Dr Robert Grzeszczak Mysłakowice 17.11.2006.
Katedra Nauk Prawnych
Centrum im. Willy Brandta
Studiów Niemieckich i Europejskich
Uniwersytet Wrocławski
W przedstawionych tu materiałach wykorzystano artykuły:
Joanny Jagody  Organizacja samorzÄ…du terytorialnego w Niemczech
Bogdana Dolnickiego  Ustrój samorządu terytorialnego w Niemczech  po reformie
R. Roth, H. Wollmann  Kommunalpolitik
Materiały własne autora wykładu.
Struktura administracji w Niemczech
Republika Federalna Niemiec (Bundesrepublik Deutschland) jest, jak sama nazwa
wskazuje, państwem federacyjnym (związkowym) o daleko idącej samodzielności
poszczególnych krajów (landów) wchodzących w skład państwa jako związku.
Federacyjny ustrój RFN determinuje bardziej zło\
onÄ… strukturÄ™ organizacji
administracji publicznej ni\
w państwie unitarnym, takim jak Polska.
StolicÄ… federalnÄ… jest Berlin, gdzie jest siedziba rzÄ…du federalnego (Bundesregierung),
jednak część ministerstw znajduje się w Bonn. Część centralnych urzędów mieści się w
innych miastach, m.in. Karlsruhe i Norymberdze.
System polityczny Niemiec jest zorganizowany w oparciu o konstytucjÄ™ (Grund
Gesetz/Verfassung), którą jest Ustawa Zasadnicza Niemiec (Grundgesetz) według zasady
podziału władz (Gewaltenteilung).
Głową państwa jest prezydent federalny, wybierany przez Zgromadzenie
Narodowe (zło\
onego z Bundestagu i Bundesratu - przedstawicieli krajów związkowych) na
pięcioletnią kadencję. Jest mo\
liwość jednokrotnego powtórzenia kadencji. Ma on czysto
reprezentacyjne znaczenie - jest symbolem państwa, moderatorem. Nie ma prawa wetowania
ustaw (mo\
e je jedynie odesłać do Trybunału). Posiada prawo mianowania ambasadorów i
konsuli oraz wysuwania kandydatury kanclerza.
WÅ‚adzÄ… ustawodawczÄ… (die Legislative) jest Bundestag wraz z drugÄ… izbÄ… RadÄ…
FederalnÄ… Niemiec (Bundesrat). Bundestag wybierany jest co cztery lata w wyborach
pięcioprzymiotnikowych: powszechnych, równych, bezpośrednich (jednostopniowych),
tajnych i proporcjonalnych choć zasadniczo jest to system mieszany z zapewnieniem
wejścia do parlamentu wszystkich kandydatów, którzy w swych okręgach uzyskali większość.
Ustawowa liczba posłów liczy 598 (od zjednoczenia Niemiec do 2002 roku wynosiła 656),
ale wskutek tego skomplikowanego systemu wyborczego ta liczba mo\
e zwiększać się o tzw.
mandaty nadwy\
kowe. Tak jest w Bundestagu XVI kadencji, który liczy 614 posłów.
Posłowie grupują się we frakcjach, do tworzenia których potrzebne jest 5% ogólnej liczby
posłów. Obecne frakcje to:
" SPD
" CDU/CSU
" ZwiÄ…zek 90/Zieloni
" FDP
" Die Linkspartei
Ustawa zasadnicza RFN (Grundgesetz)
Konstytucja RFN z 23 maja 1949 r. nosi nazwÄ™ Ustawy Zasadniczej (niem.
Grundgesetz), co miało podkreślać jej tymczasowość. Składa się ze 146 artykułów,
podzielonych na 12 rozdziałów. Na początku tekstu ustawy zasadniczej znajduje się wstęp.
Konstytucję RFN nowelizowano 35 razy. Konstytucjonaliści niemieccy wyró\
niajÄ… w
konstytucji cztery zasady naczelne, o szczególnym znaczeniu dla kształtu państwa:
" Zasada federalizmu - RFN tworzy 16 krajów związkowych (landów), które mają
charakter państw o ograniczonej suwerenności. Konstytucja nie wymienia z nazwy
wszystkich krajów związkowych, stąd wnioskować mo\
na, i\
ich granice i liczbÄ™
mo\
na zmieniać. Obecnie są to:
Ka\
dy z krajów związkowych posiada własną konstytucję (która nie wymaga zatwierdzenia
przez władze federalne), ograniczone prawa utrzymywania stosunków międzynarodowych,
własny rząd, parlament i sądownictwo. Ka\
dy land wysyła swoich przedstawicieli do
Bundesratu. Art. 30 Konstytucji zawiera zasadę domniemania kompetencji na rzecz landów,
stanowiÄ…c, \
e je\
eli konstytucja nie przyznaje wyraz
nie federacji jakichś uprawnień, wówczas
nale\
ą one do kompetencji landów.
" Zasada państwa socjalnego - pkt. 1 art. 20 konstytucji mówi, i\
"Niemiecka
Republika Federalna jest demokratycznym i socjalnym państwem związkowym". W
związku z tą zasdą państwo niemieckie zapewnia pomoc jednostkom i grupom jej
potrzebujÄ…cym.
" Demokratyzm - naród jest jedynym suwerenem władzy w państwie niemieckim.
Rządy muszą działać na zasadzie reprezentacji poglądów politycznych społeczeństwa,
a ka\
demu gwarantowane są prawa i wolności obywatelskie. Państwo nie mo\
e
ingerować w \
adnym stopniu w sferę poszanowania godności ludzkiej. Na stra\
y
przestrzegania praw i wolności stoją sądy, ze Związkowym Trybunałem
Konstytucyjnym na czele.
" Zasada podziału władz i samorządności - władza sprawowana za pomocą organów
państwowych, pochodzących z wyborów bezpośrednich lub pośrednich, których
struktura oparta jest na trójpodziale władzy. Niedopuszczalne jest podejmowanie
jakichkolwiek decyzji w drodze referendum na szczeblu centralnym (regulacja będąca
odbiciem obaw przed ponownym dojściem do władzy osoby pokroju Hitlera, który
instytucję referendum wykorzystywał nader często dla legitymizacji swojej władzy).
Wyjątkiem tutaj jest tylko zmiana granic pomiędzy krajami.
Art. 21 konstytucji wprowadza regulacje dotyczÄ…ce funkcjonowania partii politycznych
(kolejne uregulowanie motywowane tragicznymi wydarzeniami historycznymi), jako
"współdziałających w politycznym kształtowaniu się woli narodu".
