4 wizulaność jako przedmiot badań


Wizualność
jako przedmiot
badań
kulturoznawczych
1. Audiowizualność jako kategoria poznawcza kultury
lð Kultura współczesna jest w dużym stopniu ksztaÅ‚towana poprzez media audiowizualne, które wpÅ‚ywajÄ…
na jej specyfikÄ™.
lð Obrazy pochodzÄ…ce z mediów audiowizualnych nawet poprzedzajÄ… i antycypujÄ… wydarzenia realne,
tworząc rodzaj hiperrealności.
lð PrzyjÄ™cie tego zaÅ‚ożenia powoduje, że w diagnozach niektórych teoretyków kultury współczesnej np.
Nicholasa Mirzoeffa, daje się odnalezć stwierdzenia mówiące o tym, że rzeczywistość jest niczym
 obraz filmowy , tak,  obrazowo , niemal fikcyjnie możemy ją postrzegać:
lð Mirzoeff pisze:
 Po wydarzeniach z 11 września [& ] terroryzm jest kinem. Wizualny dramat wydarzeń w Nowym Jorku
rozgrywał się jak gdyby był wyreżyserowany dla kina. Trafiony został największy z możliwych celów za
pomocą możliwie najbardziej wybuchowych środków, po to, by wytworzyć maksymalny efekt na
widzach. Na poziomie symbolicznym katastrofa była wynikiem oddziaływania dwóch dominujących
symboli triumfu nowoczesności nad ograniczeniami ciała i przestrzeni  samolotu i drapacza chmur.
Właśnie dlatego ten scenariusz miał sens dla widzów, ponieważ wszyscyśmy go już wcześniej widzieli
[w kinie]. Wielu naocznych światków, próbując zwerbalizować potworność tego, się wówczas
wydarzyło, używało w swoich relacjach metafory kina
N. Mirzoeff, Podmiot kultury wizualnej, Poznań 2006, s. 255.
Tendencje rozwoju kultury audiowizualnej:
A. od reprodukcji mechanicznej do symulacji komputerowej
B. od rzeczywistości realnej do rzeczywistości wirtualnej
C. od przestrzeni publicznej do przestrzeni prywatnej
D. od globalizacji do pluralizacji
A. od reprodukcji mechanicznej do symulacji komputerowej
lð To przemiany zwiÄ…zane z technologicznym zapleczem sÅ‚użącym do tworzenia obrazów we współczesnej kulturze.
Reprodukcja mechaniczna odpowiada za powstanie obrazu analogowego a symulacja cyfrowa za powstanie obrazu
cyfrowego. Inna nazwa tej tendencji mogła by brzmieć: od obrazu analogowego do obrazu cyfrowego albo
od mimesis (odbicie rzeczywistości) do simulacrum (gdzie nie są konieczne odpowiedniki w rzeczywistości)
lð Pojawienie siÄ™ możliwoÅ›ci technicznej reprodukcji spowodowaÅ‚o, że koncepcja obrazu w kulturze zostaÅ‚a
połączona z poznaniem zmysłowym, w którym naczelną rolę przypisano mechanizmowi widzenia. Od tej pory
kształtuje się postawa, która zakłada, że poznanie przebiega od form wizualnych, poprzez budowanie modeli
teoretycznych, aż do prób zrozumienia konceptualnych konstrukcji mentalnych.
lð Ta postawa przesadza o tym, że paradygmat wizualnoÅ›ci może kierować naszym sposobem myÅ›lenia o
rzeczywistości.
lð IstotÄ™ tego procesu trafnie uchwyciÅ‚ Walter Benjamin, piszÄ…c, że:  Wraz z wynalazkiem fotografii, po raz
pierwszy w procesie reprodukowania obrazu, nastąpiło uwolnienie ręki od najważniejszych zadań artystycznych.
Przypadły one już tylko oku, zespolonemu z obiektywem. [& ] reprodukcja środkami technicznymi okazuje się
bardziej samodzielna wobec oryginału niż manualna. Na przykład w fotografii może ona wydobyć aspekty
oryginału, dostępne jedynie, dającej się ustawić i dowolnie zmieniającej punkt widzenia, soczewce, a nieuchwytne
dla ludzkiego oka, lub za pomocą pewnych technologii, jak powiększenie czy tzw. ruch zwolniony, utrwalić obrazy,
które siłą rzeczy wymykają się optyce naturalnej .
lð Symulacja komputerowa jest odpowiedzialna za pojawienie siÄ™ obrazów cyfrowych, które zrywajÄ… z odwiecznÄ…
tradycją reprezentacji, ale paradoksalnie techniki cyfrowe mogą prowadzić też do popularyzacji zjawiska
reprezentacji (popularność kamer/aparatów cyfrowych / czy portali społecznościowych, gdzie chętnie dzielimy
się naszą rejestracją otaczającej nas rzeczywistości).
