OPRACOWANIA  WDROŻENIA  EKSPLOATACJA
Wyższe harmoniczne w liniach elektroenergetycznych
zasilających podstacje trakcyjne prądu stałego
Eugeniusz Korzycki , Piotr Mazurek, Krzysztof Zymmer
W wielu krajach europejskich w układach zasilania Liczba i wielkość harmonicznych jest zależna od konfiguracji ze-
trakcji elektrycznej - zarówno miejskiej, jak i kolejowej społu prostownikowego (wielkości wskaz
nika p), mocy znamiono-
- stosowane są systemy prądu stałego. Systemy tego wej i napięcia zwarcia transformatora oraz prądu wyprostowanego
rodzaju realizowane są na ogół przy zastosowaniu zespołów Id . Natomiast szkodliwość oddziaływania tych harmonicznych jest
prostownikowych z prostownikami diodowymi. Prostowniki różna i zależna od szeregu innych parametrów związanych z zasila-
te generują do zasilającej sieci elektroenergetycznej jącą linią elektroenergetyczną, obiektem zakłócanym, a także rodza-
wyższe harmoniczne prądu, a do sieci trakcyjnej prądu jem zespołu prostownikowego (diodowy, tyrystorowy) [1, 2].
stałego wyższe harmoniczne napięcia. Harmoniczne te W celu ograniczenia zakłóceń wynikających z tego oddziaływa-
powodują dodatkowe straty mocy w transformatorach, nia zespoły prostownikowe powinny się charakteryzować dużym
liniach zasilających, odbiornikach po stronie prądu stałego, wskaz
nikiem tętnienia napięcia wyprostowanego p. Korzystne jest
a także mogą wywoływać zakłócenia w pracy układów także wyposażanie zespołów prostownikowych w odpowiednie fil-
sterowania i obwodów głównych innych przekształtników try po stronie prądu stałego oraz przemiennego.
energoelektronicznych. W celu znaczącego ograniczenia wyższych harmonicznych gene-
rowanych przez zespoły prostownikowe, można zastosować wielo-
Istnieje kilka sposobów ograniczania ilości wyższych harmonicz- pulsowe: 12-, 18- i 24-pulsowe zespoły prostownikowe o optymal-
nych w sieci prądu zmiennego i prądu stałego, jak filtry aktywne nych układach prostowniczych.
i bierne oraz stosowanie wieloimpulsowych zespołów prostowniko- Przeprowadzone analizy techniczno-ekonomiczne oraz symulacje
wych. W układach zasilania trakcji elektrycznej stosowane są dwa komputerowe potwierdzają powyższą propozycję jako technicznie
z wymienionych rozwiązań: filtry bierne po stronie prądu stałego oraz realną i ekonomicznie uzasadnioną.
wielopulsowe zespoły prostownikowe. Filtry aktywne nie są (jak do-
Optymalne rozwiązania układowe
tychczas) stosowane, ze względu na duże moce trakcyjnych układów
12-, 18- i 24-pulsowych zespołów prostownikowych
zasilania oraz wymaganą pewność pracy tych urządzeń, eksploatowa-
nych w systemie bezobsługowym. W niniejszym artykule przedsta- Pod pojęciem optymalny układ prostowniczy wielopulsowego ze-
wiono analizy dotyczące oddziaływania zespołów prostownikowych społu prostownikowego rozumiemy taki układ, który jest złożony
na sieć zasilającą średniego napięcia prądu przemiennego. z odpowiednio skojarzonych optymalnych układów 6-pulsowych
o kącie przewodzenia diod 120�el. Oznacza to, że każdy taki wie-
Wyższe harmoniczne w prostownikach diodowych
lopulsowy układ prostowniczy, w zależności od wielkości napięcia
Przekształcanie napięcia przemiennego na napięcie wyprostowane i prądu wyprostowanego, będzie się składał z szeregowo, równo-
jest związane z powstawaniem wyższych harmonicznych - zarówno legle lub szeregowo-równolegle połączonych 6-pulsowych most-
po stronie zasilania, jak i odbioru. Po stronie napięcia wyprostowa- ków prostowniczych. Poszczególne mostki prostownicze są zasi-
nego  w sieci prądu stałego w postaci napięć przemiennych rzędu lane z oddzielnych, galwanicznie niezależnych uzwojeń wtórnych
n i częstotliwościach fhu, natomiast po stronie zasilania  w sieci transformatora prostownikowego. Wymagane dla tych układów
u
elektroenergetycznej w postaci prądów przemiennych rzędu ni i czę- 30-, 20- i 15-stopniowe wzajemne przesunięcia wektorów napięć
stotliwościach fhi, przy czym [1] zasilających 3-fazowe mostki prostownicze mogą być dokonywane
po wtórnej lub pierwotnej (a także po wtórnej i pierwotnej) stronie
n = m " p a ni = mp ą 1 transformatora prostownikowego.
