrodeł świeckich, czy taki cytat w biblii jest natchniony czy nie? Uważa się je za również natchnione od momentu umieszczenia ich w biblii, stopień natchnienia zależny jest jakie mają znaczenie teologiczne. Ze ST cytowanych w NT, są w pełni natchnione. Natchnienie Septuaginty Problem natchnienia Septuaginty pojawił się już w starożytności ze względu na poważanie jakim cieszyła się ona wśród Żydów z diaspory i chrześcijan. Św. Augustyn i Kościół Wschodni przyjmują, że jest ona natchniona. Niektóre teksty (Tob, Syr) znano tylko z Septuaginty, a dopiero pózniej zostały one odnalezione w oryginale hebrajskim. Należy przyjąć, że Septuaginta jest natchniona w Księgach, które powstały w oryginale po grecku (Mdr, 2 Mch) oraz w Księgach, które zachowały się tylko po grecku (bo ich hebrajski oryginał zaginął) (Jud, 1 Mch). O skutkach natchnienia 1. Żywe Słowo Boga wymienia się je jako pierwotny skutek natchnienia. Ponieważ księgi są natchnione mamy kontakt z żywym Bogiem. Prawda że sam Bóg przemawia i dział w pśw jest zasadniczą prawdą. Za pośrednictwem pisma Bóg objawia samego siebie. Pełnie skuteczności zawierają słowa Boga w Jezusie Chrystusie. 2.Normatywność i skuteczność Słowa Bożego. Słowo uzewnętrzniona forma woli Bożej. Prawda objawiona jest ostatecznym kryterium dobra i ostateczną normą postępowania. Słowo Boże zawsze miało najwyższy autorytet (na równi z Bogiem). Wj 24,7 wszystko, co powiedział Jahwe uczynimy(w odpowiedzi na Ezd 10,2). Jest to słowo zbawienia (Dz 13,26), Ewangelia zbawienia (Ef). Zbawcza moc słowa aktualizuje się szczególnie w posłudze apostołów. 3. Świętość słowa ST i NT są przekonane o świętości Pisma świętego. W ST to przekonanie wyrażało się już w nazwach Ksiąg (Księgi Święte, Boże Księgi (1-2 Mch). ST był największą świętością Izraela. Poganie nie mogli go dotykać (bo plamił ręce). W razie pożaru w szabat wolno było ratować Pismo święte. Istnieje przyczynowy związek między natchnieniem a uświęceniem jako jego skutkiem. Zarzuty przeciw świętości Pisma świętego Wynikają z błędnego rozumienia świętości - łączeniu świętości z wzorowym postępowaniem postaci, wydarzeń, przedmiotów opisanych w Biblii oraz uczuć, które Biblia w nas budzi. A te rzeczy nie są idealne w Biblii, gdyż występują w niej także postacie grzeszne (Dawid, św. Paweł, Judasz). Dzięki ich występowaniu Pismo święte staje się bardziej realne, odzwierciedla życie człowieka. Świętość Biblii należy rozumieć jako zgodność z prawem moralnym sądu autora o czynach, słowach i uczuciach osób, które opisuje. Autor nie może (i nie czyni tego) zła pochwalać a zła ganić. Może natomiast osąd pozostawić czytelnikowi (czyni tak m.in. w Rdz 27). Trzeba także pamiętać, że ogólna pochwała nie oznacza pochwały w szczegółach. Opisy grzesznych czynów w biblii Opisy tego rodzaju spotykamy w starym testamencie. Autorzy biblijni dalecy są od idealizowania swoich bohaterów. Biblia pokazuje człowieka w całej jego okazałości. Z samego faktu wynika że jeśli biblia coś opisuje 6 Pobrano z chomika Mary Anne to nie znaczy to że to aprobuje. Autor biblijny opisuje jedynie fakt pozostawiając osąd czytelnikowi w świetle prawa naturalnego. Zło w biblii jest nazwane złem. Swoboda języka realistyczne, szokujące opisy zachowań seksualnych: -Pnp jeden z najwspanialszych erotyków świata jak coś takiego mogło się znalezć w Biblii? Albo fragmenty Kpł? -Ludy semickie w dziedzinie seksualnej wyrażają się wprost, realistycznie, a nie eufemistycznie (jak udzie zachodu) -Jeżeli ktoś nie jest odpowiednio przygotowany do lektury Pisma świętego to może być zgorszony tymi fragmentami. -Należy strzec się fałszywej pruderii, gorszenia się wszystkim. Złem jest tylko grzech, a miłość małżeńska jest świętością. Symbolizuje miłość Boga do Izraela. Biblia oświeca różne rzeczy piękne i brzydkie. Sama jednak pozostaje czysta. Złorzeczenia wyraz nienawiści do nieprzyjaciela, życzenie mu zła (łącznie ze śmiercią). Np. Ps 35,52,109 