B. od rzeczywistości realnej do rzeczywistości wirtualnej
lð Dynamiczny rozwój technologii audiowizualnych, a w szczególnoÅ›ci Internetu, dogÅ‚Ä™bnie
przeobraziły przestrzenie naszych doświadczeń. Obecnie żyjemy w świecie obnażonym przez
media;
lð W rezultacie rozwoju technologii uksztaÅ‚towaÅ‚a siÄ™ nowa sfera rzeczywistoÅ›ci, gdzie trudno
jest ustalić granicę pomiędzy sferą życia wirtualną, medialną a rzeczywistością realną.
lð Obecnie granica ta nie ma cech trwaÅ‚oÅ›ci czy niezmiennoÅ›ci, staÅ‚a siÄ™ procesem, w ramach
którego obserwujemy ciągłą wymianę jakości, przesunięcia i przemieszczenia pozycji, zmianę
wartości znaczeń. Jest ona ze względu na swój proces mentalny, nieuchwytna granicą, swoistym
fenomenem nomadycznym, przenoszącym i przeobrażającym się zawsze wraz z nami się zawsze
wraz z nami, który stale nam towarzyszy.
lð Å»ycie współczesnego czÅ‚owieka rozgrywa siÄ™ obecnie w hybrydycznej  miÄ™dzy-przestrzeni
rozpościera się między rzeczywistością wirtualną a rzeczywistością realną; w żadnej z tych sfer
nie przebywamy już na stałe, ale płynnie przenosimy się z jednej do drugiej;
C. od przestrzeni publicznej do przestrzeni prywatnej
lð Ta sfera  miÄ™dzy-przestrzeni wydaje siÄ™ obecnie bardzo istotna. JednoczeÅ›nie sfera ta przestaje
 być granicą (miejscem oddzielenia zjawisk), a staje się miejscem spotkania, tymczasowej
styczności, przechodzenia jednego w drugie i przestrzenią kształtowania się nowych jakości. We
współczesnej kulturze  miejsce , integralnie związane z przestrzenią, zmieniło swój charakter, a
jego konstytutywną cechą staje się  bycie między w tzw.  między-przestrzeni .
lð Opisane zjawisko w przejrzysty sposób komentuje Ewa Rewers piszÄ…c, że:  Przyimek  miÄ™dzy
stał się jednak w jeszcze większym stopniu słowem-kluczem w analizach kultury ponowoczesnej,
ulubionym ujęciem relacji między izolowanymi dotychczas zjawiskami i procesami, i to nie tylko
relacji przestrzennych oraz czasowych.
lð Postmodernistyczna retoryka  pomiÄ™dzy zaczęła najpierw przeksztaÅ‚cać siÄ™ w nowy styl
pisania i myślenia, pózniej w postmodernistyczną manierę.
