6 IV Aksjologia i teleologia wychowania Podstawy pedagogiki


Pedagogika ogólna
Część IV. Aksjologia i teleologia wychowania
PODSTAWY PEDAGOGIKI
IV. AKSJOLOGIA I TELEOLOGIA WYCHOWANIA
1. Wyjaśnienia terminologiczne
2. Od koncepcji wartości do koncepcji wychowania
3.  Godność  szczególną wartością
w wychowaniu
4. Strategie wychowania do wartości
5. Wartości podstawą norm wychowania
6. Cele wychowania, ich rodzaje i funkcje
7. Zasady i normy wychowania
8. Podstawowe zagrożenia dla wartości i celów
wychowania
1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE
AKSJOLOGIA
Axios  mający wartość
To:
filozoficzna nauka o wartościach, zajmująca się:
naturą wartości,
kryteriami wartościowania
i sprawą wartości najwyższych (summum bonum),
a także określona teoria wartości.
1
Pedagogika ogólna
1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE
AKSJOLOGIA PEDAGOGICZNA
Lesław Pytka:
 w aksjologii pedagogicznej chodzi o sformułowanie i
uzasadnienie (lub przynajmniej usprawiedliwienie) określonych
zbiorów czy raczej systemów wartości składających się na
określony standard etyczny, zwany najczęściej ideałem
pedagogicznym, z którego wyprowadza się tzw. nadrzędne i
etapowe cele wychowania (ew. kształcenia) .
Cele
Ideał
System wartości
wychowa
pedagogiczny
nia
1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE
WARTOŚĆ
Pojawia się w j. polskim od połowy XVII w.
Wcześniej posługiwano się słowem  dobro
Słownik języka polskiego (1968): wartość to,  ile coś jest
warte; cecha przedmiotu, materiału, znaczenie, ważność .
W. Tatarkiewicz: niezmiernie trudno zdefiniować  wartość
Własność rzeczy
Własność dodatnia bądz ujemna
Własność rozumiana szeroko (filozoficznie) lub wąsko
(gospodarczo)
Ogólnie, wg U. Schrade:  wartość  podstawowa kategoria
aksjologii, oznaczająca wszystko, co cenne i godne
pożądania, co stanowi cel ludzkich dążeń
Różne hierarchie wartości
1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE
" To, co cenne `"/= to, co wartościowe?
" Nie sposób zmusić do wartości  PODPROWADZAĆ
" Urzeczywistniać w.  stwarzać warunki, w których owa
wartość może się pojawić w realnym kształcie w życiu
człowieka
Doświadczenie Potrzeba obiektywizacji
wartości wartości
Strona subiektywna Strona obiektywna
2
Pedagogika ogólna
1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE
1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE
TELEOLOGIA
Teleos  cel
Teleologia wychowania:
określa zasady stanowienia ideałów i celów
wychowania, bada ich współzależności i warunki
wcielania w praktykę
1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE
Antropologia Aksjologia Teleologia
3
Pedagogika ogólna
1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE
U.
Ostrowska
S. Hessen
B.
Nawroczyński
B.
Suchodolski
S. Kunowski
J.
Kostkiewicz
Z.
Mysłakowski
2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI
WYCHOWANIA
I.
wartości
Edukacja
" Materializm
" Fizykalizm
" Reizm
Konsekwencje pedagogiczne:
BIOLOGIZM PEDAGOGICZNY
TECHNIZYZM WYCHOWAWCZY
2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI
WYCHOWANIA
II.
wartości
wartości
Edukacja
" Wartości  akty psychiczne
" Brak ponadindywidualnego
obowiązywania wartości
Konsekwencje pedagogiczne:
" Filozofia: nominalizm, radykalizm
"  ODWARTOŚCIOWANIE
neopozytywistyczny
WARTOŚCI
" Wartości można opisać ale nie
" SUBIEKTYWIZM
mają one mocy wartościowania!!!
WARTOŚCIOWANIA
" ZAMKNICIE WARTOŚCI DO
SFERY INDYWIDUALNEJ  ale
czy tak nie jest?
4
Pedagogika ogólna
2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI
WYCHOWANIA
III.
wartości
Edukacja
Konsekwencje pedagogiczne:
" Wartości istnieją obiektywnie ale są
zrelatywizowane do człowieka i jego
"  ODWARTOŚCIOWANIE
sytuacji życiowej (historycznej)
WARTOŚCI
" Akcent na warunki zewnętrze
"  DEMOKRATYZACJA WARTOŚCI
" Akcent na opis a nie na wartościowanie:
co było dobre/złe dla różnych grup ludzi
2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI
WYCHOWANIA
IV.
wysokość
grubość
Edukacja
wartości
" Wartości istnieją obiektywnie tak jak inne
rzeczy
Konsekwencje
pedagogiczne: " Odrzucenie ontycznej różności wartości od
świata rzeczy
" ZGODA WYCHOWAWCZA
" Wartości to szczególne cechy przedmiotu,
NA ISTNIENIE RÓŻNYCH
tak jak inne cechy fizyczne czy biologiczne
WARTOŚCI (CECH
" Wartość = właściwość
OSOBY)
2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI
WYCHOWANIA
ANTROPOSFERA
V.
