2012-12-07
Elementy narządu płciowego:
" Jajniki
" Jajowody
" Macica
" Pochwa
Badanie ginekologiczne
" Srom
bydła cz. 1
Katedra Rozrodu ZwierzÄ…t
Wydz. Med. Wet.
Wrocław, 2012
Na wewnętrzną strukturę jajnika składają się
Makroskopowo na jajniku wyróżniamy:
dwie warstwy
" Dwie powierzchnie " Zewnętrzna - warstwa
pęcherzykową (zona
 BocznÄ… (f. lateralis)
parenchymatosa), będąca
 PrzysrodkowÄ… (f. medialis)
warstwÄ… korowÄ… jajnika,
" Dwa końce
zbudowana z tkanki jajotwórczej
 Przedni czyli jajowodowy
" Wewnętrzna  warstwa
(extremitas tubaria)
naczyniowa (zona vasculosa),
 Tylny czyli maciczny (extremitas
będąca warstwą rdzenną,
uterina)
stanowiącą zbiór naczyń,
" Dwie krawędzie
nerwów, tkanki łącznej i
 WolnÄ… (margo liber)
nielicznych włókien mięśniowych
 KrezkowÄ… (margo mesovaricus)
gładkich
" Wnękę jajnika (hilus ovari)
Fizjologiczne twory jajnikowe: Sekwencja zmian na jajniku
Pęcherzyk
Ciałko żółte (corpus luteum)
1
2012-12-07
Falowe dojrzewanie pęcherzyków Jajniki krowy  7 dzień cyklu
Jajniki krów w czasie rui Jajniki krów w czasie dioestrus
Jajowód  tuba uterina, s. oviductus Macica (uterus, metra, hystera)
" Tu ma miejsce " Rogi macicy (cornua
zapłodnienie uteri)
" Części jajowodu " Trzon macicy (corpus
uteri)
 Lejek (infundibulum
tubae uterinae)
" Szyjka macicy (cervix
 Bańka (ampulla
uteri)
tubae uterinae)
 Cieśń (isthmus tubae
uterinae)
2
2012-12-07
Różnice w wielkości macicy Szyjka macicy u bydła
Pochwa (vagina, colpos) składa się z dwóch części:
Ujście zewnętrzne szyjki macicy
" Znajduje się na " Części macicznej (pars
wystajÄ…cej do pochwy uterina vaginae), czyli
części pochwowej szyjki pochwy właściwej
macicy (portio vaginalis
" Przedsionka pochwy
cervicis, s. portio
(vestibulum vaginae),
vaginalis uteri)
który stanowi zatokę
moczopłciową (sinus
urogenitalis)
Narządy płciowe zewnętrzne Elementy badania ginekologicznego
" Wywiad środowiskowy (badanie zootechniczo 
Srom (pudendum
weterynaryjne obory)
feminum)
" Wywiad indywidualny
wargi sromowe (labiae " Badanie kliniczne samicy
 Badanie ogólne
vulvae)
 Badanie zewnętrzne
szpara sromowa (rima
 Badanie wewnętrzne
vulvae)
" Przez prostnicÄ™ (per rectum)
" Przez pochwÄ™ (per vaginam)
A
echtaczka (clitoris)
" Badania dodatkowe (specjalistyczne)
" Postawienie diagnozy
3
2012-12-07
Wywiad środowiskowy Wywiad środowiskowy
" Wskaz
niki płodności
" Jest to badanie
" Kontrola żywienia
zootechniczno 
" Analiza upraw i pastwisk
weterynaryjne obory
" Kontrola pielęgnacji i utrzymania
majÄ…ce na celu
 Kontrola wykrywania rui !!!!!!!
zanalizowanie płodności
" Analiza czynników klimatycznych
w stadzie krów
" Przegrupowania zwierzÄ…t
" Kontrola kartotek
" Kontrola książek leczenia
" Ocena buhaja (znaczenie u bydła mięsnego)
Krowa płodna
UWAGA !!!
