Przedmiot: MIKROEKONOMIA Katedra: Ekonomii Opracowanie: dr hab. Jerzy Telep, dr Krzysztof Kandefer Temat: Konkurencja monopolistyczna Zagadnienia: założenia modelu konkurencji monopolistycznej równowaga w krótkim okresie równowaga w długim okresie porówanianie konkurencji monopolistycznej z konkurencją doskonałą Konsulatacje: dr hab. Jerzy Telep dr Krzysztof Kandefer Literatura: 1. Samuelson P.A., Nordhaus W.D.: Ekonomia 1, Ekonomia 2, PWN, Warszawa 2007. 2. Begg D., Fischer S., Dornbusch: Mikroekonomia, PWN, Warszawa 2007 3. Praca zbiorowa pod red. Romana Milewskiego: Elementarne zagadnienia ekonomii, wyd. 2, PWN, Warszawa 2005. 4. Varian H.R.: Mikroekonomia, PWN, Warszawa 2005. 5. Praca zbiorowa pod red. Romana Milewskiego: Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2007. 6. Praca zbiorowa pod red. Romana Milewskiego: Podstawy ekonomii, ćwiczenia, zadania, problemy, PWN, Warszawa 2006. KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA Jest to taka struktura rynku, w której istnieje duże zróżnicowanie produktu oraz wiele elementów monopolistycznych i wiele elementów konkurencji doskonałej. Struktura ta jest monopolistyczna w tym sensie, że każda firma napotyka opadającą krzywą popytu na swój produkt, oznacza to, że firma posiada pewną siłę rynkową, ponieważ więcej ustala cenę swojego produktu niż akceptuje cenę rynkową. Struktura taka ma cechy konkurencji doskonałej w tym sesje, że musi konkurować z innymi o pozyskanie konsumentów, zarówno jeśli chodzi o cenę jak i rodzaj sprzedawanego produktu. Przykładem konkurencji monopolistycznej tzn. takiej struktury, która ma cechy i konkurencji i monopolu, jest branża, w której istnieje wiele firm wytwarzających podobne, ale nie identyczne produkty np. przemysł wyrobów bezalkoholowych. Porównanie różnych form konkurencji Liczba producentów i Stopień Metody konkurencji Rodzaj konkurencji stopień zróżnicowania Przykłady rynków kontroli handlowej produktów cen Niektóre rynki płodów rolnych (ziemniaki, pszenica, Sprzedaż na Konkurencja " liczni producenci buraki), zorganizowanym żaden doskonała Układy scalone, rynku lub na " identyczne produkty Złoto, giełdach Akcje Konkurencja niedoskonała " liczni producenci lub sprzedawcy Pasta do zębów, Konkurencja przy Podręczniki, " produkty 1. Konkurencja pomocy jakości, Zeszyty, znaczący zróżnicowane monopolistyczna reklamy; ceny Długopisy, będące bliskimi administrowane Handel detaliczny substytutami Rynek usług telefonii komórkowej i stacjonarnej, Przemysł " nieliczni producenci samochodowy, " niewielkie 2. Oligopol Przemysł wyrobów znaczący zróżnicowanie /Duopol/ tytoniowych, produktów Rynek pasażerskich przewozów lotniczych, Rynek międzynarodowych firm kurierskich " jedyny producent Reklama i tworzenie Niektóre usługi tzw. stosunków " jedyny produkt nie Monopol pełny ogromny posiadający bliskich publiczne (układów) społecznych substytutów Założenia budowy konkurencji monopolistycznej produkty są bliskimi substytutami ale nie są identyczne i odznaczają się cechami, których nie posiadają inne produkty, a cechy te czynią je bardziej atrakcyjnymi dla większej liczby odbiorców. istnieje dość duża swoboda wchodzenia na rynek i opuszczania go. jest wielu sprzedających i kupujących. Liczba firm w konkurencji monopolistycznej jest dosyć duża ale nie aż tak duża jak w konkurencji doskonałej. Przyjmuje się, że każda firma w konkurencji monopolistycznej dostarcza od 1% do 10% całego zaopatrzenia rynku (może być od 10 do 100 firm). w ustalaniu cen i ilości towaru dostarczający na rynek sprzedający nie biorą zazwyczaj pod uwagę cen i ilości towarów dostarczanych przez konkurentów. istnieje doskonała informacja o rynku. Jest to taka struktura rynku przy której spełnione są jednocześnie wszystkie poniższe warunki: 1. Stosunkowo duża liczba sprzedających i kupujących: _ mały udział w rynku pojedynczej firmy, _ ograniczony wpływ na cenę produktu, _ brak korzyści z kooperacji z innymi firmami. 