(8) Pomoc psychologiczna osobom ciezko chorym i umierajacym
2012-12-16 Zdrowie i życie człowieka jako wartość nadrzędna Życie jest dobrem najwyższym (Powszechna deklaracja praw człowieka z 1948 r.) art. 25 Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej KIM WY JESTEŚCIE zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne MY BYLIŚMY świadczenia socjalne, oraz prawo do ubezpieczenia na CZYM MY JESTEŚMY wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, WY BDZIECIE" wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w inny sposób od niego niezależny. Matka i dziecko mają prawo do specjalnej opieki i pomocy. Wszystkie dzieci, zarówno małżeńskie jak i pozamałżeńskie, korzystają z jednakowej ochrony społecznej. Kodeks etyki lekarskiej przyrzeczenie lekarskie Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej (1991) Przyjmuję z szacunkiem i wdzięcznością dla moich Mistrzów nadany mi tytuł lekarza i w pełni świadomy związanych z nim obowiązków przyrzekam: art.19 ust. 1 Pacjent ma prawo do: obowiązki te sumiennie spełniać; świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu; wiedzy medycznej, a w sytuacji ograniczonych możliwości według najlepszej mej wiedzy przeciwdziałać cierpieniu i zapobiegać chorobom, a udzielenia odpowiednich świadczeń - do korzystania z chorym nieść pomoc bez żadnych różnic, takich jak: rasa, religia, narodowość, rzetelnej, opartej na kryteriach medycznych procedury poglądy polityczne, stan majątkowy i inne, mając na celu wyłącznie ich dobro i ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń; okazując należny im szacunek; informacji o swoim stanie zdrowia; nie nadużywać ich zaufania i dochować tajemnicy lekarskiej nawet po śmierci wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń chorego; zdrowotnych lub ich odmowy, po uzyskaniu odpowiedniej strzec godności stanu lekarskiego i niczym jej nie splamić, a do kolegów lekarzy informacji; odnosić się z należną im życzliwością, nie podważając zaufania do nich, jednak intymności i poszanowania godności w czasie udzielania postępując bezstronnie i mając na względzie dobro chorych; świadczeń zdrowotnych; stale poszerzać swą wiedzę lekarską i podawać do wiadomości świata lekarskiego umierania w spokoju i godności. wszystko to, co uda mi się wynalezć i udoskonalić. Przyrzekam to uroczyście! Kodeks etyki lekarskiej Kodeks etyki lekarskiej Poszanowanie praw pacjenta Poszanowanie praw pacjenta Art. 13. Art. 12. 1. Obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta 1. Lekarz powinien życzliwie i kulturalnie do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji traktować pacjentów, szanując ich godność dotyczących jego zdrowia. osobistą, prawo do intymności i prywatności. 2. Informacja udzielona pacjentowi powinna być sformułowana w sposób dla niego zrozumiały. 2. Relacje między pacjentem, a lekarzem 3. Lekarz powinien poinformować pacjenta o stopniu powinny opierać się na ich wzajemnym ewentualnego ryzyka zabiegów diagnostycznych zaufaniu; dlatego pacjent powinien mieć i leczniczych, i spodziewanych korzyściach związanych prawo do wyboru lekarza. z wykonywaniem tych zabiegów, a także o możliwościach zastosowania innego postępowania medycznego. 1 2012-12-16 Kodeks etyki lekarskiej Kodeks etyki lekarskiej Poszanowanie praw pacjenta Poszanowanie praw pacjenta Art. 15. Art. 16. 1. Postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze 1. Lekarz może nie informować pacjenta o stanie jego wymaga zgody pacjenta. Jeżeli pacjent nie jest zdolny do zdrowia bądz świadomego wyrażenia zgody, powinien ją wyrazić jego o leczeniu, jeśli pacjent wyraża takie życzenie. przedstawiciel ustawowy lub osoba faktycznie opiekująca się pacjentem. Informowanie rodziny lub innych osób powinno być 2. W przypadku osoby niepełnoletniej lekarz powinien uzgodnione z chorym. starać się uzyskać także jej zgodę, o ile jest ona zdolna do 2. W przypadku chorego nieprzytomnego lekarz może świadomego wyrażenia tej zgody. udzielić dla dobra chorego, niezbędnych informacji 3. Wszczęcie postępowania diagnostycznego, leczniczego osobie, co do której jest przekonany, że działa ona i zapobiegawczego bez zgody pacjenta może być w interesie chorego. dopuszczone tylko wyjątkowo w szczególnych przypadkach zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób. Kodeks etyki lekarskiej Kodeks etyki lekarskiej Poszanowanie praw pacjenta Poszanowanie praw pacjenta Art. 17. Art. 19. W razie niepomyślnej dla chorego prognozy lekarz Chory w trakcie leczenia ma prawo do korzystania powinien poinformować chorego o niej z taktem z opieki rodziny lub przyjaciół a także do i ostrożnością. kontaktów z duchownym. Wiadomość o rozpoznaniu i złym rokowaniu może Lekarz powinien odnosić się ze zrozumieniem nie zostać choremu przekazana tylko w przypadku, do osób bliskich choremu wyrażających wobec jeśli lekarz jest głęboko przekonany, iż jej ujawnienie lekarza obawy o zdrowie i życie chorego. spowoduje bardzo poważne cierpienie chorego lub inne niekorzystne dla zdrowia następstwa; jednak na wyrazne żądanie pacjenta lekarz powinien udzielić pełnej informacji. Kodeks etyki lekarskiej Tajemnica Kodeks etyki lekarskiej Tajemnica lekarska lekarska Art. 23. Art. 25. Zwolnienie z zachowania tajemnicy Lekarz ma obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej może nastąpić: lekarskiej. Tajemnicą są objęte wiadomości gdy pacjent wyrazi na to zgodę, o pacjencie i jego otoczeniu uzyskane przez jeśli zachowanie tajemnicy w sposób istotny lekarza w związku z wykonywanymi czynnościami zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta lub innych zawodowymi. Śmierć chorego nie zwalnia od osób, oraz obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej. jeśli zobowiązują do tego przepisy prawa. 2 2012-12-16 Kodeks etyki lekarskiej pomoc Kodeks etyki lekarskiej pomoc chorym w stanach terminalnych chorym w stanach terminalnych Art. 30. Art. 32. Lekarz powinien dołożyć wszelkich starań, 1. W stanach terminalnych lekarz nie ma aby zapewnić choremu humanitarną opiekę obowiązku podejmowania i prowadzenia terminalną i godne warunki umierania. reanimacji lub uporczywej terapii Lekarz winien do końca łagodzić cierpienia i stosowania środków nadzwyczajnych. chorych w stanach terminalnych 2. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy i utrzymywać, w miarę możliwości, jakość do lekarza i jest związana z oceną szans kończącego się życia. leczniczych. A psycholog? Psycholog w kontakcie z chorym i umierającym pacjentem powinien go przede wszystkim: uważnie słuchać nie dawać mu obietnic bez pokrycia nie pocieszać go w sposób zdawkowy nie mówić mu, jak ma postępować, ani jakich dokonać wyborów Transplantacja Transplantacja przeszczepianie to metoda leczenia, polegająca na dawców dawców wyrównywaniu ubytku w organizmie martwych martwych człowieka przez operacyjne przeniesienie: Pobieranie Pobieranie tkanki np. skóry, szpiku kostnego narządów od: narządów od: dawców dawców narządu np. nerki, wątroby żywych żywych lub umieszczenie w jego organizmie martwego substratu (sztuczna zastawka serca) 3 2012-12-16 Pobieranie narządów od dawców Transplantacja martwych Napotyka się tu na problem zgody, który zazwyczaj rozwiązuje się na 3 sposoby: dawców dawców pełna swoboda podjęcia decyzji przez potencjalnego dawcę (czy po śmierci można jego ciało wykorzystać martwych martwych do pobierania narządów?) zgoda za życia Pobieranie Pobieranie zgoda domniemana eksplantacja jest możliwa, jeśli za swojego życia potencjalny dawca nie wyraził narządów od: narządów od: sprzeciwu przeciwko pobraniu narządów z jego dawców dawców organizmu po jego śmierci zgoda medyczna o pobraniu narządów decydują żywych żywych wyłącznie względy medyczne, a nie wola dawcy, czy rodziny Ustawa transplantacyjna, 1995 Art. 5. 1. Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok Art. 9. 1. Pobranie komórek, tkanek lub narządów do ludzkich w celu ich przeszczepienia można dokonać, jeżeli osoba przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu zasada zgody trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu domniemanej (śmierci mózgu). Art. 6. 1. Sprzeciw wyraża się w formie: Rozpoznanie śmierci mózgu opiera się na stwierdzeniu 1) wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów na pobranie nieodwracalnej utraty jego funkcji. Postępowanie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich; kwalifikacyjne jest dwuetapowe. 2) oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny Etap I: wysunięcie podejrzenia śmierci pnia mózgu. podpis; Etap II: wykonanie badań potwierdzających śmierci pnia 3) oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej mózgowego. dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzonego. Spełnienie wszystkich wymogów etapu I warunkuje przejście można cofnąć sprzeciw w każdym czasie i miejscu w formie do etapu II. pisemnej lub ustnej poprzez oświadczenie złożone w obecności co najmniej 2 świadków Etap I obejmuje dokonanie u chorych Etap I obejmuje dokonanie u chorych następujących stwierdzeń i wykluczeń: następujących stwierdzeń i wykluczeń: 2. Wykluczenia: 1. Stwierdzenia: chorych zatrutych i pod wpływem niektórych środków chory jest w śpiączce, farmakologicznych (narkotyki, neuroleptyki, środki sztucznie wentylowany, nasenne, usypiające, zwiotczające mięśnie poprzecznie rozpoznano przyczynę śpiączki, prążkowane), w stanie hipotermii wywołanej przyczynami wykazano strukturalne uszkodzenie mózgu, zewnętrznymi, z zaburzeniami metabolicznymi uszkodzenie strukturalne mózgu jest i endokrynologicznymi, nieodwracalne wobec wyczerpania możliwości z drgawkami, terapeutycznych i upływu czasu. noworodki donoszone poniżej 7 dnia życia. 4 2012-12-16 Ustawa transplantacyjna Etap II obejmuje& 2-krotne wykonanie przez ordynatora oddziału/kliniki w odstępach 3- Nakłada obowiązek sprawdzenia, czy zmarły godzinnych następujących badań potwierdzających: nieobecność odruchów pniowych, figuruje w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów bezdech. Badanie odruchów pniowych wykazuje Nie nakłada obowiązku prowadzenia brak reakcji zrenic na światło, rozmowy z rodziną zmarłego w celu brak odruchu rogówkowego, uzyskania od niej zgody na pobranie narządu brak ruchów gałek ocznych spontanicznych, brak ruchów gałek ocznych przy próbie kalorycznej, Prowadzenie takich rozmów wynika brak jakichkolwiek reakcji ruchowych na bodziec bólowy w zakresie unerwienia nerwów czaszkowych, ze względów moralnych, a nie prawnych brak odruchów wymiotnych i kaszlowych, brak odruchu oczno-mózgowego. Badanie bezdechu wykazuje brak reaktywności ośrodka oddechowego. Transplantacja Transplantacja Religia katolicka nie zabrania, a wręcz sprzyja idei oddawania narządów po śmierci Jan Paweł II dawców dawców wskazywał, że oddanie własnych narządów po śmierci jest wyrazem miłości blizniego martwych martwych Zagrożenia moralne związane z pobieraniem Pobieranie Pobieranie narządów od dawców martwych narządów od: narządów od: niebezpieczeństwo świadomego przyspieszenia czyjejś dawców dawców śmierci przez lekarza, aby uzyskać potrzebny narząd żywych żywych rodzina biorcy może modlić się o znalezienie dawcy, a więc aby ktoś