" Wskaz
niki płodności " Krowa płodna to taka,
takie jak która regularnie  mniej
zapładnialność, więcej raz do roku* daje
indeks inseminacyjny zdrowe, zdolne do
sÄ… omawiane na dalszego odchowu
wykładzie !! potomstwo
*Wysokowydajne krowy  bardziej
elastyczne  granice
Żywienie bydła Ruja u krowy
" Trwa bardzo krótko 
" Ma ono być
średnio mniej niż 1
odpowiednie zarówno
dobÄ™ !!!
pod względem
" Zwana jest
ilościowym jak i
 latowaniem czasem
jakościowym,
 gonieniem siÄ™
zapewniajÄ…c krowie
" Do owulacji dochodzi
prawidłowe
dopiero po zakończeniu
funkcjonowanie
objawów rujowych
narządu płciowego
4
2012-12-07
U W A G A !!!!!! Objawy rujowe u krowy
" Kwestia wykrywania
rui w stadzie krów
mlecznych jest jednÄ…
z ważniejszych
przyczyn
niepłodności
Inseminacja krowy - praktyczne wskazówki
Krwawienie porujowe
Występowanie Pora Zbyt póz
ne
" Pojawia siÄ™ ok. 2
rui unasienniania unasiennianie
doby po rui
Rano do 900 Ten sam dzień po Na drugi dzień
" Nie występuje u
południu rano
wszystkich samic
Godziny 9  12 Bardzo póz
no Po godz. 9-tej
tego samego dnia dnia następnego
lub bardzo
wcześnie
następnego
Po południu Następny ranek Po południu
następnego dnia
Zasady obserwacji rui u bydła
" Obserwacje 3  4 razy w ciÄ…gu doby
" Każdy okres obserwacji minimum 30 minut (obskakiwanie ma miejsce
zwykle co 15  20 minut)
" Szczególnie uważnie prowadzić obserwacje póz
nym wieczorem i wcześnie
rano (większość rui rozpoczyna się nocą !!!)
" Najlepsze warunki obserwacji rui sÄ… u zwierzÄ…t trzymanych luzem
5
2012-12-07
Czynniki zastępcze względnie pomocnicze w
Czynniki decydujące o wykrywalności rui u bydła
wykrywaniu rui
" Obecność buhaja  próbnika (z przesuniętym
" Wielkość stada
prÄ…ciem)
" Identyfikacja zwierzÄ…t
" Pisak kulkowy pod żuchwą
" Indywidualne cechy
 Buhaj próbnik
zwierzęcia
 Androgenizowana krowa
" Obsługa
" Barwny wykrywacz  np. KAMAR
 kwalifikacje
" Mierniki ruchu
 rzetelność
" Pomiar oporu elektrycznego w pochwie
" Organizacja pracy w oborze
" Tresowane psy
" Zapis
" Przewidywanie rui na podstawie dokumentacji
Czynniki klimatyczne
KAMAR i pedometr
" Krowy mleczne sÄ… bardzo
wrażliwe na warunki
temperaturowe otoczenia
" Szczególnie niekorzystny
jest stres cieplny, który z
jednej strony zaburza
wykazywanie rui, z drugiej
przyczynia siÄ™ do produkcji
słabych oocytów
Wywiad indywidualny  konkretne
Badanie ogólne i zewnętrzne
zwierzÄ™
" Wiek " Ogólne
 Rasa
" Ilość dotychczasowych ciąż i porodów
 Pokrój
" Przebieg ostatniej ciąży
 Typ użytkowy
" Czas trwania i przebieg ostatniego porodu
 Zachowanie się zwierzęcia
" Przebieg okresu poporodowego (łożysko !!)
 Stan odżywienia
" Kiedy wystąpiła pierwsza ruja po porodzie
 Ogólne badanie kliniczne (temp., tętno, oddechy)
" Jak kształtuje się cykl jajnikowy
" Szczegółowe bad. zewnętrzne
" Jakie są zewnętrzne objawy rui  Ocena budowy miednicy
 Ocena sromu
" Czy krowa była inseminowana (kryta)
6
2012-12-07
Badanie zewnętrzne
Więzadła i srom
" Ocena budowy " Ocena sromu
miednicy
 Wielkość
 Wielkość  Rozwarcie szpary
sromowej
 Ustawienie
 Kształt (m.in. entropia i
 Stan więzadeł
ektropia)
 Symetryczność
 Szczelność
 Obecność zmian
patologicznych
 Obecność wypływu
Różny charakter wypływów ze szpary
sromowej
Przygotowanie do badania
" Przygotowanie lekarza
 Odpowiedni strój
 Odpowiedni sprzęt (np. rękawice, wzierniki)
Badanie per rectum " Przygotowanie zwierzÄ…t
 Odpowiednie wywiÄ…zanie
 Odpowiednie ujarzmienie
---------------------------------------------
7
2012-12-07
Badanie per rectum krowy Informacje ogólne
" Szyjka i trzon nieciężarnej macicy
zdrowej krowy leżą zwykle na
dnie jamy miednicy, w przedniej
jej części, zwinięte zaś
ślimakowato rogi macicy zwisają
" W pierwszej kolejności
ponad przednia krawędzią kości
bada siÄ™ szyjkÄ™ macicy,
Å‚onowych do jamy brzusznej.