Edukacja
wartości
" Wartości są obiektywne,
niezrelatywizowane do świata i czymś
swoistym
Konsekwencje pedagogiczne:
" WAAŚCIWE ZNACZENIE AKSJOLOGII
" Wartości nie dają się sprowadzić do
" WARTOŚCI = WARTOŚCI
własności fizycznych, czy psychicznych ale
" ZAJMUJ WAŻNE I WYJTKOWE
są  zakotwiczone w tym, co istnieje
MIEJSCE W WYCHOWANIU
obiektywnie
5
Pedagogika ogólna
2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI
WYCHOWANIA
VI.
wartości
Edukacja
" Wartości są w świecie realnym ale są
również istotnościami idealnymi
" Podział świata na: realny i idealny
" Przewaga tego, co idealne nad tym, co
Konsekwencje pedagogiczne:
realne (lub odwrotnie)
" ROZBICIE RZECZYWISTOŚCI
(np. na świat realny i wirtualny:
paralelne życie)
2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI
WYCHOWANIA
VII.
wartości
Edukacja
" Wartości są istotnościami wyłącznie
idealnymi
" Rzeczywistość realna nie odgrywa żadnego
znaczenia
Konsekwencje pedagogiczne:
" WARTOŚCI S NIEOSIGALNE
" WYCHOWANIE DO WARTOŚCI NIE MA SENSU
3.  GODNOŚĆ  SZCZEGÓLN WARTOŚCI
W WYCHOWANIU
Czym jest godność?
Kowalski nareszcie otrzymał godne siebie
stanowisko.
Za męstwo w kampanii wojennej otrzymał godność
majora.
Przepraszam, jak pana godność?
Nie pozwalała mu na to jego godność.
Z trudnością, lecz osiągnęliśmy zgodę.
Niegodziwy władca.
Jej słowa ugodziły mnie w samo serce.
Godnie przeżyć życie.
Jak to zrobić bez utraty godności?
6
Pedagogika ogólna
3.  GODNOŚĆ  SZCZEGÓLN WARTOŚCI
W WYCHOWANIU
osobista
osobowościowa
osobowa
3.  GODNOŚĆ  SZCZEGÓLN WARTOŚCI
W WYCHOWANIU
Godność osobista  wartość jaką jednostka
uzyskuje zazwyczaj wchodząc w relacje
społeczne. Wymiar psychosocjologiczny.
Godność osobowościowa  oparta o stosunek
człowieka do siebie samego. Poczucie wartości
władnej. Wymiar psychologiczny.
Godność osobowa  wartość człowieka jako
bytu i stworzenia. Wymiar metafizyczny.
3.  GODNOŚĆ  SZCZEGÓLN WARTOŚCI
W WYCHOWANIU
Godność metafizyczna (ontyczna)
To, co święte w człowieku;
To, co bezapelacyjnie ważne;
 Iskra Boża
Gravissimum educationis:  Wszyscy ludzie
jakiejkolwiek rasy, stanu i wieku mają jako
cieszący się godnością osoby nienaruszalne prawo
do wychowania &  . (p. 1)
7
GODNOŚĆ
Pedagogika ogólna
3.  GODNOŚĆ  SZCZEGÓLN WARTOŚCI
W WYCHOWANIU
Konsekwencje wychowawcze
rozpoznanie
Godność
osobowa
podporządkowanie
3.  GODNOŚĆ  SZCZEGÓLN
WARTOŚCI W WYCHOWANIU
Wnioski:
1.  Wychowanie winno się opierać nie tyle na informowaniu lub
formowaniu drugiej osoby, co na pokazywaniu, naprowadzaniu i
unaocznianiu wychowankowi godności osobowej. Tylko tyle i aż
tyle .
2.  Tylko człowiek wychowuje człowieka  K. Twardowski
3. Istotą wychowania jest samowychowanie: wychowanek  sam
musi okryć wartość godności i rozpoznać jej obligującą do
działania moc .
4. Wychowawca  może jedynie pomóc wychowankowi w tej
drodze .
5. Człowiek (dobrze) wychowany   to ktoś zdolny do odkrywania
tego, co ważne w człowieku i dla człowieka oraz do
postępowania zgodnie z tym szczególnym poznaniem .