umarł Komórki, tkanki lub narządy mogą być pobierane od żywego dawcy w celu przeszczepienia innej osobie, przy zachowaniu następujących warunków: 1) pobranie następuje na rzecz krewnego w linii prostej, 3) kandydat na dawcę został przed wyrażeniem zgody rodzeństwa, osoby przysposobionej lub małżonka oraz szczegółowo, pisemnie poinformowany o: na rzecz innej osoby, jeżeli uzasadniają to szczególne rodzaju zabiegu, względy osobiste; nie dotyczy to jednak pobierania ryzyku związanym z tym zabiegiem, szpiku kostnego, tkanek czy krwi, które można pobrać dających się przewidzieć następstwach dla jego stanu na rzecz osób obcych zdrowia w przyszłości 2) pobranie zostało poprzedzone niezbędnymi badaniami lekarskimi ustalającymi, czy ryzyko przez lekarza wykonującego zabieg oraz przez innego zabiegu nie wykracza poza przewidywane granice lekarza niebiorącego bezpośredniego udziału w dopuszczalne dla tego rodzaju zabiegów i nie pobieraniu i przeszczepieniu komórek, tkanek lub upośledzi w istotny sposób stanu zdrowia dawcy narządu; 5 2012-12-16 4) kandydat na dawcę ma pełną zdolność do czynności 6) kandydat na biorcę został poinformowany o ryzyku prawnych i wyraził dobrowolnie przed lekarzem pisemną związanym z zabiegiem pobrania komórek, tkanek lub zgodę na pobranie komórek, tkanek lub narządu w celu ich narządu oraz o możliwych następstwach pobrania dla przeszczepienia określonemu biorcy; wymóg określenia stanu zdrowia dawcy, biorcy przeszczepu nie dotyczy pobrania szpiku lub innej a także wyraził zgodę na przyjęcie komórek, tkanek regenerującej się komórki i tkanki; lub narządu od tego dawcy; 5) kandydat na dawcę został przed wyrażeniem zgody wymóg wyrażenia zgody na przyjęcie przeszczepu od uprzedzony o skutkach dla biorcy wynikających z określonego dawcy nie dotyczy szpiku lub innych wycofania zgody na pobranie komórek, tkanek lub regenerujących się komórek i tkanek. narządu, związanych z ostatnią fazą przygotowania biorcy do dokonania ich przeszczepienia; Problemy etyczne - dobro Problemy etyczne Tyrania daru darowany organ może się stać dużym Biorca otrzymuje Dawna otrzymuje brzemieniem dla sumienia biorcy, czyli silnym od dawcy dobro od biorcy dobro poczuciem obowiązku odwdzięczenia się dawcy fizyczne moralne i jednocześnie dużym poczuciem niemożności odwzajemnienia się za ten dar zdrowie, życie świadomość, że Może nie dojść do takiej sytuacji, gdy między dawcą jego akt donacji i biorcą istnieje silna więz emocjonalna wynikająca np. uratował komuś z więzi rodzinnych lub przyjacielskich wtedy dar może jeszcze umocnić te więzi życie lub zdrowie Problemy etyczne U biorcy może pojawić się problem z Zło fizyczne Dobro tym, że z jego powodu drugi człowiek dawcy moralne dawcy został okaleczony, a dawca faktycznie doświadcza zła fizycznego w postaci okaleczenia Dobro Zł0 moralne fizyczne biorcy biorcy 6 2012-12-16 Problemy moralne Lekarz jest współtwórcą zła fizycznego u dawcy (okalecza) i dobra fizycznego u biorcy (ratuje życie) Biorcą jest dziecko silna presja społeczna wobec rodziców/rodzeństwa, aby zostali dawcami należy dbać o swobodę wyrażenia zgody, nie wolno ich piętnować za odmowę!!!!!!!!! Granice wolności dysponowania swoim zdrowiem i życiem: Stanowisko liberalistyczne ciało jest własnością człowieka i może z nim zrobić co chce Problem komercjalizacji ludzkich narządów (Art. 21 Konwencji bioetycznej z 1996r. ciało ludzkie lub jego część nie mogą stanowić zródła zysku) Ból Cierpienie Nie ma wyraznego umiejscowienia w ciele Ma charakter cielesny Jest kategorią ogólną i abstrakcyjną Jest umiejscowiony w określonym miejscu naszego Dotyczy ciała i psychiki człowieka systemu wartości i ciała planów na przyszłość Uzmysławia naszą bezsilność, biedę, niedostatek, Może