Tego rodzaju uczucia można uznać za etyczne, gdyż domagały się sprawiedliwej kary dla bezbożnego. Prawo twarde, ale słuszne. Obowiązywało wśród sąsiadów Izraela. Nie zgadza się z NT, który nakazuje miłość nieprzyjaciół.. Złorzeczenia były formułowane na modlitwie. Człowiek pobożny łączył swoją sprawę ze sprawą Boga. Domagał się sprawiedliwości. Niektóre złorzeczenia miały charakter prorocki (np. Dz1,20). Ludzie starożytni nie umieli odróżniać zła czynu od zła człowieka. Potępiali człowieka zamiast potępić czyn. Chrześcijanie nie mogą złorzeczyć (Mt 2,5). Powinni błogosławić tym, którzy im złorzeczą. Ludobójcze wojny opisy okrucieństwa wojen prowadzonych na polecenie Boga (tak jak dziś w Islamie) szczególna trudność dla chrześcijan. -Klątwa (herem) nakaz wyniszczenia czegoś, o charakterze powszechnym (np. Joz 6;7;8;10;11) -Należy te opisy traktować jak rodzaj literacki, który w sposób bardzo niedoskonały opowiada o tamtych wydarzeniach (bo przecież nie wszyscy Kananejczycy zostali zabici ci, którzy przeżyli oddziaływali na Izrael). W Pwt 7,1-6 znajduje się nakaz wyniszczenia Kanaanu wydany w kilka wieków po tym, jak został on zniszczony... -Należy także wziąć pod uwagę kontekst historyczny Izraelitów nie chroniło żadne prawo międzynarodowe, musieli więc walczyć tą samą bronią, co ich wrogowie (Sdz 6,3-5). Herem był więc obroną konieczną. -Ważna też była idea religijna. Bóg wymagał od Izraela eliminacji wszelkich okazji do bałwochwalstwa (a ludy ościenne były pogańskie - zagrażały więc monoteizmowi Izraela). Herem obrona egzystencji religijnej. -Bóg ma najwyższą władzę nad życiem i śmiercią. Posługiwał się heremem w celu ukarania ludów za ich zboczenia moralne (np. Kananejczyków) -Należy także pamiętać, ze Objawienie miało charakter stopniowy, progresywny, z początku niepełny. Jedność i ciągłość. Mimo wielu autorów, rodzajów literackich i różnorodności epok, w których powstawała Biblia cechuje ją jedność i ciągłość. Cała Biblia opisuje bowiem zbawcze działanie tego samego Boga oparte na jednym i tym samym planie zbawienia. Ma charakter transcendentny (nadprzyrodzony), więc nie może być dziełem samego człowieka. Dzięki jedności Biblii treść zbawczą wielu figur typologicznych ST zostaje wypełniona w NT (np. Baranek, niewola). Bezbłędność. Przekonanie o bezbłędności Pisma jest zakorzenione w samej Biblii Pismo mylić się nie może (J 10,35) lub Pismo musi się wypełnić. Kiedyś bezbłędność rozumiano w kategoriach apologetycznych (wg Dei verbum ). SW II odrzuca sformułowanie Ojców Kościoła z estwierdzeniem bez żadnego błędu . Przyjmuje natomiast, że Przez Księgi Bóg chciał nam przekazać prawdę w sposób pewny, wierny i bezbłędny . Bezbłędność jest formalna i metodyczna oznacza niezgodność z tym, co autor zamierzał 7 Pobrano z chomika Mary Anne wyrazić (zgodnie z naszym stanem wiedzy nt. użytych przez niego gatunków literackich.) trzeba odkryć intencję autora inaczej możemy przypisywać mu myśli których nie chciał przekazać . Bezbłędność przysługuje wyłącznie tekstowi w językach oryginalnych. Przysługuje Pismu świętemu jako całości (poszczególnym Księgom może przysługiwać jedynie bezbłędność pośrednia). Zbawczy charakter prawdy w biblii Prawda objawiona przez Boga ma charakter ściśle religijny i teologiczny i służy zbawieniu człowieka. Wszystkie wypowiedzi Pisma należy wiązać z centralną prawdą o zbawieniu i rozpatrywać w zbawczym aspekcie. Zadaniem teologa jest przybliżyć wszystkie prawdy zawarte w biblii. Zadaniem prawd biblijnych nie jest wzbogacanie naszej wiedzy o świcie i człowieku, ale ukazanie nam zbawczego planu Boga. Pismo święte zawiera wszystkie prawdy konieczne i potrzebne do zbawienia. Biblia a prawdy przyrodnicze Prawdy przyrodnicze nie stanowią bezpośredniego orędzia Boga, najczęściej należą do środków społeczno-kulturowych związanych z powstawaniem Biblii. Odkrycia archeologiczne w XIX wieku wskazały na pewne nieścisłości w Biblii, które