lð To próba rozdzielania /lub Å‚Ä…czenia znaczeÅ„ przestrzeni prywatnej i przestrzeni publicznej, trudno
definitywnie uznać je za odrębne, łatwiej za nową przestrzeń  pomiędzy
D. od globalizacji do pluralizacji
lð to badanie statusu rzeczywistoÅ›ci zmediatyzowanej, którÄ… kiedyÅ› okreÅ›lano głównie jako:
masową, globalną, dziś coraz częściej zaczyna się określać  pluralistyczną
lð Pluralizm  czyli inaczej zwielokrotnienie, skutkuje np. prezentowaniem tej samej
informacji na kilka różnych sposobów
lð ponieważ cechÄ… kultury współczesnej jest eklektyzm i różnorodność, a nie
homogenizacja;
lð przejÅ›ciu od globalizacji do pluralizacji odpowiada również opozycja miÄ™dzy tradycyjnymi
mediami audiowizualnymi (np. biernie oglÄ…danÄ… telewizjÄ…) a multimediami
interaktywnymi, gdzie docenia się różnorodność, a nie masowość
2. Audiowizualność jako cecha dominująca współczesnej kultury
Kultura współczesna jest w dużym stopniu kształtowana przez media
audiowizualne. Dzieje się tak z następujących powodów:
lð audiowizualne doÅ›wiadczenie kulturowe zostaÅ‚o uprzywilejowane w stosunku
do doświadczeń werbalnych, uczestnicy kultury współczesnej nastawieni są
na scalanie informacji audialnych i wizualnych w jedną znaczeniową całość -
wzrost znaczenia komunikacji niewerbalnej i mowy ciała (ważny jest nie tylko
język, ale i gest, wygląd)
lð audiowizualna percepcja ukierunkowuje postrzeganie Å›wiata, orientacjÄ™ w
otoczeniu i narzuca odbiorcom dominujący sposób rozumienia kultury;
lð rozwój techniki zmierza w kierunku audiowizualnoÅ›ci, która staÅ‚a siÄ™
podstawową cechą multimedialnych systemów komputerowych, opartych na
dzwięku i obrazie cyfrowym;
lð oddziaÅ‚ywanie mediów audiowizualnych objęło również strukturÄ™ spoÅ‚ecznÄ…,
ujawniając się dobitnie w rozwoju społeczeństwa konsumpcji, ekranów,
spektaklu
3. Audiowizualność jako nowa praktyka komunikacyjna
lð komunikacja spoÅ‚eczna jest zdominowana przez przekazy oparte na technikach rejestrujÄ…co-
odtwarzających audiowizualne aspekty rzeczywistości oraz zachowań ludzkich;
lð nowy typ komunikacji zmienia i utrwala sposoby przedstawienia czÅ‚owieka, jego relacji z
innymi, ze światem rzeczy i światem natury; spaja wymiary audialne i wizualne, aspekty
werbalne i niewerbalne;
lð komunikacja wizualna jest również zdominowana przez przekazy audiowizualne, które
sytuują się w centrum kultury, ustanawiają własne kryteria, hierarchie, zasady i preferencje
tworząc układ odniesienia dla innych dziedzin komunikacji społecznej i przekształcają
świadomość komunikujących się uczestników kultury;
lð repertuar spoÅ‚ecznych praktyk komunikacyjnych jest oparty na rozwoju audiowizualnoÅ›ci 
powstajÄ… nowe praktyki zwiÄ…zane przede wszystkim z wynalazkami technicznymi i
rozwojem nowych sposób przekazywania przedmiotów kulturowych;
lð spoÅ‚eczne aspekty interakcji ujawniajÄ… siÄ™ obecnie w formie (audio)wizualnych spektakli,
które obywają się w sferze publicznej.
Co staje się przedmiotem badań nad kulturą
audiowizualnÄ… (visual culture studies)?
lð BiorÄ…c za punkt wyjÅ›cia koncepcje visual culture studies możemy przyjąć, że przedmiotem badaÅ„ nad
kulturą audiowizualną jest przede wszystkim  zdarzenie wizualne (visual event), którym będziemy
określać konkretne wydarzenie odbywające się w przestrzeni publicznej przy udziale technologii, w
których generowanie znaczenia odbywa się za pomocą mediów wizualnych;
lð Konsument poszukuje w  zdarzeniu wizualnym informacji, znaczenia albo przyjemnoÅ›ci, uzyskiwanych
dzięki narzędziom i wizualnym technologiom, czyli konkretnym obiektom, przedmiotom patrzenia, jak i
środkom służącym do ich prezentacji: najczęściej są to media wizualne począwszy od fresków i obrazów
olejnych, poprzez fotografię, film, wideo, telewizję, aż po multimedia cyfrowe oraz Internet - to definicja
Nicholasa Mirzoeffa.
lð Ważnym aspektem  zdarzenia wizualnego jest problematyka widzenia. Mirzoeff podkreÅ›la, że istota
tego zjawiska polega na interakcji wizualnego znaku i technologii, która umożliwia i podtrzymuje ten znak,
z aktywną postawą widza. Mirzoeff proponuje swego rodzaju strategiczną reinterpretację historii mediów
wizualnych, rozumianych jako pewien całościowy fenomen, a nie w rozwój pojedynczych mediów (sztuk
wizualnych, filmu, wideo, telewizji).
lð Teoria semiotyczna zostaje tutaj odczytana w duchu tezy gÅ‚oszÄ…cej, że  podczas gdy jeden rodzaj
reprezentacji rzeczywistości traci podstawy, w jego miejsce pojawia się inny, bez potrzeby eliminacji tego
pierwszego . W tym sensie rozwój współczesnej  kultury audiowizualnej przejawia swego rodzaju
zmienność w procesie historycznym, co pozwala na budowanie tego rodzaju konkluzji teoretycznych.
