1. Wprowadzenie 1. Wprowadzenie
Najogólniej rzecz ujmując, rzuty prostokątne dzieli się na trzy kategorie
Kład  jest to zarys figury powstałej w wyniku przecięcia przedmiotu tylko
(PN-ISO 128): widoki, przekroje i kłady.
jedną płaszczyzną przekroju bez uwidocznienia zarysów i krawędzi przed-
miotu leżących za tą płaszczyzną przekroju (z wyjątkiem krawędzi otworów
Widok  jest to rzut prostokątny przedstawiający widoczną część rysunku,
walcowych i stożkowych, których oś znajduje się w płaszczyz
nie przekroju.
a także w miarę potrzeby jego zarysy niewidoczne.
Grafika inżynierska
Przekrój  jest to rzut przedmiotu po uprzednim wyobrażalnym przecięciu go Przekrój  jest to rzut przedmiotu po uprzednim wyobrażalnym przecięciu go
płaszczyzną (płaszczyznami) przekroju; na rysunku przekroju są uwidocznio- płaszczyzną (płaszczyznami) przekroju; na rysunku przekroju są uwidocznio-
ne zarysy figury powstałej w wyniku przecięcia przedmiotu płaszczyzną ne zarysy figury powstałej w wyniku przecięcia przedmiotu płaszczyzną
przekroju oraz wszystkie widoczne zarysy i krawędzie przedmiotu leżące za przekroju oraz wszystkie widoczne zarysy i krawędzie przedmiotu leżące za
tą płaszczyzną. tą płaszczyzną.
6. Odwzorowanie zewnętrznego
i wewnętrznego zarysu przedmiotu
2. Widoki 2. Widoki
W zależności od potrzeb i kształtów rysowanych przedmiotów w praktyce 2. Widoki cząstkowe obrazują tylko część przedmiotu (fragment) i są wyko-
rysunkowej stosuje się następujące rodzaje widoków (PN-ISO 128): rzystywane w różnych sytuacjach rysunkowego przedstawiania jako:
a) widoki cząstkowe części przedmiotu;
1. Widoki całkowite przedstawiają widoczną część przedmiotu w całości.
obrazujÄ… tylko wybrany fragment przed-
W szczególnych przypadkach, gdy nie zmniejszy to czytelności rysunku,
miotu; miejsce urwania na tych wido-
w obrębie widoku można również przedstawić proste zarysy wewnętrzne
kach należy ograniczać linią cienką
liniÄ… kreskowÄ… cienkÄ….
odręczną lub zygzakową;
b) widoki cząstkowe przedmiotów symetrycznych; w przypadku dużych
obiektów symetrycznych można przedstawiać tylko ich połowę lub jedną
czwartą (w celu zaoszczędzenia miejsca na powierzchni rysunku);
widoki takie należy identyfikować na linii symetrii dwiema krótkimi, rów-
noległymi kreskami, prostopadłymi do osi symetrii; jeżeli symetria obej-
muje dwie osie lub płaszczyzny, to identyfikatory należy rysować rów-
nież na drugiej osi;
2. Widoki 2. Widoki 2. Widoki
2. Widoki cząstkowe obrazują tylko część przedmiotu (fragment) i są wyko- 2. Widoki cząstkowe obrazują tylko część przedmiotu (fragment) i są wyko- 4. Widoki rozwinięte to rzuty przedmiotu wygiętego (np. z blachy, drutu),
rzystywane w różnych sytuacjach rysunkowego przedstawiania jako: rzystywane w różnych sytuacjach rysunkowego przedstawiania jako: przedstawionego przed zagięciem.
c) widoki cząstkowe w zwiększonej podziałce; są to rzuty obrazujące drob- e) dwa jednakowe widoki cząstkowe; może się zdarzyć, że z lewej i prawej
ne szczegóły przedmiotu, których nie można dokładnie zwymiarować strony przedmiotu symetrycznego występują te same szczegóły kon-
w przyjętej podziałce rysunku; szczegóły te należy otoczyć linią ciągłą strukcyjne; wówczas można rysować tylko jeden rzut (aby ograniczyć
cienką oraz zidentyfikować wielką literą; nad dodatkowym rzutem liczbę rzutów); widok taki musi być identyfikowany za pomocą strzałek
(w zwiększonej podziałce), należy wpisać literę identyfikującą, a za nią i wielkich liter lub cyfr, albo wielkich liter i cyfr;
podziałkę  w nawiasach;
5. Widoki specjalnie położone. Widoki leżące w płaszczyz
nie nierównoległej
do rzutni należy rzutować zgodnie z kierunkiem rzutowania, który oznacza
się strzałką identyfikacyjną z wielką literą powtórzoną nad widokiem. Ta-
kim widokom można nadać specjalne położenie, przesuwając je i obraca-
d) widoki cząstkowe rzutowane metodą trzeciego kąta; stosuje się je do 3. Dwa jednakowe widoki całkowite. Przedmioty o jednakowych widokach,
jąc o odpowiedni kąt. Kierunek obrotu widoku należy określić strzałką
przedstawiania drobnych szczegółów przedmiotu i tylko wówczas, gdy np. z lewej i prawej strony, można przedstawiać tylko za pomocą jednego
o zarysie Å‚uku.