niektórzy uważają wręcz za błędy (kolumny nieba, ziemia dysk pływający po wodzie, stanęło słońce... Joz). Rozwiązując ten problem należy posługiwać się następującymi zasadami: zasady ogólne regulują stosunek pisma do nauk wogóle a)nie może istnieć żadna sprzeczność między pewnymi i prawdziwymi wnioskami nauk ścisłych a twierdzeniami Biblii. (bo Bóg autor nie może się mylić) b)Jeżeli jawi się jakaś pozorna sprzeczność to znaczy, że albo słowa Pisma nie zostały należycie zrozumiane albo twierdzenia naukowe nie są pewne. zasady szczegółowe normujące relacje PŚ do zjawisk przyrody. a)negatywna. Zadaniem Pisma świętego jest doprowadzać do zbawienia, a nie nauczać nauk ścisłych. Bóg mógł objawić ludziom istotę rzeczy, ale nie uczynił tego, bo ludzie i tak by nie zrozumieli. Prawdy przyrodnicze są drugorzędne, nieistotne, najważniejsze są prawdy dotyczące zbawienia. Leon XIII, Augustyn b)pozytywna Pismo święte opisuje zjawiska przyrody przy pomocy sądów wrażeniowych. Czasem (zwłaszcza w Księgach poetyckich) autor używa przenośni, aby opisać zjawiska przyrody lub opisuje za ich pomocą zjawiska religijne. Używa także mowy potocznej swojego czasu (my też mówimy słońce wzeszło ). Nie ma w tym błędu logicznego, bo przedmiotem sądu hagiografa nie jest wewnętrzna struktura zjawiska, ale jego zmysłowe ujęcie. Dlatego też Rdz 1,16 nazywająca księżyc wielkim światłem, a gwiazdy małymi nie zawiera błędu. Pismo św a prawdy historyczne stosowanie tych samych zasad do prawd historycznych co do przyrodniczych potępił Benedykt XV. Dane astronomiczne czy przyrodnicze nie mają zadnego związku z naszym zbawieniem a prawdy historyczne taki związek posiadają. Autorzy biblijni posiadają niespotykany zmysł historyczny. Istotą rzeczy jest poznanie prawdy historycznej tamtejszejgo ludu ich postawy wobec tego co my nazywamy historią. Postawy: 1. Tamten historyk opuścił to co dzisiejszego historyka było by najważniejsze; 2. wybrał te fakty lub elementy w których znalazł sens którego szukał. 3. nie uważa za brak sumienności wymyślania innych elementów. Taki sposób pisania nazwano by sfałszowaną historią. Z takiego pojmowania historii płyną dwie istotne cechy, historia ma cel zachowania oraz praktyczny. Panem historii jest Bóg, historia biblijna to historia objawienia, przymierza i religii. Dzieje tekstu biblijnego Poznanie PŚw obejmuje tych wszystkich którzy w jakiś sposób przyczynili się do napisania, przekazania i utrwalenia PŚW. Tekst biblijny został stworzony na odpowiednim materiale i w określone formie. Pierwszym materiałem do pisania były skały. Materiał: 1. skały, niewielkie skały (mojżesz zszedł z dekalogiem) 2. drewniane tabliczki pociągnięte woskiem żeby było łatwiej pisać. 3. tabliczki gliniane albo skorupki. 4. właściwy materiał papirus, skóry zwierzęce i pergamin. Papirus sporządzony z 8 Pobrano z chomika Mary Anne rośliny rosnącej w delcie nilu. Grecy nazywali go biblos potem nazwę rozciągnięto na zwój papirusowy.Zaczęto go wykorzystywać do pisania biblii ok. XII i XI w przez chryst. Wyszedł poza granice Egiptu. Skóry zwierzęce żydzi chcieli aby skóry pochodziły ze zwierząt czystych. Pózniej tradycja żydowska dopuszczała tylko pisanie na skórze a nie na papirusie. Pergamin pojawia się w II w przed chryst. Bardzo cienka skóra i dobrze wyprawiona. Zaczął on stopniowo wypierać papirus gdyż był gładszy, trwalszy i można było pisać po obu stronach. Dopiero w XI w pojawił się jako zastępstwo papier. Narzędzia jakimi się posługiwano przy pisaniu PŚW, musiały być dostosowane do materiałów. Były to: żelazny rylec do kamienia, ptasie pióro lub pióro metalowe, tusz sporządzony z pyłu węglowego i żywicy. Kolor tuszu czarny lub czerwony. Forma księgi: 1. z hebr. Sefer (księga) występuje ten termin często z innym MAGGILAD co oznacza zwój. W septuagincie termin biblos też oznaczał zwój i taka forma zwoju była w użyciu. 2. księgi zawierające roczniki państwowe lub ważne teksty liturgiczne spisywane były na zwojach skórzanych. 