Zakres badań nad kulturą audiowizualną
Badania nad kulturą audiowizualną możemy podzielić na kilka grup: filozoficzne
aspekty kultury audiowizualnej (filozofia mediów), społeczne aspekty (socjologia
mediów), psychologiczne (psychologia mediów) antropologiczne (antropologia
mediów):
lð Filozoficzne aspekty  status obrazu, kryzys reprezentacji, symulacja rzeczywistoÅ›ci; w
tym:
lð Epistemologiczne aspekty  problematyka widzenia i poznawczego oddziaÅ‚ywania
mediów  media jako przedłużenia zmysłów człowieka służących poznaniu świata;
lð Socjologiczne aspekty  globalizacja, pluralizm, nomadyczność, ideologia, determinizm
technologiczny, społeczne reprezentacje  tożsamości społeczne, społeczne metafory
funkcjonowania mediów audiowizualnych: społeczeństwo ekranów, społeczeństwo
konsumpcyjne, społeczeństwo nadzoru, społeczeństwo spektaklu;
lð Psychologiczne aspekty  przemoc ikoniczna, problematyka tożsamoÅ›ci, feminizm i
kulturowa tożsamość płci  gender studies;
lð Antropologiczne aspekty  perfomatywizm (kultura jako performance  zdarzenie
społeczne), tekstualność (kultura jako tekst), spektakularność (kultura jako spektakl).
Perspektywy teoretyczne: zwrot obrazowy
lð Dynamiczny rozwój mediów wizualnych: filmu, wideo, telewizji, animacji
komputerowej, Internetu i rzeczywistości wirtualnej wyznacza obecnie kilka obszarów
rozwoju refleksji nad współczesną kulturą.
lð Jednym z nich jest spoÅ‚eczna problematyka obrazów uzyskiwanych za pomocÄ… wyżej
wymienionych mediów, która znajduje się obecnie w centrum zainteresowania takich
dziedzin wiedzy, jak socjologia wizualna i antropologia obrazu.
lð Opisana sytuacja jest konsekwencjÄ… rozwoju interdyscyplinarnej  teorii obrazu
i wkraczania jej w zakres nauk humanistycznych. Dla niektórych teoretyków jest to
ewidentny przejaw  zwrotu obrazowego .
lð Ten punkt widzenia prezentuje np. W. J. Thomas Mitchell, u którego obraz
urasta do rangi systemu znakowego,
lð Uznaje on, że  zwrot obrazowy doprowadziÅ‚ do rozwoju badaÅ„ nad kulturÄ… wizualnÄ…
(visual culture studies), które powstały na skrzyżowaniu interdyscyplinarnej refleksji
studiów kulturowych (cultural studies) i postmodernistycznej historii sztuki (visual
studies).
Geneza studiów nad kulturą wizualną
lð Studia nad kulturÄ… wizualnÄ… powstaÅ‚y dziÄ™ki popularnoÅ›ci i rozwojowi postmodernistycznych badaÅ„ nad
historią sztuki. Wielu badaczy podkreśla taką właśnie genezę omawianej dziedziny wiedzy.
lð Jednak za rozwój studiów nad kulturÄ… wizualnÄ… w równym stopniu odpowiedzialne sÄ… przemiany, które
nastąpiły w zakresie brytyjskich studiów kulturowych i miały znaczący wpływ na obszarze refleksji
podejmującej zagadnienia kultury tworzonej za pośrednictwem mediów.
lð Ponadto warto wspomnieć o niemieckiej myÅ›li antropologicznej, gdzie podobnie pojawia siÄ™ odwoÅ‚anie do
zwrotu obrazowego, a właściwie w wersji niemieckiej  zwrotu ikonicznego , które to refleksje weszły w
skład szerszej  nauki o obrazie
lð Studia nad kulturÄ… wizualnÄ… dziÅ› stajÄ… siÄ™ jednÄ… z najbardziej burzliwie rozwijajÄ…cych siÄ™ dziedzin wiedzy
o obrazach i różnych aspektach ich funkcjonowania w kontekście kulturowym. Badania te zostały
zainicjowane już w latach 60-tych i osiągnęły dużą popularność na przełomie lat 80-tych i 90-tych.
lð Obecnie sÄ… one powiÄ…zane z problemami spoÅ‚eczeÅ„stwa postmodernistycznego, które objawiajÄ… siÄ™ min.
w postaci koncepcji globalizacji czy pluralizacji. Jednak, co warto podkreślić, znamienną cechą tych
procesów jest obecności obrazów w każdym aspekcie życia społecznego.
lð Najciekawsze wydajÄ… siÄ™ dziÅ› koncepcje: estetyki mediów, szerzej - filozofii, a także socjologii i
antropologii mediów.