u
Układy tego rodzaju są istotnie bardziej korzystne od układów
fhu = m " p " fs a fhi = (mp ą 1) fs wielofazowych o krótkim czasie przewodzenia przyrządów półprze-
wodnikowych. Na przykład w prostowniku 18-pulsowym zasilanym
gdzie: z transformatora o 9-fazowym uzwojeniu wtórnym kąt przewodze-
fs  częstotliwość napięcia zasilania, nia diod wynosi 40�el., a odpowiednio w prostowniku 24-pulsowym
p  wskaz
nik tętnienia napięcia wyprostowanego, 30�el. Wiąże się to z mniejszym wykorzystaniem zarówno przyrzą-
m  dowolna liczba całkowita (m = 1, 2, 3 & ). dów półprzewodnikowych, jak i transformatora, niż w układach
optymalnych. Na przykład dopuszczalny prąd przewodzenia diody
krzemowej (wartość średnia) przy kącie przewodzenia wynoszącym
Mgr inż. Eugeniusz Korzycki
, mgr inż. Piotr Mazurek, doc. dr hab. inż.
30�el. jest około dwukrotnie mniejszy niż przy kącie przewodzenia
Krzysztof Zymmer  Instytut Elektrotechniki, Zakład Przekształtników
Mocy, Warszawa 120�el.
22 Rok LXXVII 2009 nr 5
 OPRACOWANIA  WDROŻENIA  EKSPLOATACJA
Warunkiem wytwarzania optymalnych wielopulsowych zespo- Z kolei przy konstrukcji prostowników ważne jest zapewnienie
łów prostownikowych jest opracowanie i wdrożenie odpowiednich możliwości kontroli równomierności obciążania równolegle lub
transformatorów prostownikowych. szeregowo-równolegle połączonych mostków prostowniczych.
Przykładowe schematy połączeń wielopulsowych zespołów pro-
Transformatory prostownikowe
stownikowych o optymalnych układach prostowniczych pokazano
dla optymalnych układów prostowniczych
na rysunkach 1 i 2.
Prawidłowa praca wielopulsowych układów prostowniczych wy-
maga, żeby napięcia międzyprzewodowe i napięcia zwarcia dla
wszystkich uzwojeń wtórnych transformatora prostownikowego
Rys. 1. 18-pulsowy zespół
różniły się nie więcej niż ą0,5% w stosunku do wartości zadekla-
prostownikowy o optymalnym
rowanej. Uzyskuje się wtedy równomierny rozkład prądów w most-
szeregowym układzie
kach prostowniczych łączonych równolegle i równomierny rozkład
prostowniczym
napięć na mostkach prostowniczych łączonych szeregowo.
Wymagania tego rodzaju najłatwiej moż-
na spełnić, jeżeli uzwojenie pierwotne
transformatora prostownikowego będzie
miało taką samą liczbę części jak uzwojenie
wtórne, a więc dwie dla układu 12-pulso-
wego, trzy dla układu 18-pulsowego i czte-
ry dla układu 24-pulsowego. Równocześnie
każda część uzwojenia pierwotnego powin-
na mieć takie samo napięcie zasilania, od-
powiadające napięciu sieci elektroenerge-
tycznej zasilającej zespół prostownikowy,
np. 15 kV, natomiast moc poszczególnych
części uzwojeń pierwotnych wyniesie wte-
dy 1/2, 1/3, 1/4 mocy znamionowej trans-
formatora prostownikowego.
Przy projektowaniu takiego transforma-
tora należy uwzględnić fakt, że najkorzyst-
niejsze warunki transmisji występują wtedy,
kiedy każda z części uzwojenia pierwotne-
go znajduje się na tej samej wysokości co
odpowiadające mu uzwojenia wtórne.
Rys. 2.