nie wiązać się z fizycznym bólem spadek sił, starzenie się Victor Frankl (psychologia egzystencjalna) Jest ostrzeżeniem dla organizmu człowiek uczy się znosić cierpienie i dzięki temu nabywa zdolności, wzrasta i dojrzewa oraz osiąga wewnętrzną Jest przypomnieniem o naszej śmiertelności wolność; cierpienie jest wpisane w ludzką egzystencję, żyjemy bowiem tez dlatego, żeby cierpieć bez cierpienia nie byłoby radości Cierpienie Jest wyrazem bezsilności człowieka Nie da się go uśmierzyć środkami farmakologicznymi, można je przeżyć całym sobą emocjonalnie i poznawczo Bez przeżycia trudnych emocji każde kolejne traumatyczne zdarzenie będzie wywoływało większe cierpienie błędem psychologicznym jest spowodowanie za wszelką cenę, aby człowiek stał się osobą radosną, szczęśliwą 7 2012-12-16 Hospicjum Karta Hospicjum (1992) 1. W hospicjum jest stosowane leczenie objawowe Specjalistyczny ośrodek opiekuńczy nad nastawione na usunięcie lub ograniczenie przykrych ludzmi umierającymi, którego zadaniem symptomów somatycznych (wymioty, zaparcia, jest zapewnić komfort i godność w obliczu duszność, ból itd.) oraz trudności psychiczne umierania i śmierci (osamotnienie, bezradność, lęk przed umieraniem, bólem, o los najbliższych) Hospicjum nawiązuje do symboliki, Czas na rozmowę o umieraniu że umieranie jest podróżą i wędrówką, Inicjatywa powinna wyjść od chorego w której ostatnim przystankiem dla Aagodzenie bólu umierającego jest troskliwa opieka i stworzenie warunków umierania Karta Hospicjum (1992) Karta Hospicjum (1992) 2. Chorego należy traktować podmiotowo jako osobę, 3. Rodzina powinna być aktywnie włączona do opieki a nie jednostkę chorobową nad chorym pozwala oswoić się ze śmiercią Prawo do podtrzymywania nadziei 4. Opieka powinna być objęta rodzina w czasie choroby, Prawo do stałej opieki i pielęgnacji śmierci i po śmierci Prawo do umierania w prawdzie o stanie zdrowia, 5. Śmierć powinna być godna pełne przeżywanie Prawo do uwolnienia od bólu ostatnich dni Prawo do uszanowania ciała po śmierci 6. Opieka hospicyjna powinna mieć charakter ciągły towarzyszenie choremu aż do końca 7. Personel hospicjum ma być dostępny w każdej chwili dla umierającego i jego rodziny Karta Hospicjum (1992) Człowiek powinien umierać w otoczeniu miłości, akceptacji i nadziei okazywanych przez rodzinę i personel hospicjum 8 2012-12-16 Zasady etyczne w opiece Zasady etyczne w opiece nad umierającymi nad umierającymi Wczuć się w stan psychiczny umierającego i starać Czynności pielęgnacyjne wykonywać szczególnie się go zrozumieć. troskliwie. Nie dopuścić do rozmyślań chorego o przyczynach Nieść ulgę w cierpieniach somatycznych swego krytycznego stanu. szczególnie bólu. Kontrolować swoje postępowanie wobec chorego. Czuwać przy chorym umierającym stwarzając atmosferę serdeczności. Zachować rytm codziennych czynności pielęgnacyjnych, aby chory nie odniósł wrażenia, Wykonywanymi czynnościami i zachowaniem że został już skreślony". dajmy odczuć choremu, że cały czas przy nim jesteśmy. I etap - nie przyjęcie prawdy przez pacjenta i osobę towarzyszącą Poznanie przez chorego rozpoznania to wyrok wywołujący wstrząs psychiczny. Elisabeth Kubler Ross Chory reaguje zaprzeczeniem i iluzją dobrego samopoczucia. wyryte na ścianach obozu w Majdanku Pojawiają się myśli i wypowiedzi Mnie nie może motyle odczytane jako symbol uwolnienia od cierpienia, spotkać coś podobnego, to nie dotyczy mnie, to ciężaru trosk niemożliwe .... Reakcja ta pomaga uśmierzyć doznany wstrząs i jest typowa dla osób, które o chorobie dowiedziały się nagle, nie były przygotowane na takie rozpoznanie. II etap - wzburzenie emocjonalne, I etap izolacja uczuciowa bunt Pojawia się izolacja uczuciowa To okres, w którym chory nie dopuszcza do siebie prawdy. Chory o swoim zdrowiu, chorobie, śmierci, nieśmiertelności rozmawia tak jakby jego to nie Targany jest falą zmiennych uczuć, wpada w złość, dotyczyła. gniew Staje z boku swojego przeznaczenia. Stawiane pytanie dlaczego właśnie mnie musiało się to przytrafić" należy traktować jako uczucie cierpienia, Podobny wstrząs psychiczny udziela się jego bliskim. udręki, strachu. Nie sposób znalezć na to pytanie odpowiedzi. 