Estetyka mediów
lð DziaÅ‚ filozofii mediów, który zajmuje siÄ™, min.:
- charakterystykÄ… medialnÄ… obrazu (estetykÄ… obrazu analogowego i cyfrowego),
- wyznaczeniem relacji ontologicznych między obrazem analogowym i cyfrowym a
reprezentowaną przez niego rzeczywistością,
- opisem zjawisk kryzysu reprezentacji i wzrostu symulacji rzeczywistości;
- widzeniem zapośredniczonym medialnie, voyeuryzmem telewizyjnym i internetowym;
lð Estetyka mediów audiowizualnych bada współczesne przemiany kulturowe, które dajÄ… o
sobie znać zwłaszcza na styku różnych generacji obrazów medialnych. Przestrzenią tak
pojętej nauki jest  medialna między-przestrzeń , w której dochodzi do relacji
intermedialnych.
lð Z tego powodu wspomniana dziedzina wiedzy jest zawarta pomiÄ™dzy dwoma
przeciwstawnymi biegunami: reprodukcją i symulacją, pomiędzy obrazem przedmiotu a
jego fantomem.
lð Jest  zawieszona miÄ™dzy tymi dwoma wyznaczonymi biegunami
Socjologia mediów
lð bada spoÅ‚eczne oddziaÅ‚ywanie mediów audiowizualnych w ramach współczesnych tendencji
społecznych (globalizacja, pluralizm, nomadyczność)
lð bada ideologiczne konsekwencje powstania nowych technologii komunikowania spoÅ‚ecznego
(nadzór i sprawowanie władzy w ramach społeczeństwa demokratycznego);
lð bada status i kondycjÄ™ podmiotu, którego widzenie i rozumienie tego, co wokół niego
i w nim samym w coraz większym stopniu determinują procesy medialne;
lð bada spoÅ‚eczne reprezentacje, które tworzÄ… siÄ™ pod wpÅ‚ywem funkcjonowania mediów
audiowizualnych (pokolenie X, społeczeństwa sieciowe, subkultury sieci);
lð analizuje metafory funkcjonowania mediów audiowizualnych w kulturze współczesnej
(społeczeństwo konsumpcyjne, społeczeństwo ekranów, społeczeństwo
nadzoru, społeczeństwo spektaklu);
lð próbuje ustalić wpÅ‚yw mediów audiowizualnych (telewizji i Internetu) na poszczególnych
członków społeczeństwa.
Psychologia mediów
Zajmuje siÄ™ problematykÄ…:
lð przemocy symbolicznej/ikonicznej,
lð edukacji medialnej,
lð tożsamoÅ›ci osobowej,
lð tożsamoÅ›ci pÅ‚ciowej  gender studies,
lð emocjonalnego oddziaÅ‚ywania mediów,
lð poznawczego oddziaÅ‚ywania mediów,
lð widza telewizyjnego i jego zachowaÅ„ prospoÅ‚ecznych
lð strategii marketingowych i reklamowych na obszarze kultury
audiowizualnej,
lð empirycznymi badaniami preferencji i percepcji widzów
telewizyjnych.
Antropologia mediów
Obejmuje problematykę związaną z następującymi koncepcjami
teoretycznymi:
lð Kultura audiowizualna jako performance, którego uczestnicy 
odbiorcy i konsumenci kultury przypominają tradycyjną  wspólnotę ,
lð Kultura audiowizualna jako tekst - to tendencja, która wiążę siÄ™ ze
zwrotem lingwistycznym w badaniach kulturowych, ten nurt myślowy kładzie
nacisk na traktowanie kultury jako formy symbolicznych systemów
znaczących, które funkcjonują tak jak język,
lð Kultura audiowizualna w stadium spektaklu ukazuje obraz jako towar
do konsumpcji i sprzedaży, fikcyjność instancji widza i jego przedmiotu
percepcji, spektakl jest traktowany jako element przemiany symbolicznej.


Wyszukiwarka