" Stopień ich opuszczenia zależy od
następnie jej trzon, rogi,
wieku krowy i wypełnienia jelit.
a potem ocenia siÄ™
jajniki
ciastowata norma
Wyniki badań macicy krowy
gumiasta ruja
twarda wczesne puerperium
Kryterium Ocena Znaczenie
Konsystencja  tonus,
cienkościenna ciąża
jędrność
wiotka, mięsista wiek, afunkcja jajników, cysty
w miednicy norma
Położenie
mała norma
w jamie brzusznej wiek, ciąża, puerperium
dużego stopnia ruja
brak wrażliwości wiek, afunkcja jajników,
Obejmowalna dłonią, gr. norma
Wielkość przerost tkanką łączną
rogu 1-2 palce
brak norma
Obejmowalna dłonią, gr. wiek, póz
ne puerperium, płyn pyometra, wczesna ciąża
lochiometra, mucometra
rogu e" 3 palce wczesna ciąża
części płodu ciąża, mumifikant
ciąża, wczesne puerperium,
nie można objąć dłonią
zawartość patologiczna wolna norma
rogi symetryczne, równe norma
asymetria ciąża, puerperium
ograniczona
ciąża, zrosty, wczesne
puerperium
Macica nieciężarna
8
2012-12-07
Różnice w wielkości macicy a konkretnie w wielkości
Macica ciężarna (4 m-c)
komórek myometrium
Mumifikant
UWAGA !!!
" Stany zapalne macicy mogą wpływać na jej
wielkość
" Konieczność diagnozy różnicowej z ciążą
Informacje ogólne
Jajniki krowy
" Jajniki wyczuwalne pod postacią owalnych, nieco spłaszczonych tworów,
" Są one małe o masie ok. 6  20 gramów
których wielkość, konsystencja i stan powierzchni zależy od fazy cyklu.
" W chwili zwiotczenia macicy i więzadła szerokiego leżą na dnie jamy
" Można na i powierzchni wymacać twory miednicznej lub na przednich krawędziach kości łonowych, w nieznacznej
odległości od boków macicy.
funkcjonalne (np. pęcherzyki, ciałka żółte,
" Przez zwisające do jamy brzusznej części rogów są one ściągane ku
przodowi i na dół, a w chwilach wzwodu macicy, kiedy kurczy się
cysty)
podtrzymujące je więzadło szerokie, przesunięte zostają ku tyłowi i ku
górze
" Badanie palpacyjne jajników jest obciążone
pewnym błędem  szczególnie w odniesieniu
do struktur pęcherzykowych
9
2012-12-07
Ukształtowanie jajnika Wniosek praktyczny
" Zewnętrzne ukształtowanie
" Na jajniku (jajnikach)
jajnika zmieniajÄ… przebyte
może równocześnie
owulacje
istnieć i ciałko żółte i
" Fizjologiczne twory
pęcherzyk
funkcjonalne na jajniku to
" Nie znaczy to jednak, że
 Pęcherzyki jajnikowe o
różnym stopniu rozwoju
zawsze obydwa rodzaje
 Ciałka żółte (okresowe, stare,
tworów będą łatwe do
ciążowe)
palpacji
Pęcherzyk i ciałko żółte  na tym samym jajniku
Obecność ciałka żółtego
" Fakt wyczucia ciałka żółtego
sugeruje, że jest to raczej
środkowa część cyklu, czyli
pomiędzy 6 a 18 dniem
" Może być też ewentualność
istnienia ciałka żółtego
przetrwałego
Schematyczne umiejscowienia ciałka żółtego na
Fazy życia ciałka żółtego okresowego
jajniku
" Rozwijające się ciałko
żółte od 1 do 7 dnia
cyklu
" Dojrzałe ciałko żółte od
8 do 15 dnia cyklu
" Ciałko żółte w fazie