6. Metoda wychowawcza  ŚWIADECTWO   godność osobową
 ja najlepiej ukazywać przez odniesienie do  ty lub do osoby
trzeciej. Tylko metoda świadectwa doprowadza do
doświadczenia godności .
4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI
Etapy procesu internacjonalizacji wartości:
informacja transformacja zaangażowanie inkluzja dynamizacja
8
Pedagogika ogólna
4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI
1. Nie można mówić o procesie wychowania
bez wartości
2. Ważne jest, by troskliwie, świadomie, właściwie
i w sposób uzasadniony wybierać wartości, które
chcemy kształtować u wychowanka
Strategie wychowania do wartości:
dysonansu
stymulacyjna
świadectwa
4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI
Strategia
dysonansu
Ideały, cele,
wartości
4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI
Strategia
stymulacyjna
Własny system
wartości
9
Pedagogika ogólna
4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI
Strategia
świadectwa
Mechanizm identyfikacji
Personalny symbol
wartości
4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI
Strategia
świadectwa
 Nie ma nic ważniejszego dla rozwoju osobowości
niż zetknięcie się z człowiekiem naprawdę
wielkim  R. Guardini
 Każdy powinien spotkać w życiu człowieka
wielkiego formatu  R. Guardini
 Współczesny świat nie potrzebuje nauczycieli ale
świadków a jeśli nauczycieli, to takich, którzy
będą świadkami  Paweł VI
5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA
co dla mnie
a co bardziej
lepsze?
wartościowe?
10
Pedagogika ogólna
5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA
w.
najwyższa
Wartość najniższa
5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA
WSKAyNIKI RANGI WARTOŚCI:
1. wartość jest tym wyższa,
im trwalsza
2. wartość jest tym wyższa, im mniej musi być
 dzielona , aby wielu mogło w niej mieć swój
udział
3. wartość jest tym wyższa, im głębsze
zadowolenie związane jest z jej odczuwaniem
5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA
Ale:
Uczeń zdolny ale przeciętnych możliwościach
intelektualnych:
motywować do pracy czy wprost przedstawić mu granice
rozwoju?
Drobna, jednorazowa kradzież:
sprawiedliwie ukarać czy litościwie wybaczyć?
Ogólnie: gdy realizacja jednej wartości utrudnia
(uniemożliwia) realizację innej
Porównywanie wartości do skali
11
Wysokość wartości
Pedagogika ogólna
5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA
Dwie próby rozwiązania problemu:
Roman Ingarden (1893-1970)
Wysokość bezwzględna wartości
Wysokość względna wartości
Nicolai Hartmann (1882-1950)
Porządek wysokości wartości
Porządek mocy wartości
5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA
Wartości wysokie: Wartości mocne:
" Wspaniałomyślność " Sprawiedliwość
" Poświęcenie " Uczciwość
" Dzielność " Poszanowanie życia
" Heroizm " Troska o życie
" Miłosierdzie " Szacunek wobec
rodziców
" szlachetność
5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA
WARTOŚCI NAJWYŻSZE = WARTOŚCI
NAJSAABSZE
WARTOŚCI NAJMOCNIEJSZE = WARTOŚCI
NAJNIŻSZE
MOC WARTOŚCI
12
WYSOKOŚĆ WARTOŚCI
Pedagogika ogólna
5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA
Rozróżnienie dwóch wymiarów hierarchii wartości
ma istotne znaczenie dla możliwości formułowania norm
w pedagogice!
Musisz być
Nie bądz tchórzem! Bądz odważny!
bohaterem !
Wnioski:
Normy wysokie elitarne zalecenia
Normy mocne egalitarne nakazy
6. CELE WYCHOWANIA, ICH RODZAJE I FUNKCJE
W. Okoń:
 pożądane i oczekiwane zmiany, jakie pod wpływem
respektowania odpowiednich metod, środków i
warunków kształtują się w osobowości wychowanka
w postaci poglądów, postaw, nawyków oraz innych
cech osobowości
H. Muszyński:
 stany rzeczy, których osiągnięcie przez zabiegi
wychowawcze jest postulowane
6. CELE WYCHOWANIA, ICH RODZAJE I FUNKCJE
Rodzaje celów (wg B. Suchodolskiego):
bliskie dalekie
konkretne abstrakcyjne
rzeczywiste
szybka długi proces
realizacja realizacji
deklarowane
 fragmentary-  życiowa siła
zacja życia nośna
13
Pedagogika ogólna
6. CELE WYCHOWANIA, ICH RODZAJE I FUNKCJE
ideał wychowania jako cel: wzór osobowy jako cel:
zawsze pozytywny może być pozytywny i
negatywny
służy wychowankowi
służy wychowawcy
realne istnienie
płaszczyzna teoretyczna
angażuje sferę
angażuje sferę
emocjonalno-wolitywną
intelektualną wychowawcy
wychowanka
6. CELE WYCHOWANIA, ICH RODZAJE I FUNKCJE
FUNCJE CELÓW WYCHOWANIA:
stanowią punkt odniesienia
w wychowaniu
mają znaczenie regulacyjne
organizują treści, metody i formy
funkcja koordynująca
funkcja prospektywna
zapewniają trwanie wartości
7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA
 wszelka powinność musi być ufundowana w
wartościach, tzn. tylko wartości powinny lub nie
powinny zaistnieć M. Scheler
 pewien moment powinności należy już do istoty
wartości N. Hartmann
MOMENT AKSJOLOGICZNY
WARTOŚĆ POWINNOŚĆ
14
Pedagogika ogólna
7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA
Zasady to:
Pewne normy ogólne odnoszące się nie do
konkretnego faktu wychowawczego, lecz do
wszystkich faktów i składników procesu
wychowania.