3. od II w po chryst zaczyna się sporządzanie ksiąg ST w formie kodeksu. Najpierw pisano w jęz aramejskim potem hebrajskim i samarytańskim. Język ksiąg 1. Jęz hebrajski w tym języku powstała ogromna większość ksiąg ST. 2. w jęz aramejskim powstały partie ksiąg Daniela oraz mniejsze partie ksiąg Ezdrasza. Te jęz są ze sobą spokrewnione. 3. Od czasów aleksandra wielkiego jęz ludzi wykształconych był grecki i w tym jęz powstały min księgi : mądrości, 2 Machbejska, i cały NT. Dzieje tekstu biblijnego Tekst hebrajski nie dysponujemy żadnym tekstem który wyszedł spod ręki autora natchnionego czasami nawet nie wiemy ilu było autorów danej księgi. Dochodzimy do wniosku że PŚW jest wynikiem długiego procesu powstawania w którym to udział brało wiele osób, których nie jesteśmy w stanie zidentyfikować. Na szczęście teksty te uznano za ważne i zaczęto robić odpisy, wyróżniamy 3 jego grupy: 1 Tekst z którego wyłonił się używany do dziś tekst PŚW; 2 tekst hebrajski, z którego dokonano przekładu na jęz grecki; 3. tekst z Pięcioksięgu Mojżesza. Tekst Masorecki prace nad txt hebrajskim rozpoczęli w I i II w soferyni. Wybrali oni jedną z 3 form. Wprowadzili do tekstu 18 poprawek. Prace ich przekazywano początkowo ustnie, i ten przekaz czyli masora daje nazwę tekst masorecki. Tym tekstem zajmowali się w VI IX w ludzie Masoneci którzy umieszczali na marginesach krytyczne noty. Rękopisy tekstu hebrajskiego liczba masoreckich rękopisów wynosi ok. 2 tyś, w zależności od miejsca powstania. Dzielono je na wschodnie (Babilonia) i zachodnie (Jerozolima). Do odkrycia w Qumran znano tylko 1 rękopis tekstu przedmasoreckiego ST tzw NASHA z II przed Chryst. Znaleziony w Egipcie. Począwszy od Qumran znaleziono wszystkie rękopisy ksiąg ST z wyjątkiem ks. Estery. Większa częśc rękopisów pochodzi z XIIw kilka z XII. Na kodeksie z gr zachodniej znanego pod nazwą kodeksu leningradzkiego opierała się Biblia hebrajska wydana po raz 1 w septuagincie. Wydawcą był rudolf Kittel. Tekst grecki NT autografów nie ma ale robiono odpisy. Czas dzielący oryginał od rękopisu jest krótszy niż w ST. Najstarszy rękopis pochodzi z ok. 130r. Przy przepisywaniu ksiąg biblijnych posługiwano się wyłącznie dużymi literami. Nie robiono odstępów i nie używano interpunkcji. Utrudniało to odczytywanie tekstu. Wśród odpisów tekstów NT wyróżniamy: 1. PAPIRUSY. najstarsze znaleziono w suchych piaskach egiptu. Ich liczba to 115. Najstarsze z nich pochodzą z II w po chryst. Papirus P52 (rylanda) zawiera na jednej stronie J 18. 31-33 na drugiej J 18 37-38; P45, 46 i 47 pochodzą z III w znaleziono je w Kairzew 1930r. P45 zawiera fr dziejów i Ewangelii, P46 zaw listy ŚW pawła, P47 zaw Apokalipse; P 66 pochodzi z ok. 200r zawiera 14 rozdz J. 2. KODEKSY. Od IVw zaprzestano pisania na zwojach i zaczęto je ciąć na karty. Potem łączono w formę księgi. Dzielimy je na: manuskuły mamy ich ok. 309 min K Watykański najstarszy grecki rękopis biblii zawierający niemal cały N i ST, powstał ok. 350r w egipcie. K. Synaicki powstał ok. 350r w cezarei w palestynie, zawiera fragmenty ST i cały NT. Z Xw pochodzi 7 rękopisów z których najważniejsze to: k aleksandryjski (A) zawiera partie N i ST i 2 list klemensa; k. Efrema zapisano na nim tekst N i ST i wpisano 9 Pobrano z chomika Mary Anne ks Efrema; k. Bezy zawiera łaciński tekst jana ewangelisty. Minuskułowe pisane małą literą. Znane 2286. Najstarsze z X w. Zawiera NT i większość posiada fragm ewangelii. LEKCJONARZE materiał służący do odtwarzania tekstu biblijnego w którym jest cytowane słowo Boże podawane na Mszy. Wzmianki o lekcjonarzach można znalezć już u Ojców kościoła. Jest ich 2412, mają charakter unicjalny (duże litery o charakt zaokrąglonym) rewizja tekstu to zebranie i pogrupowanie odpisów. Duża liczba wariantów ok. 250 tyś świadczy o tym że tekst na początku nie był traktowany jako monolog w którym nie można zaprowadzać zmian. Uwzględniając to powstały 4 rewizje. 