Parlament ZwiÄ…zkowy
Parlament RFN składa się z dwóch izb:
" Izby Związku (niem. Bundestag) - będącej reprezentacją ogólnopaństwową, zasiadają
w niej deputowani wybierani w wyborach przeprowadzanych na terenie całej republiki
federalnej,
" Rady Związkowej (niem. Bundesrat) - składającej się z delegatów rządów
poszczególnych krajów związkowych.
Bundestag
Liczba posłów w Bundestagu nie jest stała, konstytucja jej nie określa. Ustalana jest w
ordynacji wyborczej. Deputowani do Bundestagu wybierani sÄ… na czteroletniÄ… kadencjÄ™,
rozpoczynajÄ…cÄ… siÄ™ w dniu pierwszego posiedzenia.
System wyborczy w Niemczech jest systemem mieszanym. Stanowi on połączenie zasady
większości i proporcjonalności. Połowa składu izby (obecnie 299 deputowanych) wybierana
jest w okręgach jednomandatowych, gdzie mandat otrzymuje ten kandydat, który osiągnął
większość względną (czyli dostał więcej głosów ni\
jego konkurenci). Pozostała połowa
składu (równie\
299 deputowanych) izby pochodzi natomiast z list partyjnych,
przygotowywanych przez poszczególne partie dla ka\
dego kraju zwiÄ…zkowego. W wyborach
ka\
dy wyborca dysponuje dwoma głosami - jeden oddaje na indywidualnego kandydata w
okręgu wyborczym, natomiast drugi - na listę partyjną.
Procedura obliczania głosów i przyznawania na ich podstawie mandatów jest
wieloetapowa. Najpierw miejsca w Bundestagu otrzymują ci, którzy zwycię\
yli w okręgach
jednomandatowych. Są to tzw. mandaty bezpośrednie. Pozostałe mandaty rozdzielane są na
podstawie głosów oddanych na listy partyjne, za pomocą metody Hare-Niemeyera. W
systemie niemieckim mo\
e wystąpić zjawisko tzw. mandatów nadwy\
kowych - pojawia siÄ™
wtedy, gdy liczba mandatów uzyskanych głosami pierwszymi, przekracza liczbę miejsc, jaka
przypadałaby partii na podstawie "głosów drugich". Partia zatrzymuje wówczas dodatkowo
te mandaty, a liczba deputowanych w Bundestagu wzrasta o liczbę owych mandatów
nadwy\
kowych (niem. Überhangmandate). Obecnie w Bundestagu zasiada 16 deputowanych
z mandatów nadwy\
kowych.
Dodatkowo na ostateczny kształt izby wpływ mo\
e mieć tzw. klauzula zaporowa, czyli próg
wyborczy (niem. Sperrklausel). Partia, która nie przekroczyła 5% oddanych głosów w skali
ogólnopaństwowej, traci wszystkie głosy oddane na listy partyjne. W praktyce uniemo\
liwia
to dostanie siÄ™ do Bundestagu, chyba \
e kandydaci tej partii otrzymali co najmniej 3 mandaty
bezpośrednie.
Zgodnie z powy\
szym, obecnie w Bundestagu zasiada 614 deputowanych.
Wybory do Bundestagu, 18 września 2005 roku:
+ CDU i CSU: 226 (36.8%) w tym 7 mandatów nadwy\
kowych
+ SPD: 222 (36.2%) w tym 9 mandatów nadwy\
kowych
+ FDP: 61 (9.9%)
+ Die Linkspartei 54 (8.8%)
+ ZwiÄ…zek 90/Zieloni: 51 (8.3%)
Bundesrat - Rada Federalna
Bundesrat (tłumacząc dosłownie na polski: Rada Federalna) składa się z
przedstawicieli rządów krajowych. Ich liczbę konstytucja uzale\
nia od liczby głosów
nale\
Ä…cych do danego landu. Te zaÅ› zale\
ą od liczby jego ludności. Minimalnie kraj
zwiÄ…zkowy mo\
e posiadać 3 głosy. Kraje mające ponad 2 mln ludności posiadają 4 głosy,
powy\
ej 6 mln mieszkańców - 5 głosów, a ponad 7 mln - 6 głosów. Do 1990 roku w
Bundesracie było 41 przedstawicieli rządów krajowych i 4 pochodzących z Berlina
Zachodniego; po zjednoczeniu Niemiec izba posiada 69 członków. Układ sił w Radzie wią\
e
się z federacyjną strukturą Niemiec, nadając większe ni\
wynikałoby to z wielkości znaczenie
mniejszym krajom.
Liczba mieszkańców Miejsca Kraj związkowy
Badenia-Wirtembergia
> 7 milionów 6 Bawaria
Dolna Saksonia oraz Nadrenia Północna-Westfalia
6 - 7 milionów 5 Hesja
Berlin, Brandenburgia, Nadrenia-Palatynat, Saksonia,
2 - 6 milionów 4
Saksonia-Anhalt, Szlezwik-Holsztyn, Turyngia
< 2 miliony 3 Brema, Hamburg , Meklemburgia-Pomorze Przednie, Saara
Razem 69
Deputowani do niemeickiego Bundesratu posiadajÄ… tzw. mandat imperatywny.
Oznacza to, i\
są oni związani instrukcjami swoich rządów i muszą głosować w sposób przez
nie nakazany. Głosy krajów muszą być oddawane jednolicie (en bloc). W przypadku
jakichkolwiek rozbie\
ności, oddane głosy kraju związkowego są niewa\
ne.
Bundesrat:
" posiada tylko ograniczone uprawnienia ustawodawcze,
" nie bierze udziału w pociąganiu do odpowiedzialności politycznej rządu,
" ma prawo postawiania prezydenta RFN w stan oskar\
enia,
" bierze udział w wyborze sędziów Federalnego Trybunału Konstytucyjnego.
RzÄ…d jest zobowiÄ…zany przez odpowiedni zapis w konstytucji do bie\
Ä…cego informowania
Bundesratu o stanie spraw, co wydaje siÄ™ umo\
liwiać izbie wywieranie pewnych nacisków na
kierunki prowadzenia polityki przez rzÄ…d federalny.
Kanclerz i rzÄ…d federalny
Rząd federalny (niem. Bundesregierung) składa się z kanclerza związku (niem.