nie zachodzi obawa fałszywej interpretacji rysunku; widoki obrazujące rzutu (widoku), w celu ograniczenia liczby rzutów. Widok taki należy
szczegóły przedmiotu należy rysować linią ciągłą grubą i połączyć z wi- identyfikować podobnie jak dwa jednakowe widoki cząstkowe.
dokiem podstawowym linią cienką z długą kreską i kropką;
1
3. Przekroje i kłady 3. Przekroje i kłady 3. Przekroje i kłady
Kształty i zarysy wewnętrzne przedmiotów można odzwierciedlać dwojako: Metoda przekroju jest pozbawiona tej wady. Metoda ta polega na wyobra- Metoda przekroju jest pozbawiona tej wady. Metoda ta polega na wyobra-
metodą linii kreskowej lub metodą przekrojów/kładów. Metoda linii kreskowej żalnym przecięciu przedmiotu umowną płaszczyzną, odrzuceniu (również żalnym przecięciu przedmiotu umowną płaszczyzną, odrzuceniu (również
polega na tym, że na tle widoku, linią kreskową cienką, rysuje się zarys umownym) tej części przedmiotu, która leży przed płaszczyzną przekroju, umownym) tej części przedmiotu, która leży przed płaszczyzną przekroju,
wewnętrzny przedmiotu utworzony przez różne otwory i wnęki. Wadą tej oraz odwzorowaniu w rzucie prostokątnym tej części przedmiotu, która leży oraz odwzorowaniu w rzucie prostokątnym tej części przedmiotu, która leży
metody jest nieczytelność rzutu przy dużej liczbie krawędzi wewnętrznych. w płaszczyz
nie przekroju i za tą płaszczyzną. Tak otrzymany rzut, na którym w płaszczyz
nie przekroju i za tą płaszczyzną. Tak otrzymany rzut, na którym
uwidoczniono wewnętrzny kształt przedmiotu, nazywa się przekrojem. uwidoczniono wewnętrzny kształt przedmiotu, nazywa się przekrojem.
3. Przekroje i kłady 3. Przekroje i kłady 4. Oznaczanie przekrojów i kładów
Charakterystycznym szczegółem graficznym przekrojów i kładów są zakres- Zalecanym kątem linii kreskowania jest 45 . Linie kreskowania muszą być Każdy przekrój i kład powinien być na rysunku jednoznacznie oznaczony.
kowane pola. Odpowiadają one tym obszarom, w których płaszczyzna prze- względem siebie równoległe i nachylone w lewo lub w prawo do charakte- Informacja identyfikująca przekrój/kład składa się z trzech elementów:
kroju przecina materiał rysowanego przedmiotu. Zgodnie z PN-ISO 128-50 rystycznych krawędzi przedmiotu oraz linii symetrii jego przekrojów i kładów.
Øðoznaczenia poÅ‚ożenia pÅ‚aszczyzny prze-
pole przekroju lub kładu powinno być kreskowane, niezależnie od rodzaju Odległość między liniami kreskowania należy dobierać w zależności od wiel-
kroju,
materiału. Kierunek kreskowania powierzchni przekroju tego samego przed- kości pola przekroju i kładu (najczęściej proporcjonalnie).
miotu powinien być jednakowy. ØðstrzaÅ‚ek identyfikujÄ…cych,
ØðoznaczeÅ„ literowych.
Położenie płaszczyzny (płaszczyzn) prze-
kroju (linii przekroju) powinno być ozna-
czone linią grubą z długą kreską i kropką
tylko na końcach linii przekroju. Jeżeli
płaszczyzna przekroju zmienia kierunek,
to miejsce te należy pogrubić. W celu
zwiększenia czytelności rysunku linię
przekroju można zaznaczyć na całej
długości linią cienką z długą kreską i krop-
kÄ….