24-pulsowy zespół prostownikowy
o optymalnym szeregowo-równoległym
układzie prostowniczym
Rok LXXVII 2009 nr 5 23
 OPRACOWANIA  WDROŻENIA  EKSPLOATACJA
Na rysunku 1 podano schemat 18-pulsowego zespołu prostowni- I1L  prąd w linii zasilającej zespół prostownikowy przy danym
kowego o szeregowym połączeniu mostków trójfazowych. W ukła- obciążeniu Id .
dzie tym napięcia wyprostowane 6-pulsowych układów składowych Przykładowy wykres procentowego udziału wyższych harmonicz-
są równe 1/3 napięcia wyprostowanego całego zespołu. Prądy wy- nych w prądzie zasilania transformatora zespołu, w zależności od
prostowane są jednakowe i równe prądowi wyprostowanemu ca- kąta komutacji u (zależnego od prądu obciążenia zespołu) przed-
łego zespołu. Na rysunku 2 przedstawiono schemat 24-pulsowego stawiono na rysunku 3. Przedstawione zależności odniesione są do
zespołu prostownikowego o szeregowo-równoległym połączeniu 6- układów 12-, 18- i 24-pulsowych.
pulsowych prostowników składowych. W tym rozwiązaniu napięcia Według normy [1], skuteczna wartość fazowego napięcia poszcze-
i prądy układów składowych są równe 1/2 tych wartości, określo- gólnych harmonicznych generowanych przez dany zespół prostow-
nych na wyjściu prostownika. nikowy w linii zasilającej o określonych parametrach jest wyzna-
czona przez zależność
Obliczenia współczynnika odkształcenia napięcia THDu
w linii elektroenergetycznej o napięciu 15 kV ULN S1L Ih
ULN S1L Ih
Uf h
Uf h
= �" �" �" khL
= �" �" �" khL
zasilającej zespół prostownikowy o mocy 1,6 MVA,
Sc I1L
Sc I1L
3
3
w zależności od mocy zwarciowej tej linii
Obliczenia przeprowadzono dla warunków charakterystycznych gdzie Uf h  wartość napięcia fazowego danej harmonicznej,
dla układów zasilania komunikacji miejskiej w Polsce, o napięciu przy czym
660 V DC. W układach tych do zasilania nowobudowanych lub
1 1
1 1
1 + +
1 + +
2 2
2 2
modernizowanych linii tramwajowych planowane jest stosowanie
(Qs �" Qp) (h �"Qs)
(Qs �" Qp) (h �"Qs)
zespołów prostownikowych o mocy 1,6 MVA. Zespoły te mogą być khL =
khL =
1 1
1 1
wykonywane jako układy 12-, 18- lub 24-pulsowe.
+
+
2
2
Qp h2
Qp h2
Przeprowadzone obliczenia miały na celu wyznaczenie współ-
czynnika odkształcenia napięcia w sieci zasilającej w funkcji mocy
X
s
zwarciowej tej sieci przez zespoły prostownikowe o tej samej mocy, X s (jednostki względne)
Qs = = (8 � 12)
Qs = = (8 � 12)
Rs
Rs
ale o różnej liczbie pulsów w napięciu wyprostowanym. Porów-
nanie tych wyników (dla danych warunków zasilania i odbioru)
Rp
Rp
z odpowiednimi wielkościami przyjętymi przez energetykę jako do- (jednostki względne)
Qp = = (80 � 120)
Qp = = (80 � 120)
X
X
s
s
puszczalne będzie stanowić podstawę do wyboru konfiguracji wie-
lopulsowego zespołu prostownikowego (12, 18, 24 pulsy). gdzie:
S  moc zwarciowa linii zasilającej,
c
Pod pojęciem wyższych harmonicznych prądu w sieci energetycz- ULN  znamionowe napięcie linii zasilającej,
nej generowanych przez dany zespół prostownikowy przyjęto sumę S1L  moc znamionowa zespołu prostownikowego odpowiadająca
geometryczną charakterystycznych ch i niecharakterystycznych nch prądowi I1L,
harmonicznych, do 55. włącznie. Rzędy harmonicznych niecha- Rs  zastępcza szeregowa rezystancja układu zasilania, odpowia-
rakterystycznych dla tych zespołów wielopulsowych odpowiadają dająca stratom mocy w obciążeniu,
harmonicznym charakterystycznym składowych mostków 6-pulso- Rp  równoległa rezystancja układu zasilania, odpowiadająca stra-
wych. tom mocy w stanie jałowym,
Zawartość harmonicznych prądu w sieci zasilającej określona jest Xs  reaktancja rozproszenia głównego transformatora zasilającego
zależnością linię o mocy zwarciowej S ,
c
h  rząd harmonicznej prądu, określany zależnością 1 (h "! ni).