Bundeskanzler) i ministrów związkowych. Kanclerz wybierany jest w następującej drodze:
" kandydata desygnuje prezydent, musi go zaakceptować parlament bezwzględną
większością głosów,
" je\
eli kandydat prezydenta nie uzyska wymaganej większości głosów, prawo
nominacji przechodzi na parlament, który desygnuje własnego kandydata, ktorego
musi wybrać równie\
większością bezwzględną,
" je\
eli w ciągu 14 dni nie dokona wyboru kanclerza większością bezwzględną, mo\
e
przystąpić do wyboru zwykłą większością (tzw. kanclerz mniejszości). Wówczas
jednak kandydatura musi zostać poparta przez minimum 1/4 ogólnej liczby głosów.
Prezydent nie mo\
e odmówić mianowania kanclerza wybranego bezwzględną większością
głosów. Natomiast je\
eli został wybrany większością zwykłą, wtedy prezydent mo\
e albo go
mianować, albo rozwiązać parlament i zarządzić nowe wybory.
Kanclerz kieruje pracami rządu i określa jego skład. Kanclerz przedstawia prezydentowi
wnioski o nominacje określonych osób na stanowiska ministrów. Prezydent nie mo\
e
odmówić mianowania ministrem kandydata przedstawionego przez kanclerza.
Kanclerz wyznacza tak\
e jednego z członków gabinetu na wicekanclerza. Przewa\
nie
otrzymuje on równie\
tekÄ™ ministra spraw zagranicznych. Zwykle wicekanclerz pochodzi z
mniejszej partii spośród tych, które tworzą koalicję.
Konstytucja RFN przewiduje instytucję tzw. konstruktywnego wotum nieufności.
Parlament mo\
e wyrazić kanclerzowi wotum nieufności tylko w przypadku, kiedy
jednocześnie dokona wyboru jego następcy, za pomocą bezwzględnej większości głosów.
Je\
eli taka większość nie mo\
e się ukonstytuować, wówczas albo prezydent rozwiązuje
parlament i rozpisuje nowe wybory, albo udziela poparcia kanclerzowi mniejszości i mianuje
go. Parlament nie mo\
e wyrazić wotum nieufności wobec pojedynczego ministra, ale od razu
wobec całego rządu (tzw. en bloc).
Kanclerz mo\
e tak\
e wykorzystywać instytucję wotum zaufania. Szef rządu zwraca
się z wnioskiem o udzielenie mu wotum zaufania, mogąc połączyć go z projektem ustawy lub
innego aktu prawnego. Wniosek musi zostać przyjęty bezwzględną większością głosów. W
przeciwnym wypadku rząd upada, a parlament musi wybrać nowego kanclerza lub
przynajmniej kanclerza mniejszości, aby liczyć na to, \
e prezydent nie zdecyduje siÄ™ na jego
rozwiÄ…zanie.
Kanclerz mo\
e równie\
zgłosić do prezydenta federalnego wniosek o ogłoszenie
ustawodawczego stanu wyjątkowego. Zgodę na to musi wyrazić równie\
Bundesrat.
Podczas jego trwania, ka\
dy rzÄ…dowy projekt ustawy odrzucony przez Bundestag, mo\
e być
po uzyskaniu zgody Bundesratu uznany za obowiÄ…zujÄ…ce prawo. WyjÄ…tkiem jest zmiana
konstytucji. Ustawodawczy stan wyjÄ…tkowy mo\
e trwać maksymalnie 6 miesięcy i mo\
e być
ogłoszony tylko raz przez danego kanclerza.
Prezydent RFN
Prezydent (niem. Bundespräsident) jest gÅ‚owÄ… paÅ„stwa. Wybierany jest na kadencjÄ™
trwającą 5 lat przez Zgromadzenie Związkowe (niem. Bundesversammlung). Ciało to składa
się w połowie z członków Bundestagu i w połowie z członków wybranych przez
przedstawicielstwa narodowe krajów na zasadzie wyborów proporcjonalnych. Kandydat
wybierany jest na to stanowisko, je\
eli otrzyma bezwzględną większość głosów. Je\
eli w
ciągu dwóch tur głosowań nikomu nie uda się osiągnąć takiej przewagi, zwycię\
a ten, kto
otrzymał względną większość głosów. Dopuszczalny jest tylko jeden ponowny wybór danej
osoby na to stanowisko. Kandydat musi mieć ukończone 40 lat i posiadać prawo wyborcze do
Bundestagu.
Prezydent RFN:
" reprezentuje państwo na zewnątrz,
" zawiera umowy z innymi państwami,
" wysyła i przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych,
" mianuje i odwołuje najwy\
szych urzędników państwowych, m.in. sędziów
zwiÄ…zkowych,
" wskazuje kandydata na kanclerza,
" na wniosek rzÄ…du rozwiÄ…zuje parlament, gdy postawiony przez kanclerza wniosek o
wotum zaufania zostanie odrzucony,
" na wniosek rzÄ…du wprowadza ustawodawczy stan wyjÄ…tkowy,
" posiada prawo Å‚aski.
Wydawanie aktów prawnych przez prezydenta (rozporządzeń i zarządzeń) wymaga
kontrasygnaty kanclerza lub właściwego ministra. Wyjątkiem tutaj jest mianowanie i
odwoływanie kanclerza oraz rozwiązywanie parlamentu. Prezydent nie jest odpowiedzialny
politycznie przed parlamentem.
System sÄ…downiczy Niemiec:
System sądowniczy w RFN opiera się na zasadzie niezawisłości sędziów i minimum
dwuinstancyjnym orzekaniem spraw.
System sądowniczy RFN składa się z trzech rodzajów sądów:
" sądy zwykłe - zajmujące się najpopularniejszymi sprawami kryminalnymi i
cywilnymi,
" sÄ…dy wyspecjalizowane - zajmujÄ…ce siÄ™ sprawami administracyjnymi, z zakresu
prawa pracy, finansów i prawa patentowego,
" sądy konstytucyjne - skupiają się na badaniu hierarchicznej zgodności ze sobą aktów
prawnych, równie\
z konstytucjÄ….
Sądy zwykłe mają konstrukcję czteroszczeblową. Na najni\
szym szczeblu sÄ… to sÄ…dy
lokalne (niem. Amtsgerichte), zajmujące się sprawami karnymi i cywilnymi małej wagi.
Spełniają tak\
e rutynowe obowiązki sądów rejestrowych, takie jak np. rejestracja firm,
fundacji lub stowarzyszeń. Orzekanie w większości spraw zgłaszanych na wokandę sądów
lokalnych jest jednoosobowe. Jednak w sprawach w których oskar\
ony zagro\
ony jest
wyrokiem przekraczającym 2 lata, sędziemu zawodowemu towarzyszy dwóch ławników.