1. Tekst zachodni(D) głównym przedstawicielem kodeks Bezy, stanowi on podstawę przekładów starołacińskich i syryjskich z II w. Odznacza się tendencją do parafrazowania lekcji i harmonizowania miejsc paralelnych. 2. Tekst egipski (H) jest reprezentowany przez najlepsze kodeksy (watykański B, synaicki S, Efrema C) Mankament to to że opuszczono niektóre trudne fragmenty ewangelii. Tekst cezarejski (C) od Cezarei palestyńskiej podobny do egipskiego, głównym tekstem tekst Theta. Tekst antiocheński (K) od dialektu z gr zwany karine. To recenzja z poł IV w z antiochii rozpowszechnił się. Wydania tekstu biblijnego Wydania starego test: 1477r psałterz , 1482 tora, 1485 1486 księgi prorockie. W XX w zasłużonym wydawcą był Kittel. W 1969 rozpoczęto prace nad nowymi opracowaniami (w niemczech) min wydanie krytyczne biblii hebrajskiej. Wydania Nowego Testamentu: 1514 wydanie wzorcowe, 1869 - 1872 wydanie przez Tischendorfa w 2 tomach, wydanie katolickie, wydanie Alanda 1984, wydanie NTG (New testament Greek) zawierające odnośniki do odkryć 1994. Starożytne przekłady biblijne Dopóki izraelici byli u siebie nie trzeba było przekładów do 587 niewola babilońska, wraz z nią proces diaspory i zatarcie się znajomości hebrajskiego. Pojawił się problem tłumaczenia biblii na grecki i aramejski, stąd pierwszy przekład biblii to septuaginta. Septuaginta LXX przekład na jęz grecki powstał na użytek kolonii w aleksandrii. Nazwę zawdzięcza legendzie zgodnie z którą jerozolimski kapłan Eleazar posłał do Aleksandrii 72 mędrców bo było 12 pokoleń izraela, i po 6 z każdego rodu, mieli oni sporządzić przekład pięcioksięgu Mojżesza dla biblioteki w Aleksandrii. Spisali tłumaczenie złotymi literami, mimo że pisali oddzielnie to przekład był ze sobą zgodny. W rzeczywistości żydzi aleksandryjscy chcieli mieć przekład pisma, tłumaczono od III przed do I po chryst, posłużono się tłumacz hebrajskim ale różnym od tego z którego pózniej powstał tekst masorecki. Kiedy kościół zaczął się posługiwać tym tłumaczeniem (Iw) straciło ono znaczenie wśród żydów. Natchnienie septuaginty uczeni zastanawiają się czy autorzy Sept też byli natchnieni, Św Augustyn twierdzi że tak a za nim kościół wschodni. Kościół zachodni nie wypowiedział się w tej kwestii. Natchnienie należało by przyjąć w odniesieniu do tych ksiąg w których hebrajski oryginał zaginął. Inne przekłady na jęz grecki Akwilii ok. 140r, teodocjana ok. 130r, symachusa ok. 200r. HEKSAPLA Orygenesa zestawił tłumaczenia poprzednie w 6 kolumnach hebrajski w transkrypcji greskiej, tłum Akwilli, Teodocjana, Symachusa, septuaginta. To nie tlumaczenie ale zestawienie. Semickie przekłady biblii 1. Od III w przed chr żydzi mówili tylko po aramejsku i nie rozumieli hebrajskiego i dlatego przy czytaniu ktoś tłumaczył na aramejski. TARGUMNY USINE tłumaczenie dowolne. 2. PESITTO tłumaczenie z hebr na syryjski. Przekłady na język łaciński do ok. 250r po chr urzędowym jęż w cesarstwie rzymskim był grecki. Vetus latina starożytne przekazy na łacinę. Dwie grupy: 1. AFRA powstałe w Afryce, są swobodne; 2. ITALE z Włoch zależne od septuaginty. Wulgata przekład Św Hieronima z polecenia papieża Damazago dokonał tłumaczenia na podstawie Vetus latina i kodeksów świeckich. Pierwszy historyczno-egzegetyczny przekład. Po 1500 roku było 100 wydań wulgaty, Od soboru trydenckiego stała się obowiązująca. Można było tłumaczyć z wulgaty na jęz nowożytne. Starano się stworzyć nowy poprawiony tekst, zatwierdził go Jan Paweł II w 1979r. Przekłady na jęz nowożytne 1. trójjęzyczny łacińsko-polsko-niemiecki psałterz floriański XIVw., 2. Psałterz puławski XV w; 3. biblia królowej Zofii XVw 1 0 Pobrano z chomika Mary Anne najstarszy polski; 4. biblia brzeska przekład kalwiński; 5. Leopolity przekład biblii katolickiej; 6. Biblia nieświeska XVI w; 7. biblia gdańska; 8. przekład ks Jakuba Wujka; 9. ks. E. Dąbrowskiego; 10. ks. Seweryna Kowalskiego przekł z Wulgaty. 