Normy trwałe regulujące w sposób względnie
stabilny tok postępowania wychowawczego
Normy przeznaczone wyłącznie dla wychowawcy
realizującego celowo zorganizowany proces
wychowania
7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA
I. Normy II. Normy
aksjologiczne teleologiczne
1. zasady 1. dot. wzmocnienia
operacyjne pozytywnego
2. zasady 2. dot. wzmocnienia
kierunkowe negatywnego
3. zasady naczelne 3. dot. prewencji
7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA
I. 1. Zasady operacyjne:
poszanowania godności wychowanka
odwoływania się do doświadczeń wychowanka
stopniowania wymagań wychowawczych
konsekwencji wymagań wychowawczych
dyscyplinowania zachowań wychowanka
15
Pedagogika ogólna
7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA
I. 2. Zasady kierunkowe:
indywidualizacji oddziaływań wychowawczych
kształtowania środowiska wychowawczego
nauczania wychowującego
integracji oddziaływań wychowawczych
aktywizowania wychowanka do samowychowania
7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA
I. 3. Zasada naczelna:
wychowania
perspektywicznego
7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA
16
Pedagogika ogólna
7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA
II. 1. Zasady dot. stosowania środków
wzmocnienia pozytywnego:
1. zasada motywowania wychowanka
2. zasada sukcesu
1. wychowanek nie działa jedynie dla nagród
2. wychowanek zdobywa właściwą motywację
3. wychowanek jest niezależny od dobrej woli i
upodobań wychowawcy
4. zapobiega się ingerencji woli innych osób w życie
wychowanka
7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA
II. 2. Zasady dot. stosowania środków wzmocnienia
negatywnego:
1. zasada naprawienia wszystkiego:
1. ukarany powinien wiedzieć za co został ukarany
2. kara powinna być odpowiednia do błędów
3. kara powinna być sprawiedliwa
4. kara powinna być związana z przekonaniem o
możliwości naprawienia wszystkiego
2. zasada konkretnych następstw:
1. naturalnych konsekwencji
2. logicznych konsekwencji
3. rzeczowych konsekwencji
8. PODSTAWOWE ZAGROŻENIA DLA WARTOŚCI
I CELÓW WYCHOWANIA
1. Zagrożenie ze strony pozytywistycznej
koncepcji nauki
17
Pedagogika ogólna
8. PODSTAWOWE ZAGROŻENIA DLA WARTOŚCI
I CELÓW WYCHOWANIA
2. Zagrożenie ze strony humanistycznej
koncepcji nauki
8. PODSTAWOWE ZAGROŻENIA DLA WARTOŚCI
I CELÓW WYCHOWANIA
3. Kryzys współczesnej filozofii wartości
Odejście od badań ontologii wartości  filozofia pokantowska
Zaliczanie problematyki aksjologicznej do problemów
pozornych  egzystencjalizm, pozytywizm
8. PODSTAWOWE ZAGROŻENIA DLA WARTOŚCI
I CELÓW WYCHOWANIA
4. Zagrożenie indyferentyzmu (kryzys człowieka)
Postawy człowieka
Ucieczka w przeszłość
Postawa krytycznej
refleksji nad
Obojętność
wartościami
i rezygnacja z myślenia
18
Pedagogika ogólna
8. PODSTAWOWE ZAGROŻENIA DLA WARTOŚCI
I CELÓW WYCHOWANIA
4 .  Ślepnięcie na wartości
Warunki życia
Związki między wartościami
Zmienność świadomości aksjologicznej
 często traktuje się ją jako dowody zmienności i
subiektywności wartości. Jest to jednak nieporozumienie
polegające na przypisaniu zmienności przedmiotowi
poznawania, czyli samemu światu wartości, podczas gdy
faktyczne zmiany zachodzą w sposobie jego
doświadczenia
U. Morszczyńska
Dziękuję za uwagę
19


Wyszukiwarka