Wy\
szy szczebel sądów zwykłych to sądy regionalne (niem. Landgerichte), podzielone na
dwie sekcje: dla rozpatrywania powa\
niejszych spraw karnych i cywilnych. FunkcjonujÄ… one
formalnie w składach trzech sędziów, w praktyce jednak najczęściej jednego. Sądy regionalne
są drugą instancją dla sądów lokalnych, a pierwszą dla powa\
niejszych spraw karnych i
cywilnych.
Powy\
ej w hierarchii znajdujÄ… siÄ™ krajowe sÄ…dy apelacyjne (niem.
Oberlandesgerichte), będące drugą instancją dla spraw rozpatrywanych przez sądy regionalne
w pierwszej instancji. SÄ… te\
pierwszÄ… instancjÄ… w sprawach oskar\
eń o zdradę stanu i
działalność antykonstytucyjną. Ostatnim szczeblem w organizacji sądów zwykłych jest sąd
najwy\
szy, czyli Federalny Trybunał Sprawiedliwości (niem. Bundesgerichtshof) z
siedzibÄ… w Karlsruhe i Lipsku. Jest on najwy\
szą instancją odwoławczą w sprawach objętych
jurysdykcją sądów zwykłych wszystkich rodzajów.
SÄ…dy wyspecjalizowane zajmujÄ… siÄ™ sprawami z zakresu: prawa administracyjnego,
prawa pracy, socjalnego, finansowego i patentowego. Podobnie jak sądy zwykłe,
zorganizowane sÄ… hierarchicznie:
" Sądy administracyjne składają się z sądów lokalnych, wy\
szych i Federalnego
Sądu Administracyjnego (Bundesverwaltungsgericht). Do nich mogą zwracać
się obywatele ze skargą na działania jakichkolwiek organów administracji
państwowej i samorządowej.
" Sądy pracy funkcjonują na trzech szczeblach i rozpatrują kwestie umów handlowych i
spraw zwiÄ…zanych z prawami pracowniczymi.
" Sądy socjalne równie\
posiadają strukturę trójstopniową i do nich kierowane są
kwestie związane z zabezpieczeniami społecznymi, wypłacaniem rozmaitych zasiłków
itd.
" SÄ…dy finansowe lub fiskalne rozpatrujÄ… sprawy zwiÄ…zane z podatkami i funkcjonujÄ… w
strukturze dwupoziomowej.
" Federalny SÄ…d Patentowy z siedzibÄ… w Monachium, zajmujÄ…cy siÄ™ m.in. prawami
własności do wynalazków.
Ka\
dy kraj związkowy posiada własny sąd konstytucyjny. Wyjątkiem tutaj jest Szlezwik-
Holsztyn. Sądy te zajmują się rozstrzyganiem o zgodności aktów prawnych ni\
szej rangi z
aktami wy\
szej rangi. Sądy te są administracyjnie niepodległe i finansowo autonomiczne, nie
uzale\
nione od jakiejkolwiek władzy rządu. Jest jeden federalny sąd konstytucyjny,
Związkowy (lub Federalny) Trybunał Konstytucyjny.
Kraje zwiÄ…zkowe (niem.: Bundeslaender)
Liczba krajów związkowych ulegała zmianom w wyniku łączenia mniejszych.
Obecnie jest ich 16, przy czym trzy z nich to tzw. miasta-kraje, czyli miasta majÄ…ce status
landu. Są to: Brema, Hamburg i Berlin. Podział kompetencji między władze federalne i
władze krajowe został precyzyjnie określony w Konstytucji RFN. Jest on oparty na dwóch
zało\
eniach: konieczności podporządkowania się władz krajowych ustaleniom szczebla
federalnego w sprawach dla niego zastrze\
onych, ale zarazem zapewnieniu krajom wpływu
na ich ostateczny kształt (poprzez udział w Bundesracie) oraz prawie do swobodnego
kształtowania spraw krajowych (w tym ustroju samorządowego) w przyznanym im zakresie,
przy zachowaniu zgodności z Konstytucją RFN oraz innymi przepisami ogólnozwiązkowymi.
Federacyjny ustrój RFN determinuje bardziej zło\
onÄ… strukturÄ™ organizacji
administracji publicznej ni\
w państwie unitarnym, takim jak Polska.
PaÅ„stwo (Bund) podzielone na kraje (landy  Bundesländer), dzieli siÄ™ dalej na okrÄ™gi
regencyjne (Regierungsbezirke). Tak jest poza landami Saara i Szlezwik-Holsztyn oraz
miastami-krajami.. Podział ten nie występuje we wszystkich krajach federalnych, generalnie
jednak szczebel okręgu regencyjnego nale\
y do administracji państwowej. Wyjątek stanowi
Bawaria, w której okręg (Bezirk) jest trzecim (po gminie i powiecie) szczeblem samorządu
terytorialnego. Okręgi z kolei podzielone są na powiaty (Landkreise) o dwoistym, rządowo 
samorzÄ…dowym charakterze i samorzÄ…dowe gminy (Städte/Gemeinden).
(rys.1).
 W większości krajów (landów) podział administracyjny nie kończy się na gminach; na
ich obszarze funkcjonują bowiem jednostki podobne do polskich sołectw czy osiedli, zwane
Ortsteile. Działają w nich rady (Ortschaftsrat) i organy wykonawcze (Ortsvorsteher), o
doradczych, wyjątkowo zaś decyzyjnych uprawnieniach. W miastach-krajach występują
natomiast dzielnice (Bezirk). Ponadto wyró\
nia się miasta wyłączone z powiatów
(kreisfreie Stadt).
Podstawowym aktem prawnym regulującym ustrój samorządu terytorialnego w
Niemczech jest Ustaw Zasadnicza RFN, której art. 28 stanowi:
1. Porządek konstytucyjny w krajach musi odpowiadać zasadom republikańskiego,
demokratycznego i socjalnego państwa prawnego w rozumieniu niniejszej Ustawy
Zasadniczej. W wyborach w powiatach i gminach tak\
e osoby, które posiadają przynale\
ność
państwową państwa członkowskiego Wspólnoty Europejskiej, są stosownie do prawa
Wspólnoty Europejskiej upowa\
nione do głosowania i mogą być wybierane. W krajach,
powiatach i gminach naród musi mieć przedstawicielstwo, które pochodzi z powszechnych,
bezpośrednich, wolnych, równych i tajnych wyborów. W gminach rolę organu wybieralnego
mo\
e spełniać zgromadzenie gminne.
2. Gminom musi być zagwarantowane prawo do regulowania na własną odpowiedzialność
wszelkich spraw miejscowej społeczności w ramach zakreślonych przez ustawy. Równie\

związki gmin mają prawo do samorządu w zakresie swoich zadań ustawowych i zgodnie z
ustawami.