2. Zróżnicowanie produktów i istnienie bliskich substytutów: _ możliwość konkurowania ceną (w ograniczonym stopniu), _ możliwość konkurencji pozacenowej (np. reklama, jakość, marka). 3. Niewielkie i równe dla wszystkich bariery wejścia i wyjścia : _ brak możliwości zyskownej kooperacji np. zmowy cenowej. 4. Duża przejrzystość rynku i dostęp do informacji. Konkurencja monopolistyczna " Podobieństwa do konkurencji doskonałej: istnienie wielu małych firm oraz swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi. " Różnice od konkurencji doskonałej: każde z przedsiębiorstw ma do czynienia z opadającą krzywą popytu. Produkty różnych firm tworzących daną gałąz są bowiem mniej lub bardziej zindywidualizowane i zróżnicowane. Cechy konkurencji monopolistycznej: Wchodzenie na rynek nowych konkurentów powoduje przesuwanie się krzywej popytu w lewo. Popyt całkowity gałęzi dzieli się na coraz większą liczbę konkurentów. Nowych konkurentów przybywa aż do momentu kiedy krzywa popytu jest styczna do krzywej kosztów przeciętnych. Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji monopolistycznej nie produkuje przy minimalnych kosztach przeciętnych nadwyżka zdolności produkcyjnej Produkując więcej można obniżyć koszty przeciętne utarg całkowity niższy od kosztów całkowitych, ze względu na konieczność obniżenia ceny. Cena jest wyższa od kosztu krańcowego przedsiębiorstwu opłaca się sprzedać więcej, ale po dotychczasowej cenie. Sprzedaż po dotychczasowej cenie większej ilości wyrobów może być wynikiem: zabrania klientów konkurencji namówieniem klientów do większych zakupów (zwiększeniem popytu całej gałęzi). Dochodzenie do równowagi na rynku konkurencji monopolistycznej: W długim okresie konkurencja między istniejącymi producentami oraz możliwość pojawienia się nowych konkurentów eliminują możliwość osiągania zysku nadzwyczajnego. Przy optymalnej skali produkcji (MR = MC) następuje zrównanie utargu przeciętnego z kosztem przeciętnym (AR=P=AC). Jest to tzw. równowaga w punkcie styczności: MC AC P D MR Q W konkurencji monopolistycznej głównym sposobem walki jest różnicowanie produktu (a nie konkurencja cenowa). Możliwość wpływu przedsiębiorstwa na krzywą popytu reklama oraz różnicowanie jakości przesunięcie krzywej popytu w prawo Producenci wytwarzają i sprzedają produkty zróżnicowane pod względem jakości, opakowania i marki Dzięki promocji, reklamie i różnicowaniu produktów starają się przechwycić popyt skierowany na produkty konkurentów Wyższa cena i mniejsza oferta rekompensowana przez zróżnicowanie oferty większe możliwości zaspokojenia zróżnicowanych potrzeb kupujących Konkurencja monopolistyczna w długim okresie Bariery broniące wejścia na rynek mogą być pokonane rynek zostanie podzielony między większą liczbę producentów krzywa popytu przesunie się w dół i stanie bardziej elastyczna Równowaga długookresowa zostanie osiągnięta kiedy krzywa popytu firmy stanie się styczna do krzywej długookresowego kosztu przeciętnego firmy /zysk = 0/ Ważne uwagi dotyczące konkurencji monopolistycznej 1. Wchodzenie na rynek nowych konkurentów powoduje przesuwanie się krzywej popyty w lewo. Wynika to z faktu, że popyt całkowity gałęzi dzieli się na coraz większą liczbę konkurentów. Nowych konkurentów przybywa aż do momentu kiedy krzywa popytu jest styczna do krzywej kosztów przeciętnych. 2. Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji monopolistycznej nie produkuje przy minimalnych kosztach przeciętnych. Ma ono nadwyżkę zdolności produkcyjnej. 