11. ks Grylewicza; 12. biblia Tysiaclecia wydana na 1000 lecie chrztu Polski; 13. poznańska 19991 1994; 14. lubelska; 14. paulińska; 14. wrocławsko praska. Kanon ksiąg biblijnych . KANON słowo semickie kaneh laska, miernica. Z gr kanon łodyga, pręt znaczenie prosta długa laska. W sensie przenośnym: miara (Ez), prowincja lub teren (2Kor), reguła gramatyczna lub zasada w sztuce, norma moralna (Gal), katalog, spis, od klemensa Aleks ojcowie kościoła zaczęli przypisywać ten termin odnośnie do prawd wiary i obyczajów. Ponieważ krążyły inne pisma aby ludzie wiedzieli które są święte sporządzono kanon Ksiąg świętych które można było odczytać podczas zgromadzeń. Kryterium kanoniczności podane przez kościół nauczanie Chrystusa i apostołów. Uważanie że jakaś księga jest kanoniczna tzn że Chrystus i apostołowie uważali ze jest ona natchniona. Dodatkowe kryteria czytanie księgi podczas nabożeństw, apostolskie pochodzenie księgi, apostoł jest autorem albo treść oparta jest na jego nauczaniu, budująca treść danej księgi. Kanon po raz pierwszy ułożył Filon z Aleksandrii, posłużył się jedynie określeniem tych ksiąg. Od IV w ustalono urzędowy spis pism uznawanych za pochodzące z Bożego Natchnienia i miarodajnych dla wiary. Kanoniczne to takie które uzna kościół. Od XV I w katolicy rozróżniają księgi: 1. protokanononiczne (pierwszorzędne kanoniczne) te w których natchnienie i przynależność do zbioru autentycznych pism nigdy nie wątpiono. 2. deuterokanoniczne (wtórne) te w których w pewnych miejscach wątpiono. Nowy test. List do Hebrajczyków, 2 pawła, Jakuba, 2,3 Jana, Apokalipsa. Stary test Tobiasza, Judyty, Mądrości, Synacha, 1,2 Machabejska, fragm Estery i Daniela. Dla protestantów to apokryfy. Żydzi na synodzie w Jabrze 90 95r po CHryst nie przyjęli do kanonu: Tobiasza, Barucha, Mądrości, Syracha, 1,2 Machabejska. Włączył je kościół katolicki który przyjął ST w formie kanonu aleksandryjskiego (jak septuaginta) Kanon ksiąg ST : w ujęciu żydowskim (podział): tora, proroków, pisma. Tora pięcioksiąg mojżesza; prorocy wcześniejsi, Jozuego, Samuela, królewska; pózniejsi : Izajasz, Jeremiasza, Ezehiela, księgi 12 proroków. Pisma: 5 zwojów Megiddo pieśń nad pieśniami, rut, lamentacji, kocheleta, estery, ......psalmy, Hioba, przysłów, Daniela, Ezdrasza i Nehemiasza, 1,2 kronik. Kanon aleksandryjaki miał inny porządek i większą ilość ksiąg. Przejął go kościół i do dziś uznaje. Kościoły niekatolickie trzymają się kanonu żydowsiego. Kanon chrześcijański Jezus i apostołowie przyjmowali ST jako PŚW. NT cytuje ST. Cytowane są księgi: rut, Ezdrasza, Nehemiasza, Estery, Nehuma, kocheleta, pieśń nad pieśniami. Z drugiej strony w kanonie aleksandryjskim zwoje nie zawarte w kanonie palestyńskim: księga synacha, Mądrości, 1,2 Machabejska, niektóre apokryfy. Ostateczne orzeczenie odnośnie świętości ksiąg cytował sobór trydencki w 1546r. Kanon ksiąg nowego przymierza dzieje formowania ksiąg NT nie są do końca jasne. Pierwszymi zapisanymi zbiorami były listy Św pawła. Potrzebom powstania tych listów było przekazanie wskazówek. Mniej więcej w tym czasie powstały szkice mów i czynów Jezusa i na tych zapisach opierali się autorzy ewangelii. Dwa czynniki zdecydowały o kształcie kanonu w kościele katolickim: 1. Błędna nauka Marcjona porzucił cały ST a z nowego zachował tylko ewangelie łukasza i 10 listów pawłowych. 2. coraz większą ilość apokryfów pisanych przez gnostyków w celu propagowania ich nauki. 