3. Federacja gwarantuje zgodność porządku konstytucyjnego krajów z prawami zasadniczymi
i przepisami ustępu 1 i 2.
Szczegółowe rozwiązania dotyczące organizacji samorządu terytorialnego w
poszczególnych krajach związkowych wynikają z ordynacji gminnych (Gemeindeordnungen)
oraz powiatowych (Landkreisordnungen).
Gmina jako podstawowa jednostka samorzÄ…du terytorialnego
Czynnikami determinującymi ustrój gminy w Niemczech są przede wszystkim jej
wielkość (liczebność mieszkańców) oraz wiejski lub miejski charakter. W większości krajów
zwiÄ…zkowych wyraz
nie rozró\
nia siÄ™ gminÄ™ jako obszar nie zurbanizowany (Gemeinde lub
Landgemeinde) oraz miasto (Stadt). Kategoria  miasta nie jest przy tym jednolita, poniewa\

obok miast-krajów występują du\
e miasta wyÅ‚Ä…czone z powiatów (kreisfreie Städte) oraz
du\
e miasta powiatowe (große Kreisstädte), wreszcie miasta wÅ‚Ä…czone do powiatów
(kreisangehörige Städte), w tym tak\
e często oddzielnie traktowana kategoria miast małych.
W zale\
ności od charakteru gminy ró\
nie kształtuje się jej struktura organizacyjna, zadania,
zakres kompetencji. Szczegółowe kwestie w tym zakresie regulowane są przepisami ordynacji
gminnych (Gemeindeordnung) poszczególnych krajów związkowych.
W prawodawstwie niemieckim szczególne znaczenie przypisuje się swobodzie
organizacyjnej, przejawiajÄ…cej siÄ™ w mo\
ności ró\
norodnego porzÄ…dkowania struktur
organizacyjnych podmiotów samorządowych.
Istotną cechą ustroju gmin w Niemczech jest wielość i ró\
norodność z
ródeł prawa
ustrojowego. Ze względu na ogólne potraktowanie kwestii samorządowych w ustawie
zasadniczej, całość zagadnień organizacyjnych regulują ustawodawstwa krajowe. Przy daleko
idących ró\
nicach w szczegółowej regulacji kształtu, liczebności, wzajemnych relacji
ustrojowych oraz podziałów kompetencyjnych organów gminy, mo\
na  podobnie jak w
Polsce  mówić o stanowiących i wykonawczych organach gminy niemieckiej.
Organem uchwałodawczym, powoływanym w ka\
dej gminie, jest rada
(przedstawicielstwo gminne), a organem wykonawczym i zarzÄ…dzajÄ…cym  burmistrz
(zarzÄ…d gminy lub magistrat).
W niemieckiej gminie najwa\
niejszym organem jest rada, stanowiÄ…ca reprezentacjÄ™
ogółu mieszkańców gminy. W odró\
nieniu od ustawodawstwa polskiego, w Niemczech
termin Rat (rada) nie jest jedynym u\
ywanym na określenie tego organu. Najczęściej obok
terminu Gemeinderat albo Stadtrat (rada gminy, rada miasta - w Badenii-Wirtembergii,
Bawarii, Nadrenii Palatynacie, Saarze, Saksonii, Saksonii-Anhalt, Turyngii. W Dolnej
Saksonii i Nadrenii-Westfalii u\
ywa się określenia Rat), występuje Gemeindevertretung i
odpowiednio Stadtvertretung (przedstawicielstwo, reprezentacja gminy/miasta - w Hesji,
Brandenburgii, Meklemburgii, Szlezwiku-Holsztynie) albo Stadtverordnetenversammlung
(zgromadzenie deputowanych miejskich - w miastach Brandenburgii, Hesji, Szlezwika-
Holsztynu). Członkowie tych rad (Gemeinde-, Stadtratsmitglieder, Gemeindevertreter)
wybierani są według zasad parlamentarnych określonych w Konstytucji RFN, a zatem w
wyborach pięcioprzymiotnikowych: powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych i w
głosowaniu tajnym (por. art. 28 ust. 1 Konstytucji RFN).
Prawa wyborcze przysługują tzw. obywatelom gminy, których nie nale\
y uto\
samiać z
mieszkaÅ„cami gminy (Bürger). Warunkiem posiadania obywatelstwa gminy (czynnego i
biernego prawa wyborczego) jest przede wszystkim legitymowanie siÄ™ obywatelstwem
niemieckim lub obywatelstwem jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej.
Wynika to z art. 19 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, w myśl
którego  ka\
dy obywatel Unii mający miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim,
którego nie jest obywatelem, ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych w
Państwie Członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, na takich samych zasadach jak
obywatele tego państwa (& ) .
Warunkiem posiadania prawa wyborczego jest tak\
e przebywanie na terenie
gminy nie krócej ni\
3-6 miesięcy. Ponadto trzeba mieć najpóz
niej w dniu wyborów
ukończone 18 lat (przy czym w niektórych landach niemieckich dla posiadania czynnego
prawa wyborczego wystarczy ukończyć 16 lat) W Meklemburgii, Dolnej Saksonii,
Nadrenii-Westfalii, Saksonii-Anhalt, Szlezwiku-Holsztynie1.
Kadencja rady gminy jest ró\
na w poszczególnych krajach, przy czym najczęściej
wynosi 5 lat (w Bawarii 6 lat). Liczebność składów osobowych rad gmin zale\
y od
liczebności mieszkańców danej gminy.
Organami wewnętrznymi rady gminy są komisje. W Niemczech komisje powoływane
przez radÄ™ majÄ… nie tylko charakter doradczy (beratende Ausschüsse), ale tak\
e
rozstrzygajÄ…cy (beschließende Ausschüsse). Niektóre ordynacje krajowe przewidujÄ… komisje
obowiÄ…zkowe (np. komisjÄ™ rewizyjnÄ…, finansowÄ…, administracyjnÄ…), w innych krajach
powoływanie komisji ma charakter fakultatywny. W działalności komisji upatruje się sposobu
wzmocnienia fachowości działania rady jako organu przedstawicielskiego. Stąd w większości
krajów stało się zwyczajem włączanie do składu osobowego komisji obywateli gminy spoza
rady reprezentujących określone dziedziny wiedzy oraz praktyczną znajomość fachowych
zakresów działalności komunalnej. Są to zatem formy zapewniające zwiększenie fachowości
działania rad.
Burmistrz.