2 2
2 2
= ) + �" Inch )
= ) + �" Inch )
Zgodnie z normą [6], wielkość współczynnika THDu dla danej
"Ih "(Ihch "(Wi
"Ih "(Ihch "(Wi
linii zasilającej określana jest zależnością
przy czym
hg
hg
2
2
Ih
Ih
"Uh
"Uh
Ih% = �"100
Ih% = �"100
hd
hd
THDu = �"100
THDu = �"100
I1L
I1L
U1L
U1L
gdzie:
Ih%  procentowa wartość prądu danej harmonicznej, generowana gdzie: hd , h  rząd dolnej i górnej granicy sumowania harmonicz-
g
przez prostownik w linii zasilającej zespół prostownikowy (war- nych Uh, przy czym jako h przyjmowana jest liczba 40 (w artykule
g
tość Ih określona jest podanymi w normie [1] zależnościami, które uwzględniono harmoniczne do 55 rzędu).
uwzględniają kąt komutacji u, kąt wysterowania ą dla prostowni- Natomiast obciążenia wartości współczynnika odkształcenia na-
ków tyrystorowych oraz rząd harmonicznej), pięcia wywołanego w linii zasilającej przez dany zespół prostowni-
Wi  współczynnik obliczeniowy niecharakterystycznych harmo- kowy można określić na podstawie następującej zależności
nicznych prądu w elektroenergetycznej sieci zasilającej prądu prze-
miennego (dla optymalnego układu prostownikowgo  na podstawie
100 �" 3
100 �" 3
2 2
2 2
THDu =
THDu =
(Ufhch) (Wi )
(Ufhch) (Wi )
przeprowadzonych analiz i symulacji komputerowych - przyjęto
" "
" "
ULN p + �"Uf hnch
ULN p + �"Uf hnch
p
p
Wi = 0,07),
24 Rok LXXVII 2009 nr 5
 OPRACOWANIA  WDROŻENIA  EKSPLOATACJA
a)
b)
>u [�el]
Rys. 3. Przebiegi procentowych zawartości
harmonicznych prądu w funkcji kąta komutacji
dla wielopulsowych zespołów prostownikowych:
ŁIh% = f ( > u) przy Wi = const
przy czym dla zespołów o pulsacji:
(hch); hd = 11; hg = 49
(hch); hd = 11; hg = 49
p = 12:
(hnch); hd = 5; hg = 55
(hnch); hd = 5; hg = 55
(hch); hd = 17; hg = 55
(hch); hd = 17; hg = 55
p = 18:
(hnch); hd = 5; hg = 49
(hnch); hd = 5; hg = 49 Rys. 4. Wykres przebiegów współczynnika odkształcenia napięcia THDu w funkcji mocy
zwarciowej S linii zasilającej ŚN  15 kV dla 3xZP-1,6/0,66: a) przy Id (zesp.) = 3/4 IdN = 1200 A,
c
b) przy Id (zesp.) = IdN = 1600 A
(hch); hd = 23; hg = 49
(hch); hd = 23; hg = 49
p = 24:
(hnch); hd = 5; hg = 55
(hnch); hd = 5; hg = 55
W oparciu o te zależności wykonano obliczenia współczynnika Podsumowanie
odkształcenia napięcia THDu w sieci elektroenergetycznej o napię-
Przeprowadzone obliczenia dotyczące emisji wyższych harmo-
ciu 15 kV, wywołanego przez wyższe harmoniczne, generowane
nicznych prądu do sieci zasilającej średniego napięcia (15-20) kV
przez 3-zespołową podstację trakcyjną zasilającą sieć trakcyjną
przez prostowniki diodowe wykazują, że układy wielopulsowe
prądu stałego o napięciu 660 V. Prąd znamionowy jednego zespołu
wynosił 1600 A. Obliczenia przeprowadzono dla zespołów o licz- (18- i 24-pulsowe) charakteryzują istotnie mniejsze wartości za-
kłóceń generowanych do układu zasilania niż odpowiednie zespoły
bie pulsów w napięciu wyprostowanym 12, 18 i 24 oraz prądzie
12-pulsowe. Przykładowo procentowy udział wyższych harmonicz-
obciążenia pojedynczego zespołu równym 1200 A i 1600 A.