1377r po raz pierwszy Atanazy wymienia 27 ksiąg NT jako kanon. APOKRYFY z gr apokryfos ukryty, tajemny. Pierwotnie oznaczał księgę zawierającą wzniosłą ale przeznaczoną do ogólnego użytku naukę. Dziś termin ten oznacza stare utwory które mimo iż noszą imiona postaci biblijnych nigdy nie zostały włączone do kanonu. Protestanci nazywają je księgami pseudoepigraficznymi ks sfałszowane. Z czasem z racji dużego podobieństwa z księgami NT i ST sprawiają wrażenie że są częścią ksiąg kanonicznych. Były pisane z myślą uzupełnienia danych biblijnych a z czasem dla propagowania błędnej nauki. Kościół zabronił ich czytania więc wiele z nich zaginęło. Te 1 1 Pobrano z chomika Mary Anne które są można podzielić na ST i NT. Apokryfy ST księgi: historyczne, dydaktyczne, prorockie. Apokryfy zalicza się do literatury międzytestamentowej jest to okres gdy zakończyło się powstawanie ksiąg ST a nie rozpoczęto pisania NT. Ich liczba nie jest znana ponieważ wiele zaginęło. Charakterystyka i podział apokryfów co do ST dzielimy na: PALESTYCSKIE (jęz aramejski lub hebrajski): Henoh etiopski, ks jubileuszów, testament 12 patriarchów, psalmy salomona, wniebowzięcie mojżesza, męczeństwo izajasza, 4 księga ezdrasza, Syryjska apokalipsa barucha, życie adama i ewy. HELLENISTYCZNE (jęz grecki) żydowskie księgi sybilijskie, 3 księga ezdrasza, modlitwa manassesa, 3 i 4 ks Machabejska, baruen grecki. Nie istnieje oficjalna lista ksiąg apokryficznych tak jak kanonicznych najczęściej kryterium to rodzaj literacki. Henoh etiopski bohaterem jest biblijny Henoch z ks rodzaju, księga ta jest apokalipsą .Jest w niej mowa o przyjściu Syna Człowieczego na Sąd. Księga jubileuszów apokalipsa po hebrajsku. Dzieje świata od stworzenia do wydarzeń na synaju dzieli na jubileusze (okres 49 lat) inna nazwa Mała księga rodzaju bo jest to komentarz. Testament 12 patriarchów księga moralno-mądrościowa lub apokalipsa. Psalmy salomona jest ich 18 ich autorem nie jest salomon. Hellenistyczne: List Erysteasza opowiada jak napisano septuaginte. 3 księga Ezdrasza znajduje się w septuagincie. Kompozycja ksiąg kanonicznych. Modlitwa Manassesa najkrótszy apokryf. Treść Manasses bezbożny został uprowadzony do niewoli babilońskiej i tam ukorzył się przed Bogiem.3 księga Machabejska mówi o antysemityzmie w starożytności. 4 księga machabejska mówi o męczeństwie Eleazara. Nowy testament apokryfy prawie wszystkie powstały w czasach poapostolskich. Nosza nazwe taką jak księgi kanoniczne i powstały w ścisłej z nimi zależności. Ich cechą jest to że chcą uchodzić za księgi NT. yródłem wiedzy o apokryfach są: sme apokryfy, dzieła Ojców kościoła, dokumenty kościoła. Nasilenie ich powstawania to II i III wiek, autorzy są nieznani. Pisane są po grecku i łacinie żadko w innych językach. AGAFA słowa Jezusa nie spisane w Ewangeliach. Krytyka tekstu Powstały błędy zniekształcenia odpisywanego tekstu: PODŚWIADOME: podobieństwo graficzne liter, podobieństwo fonetyczne liter, haplografia gdy z dwóch następujących po sobie liter ktoś przepisał tylko jedną, dyttografia napisanie jednej litery dwa razy. Homoioteleuton )podobne zakończenie), homojarkton gdy kopista przeskoczy wzrokiem od początku jednego do drugiego identycznie zaczynającego się wiersza. Wpływ kontekstu gdy kopista pominął kontekst, Metateza przestawienie kolejności liter, błędne dzielenie słów, stosowanie skrótów. ŚWIADOME: dochodziło do nich z racji dogmatycznych lub etycznych.: używanie skrótów, język nie miał samoglosek wstawianie samogłosek, próby harmonizacji tekstów paralelnych, wprowadzanie do tekstów uwag na marginesie, poprawki egzegetyczne inaczej wyjaśnienie. REGUAY wg których odtwarzano teksty oryginalne.: 1) kryteria wewnętrzne: lectio dificilior lekcja trudniejsza uczeni wybierali słowa trudniejsze, lectio brevior jeśli było kilka wariantów tekstu to wybierano ten krótszy, konijektura w przypisach tekst zniekształcony że nie można go było odczytać, w tych miejscach proponowano wstawiać litery. 