Powierzchnie przekrojów i kładów części, które się stykają należy kreskować
na przemian  w lewo i w prawo  lub zmieniać odległości między liniami
kreskowania.
Przekroje i kłady, których szerokość na rysunku jest niewielka, można za-
czerniać, a jeśli się stykają  należy między nimi zostawić prześwit.
4. Oznaczanie przekrojów i kładów 5. Przekroje 5. Przekroje
Strzałki identyfikujące związane z przekrojem lub kładem, wskazujące Przy obrazowaniu przedmiotów, w zależności od stopnia złożoności wew- b) przedmiotów symetrycznych; podobnie do widoków przekroje te należy
kierunek rzutowania, należy umieszczać na końcach linii przekroju i rysować nętrznej budowy przedmiotu można wykorzystać następujące rodzaje tak samo identyfikować na osiach symetrii;
zgodnie z poniższym rysunkiem. przekrojów (PN-ISO 128):
1. Przekroje całkowite to rzuty przedstawiające przedmiot w jednym lub kliku
przekrojach.
Oznaczenie literowe płaszczyzny przekroju/kładu składa się z dwóch takich
samych wielkich liter, powtórzonych nad przekrojem/kładem. Jeżeli ten sam
przedmiot przecina więcej niż jedna płaszczyzna przekroju, to każdą z nich c) w zwiększonej podziałce; są to rzuty o podobnym sposobie przdstawia-
identyfikujÄ… inne oznaczenia literowe. nia, zastosowania oraz identyfikowania, jak odpowiadajÄ…ce im widoki.
2. Przekroje cząstkowe przedstawiają tylko fragmenty przedmiotów w prze-
krojach i mogą występować jako przekroje:
a) części przedmiotu (rys. b);
2
5. Przekroje 5. Przekroje 5. Przekroje
3. Przekroje rozwinięte to rzuty przedstawiające 5. Przekroje części syme- 6. Przekroje części obrotowych o regularnie rozmieszczonych szczegółach
wewnętrzne zarysy przedmiotów wygiętych, trycznych służą do przed- konstrukcyjnych, np. ściankach, otworach itp., które nie leżą w płaszczyz
-
rysuje się je w stanie wyprostowanym (roz- stawiania części syme- nie przekroju, należy sprowadzać do płaszczyzny przekroju pod warun-
winiętym), bez zniekształcania przedmiotu. trycznych przynajmniej kiem, że nie utrudni to odczytania rysunku. Przekroje takie nie muszą być
względem jednej osi identyfikowane.
(płaszczyzny) symetrii.
W tych rzutach po jednej
stronie osi (płaszczyzny)
symetrii przedmiot jest
4. Przekroje specjalnie położone to rzuty leżące w płaszczyz
nie nierówno-
przedstawiany w przekro-
ległej do płaszczyzny rzutu; zasady ich przedstawiania, identyfikowania
ju, a po drugiej w widoku.
oraz oznaczania są takie same, jak widoków specjalnie położonych.
Granicą między przekro-
jem a widokiem musi być
linia symetrii na całej
długości przedmiotu. Jeże-
li w osi symetrii znajduje
się krawędz
z widoku lub
przekroju to taki przedmiot
należy rysować w przekro-
ju miejscowym (rys. e).
5. Przekroje 5. Przekroje 5. Przekroje
7. Przekroje miejscowe rysuje się na tle widoków, w miejscach występowania 7. Przekroje miejscowe rysuje się na tle widoków, w miejscach występowania 8. Przekroje jedną płaszczyzną przekroju są rzutami obrazującymi najbar-
szczegółów budowy wewnętrznej. Przekroje miejscowe należy ograniczać szczegółów budowy wewnętrznej. Przekroje miejscowe należy ograniczać dziej charakterystyczne szczegóły budowy wewnętrznej przedmiotu.
linią cienką odręczną lub zygzakową; nie powinna ona nakładać się na linią cienką odręczną lub zygzakową; nie powinna ona nakładać się na
żadne inne linie przedstawianego obiektu. Przekroje miejscowe położone żadne inne linie przedstawianego obiektu. Przekroje miejscowe położone
blisko siebie należy rysować w połączeniu, jako jeden przekrój. blisko siebie należy rysować w połączeniu, jako jeden przekrój.