W gminach niemieckich funkcję organu wykonawczego pełni najczęściej
jednoosobowo burmistrz. Jego pozycja jest uzale\
niona przede wszystkim od charakteru
gminy. StÄ…d wyraz
nie rozró\
nia siÄ™ w ustawodawstwie burmistrzów (Bürgermeister), którzy
działają w gminach mniejszych, zwłaszcza wiejskich, oraz nadburmistrzów
(Oberbürgermeister), którzy wystÄ™pujÄ… w gminach miejskich, a zwÅ‚aszcza w miastach
wyłączonych z powiatów. W Bawarii funkcję organu wykonawczego pełni Erste
Bürgermeister. W niektórych krajach organ wykonawczy gminy ma charakter kolegialny i
określany jest mianem Stadt-, Gemeindevorstand albo Magistrat (zarząd miasta/gminy). Do
reformy z połowy lat 90-tych ubiegłego wieku w Dolnej Saksonii i Północnej Nadrenii-
Westfalii funkcję organu wykonawczego pełnił jednoosobowo dyrektor gminy/miasta
(Gemeinde-, Stadtdirektor), a w miastach wyłączonych z powiatów  Oberstadtdirektor.
1
. Zob. http://www.wahlrecht.de/kommunal.
Kandydat na burmistrza w Niemczech nie musi być stałym mieszkańcem gminy,
musi jednak przebywać na jej terytorium przynajmniej 6 miesięcy przed wyborami.
Ponadto musi być obywatelem niemieckim lub obywatelem jednego z państw członkowskich
Unii Europejskiej.
Bierne prawo wyborcze wyłącznie dla obywateli niemieckich przewiduje natomiast
ordynacja gminna Bawarii oraz Saksonii. Kandydat na burmistrza musi mieć ukończone 25
lat oraz nie więcej, ni\
65 lat. Jest on wybierany na okres 5-8 lat, w zale\
ności od regulacji
wynikających z poszczególnych ordynacji gminnych.
Burmistrz jest zwykle jednocześnie przewodniczącym rady. Takie rozwiązanie występuje w
większości krajów związkowych.
W Brandenburgii, Meklemburgii, Saksonii-Anhalt i Szlezwiku-Holsztynie następuje
rozdział tych funkcji według zasady, i\
burmistrz pełni funkcję organu wykonawczego i
kieruje administracjÄ… gminnÄ…, a radzie gminy (przedstawicielstwu) przewodniczy inna osoba.
W gminach, w których występują kolegialne organy wykonawcze, burmistrz jest ich
przewodniczÄ…cym.
Do podstawowych zadań burmistrza (organu wykonawczego) nale\
y kierowanie
administracjÄ… gminnÄ…, reprezentowanie gminy na zewnÄ…trz, kierowanie bie\
Ä…cymi sprawami
gminy, przygotowywanie projektów i wykonywanie uchwał rady, zarządzanie majątkiem
gminy, wydawanie decyzji administracyjnych. Pozycja burmistrza jest uzale\
niona od sposobu
powierzenia funkcji oraz długości kadencji jej sprawowania.
Obecnie w większości krajów związkowych burmistrz pochodzi z wyborów
bezpośrednich. Rzadko natomiast spotykane jest rozwiązanie polegające na tym, i\

burmistrz pochodzący z powszechnych wyborów funkcjonuje jako odrębny od rady
organ gminy, nie będąc jednocześnie przewodniczącym organu stanowiącego. System
taki, określany j ako dualistyczny model  rada-burmistrz pod dwoma
zwierzchnościami przyjęto w Meklemburgii, Brandenburgii, Dolnej Saksonii, Saksonii-
Anhalt i Szlezwiku-Holsztynie.
W niemieckiej literaturze przedmiotu wyró\
nia siÄ™ tradycyjnie cztery podstawowe
modele ustroju gmin, przy czym w obrębie ka\
dego z nich wskazuje siÄ™ na niekiedy daleko
idące zró\
nicowania między poszczególnymi podtypami, swoistymi dla całych krajów lub ich
części. Są to modele: burmistrzowski, północnoniemiecki, południowoniemiecki oraz
magistracki. Dwa pierwsze mają w zasadzie znaczenie wyłącznie historyczne. Nigdzie
bowiem nie występują obecnie w swej klasycznej postaci.
Ustrój burmistrzowski (Bürgermeisterverfassung), zwany reÅ„skim albo francuskim,
obowiązywał w gminach i małych miastach Nadrenii-Palatynatu (do 1993 r.), w Saarze (do
1994 r.) i we wsiach Szlezwika-Holsztynu (do 1998 r.). Według tego modelu mieszkańcy
gminy wybierają radę, która z kolei wybiera burmistrza i burmistrzów dodatkowych.
Burmistrz kieruje pracą rady, a wspólnie z decernentami administracją gminną. Obecnie
ustrój burmistrzowski nigdzie nie występuje w swej pierwotnej postaci, poniewa\
od roku
1994 burmistrz jest wybierany na 8 lat w wyborach bezpośrednich. (rys. 2). Na skutek reform
przeprowadzonych w latach 90-tych ubiegłego wieku ustrój burmistrzowski ewoluował w
kierunku modelu południowoniemieckiego, który obecnie stanowi podstawę organizacji
gmin w Nadrenii-Palatynacie, Saarze, oraz  w zmodyfikowanej formie  w Szlezwiku 
Holsztynie.
 WYBORCY
Gemeindebürger
wybiera
RADA GMINY BURMISTRZ
Gemeinderat Bürgermeister
przewodniczy
URZ
DNICY
wybiera
PRZYBOCZNI
Beigeordnete
kierujÄ…
KOMISJE
Ausschüsse
ADMINISTRACJA
GMINNA
Rys. 2. Ustrój burmistrzowski (na przykładzie Nadrenii-Palatynatu - do roku 1993; od 1994 r.
burmistrz jest wybierany na 8 lat w wyborach bezpośrednich).
Ustrój północnoniemiecki (norddeutsche Ratsverfassung), zwany angielskim lub
dyrektorskim, obowiązywał w Północnej Nadrenii-Westfalii (do 1994 r.) oraz w Dolnej
Saksonii (do 1996 r.). Według tego modelu głównym organem gminy jest rada, której
przewodniczy burmistrz. Drugim organem jest dyrektor gminy, który kieruje jej
administracjÄ…. Charakterystyczne jest tutaj rozdzielenie funkcji burmistrza kierujÄ…cego
radą od dyrektora gminy jako kierownika administracji (porównywanego z angielskim
town clerk, podczas gdy burmistrza porównywano do mayora). (rys. 3). W latach 90- tych
ubiegłego wieku w obu landach ustrój północnoniemiecki przekształcono w
zmodyfikowany ustrój południowoniemiecki. Obecnie burmistrz pochodzi z wyborów
bezpośrednich i jest (lub mo\
e być) jednocześnie przewodniczącym rady gminy.