9 2012-12-16 III etap - przetarg o życie IV etap - przygnębienie, nadzieja Zawodzą metafizyczne targi. To dla chorego czas nadziei, że za ofiarowanie siebie Chory zaczyna rozumieć swój stan. całego Bogu odroczy ostateczny kres. Rodzi się nadzieja i zwątpienie. Chce odroczyć wyrok o ważne wydarzenie w rodzinie, Nadzieja nie jest wynikiem poprawy stanu zdrowia, ale chociaż o jeden dzień. przechodzeniem życia w śmierć. To najbardziej przejmujący z okresów umierania, Pozostaje rozpacz przybierająca postać depresji.. odbywa się bowiem w ciszy myśli, a transakcji Depresja może objawiać się dwojako: dokonuje się z SIAAMI WYŻSZYMI". odczuciem poniesionej straty, bezradności, niemożności Jest to walka o nadzieję, krzyk o nadzieję, której nie powrotu do zdrowia, bezsilnością, ma. poczuciem zagrożenia życia, żalem za utratą bliskich, żalem za utraconym światem. Żegnając się ze światem chory przygotowuje się do przyjścia śmierci. V etap - pogodzenie się z rzeczywistością i pożegnanie Chory pogodzony ze swoim losem czuje się zmęczony i słaby. Gotowy jest do przyjęcia śmierci, wolny od rozpaczy, rezygnacji, bezradności, gniewu. Krąg jego zainteresowań światem zewnętrznym zawęża się. Bardziej skoncentrowany jest na tu i teraz". Zbliżająca się śmierć nie jest już silnym stresorem. Na ograniczenia wynikające z choroby reaguje słabo. Niektórzy chorzy odczuwają silną potrzebę mówienia, planowania, wyrażania ostatniej woli, co do uroczystości pogrzebowej, miejsca pochówku, pomnika. Na tym etapie bardzo dużego wsparcia potrzebują bliscy chorego. Karta Praw Człowieka Umierającego Karta Praw Człowieka Umierającego wg A. Barbus wg A. Barbus 1. Mam prawo do traktowania mnie jak człowieka 5. Mam prawo do uczestnictwa w podejmowaniu aż do śmierci. decyzji dotyczących opieki nade mną. 2. Mam prawo do zachowania nadziei bez względu 6. Mam prawo oczekiwać ciągłej lekarskiej i na zmiany jakim może ona podlegać. pielęgniarskiej uwagi, nawet wówczas, gdy cele lecznicze" będą musiały być zastąpione celami 3. Mam prawo do opieki osób, które potrafią pielęgnacyjnymi". zachować nadzieję bez względu na zmiany, jakim mogłaby ona podlegać. 7. Mam prawo do umierania w odosobnieniu (ale nie samotnie). 4. Mam prawo do wyrażania uczuć i emocji związanych ze zbliżającą się śmiercią w swój 8. Mam prawo do uwolnienia od bólu. własny sposób. 10 2012-12-16 Karta Praw Człowieka Umierającego Karta Praw Człowieka Umierającego wg A. Barbus wg A. Barbus 14. Mam prawo do poszerzenia moich przeżyć 9. Mam prawo do rzetelnych odpowiedzi na moje religijnych i duchowych oraz do dyskusji o nich pytania. bez względu na to, co myślą inni. 10. Mam prawo nie być oszukiwanym. 15. Mam prawo oczekiwać, że po śmierci będzie 11. Mam prawo do wspomagania mojej rodziny uszanowana świętość ciała ludzkiego. i wspomagania mnie przez nią w 16. Mam prawo do opieki ze strony ludzi zaakceptowaniu mojej śmierci. spolegliwych, wrażliwych, z przygotowaniem 12. Mam prawo do umierania w spokoju i godności. zawodowym, którzy będą starali się zrozumieć moje potrzeby i będą w stanie znalezć choć 13. Mam prawo do zachowania własnej tożsamości odrobinę zadowolenia z tego, że pomogli mi i swobody moich decyzji, które mogą być stanąć twarzą w twarz ze śmiercią. sprzeczne z przekonaniami innych. 11