2) kryteria zewnętrzne : liczba rękopisów jeśli tekst znajdował się w większej ilości rękopisów to był prawdziwy; wiek rękopisów im kodeks starszy tym bardziej prawdziwy, staranność zapisów im bardziej staranny tym bardziej prawdziwy. Krytyka literackakrytyka literacka zakłada że tekst jest tekstem pewnym. Żeby analizować tekst biblijny potrzebna jest znajomość języków. Teksty mogą reprezentować różne stadia rozwoju języka. Słowa mogły zmienić znaczenie w ciągu wieków. Po wygnaniu , niewoli babilońskiej język hebrajski zaczął zanikać a zastępował go aramejski. Hebrajski obowiązywał tylko w liturgii Pózniej posługiwano się językiem greckim biblijnym różnym od pospolitej greki. W NT ambitne literacko List do Hebrajczyków i list św Pawła. Jęz COINE (pospolity, wspólny). ST najważniejsze rodzaje: 1)poezja psalmy, pieśni , prośby forma opisu nieszczęść; 2)proza zagadki, sagi, legenda, bajki, opowiadania dydaktyczne, dzieła historyczne, formy wyrażania wiery, zbiory ustaw (apodyktyczne obowiązujące, 1 2 Pobrano z chomika Mary Anne kazuistyczne poszcz przypadki.), kodeksy prawne, kodeksy deuteromistyczne, kodeksy świętości. NT rodzaje: Ewangelie, listy (pisma okolicznościowe pisane by pouczyć), monografia historyczna (życie kościoła), apokalipsa, przypowieści, pieśni, genealogie. MITY Bohaterami mitów są bogowie, herosi. Wyróżniamy w micie elementy: związane z kultem, achroniczność, nadprzyrodzoność, operowanie symbolem ,metaforą. Autorzy ST nie przyjęli mitów innych narodów. Można wskazać na ślady jęz mitycznego i koncepcji. Biblia nie przyjęła klasycznej postaci epopei ukazującej 2 plany boski i ludzki. Nie znaczy to że mity są tu obce. Na takie wątki można wskazać np. opowiadanie o Noem, Abrahamie. Odkrycie w biblii rodzajów liter ma konkretny cel: 1) ustalenie konkretnej pierwotnej ustnej formy przekazu. 2) odkrycie wpływów pozabiblijnych. 3) odtworzenie dróg rozwoju Biblii. Za czasów Dawida zostały utrwalone pierwsze wersje Pięcioksięgu Mojżesza. PM to dzieje nar żydowskiego od Abrahama do Mojżesza. Powołanie Abrahama bóg chciał zjednoczyć ludzkość. TRADYCJA DETERONOMISTYCZNA składają się na nią zwyczaje prawne. TRADYCJA P PRISTER KODEKS opowiada dzieje izraela z podkreśleniem szbatu i innych praw, mówi o biblii w sposób antropomorficzny. Z tego połączenia powstał pięcioksiąg. PARALELIZMY zd. Synonimiczne, ANTROPOMORFIZM. IDIOMY Dla analizy PŚW potrzebna jest etymologia wyrazowa. Krytyka historyczna tekstu biblijnego wykrycie takich elem. Które miały by wpływ na autora bieżącego. Adresaci trzeba znać odbiorców, czas i miejsce, znajomość historii biblijnej. Metody badań historycznych 1) historia form zadanie wyodrębnienie rodzajów literackich. 2) historia tradycji przekaz tradycji. 3) historia redakcji uwzględnia etapy powstawania. NOEMATYKA sens PŚW. Sens jest to jakaś myśl lub prawda wyrażona słowami. Wyraz może mieć wiele znaczeń, ale tylko jeden sens. Sens wyr może być dosłowny lub przenośny. Wynika on ze znaczenia jakie poszczególne słowa mają w danym kontekście. Jest to ten sens który autor miał na myśli. Sens dosłowny mówimy o nim gdy jakieś zdanie rozumie się wg podstawowych i pierwotnych znaczeń. Ten sens występuje w przeważającej większości PŚW. Odstąpienie od niego jest możliwe jeśli stwierdzimy że wyrazy w zdaniu nie zostały użyte pierwotnych znaczeniach. Sens przenośny wtedy gdy pojedyncze lub wszystkie wyrazy zostały zest w znaczeniu pochodnym mogły by mieć sens dosłowny ale kontekst na to nie pozwala. Z tym sensem mamy do czynienia w : metaforze przedmiotowi przypisuje się rzeczy jakie z natury jej nie przysługują, alegorii bardziej rozwinięta metafora, ironii, hiperboli wyolbrzymianie cechy jakiegoś przedmiotu. Sens pełniejszy wynika ze słów hagiografa, ale zamierzony przez Boga np. wypełnienie się ST w NT. Sens typiczny (duchowy) łączy się ze ST występuje wówczas gdy osoba rzecz lub wydarzenie ma poza sensem wyrazowym specjalne znaczenie. Osoba rzecz to typ. O sensie typicznym można mówić gdy: typ jest rzeczywisty, gdy istnieje podobieństwo pod pewnym względem, podobieństwo typu i anty typu musi wynikać z postanowienia Bożego. Analiza retoryczna Składa się z 3 elem, mówca, przemówienie, audytorium. Analiza normatywna zbliża się do formy opowiadania, dawania świadectwa. Analiza semiotyczna nie interesuje nas przesłanka tylko tekst. 1 3 Pobrano z chomika Mary Anne