5. Przekroje 5. Przekroje 5. Przekroje
9. Przekroje dwiema płaszczyznami równoległymi są rzutami obrazującymi 10.Przekroje dwiema przecinającymi się płaszczyznami są rzutami prosto- 11.Przekroje trzema przecinającymi się płaszczyznami są rzutami prostokąt-
szczegóły budowy przedmiotu, które nie leżą w jednej płaszczyz
nie. Dwie kątnymi, w których jedna płaszczyzna przekroju zostaje obrócona do nymi, w których płaszczyzny przekroju tworzą linię łamaną o kątach roz-
równoległe płaszczyzny  i  odsłaniają budowę wewnętrzną przed- płaszczyzny rzutowania. Na rysunku poglądowym taką funkcję pełni wartych. Jak poprzednio, również i te należy sprowadzić do jednej płasz-
miotu. płaszczyzna 2. czyzny rzutu i odpowiednio zidentyfikować.
3
5. Przekroje 6. KÅ‚ady 6. KÅ‚ady
12.Przekroje płaszczyzną częściowo położoną na zewnątrz przedmiotu. Taki Kłady wg PN-ISO 128-40 to przedstawienia rysunkowe pokazujące tylko Kłady można przesuwać względem widoku. Umieszcza się je obok widoku
sposób łączenia widoku i przekroju wprowadza norma PN-ISO 128-44. zarysy przedmiotu, leżące w jednej lub kilku płaszczyznach przekroju. Miały i wiąże z nim linią cienką z długą kreską i kropką. Zarysy kładów przesu-
Ogranicza to liczbę rzutów, co w rysunku technicznym jest zawsze pożą- one dotychczas zastosowanie przede wszystkim do zobrazowania poprzecz- niętych względem widoku należy rysować linią ciągłą grubą.
dane. nego przekroju przedmiotu. Przekrój pokazany na rys. a, może być naryso-
wany bezpośrednio na widoku, gdyż nie występują za nim inne zarysy.
Otrzymany w ten sposób rzut nazywa się kładem obróconym na widoku.
Kłady takie należy rysować linią ciągłą cienką, a ich identyfikacja jest zbęd-
na.
6. Kłady 7. Ograniczenia dotyczące zastosowań przekrojów i kładów 7. Ograniczenia dotyczące zastosowań przekrojów i kładów
Większą liczbę kładów lub przekrojów można rozmieszczać tak, jak to poka- Ograniczenia w stosunku do przekrojów wynikają między innymi z: Ograniczenia w stosunku do przekrojów wynikają między innymi z:
zano na poniższym rysunku.
ØðbÅ‚Ä™dnego wyboru poÅ‚ożenia pÅ‚aszczyzny przekroju; w sytuacjach pokaza- ØðbÅ‚Ä™dnego zaÅ‚ożenia, że każdy przedmiot można przedstawić w przekroju
nych na rysunkach błąd polega na tym, że płaszczyzna przekroju jest za pomocą dowolnej liczby równoległych płaszczyzn przekroju;
prostopadła, a nie równoległa do osi otworu (kołowego); w rzucie prosto-
kÄ…tnym sÄ… widoczne przekroje oraz otwory, ale nie jest jasne, czy sÄ… one
przelotowe.
7. Ograniczenia dotyczące zastosowań przekrojów i kładów 8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych 8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych
Ograniczenia w stosunku do przekrojów wynikają między innymi z: Liczba rzutów. Liczbę rzutów należy ograniczać do niezbędnego minimum. Symetria przedmiotów. Symetrię przedmiotów należy zaznaczyć linią cienką
Za mała, podobnie jak za duża liczba rzutów, jest błędem. W pierwszym z długą kreską i kropką; linię należy minimalnie przeciągnąć poza zarys
Øðprzedstawiania w przekrojach przedmio-
przypadku nie odczyta się jednoznacznie budowy przedmiotu, w drugim  przedmiotu. Niezależnie od symetrii całego przedmiotu należy również za-
tów, w których nie występują żadne zary-
pewne elementy będą się powtarzać. Najmniejsza liczba rzutów to jeden  znaczyć symetrię drobnych elementów, np. otworów. Okrąg ma zawsze dwie
sy wewnętrzne; może to nastąpić przy ry-
musi nim być rzut główny. osie symetrii, prostopadłe względem siebie.
sowaniu różnego rodzaju łączników, ta-
kich jak: nity, śruby, kołki, wkręty, kliny,
wpusty itp. oraz połączeń, w których te
łączniki występują.