 WYBORCY
Gemeindebürger
wybiera
RADA GMINY DYREKTOR
Gemeinderat
GMINY
Gemeindedirektor
wybiera
URZ
DNICY
PRZYBOCZNI
BURMISTRZ
Beigeordnete
Bürgermeister
kierujÄ…
KOMISJE
ADMINISTRACJA
Ausschüsse
GMINNA
Rys. 3. Ustrój północnoniemiecki (na przykładzie Północnej Nadrenii-Westfalii  do roku 1994; ustrój ten został
przekształcony w zmodyfikowaną formę ustroju południowoniemieckiego).
Ustrój magistracki (Magistratsverfassung), zwany pruskim, występuje obecnie
wyłącznie jako tzw. niewłaściwy (unechte) w Hesji i Bremerhaven2. Uprawnienia władcze
przysługują tu dwóm kolegialnym organom: radzie gminy i magistratowi. Rada jest
wybierana przez mieszkańców gminy. Magistrat jest organem wykonawczym, składającym
się z burmistrza oraz Beigeordnete. Właściwy (echte) model magistracki zakładał, i\
zarówno
burmistrz, jak i pozostali członkowie magistratu pochodzą z wyborów pośrednich
dokonywanych przez radę. Obecnie jednak ustrój ten nigdzie nie występuje w swej czystej
formie, poniewa\
od roku 1993 burmistrz jest wybierany bezpośrednio przez mieszkańców
gminy. (rys. 4).
2
Miasto wyłączone z powiatu (kreisfreie Stadt) w landzie Bremen.
WYBORCY
Gemeindebürger
MAGISTRAT
RADA GMINY
Gemeinderat
BURMISTRZ
Bürgermeister
URZ
DNICY
wybiera
PRZYBOCZNI
Beigeordnete
PRZEWODNICZ
CY
kierujÄ…
KOMISJE
Ausschüsse
ADMINISTRACJA
GMINNA
Rys. 4.  Niewłaściwy ustrój magistracki.
Obecnie modelem wiodącym jest ustrój południowoniemiecki. Został on uznany
za model optymalny i dlatego większość krajów związkowych przyjęło go z ró\
nymi
modyfikacjami rezygnując z wcześniejszych rozwiązań. Klasyczny ustrój
poÅ‚udniowoniemiecki (süddeutsche Ratsverfassung), zwany bawarskim, wystÄ™puje w
Bawarii, Badenii-Wirtembergii i Saksonii (od 1993 r.) oraz z modyfikacjami w Saksonii-
Anhalt, Turyngii, Nadrenii-Palatynacie, Saarze (od 1994 r.), Nadrenii-Westfalii (od 1999
r.), Dolnej Saksonii (od 1996 r.), Szlezwiku-Holsztynie (od 1998 r.) i w Meklemburgii (od
1999 r.).
Jest to model dualistyczny, zakładający podział kompetencji pomiędzy dwa organy
pochodzące z wyborów powszechnych: radę gminy i burmistrza. Pozycja burmistrza jest tu
szczególnie silna dzięki jego bezpośredniemu wyborowi. Burmistrz jest przy tym
przewodniczącym rady, który prowadzi jej obrady i wykonuje jej uchwały. Następuje tu
zatem zrównowa\
enie pozycji organów przedstawicielskiego i wykonawczego, choć w
praktyce to burmistrz jest najwa\
niejszym organem gminy  zwierzchnikiem zarówno rady,
jak i administracji gminnej. Ustrój ten określany jest jako dualistyczny model  rada-
burmistrz pod jednym zwierzchnictwem i pełni obecnie rolę wiodącą (rys. 4). W niektórych
landach ustrój południowoniemiecki występuje w formie zmodyfikowanej, czego wyrazem
jest rozdział funkcji burmistrza (organu wykonawczego) oraz przewodniczącego rady
(przedstawicielstwa) gminy. Taki model określany jest mianem dualistycznego modelu  rada-
burmistrz pod dwoma zwierzchnictwami i występuje w Brandenburgii, Meklemburgii,
Saksonii-Anhalt, Szlezwiku-Holsztynie oraz w Dolnej Saksonii (z mo\
liwością wyboru
burmistrza jako przewodniczÄ…cego rady). Na skutek wzmocnienia pozycji burmistrza
pochodzącego z wyborów bezpośrednich ordynacje gminne tych landów oddzielają
stanowisko przewodniczÄ…cego rady w celu zabezpieczenia funkcji kontrolnej organu
uchwałodawczego.
WYBORCY
WYBORCY
Gemeindebürger
Gemeindebürger
RADA GMINY BURMISTRZ
RADA GMINY BURMISTRZ
przewodniczy
przewodniczy
Gemeinderat Bürgermeister
Gemeinderat Bürgermeister
URZ
DNICY
URZ
DNICY
wybiera
wybiera
PRZYBOCZNI
PRZYBOCZNI
Beigeordnete
Beigeordnete
kierujÄ…
kierujÄ…
KOMISJE
KOMISJE
Ausschüsse
Ausschüsse
ADMINISTRACJA
ADMINISTRACJA
GMINNA
GMINNA
Rys. 5. Ustrój południowoniemiecki (model  rada-burmistrz pod jednym zwierzchnictwem).
SamorzÄ…d terytorialny na szczeblu ponadgminnym
Jednostką samorządu terytorialnego na szczeblu ponadgminnym jest powiat, określany
mianem Kreis (w Północnej Nadrenii-Westfalii, Szlezwiku Holsztynie i Hesji) albo
Landkreis. Powiaty nie występują w miastach stanowiących samodzielne landy (Berlin,
Hamburg, Brema). Z nielicznymi wyjątkami, miasta liczące ponad sto tysięcy mieszkańców
są z mocy prawa wyłączone z powiatów i stanowią samodzielne powiaty (miasta na prawach
powiatu).
Powiat jest traktowany jako korporacja terytorialna posiadająca osobowość prawną
(Gebietskörperschaft) oraz jako zwiÄ…zek gmin (Gemeindeverband).
Mimo zró\
nicowania terytorialnego (pod względem powierzchni oraz liczby
mieszkańców), niemieckie powiaty stanowią jednolitą strukturę organizacyjną. Ich ustrój
określają ordynacje powiatowe (Landkreisordnungen) obowiązujące w poszczególnych
krajach zwiÄ…zkowych.