regresji od 16 do 20
dnia cyklu
10
2012-12-07
Kryteria rozpoznawania cyst Cysty pęcherzykowe
" Średnica powyżej 2-2,5 cm
" Istnienie w stanie niezmienionym co najmniej 10-12
dni
" Brak ciałka żółtego w badaniu per rectum, względnie
niski poziom progesteronu w ciÄ…gu 2  3 tygodni
" Brak rui lub ruje nieregularne
" U niektórych krów nimfomania
Cysta luteinowa Nieczynność (afunkcja) jajników
" Obydwa jajniki sÄ…
małe, twarde i nie
wyczuwa siÄ™ na ich
powierzchni
funkcjonalnych
tworów , a więc
pęcherzyków i/lub
ciałek żółtych
Nieczynność jajników po porodzie Brak lub niedorozwój jajników u jałówek
" Całkowity brak jajników
" Przez pewien czas po
najczęściej u jałowic z
porodzie (do 3 tygodni
bliz
niąt różnojajowych
po wycieleniu) jajniki sÄ…
(jałowość absolutna)
fizjologicznie nieczynne.
" Przy niedorozwoju gonad
" Można jedynie czasami
jajniki są małe, twarde
wyczuć zanikające
" Najlepiej jest eliminować
ciałko żółte ciążowe (przeznaczać na opas) chore
jałówki
11
2012-12-07
Podobna sytuacja przy ciałku żółtym
Uwaga !!!
rzekomociążowym (przetrwałym )
" W wielu przypadkach 
aby dokładnie określić
stan jajników niezbędne
jest dynamiczne ich
badanie  tzn. w
odstępach 10-12
" Aby uznać ciałko żółte za przetrwałe musi ono egzystować na danym
dniowych
jajniku przez dłuższy czas, czyli musi być wyczuwalne przy dwóch (lub
więcej) kolejnych badaniach przeprowadzonych w odstępie 12-14
dniowym
" Warto przypomnieć, że ciałko żółte przetrwałe to po prostu okresowe,
dojrzałe ciałko żółte, które nie uległo regresji i  zatrzymało się na tym
etapie rozwoju
Palpacyjne określanie funkcji jajników  twory
Palpacyjne określanie funkcji jajników  ciałka żółte
pęcherzykowe
Kryterium Obraz Występowanie Możliwość
Kryterium Obraz Występowa- Możliwość
omacania
nie omacania
Ciałko żółte w okresie < połowa jajnika, 1  7 dzień po wyczuwalne od 4 - 5
wzrostu (rozwoju) miękkie**, trudno owulacji dnia
pęcherzyk gładki, twardy zawsze Nie koniecznie !!
odgraniczone od
(rodzaj  szkiełka od
powierzchni
zegarka ) wystajÄ…cy
Ciałko żółte > połowa jajnika, 8  15 dzień cyklu w tym czasie zawsze
ponad powierzchniÄ™
rozwinięte (dojrzałe) gumiaste, dobrze (!!!) wyczuwalne
odgraniczone od
Pęcherzyk rujowy Duży, gładki miękki, W czasie rui Nie koniecznie
powierzchni
różnie wyrazisty
Ciałko żółte w okresie < połowa jajnika, 16  20 dzień cyklu w tym czasie
regresji twarde**, wyraz
nie wyczuwalne
Minimalna þ
2,5 cm, Dość często w Zawsze (prawie
odgraniczone
gładkie, od cienko- okresie zawsze)
Torbiele (cysty)
do grubo  poporodowym, Stare ciałko żółte małe, twarde, tylko od 21 dnia cyklu i do 2 nie koniecznie
ściennych, fluktuacja, nawet w ciąży część wyczuwalna tyg. po porodzie
utrzymują się dość możliwe
Ciałko żółte ciążowe < połowa jajnika, ciąża trudna  trzeba
długo
mało wyraziste porównywać oba
jajniki dokładnie
12