Współczynnik wyznaczania harmonicznych niecharakterystycz- nych prądu w linii zasilającej wynosi (dla kąta komutacji związane-
nych Wi dla prostowników o układzie optymalnym przyjęto - zgodnie go z prądem obciążenia 10�el.) w przypadku prostownika 12-pulso-
z przeprowadzonymi powyżej rozważaniami - jako równy 0,07. Wy- wego ok. 11%, a odpowiednio dla układu 18-pulsowego  ok. 6,5%,
niki obliczeń, w postaci zależności współczynnika THDu od mocy 24-pulsowego  ok. 4,5%. Odpowiednie dane dla kąta komutacji
zwarciowej linii zasilającej, przedstawiono na rysunkach 4 i 5. 20�el. wynoszą: 7,5%, 3% i 2%.
Rok LXXVII 2009 nr 5 25
 OPRACOWANIA  WDROŻENIA  EKSPLOATACJA
Podobne zależności występują w odniesieniu do współczynnika próby w tym kierunku były podejmowane. Należy także podkreślić,
odkształcenia napięcia THDu  w linii o napięciu 15 kV zasilającej że użytkownicy zespołów prostownikowych wolą płacić niewielkie
zespoły prostownikowe. Obliczenia współczynnika THDu  w za- kary za przekroczenie parametrów sieci zasilającej niż wprowadzać
leżności od mocy zwarciowej linii zasilającej - przeprowadzono dla droższe rozwiązania techniczne.
warunków zasilania i odbioru charakterystycznych dla trakcji tram- Prostowniki dużej mocy, o układach optymalnych (składające
wajowej w Warszawie. się z równolegle, szeregowo lub szeregowo-równolegle łączonych
Analizy przeprowadzono dla typowych trójzespołowych pod- mostków prostownikowych o kącie przewodzenia diod 120�el.),
stacji trakcyjnych o prądzie znamionowym pojedynczego zespołu zapewniają zdecydowanie lepsze wykorzystanie prądowe (zarówno
równym 1200 A oraz 1600 A. Przykładowe wartości współczynni- transformatora, jak i diod prostownika) niż ma to miejsce w ukła-
ka THDu w odniesieniu do zespołów 12-pulsowych (1600 A) (dla dach wielofazowych. Przykładowo kąt przewodzenia diod w ukła-
mocy zwarciowej linii zasilającej 50 MVA) wynoszą 8% oraz (przy dzie wielofazowym wyniesie w przypadku prostownika 18-pulso-
S = 200 MVA)  2%. Dla podstacji z prostownikami 18-pulsowymi wego 40�el., a 24-pulsowego  30�el.
c
odpowiednie dane wynoszą 4% i 1%. Zbliżone, aczkolwiek nieco Obecnie w Polsce są możliwości techniczne wykonywania trans-
mniejsze wartości odnoszą się do podstacji z prostownikami 24-pul- formatorów wielouzwojeniowych  zarówno suchych, jak i olejo-
sowymi. wych. Rozwiązane są także problemy związane z projektowaniem
Jak wykazały przeprowadzone analizy, ilość zakłóceń emitowa- i wytwarzaniem prostowników przeznaczonych dla zespołów wie-
nych do sieci zasilającej przez zespoły prostownikowe 18-pulsowe, lopulsowych. Układy 12-pulsowe produkowane są seryjnie z prze-
a zwłaszcza 24-pulsowe, jest około 2-krotnie mniejsza niż przez znaczeniem dla systemów zasilania trakcji miejskiej i kolejowej
powszechnie stosowane w trakcji elektrycznej zespoły 12-pulsowe. prądu stałego, natomiast zespoły o większej liczbie pulsów w na-
Szkodliwość oddziaływania tych układów na zasilającą sieć elek- pięciu wyprostowanym wykonywane są na pojedyncze zamówienia
troenergetyczną jest określana przez współczynnik odkształcenia użytkowników.
napięcia THDu.