We wszystkich landach najwa\
niejszym organem powiatu jest rada powiatowa
(Kreistag). Stanowi ona polityczne przedstawicielstwo powiatu i jego mieszkańców.
Zgodnie z art. 28 ust. 1 Konstytucji, jest wybierana w wyborach bezpośrednich. W
większości landów kadencja rady powiatu wynosi 5 lat, jedynie w Bawarii wybierana jest na
6 lat, a w Hesji i Szlezwiku-Holsztynie na 4 lata. Rada jest organem stanowiącym, do którego
wyłącznej właściwości nale\
y m.in. uchwalanie bud\
etu powiatu oraz stanowienie prawa
miejscowego.
Drugim organem powiatu jest starosta (Landrat), wybierany na okres kadencji przez
radÄ™ (w Brandenburgii i Badenii-Wirtembergii) lub w wyborach powszechnych. Starosta
odpowiada za działalność administracji powiatowej. Przygotowuje i wykonuje uchwały rady,
której najczęściej przewodniczy. Ponadto wykonuje zadania zlecone z zakresu administracji
rządowej. W większości ordynacji powiatowych określono szczególne wymagania
kwalifikacyjne dotyczące starostów. Kandydat na starostę musi mieć ukończone od 21 lat (w
Saksonii-Anhalt i Turyngii) do 30 lat (w Badenii-Wirtembergii). FunkcjÄ™ tÄ™ mo\
e sprawować
do 57 (w Brandenburgii) lub 65 roku \
ycia.
W Dolnej Saksonii, Północnej Nadrenii-Westaflii, Saarze, Brandenburgii i
Meklemburgii występuje trzeci organ powiatu  komisja powiatowa (Kreisausschuss).
Biorąc pod uwagę strukturę organizacyjną powiatów w poszczególnych landach mo\
na
wyró\
nić dwa podstawowe modele ich ustroju: ustrój poÅ‚udniowoniemiecki (süddeutsche
Kreistagsverfassung) oraz ustrój komisji powiatowej (Kreisausschussverfassung). W
dawniejszej literaturze wyró\
niano jeszcze ustrój dyrektorski (Direktorialverfassung)
występujący w Północnej Nadrenii-Westfalii i Dolnej Saksonii, gdzie rolę starosty pełnił (do
roku 1996) dyrektor powiatu. Ustrój południowoniemiecki występuje w Bawarii, Badenii-
Wirtembergii, Nadrenii-Palatynacie, Saksonii, Saksonii-Anhalt, Turyngii i Saarze. Model ten
ma charakter dualistyczny, z relatywnie silnÄ… pozycjÄ… starosty. Z wyjÄ…tkiem Badenii-
Wirtembergii, starosta jest wybierany przez mieszkańców w wyborach bezpośrednich. Jest
tak\
e przewodniczÄ…cym rady powiatowej oraz komisji. Reprezentuje powiat na zewnÄ…trz oraz
kieruje jednoosobowo bie\
Ä…cymi sprawami administracji powiatowej. W Badenii-
Wirtembergii starosta jest wybierany przez radÄ™ na okres jej kadencji. (rys. 6).
WYBORCY
Kreisbürger
RADA STAROSTA
przewodniczy
Landrat
POWIATOWA
Kreistag
kieruje
KOMISJE
Kreistagsaus-
ADMINISTRACJA
schüsse
GMINNA
Rys. 6. Ustrój południowoniemiecki (z wyjątkiem Badenii-Wirtembergii).
Ustrój komisji powiatowej występuje natomiast w Brandenburgii, Meklemburgii, Dolnej
Saksonii i Północnej Nadrenii-Westfalii. Pozycja starosty, w porównaniu z ustrojem
południowoniemieckim, jest tu wyraz
nie słabsza. Wynika to z przyznania szerokich
kompetencji drugiemu  obok rady powiatu - organowi kolegialnemu, jakim jest komisja
powiatowa. Starosta wykonuje uchwały organów kolegialnych i kieruje administracją
powiatową. Na ogół pochodzi z wyborów bezpośrednich; wyjątek stanowi Brandenburgia,
gdzie starosta jest wybierany przez radÄ™ powiatu. (rys. 7).
WYBORCY
Kreisbürger
RADA STAROSTA
Landrat
POWIATOWA
Kreistag
kieruje
KOMISJA
POWIATOWA
ADMINISTRACJA
Kreisausschuss
GMINNA
Rys. 7. Ustrój komisji powiatowej (z wyjątkiem Brandenburgii).
Samorządowy okręg w Bawarii
W Bawarii na poziomie okręgu (Bezirk) występuje zasada zespolenia administracji
państwowej (rządowej) i samorządowej. Polega ona na organizacyjnym, personalnym i
rzeczowym powiązaniu samorządu z rządem okręgowym.
Organem administracji rzÄ…dowej jest prezydent (Regierungspräsident), powoÅ‚ywany
przez rząd krajowy w porozumieniu z radą okręgu, stojący na czele rządu okręgowego. Rząd
krajowy jest organem administracji krajowej, działającym na obszarze okręgu rządowego
(regencyjnego  Regierungsbezirk). Jak wynika z art. 10 ust. 1 konstytucji bawarskiej, okręg
ma charakter samorządowy, a członkami wspólnoty okręgowej są wszyscy mieszkańcy
okręgu.
Organem uchwałodawczym okręgu jest rada okręgu (Bezirkstag), która pochodzi z
wyborów powszechnych. Jej kadencja trwa 5 lat. Rada wybiera ze swojego grona
przewodniczÄ…cego rady (Bezirkstagpräsident) oraz jego zastÄ™pców. PrzewodniczÄ…cy
reprezentuje okręg na zewnątrz oraz wykonuje uchwały rady. Trzecim organem okręgu jest
stała komisja okręgowa, wybierana przez radę spośród jej członków. Przewodniczącym
komisji okręgowej jest przewodniczący rady. Oprócz komisji okręgowej rada okręgu mo\
e
tworzyć inne komisje o charakterze doradczym (beratende Ausschüsse) lub
rozstrzygajÄ…cym(beschließende Ausschüsse). (rys. 8).
 WYBORCY
Bezirkbürger
wybiera
RADA OKR
GU PRZEWODNICZ
CY RADY
Bezirkstag Bezirkstagpräsident
przewodniczy
ZAST
PCY
wybiera
PRZEWODNICZ
CEGO
KOMISJA
OKR
GOWA
KOMISJE
Ausschüsse
Rys. 8. Struktura okręgu samorządowego w Bawarii.