4
8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych 8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych 8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych
Niewielkie pochylenia. Niewielkie pochylenia lub wygięcia, zbyt małe do po- Linie przenikania. Linie rzeczy- Zakończenia kwadratowe. W celu ograniczenia liczby rzutów, zakończenia
kazania na rzucie przedmiotu, należy przedstawiać linią odpowiadającą wistego przenikania należy ryso- kwadratowe lub kwadratowe zbieżne oraz powierzchnie płaskie w otoczeniu
mniejszemu wymiarowi elementu z pochyleniem lub mniejszej średnicy pod- wać liniami ciągłymi grubymi, gdy powierzchni walcowych należy zaznaczyć przekątnymi, które są liniami cien-
stawy stożka. są widoczne, i liniami cienkimi kimi ciągłymi.
kreskowymi, gdy sÄ… niewidoczne.
Uproszczone linie przenikania
mogą występować między dwo-
ma walcami jako linie ciągłe gru-
be proste (b) oraz między walcem
a prostopadłościanem (c), gdzie
przesunięcie linii przenikania
można pominąć (c1). Wyobrażal-
ne linie przenikania (zaokrÄ…glone
Wzór powierzchni. Powierzchnie radełkowane, moletowane, pofałdowane,
przejścia między dwiema po-
żłobkowane, ziarniste lub kratkowane należy przestawiać w sposób uprosz-
wierzchniami) należy rysować
Alternatywne i skrajne położenia. Na rysunku złożeniowym, alternatywne
czony liniami ciągłymi cienkimi na całej powierzchni lub na jej części.
i skrajne położenia części ruchomych należy rysować linią cienką z długą jako linie cienkie ciągłe, które nie
dotykają zarysów przedmiotu.
kreskÄ… i dwiema kropkami.
8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych 8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych 8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych
Części gotowe i półwyroby. Kształt części gotowej wewnątrz rysunku półwy- Przedmioty przezroczyste. Wszystkie przedmioty wykonane z materiału Elementy powtarzające się. Jednakowe elementy powtarzające się regular-
robu lub kształt półwyrobu wewnątrz części gotowej należy rysować linią przezroczystego należy przedstawiać tak, jak by były nieprzezroczyste. Na nie należy przedstawiać rysując tylko jeden z nich oraz ich położenie. Liczbę
cienką z długą kreską i dwiema kropkami. rysunkach złożeniowych, części położone za elementami przezroczystymi i rodzaj elementów należy określać wymiarowaniem. Położenie elementów
można rysować jako widoczne. symetrycznie rozłożonych przedstawia się linią cienką z długą kreską i krop-
ką. Położenie innych elementów identyfikuje się za pomocą linii cienkiej
ciągłej.
Zarysy pierwotne. Jeżeli zachodzi potrzeba przedstawienia zarysu pierwot-
nego przed kształtowaniem, to zarys ten należy oznaczyć linią cienką z dłu-
gÄ… kreskÄ… i dwiema kropkami.
8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych 8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych 8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych
Rzuty przerwane. Rzuty przedmiotów długich wolno skracać pomijając ich Części przyległe i zarysy. Części przyległe do przedmiotu należy rysować Zakończenia rzutów cząstkowych. Zakończenia rzutów przerwanych lub
część środkową, jeżeli nie zawiera ona żadnych szczegółów wymagających linią cienką z długą kreską i dwiema kropkami. Część przyległa nie może cząstkowych należy rysować linią odręczną lub cienką zygzakową, wycho-
przedstawienia. Granice przerwanych części należy rysować linią odręczną zasłaniać części głównej. W przekroju lub kładzie nie wolno jej kreskować dzącą poza zarys przedmiotu.
lub zygzakową. (a i b). Zarysy, których obszar nie jest lub dopuszcza się, aby nie był wyraz
-
nie określony, przypuszczalny, należy rysować linią z długą kreską i dwiema
kropkami (c).
Linie gięcia. Linie gięcia na rzucie rozwiniętym należy rysować liniami cien-
kimi ciągłymi.
5
8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych
Odbicia zwierciadlane części. Gdy proste części są swoim zwierciadlanym
odbiciem, to można wykonać tylko jedno przedstawienie rysunkowe, ale
w pobliżu tabliczki rysunkowej należy umieścić objaśnienie.
Grafika inżynierska
Części złożone. Części złożone z oddzielnych, ale jednakowych elementów,
można przedstawiać jako jednorodne. Położenie elementów może być
zaznaczone krótkimi cienkimi liniami ciągłymi.
6. Odwzorowanie zewnętrznego
i wewnętrznego zarysu przedmiotu
6