3. Produkując więcej mogłoby obniżyć koszty przeciętne, jednak jego utarg całkowity byłby wtedy niższy od kosztów całkowitych, ze względu na konieczność obniżenia ceny. 4. Ponieważ cena jest wyższa od kosztu krańcowego, więc przedsiębiorstwu opłaca się sprzedać więcej, ale po dotychczasowej cenie. Sprzedaż po dotychczasowej cenie większej ilości wyrobów może być wynikiem: zabrania konkurencji klientów namówieniem klientów do większych zakupów (zwiększeniem popytu całej gałęzi). Obszary decyzyjne przedsiębiorstw Wolna konkurencja ile produkować Monopol ile produkować po jakiej cenie sprzedawać Konkurencja monopolistyczna ile produkować po jakiej cenie sprzedawać jak różnicować dany produkt wobec podobnych produktów innych firm Przykłady rynków, na których możemy mieć do czynienia z konkurencją monopolistyczną: " Lekarstwa o tym samym składzie konkurujące ze sobą m.in. opakowaniem, reklamą, marką (np. środki przeciwbólowe) " Sklepy warzywne " Stacje benzynowe " Usługi fryzjerskie Różnicowanie, doskonalenie produktów. Reklama Przedsiębiorstwo w strukturze konkurencji monopolistycznej nie będącej konkurencją w dziedzinie cen musi w celu zwiększania zysków, dążyć o zwiększania utargów przez wzrost zbytu i rozszerzenie możliwo ci podnoszenia ceny towarów. Można tego dokonać w wyniku doskonalenia produktu oraz jego różnicowania. Zróżnicowanie produktu w ramach danej gałęzi ma miejsce wówczas, gdy producent wytwarza produkt, którego cechy charakterystyczne odróżniają go od innych produktów, powstających w tej gałęzi i bardziej odpowiadają wymaganiom danej grupy odbiorców. Zjawisko zróżnicowania (dywersyfikacji produktu) polega na tym, że każda firma próbuje odróżnić swój produkt od produktów innych firm w gałęzi. Im bardziej firma jest skuteczna w poczynaniach odróżniających jej produkt od produktów innych firm, tym większa jest jej siła monopolistyczna, tzn. mniej elastyczna (bardziej stroma) jest krzywa popytu na dany produkt. Dzięki odmienno ci swojego produktu od spotykanych na rynku roduktów konkurencyjnych i stworzeniu na ten produkt bardziej nieelastycznego popytu, zwiększa się zapotrzebowanie na ten produkt, a zatem istnieją większe możliwości podniesienia jego ceny, bez obawy o znaczne zmniejszenie utargu. Doskonalenie produktów przez ich różnicowanie umożliwia zwiększenie produkcji i podnoszenie cen. Jest głównym zródłem postępu technicznego w gospodarce wolnorynkowej, w wyniku którego osiągamy doskonalsze produkty i większą wydajność pracy, przez co zapewnia się rozwój gospodarczy. Drugą obok różnicowania produktów działalności przedsiębiorstw w strukturze konkurencji monopolistycznej jest działalność reklamowa. Reklama jest to promowanie przez firmę swoich towarów w celu zwiększenia liczby ich nabywców. Polega na informowaniu o istnieniu i miejscach zakupu produktu, zwłaszcza nowego oraz podkreśleniu jego atrakcyjności w celu wywołania korzystnych dla firmy zmian w preferencjach (gustach) odbiorców. Reklama i jej koszty stanowią cechę konkurencji niedoskonałej. W warunkach konkurencji doskonałej reklama jest zbędna, ponieważ produkt jest jednorodny i stanowi doskonały substytut innego, bez względu na to, od którego z licznych producentów pochodzi. Zróżnicowanie produktów stwarza potrzebę i konieczność ich promocji. Reklama rozpoczęta przez jedną firmę skłania do takiej działalności pozostałe firmy, ponieważ w przeciwnym razie utarg promującego swe wyroby przedsiębiorcy wzrastałby bardzo szybko, kosztem wyraznie zmniejszającego się utargu firm, które tej działalności nie podjęły. Koszty reklamy zaliczają się do kosztów sprzedaży, które można podzielić na; krańcowe koszty sprzedaży przeciętne koszty sprzedaży Są to koszty bardzo duże. W wyniku wydatków na reklamę znacznie zwiększają się też przychody. Wyznaczenie optymalnej ich wielkości polega na porównywaniu wydatków krańcowych na reklamę ze zwiększonym w jej wyniku utargiem krańcowym. Następstwem reklamy jest przesunięcie krzywej popytu w prawo w górę, co powoduje wzrost utargu krańcowego i przeciętnego. Wzrastają jednocześnie koszty przeciętne i koszty krańcowe. Aby wyznaczyć optymalne nakłady na reklamę i zmaksymalizować zysk należy doprowadzić do wyrównania kosztów krańcowych z uwzględnieniem kosztów reklamy z utargiem krańcowym, uzyskanym w wyniku tej reklamy.