Zgodnie z wymaganiami energetyki, dopuszczalne wartości współ-
LITERATURA
czynnika THDu dla linii średniego napięcia pierwszej klasy wyno-
szą 5% i odpowiednio dla drugiej klasy 8%. Jak wykazały obliczenia
[1] PN-IEC 146-1-2 (1996 r.) Przekształtniki półprzewodnikowe. Wymagania ogólne
wykonane dla warunków zasilania i odbioru charakterystycznych i przekształtniki o komutacji sieciowej. Wytyczne dotyczące zastosowań
[2] Korzycki E.: Ocena wpływu podstacji trakcyjnych z przekształtnikami diodowymi
w komunikacji miejskiej Warszawy (kiedy podstacja trakcyjna jest
na odkształcenie krzywej napięcia w energetycznych liniach zasilających. Konfe-
zasilana osobną linią elektroenergetyczną), zespoły prostownikowe
rencja  Jakość energii elektrycznej , Spała 1991
12-pulsowe generalnie spełniają wymagania w zakresie dopuszczal-
[3] Kurczewski W.: Układy prostownikowe 18-pulsowe do zasilania sieci trakcyjnej.
nej emisji wyższych harmonicznych do sieci średniego napięcia
Technika Transportu Szynowego 1999 nr 3 i 2000 nr 4
(5-8)%, jednak w przypadku linii o małej mocy zwarciowej  rzędu
[4] Glinka T. i in.: Transformatory prostownikowe podstacji trakcyjnych. V Konferen-
50 MVA - przekroczenie dopuszczalnej wartości THDu w wyniku cja MET 2001, Gdańsk 2001
oddziaływania tych zespołów prostownikowych jest w pełni real- [5] Korzycki E., Świątek H., Zymmer K.: Nowe opracowania prostowników trak-
cyjnych (PKP, metro, tramwaj). Zalety rozwiązań technicznych. XI Konferencja
ne. Zagrożenie takie może wystąpić zwłaszcza w warunkach miej-
SEMTRAK 2004, Kraków  Zakopane  Kościelisko 2004
skich, kiedy ze względu na dużą ilość odbiorów wrażliwych, sieć
[6] PN-EN 61000-2-4 (1997 r.) Kompatybilność elektromagnetyczna. Środowisko. Po-
jest zaliczona do pierwszej kategorii w zakresie dopuszczalnych
miary kompatybilności dotyczące zaburzeń przewodzonych małej częstotliwości
odkształceń napięcia. Zagrożenie to istotnie wzrasta, gdy z jednej
w sieciach zakładów przemysłowych
linii elektroenergetycznej zasilane są dwie położone w pobliżu pod-
stacje trakcyjne (jak to ma miejsce czasami w dużych miastach).
Występuje wówczas zwiększenie współczynnika THDu o nie mniej
niż "2 (suma geometryczna) w stosunku do wyników obliczeń tej
wartości przedstawionych dla jednej podstacji. Dodatkowe zagroże-
nie stanowi możliwość zmiany kategorii linii zasilającej z drugiej na
pierwszą, w przypadku np. zwiększenia ilości odbiorów wrażliwych
zasilanych w danej linii.
ENERGIA PIERWOTNA W AMERYCE POA
UDNIOWEJ
Biorąc pod uwagę przeprowadzone analizy i uwarunkowa-
nia, autorzy oceniają, że stosowanie zespołów prostownikowych
18- i 24-pulsowych  ze względu na istotnie mniejszą emisję za-
Zużycie energii pierwotnej w Ameryce Południowej w roku 2007
kłóceń do sieci elektroenergetycznej średniego napięcia  byłoby
kształtowało się w sposób następujący: ropa naftowa - 45%, hydro-
wskazane zwłaszcza w warunkach miejskich, gdzie istnieje duża
energia - 28%, gaz ziemny - 22%, węgiel - 4%, energia atomowa - 1%.
ilość odbiorów wrażliwych. Jednak cena transformatora dla zespo-
Charakterystyczne dla Ameryki Południowej jest niewielkie zużycie
łu 24-pulsowego według technologii zaproponowanej przez jedną
węgla kamiennego i energii jądrowej do produkcji energii elektrycznej,
z firm krajowych jest o ok. 35% wyższa od odpowiedniego trans-
natomiast na podkreślenie zasługuje bardzo wysoki udział elektrowni
formatora dla zespołu 12-pulsowego. W tej samej proporcji droższe
wodnych w produkcji energii elektrycznej, nie wydzielających szkodli-
będą także prostowniki. Z tego właśnie względu zespoły prostow-
wego dwutlenku węgla. (wb-32)
nikowe 18- lub 24-pulsowe nie zostały dotychczas wprowadzone
do systemów zasilania trakcji miejskiej prądu stałego, jakkolwiek IEEE Power&Energy 2008 July/August
26 Rok LXXVII 2009 nr 5