Moduł 4 Model IS-LM część II
Wymagania wstępne: informacje z modułu 3
W poprzednim module przedstawione zostały sposoby na graficzne i algebraiczne
wyprowadzenie krzywych IS, czyli krzywej pokazującej te wszystkie poziomy Y i R, dla których
zrównoważony jest rynek dóbr; oraz LM, czyli krzywej pokazującej te wszystkie poziomy Y i R,
dla których zrównoważony jest rynek pieniądza. Ponieważ obydwa wymienione rynki bardzo
silnie na siebie oddziałują zasadne jest zbudowanie modelu równoważącego całość
gospodarki. Model ten, zwany modelem IS-LM przedstawiony został na rysunku 4.1.
Rysunek 4.1 model IS-LM
R
IS
LM
R0
Y0
Y
Punkt przecięcia krzywej IS z krzywą LM pokazuje nam taką wielkość stopy
procentowej i dochodu, przy której zrównoważony jest rynek dóbr (zagregowany popyt
równy jest zagregowanej podaży) oraz rynek pieniądza (popyt na pieniądz jest równy jego
podaży)
Model IS-LM znajduje zastosowanie w praktyce do analizowania skuteczności
prowadzonej czy proponowanej przez rzÄ…d polityki gospodarczej.
1
Polityka fiskalna
Jeśli rząd jakiegoś kraju stawia przed sobą zadanie redukcji deficytu budżetowego
może zastosować politykę polegającą na podnoszeniu podatków bez zmiany wysokości
wydatków państwa.
Jakie skutki dla całej gospodarki będzie miało takie działania rządu?
Początkowa równowaga na tym rynku przestawiona jest na rysunku 4.2. za pomocą
punktu B, w tym punkcie dochód wynosi Y0, natomiast stopa procentowa równa jest R0.
Zwiększenie podatków spowoduje spadek dochodów do dyspozycji i związany z tym spadek
konsumpcji. Spadek konsumpcji spowoduje zwielokrotniony przez działanie efektu
mnożnikowego spadek dochodu. Krzywa IS przesunie się w lewo do pozycji IS .
Rysunek 4.2
R
IS
LM
IS
R0 B
R1 B
Y1 Y0
Y
Co stanie się z linią LM jeśli podatki wzrosną? Nic - ponieważ podatki nie pojawiają się
nigdzie w równaniu krzywej LM jako zmienna ich wzrost lub spadek nie powoduje
przesunięcia całej krzywej.
2
Wzrost podatków ma jednak istotny wpływ na kształtowanie się wysokości stopy
procentowej i dochodu, który równoważy całą gospodarkę. Przesunięcie krzywej IS do
pozycji IS spowodowało, ze nowa równowaga kształtuje się w punkcie B , przy poziomie
stopy procentowej R1 i poziomie dochodu Y1.
Pytanie, które należy sobie zadać by dokładnie zbadać wpływ decyzji o podniesieniu
podatków na gospodarkę jest  jak zmiana stopy procentowej wpłynęła na poziom
inwestycji?. Ponieważ poziom inwestycji zależy od stopy procentowej spadek stopy
procentowej z poziomu R0 do poziomu R1 spowoduje wzrost inwestycji (i zgodnie z teoriÄ…
mnożnika wzrost dochodu), nie możemy jednak zapomnieć, ze wzrost podatków ma wpływ
na dochody do dyspozycji, co z kolei ogranicza konsumpcjÄ™. Ograniczenie konsumpcji
powoduje spadek popytu na dobra, a spadający popyt jest czynnikiem zniechęcającym
przedsiębiorstwa do inwestowania. W zależności od tego, który z efektów przeważy, w całej
gospodarce nastÄ…pi spadek lub wzrost inwestycji.
Nie jest więc, prawdziwe często powtarzane przez polityków wielu państw
twierdzenie, że redukcja deficytu budżetowego prowadzi do wzrostu inwestycji. W krótkim
okresie spadek deficytu może pociągnąć za sobą również spadek inwestycji.
Stosowanie restrykcyjnej polityki fiskalnej jest w długim i średnim okresie skutecznym
narzędziem obniżania stopy inflacji ponieważ obniżając popyt obniża ceny w gospodarce.
Polityka fiskalna jest również narzędziem wykorzystywanym w celu poprawy
koniunktury i pobudzenia wzrostu gospodarczego. Stosowana wówczas przez rząd polityka
fiskalna nosi nazwę ekspansywnej i polega na jednoczesnym obniżeniu podatków oraz
zwiększeniu wydatków rządowych lub zastosowaniu każdego z tych narzędzi osobno.
Wskutek prowadzenia ekspansywnej polityki fiskalnej krzywa IS przesuwa siÄ™ w prawÄ… stronÄ™
co powoduje wzrost stopy procentowej. Patrz rysunek 4.3. Powoduje to wzrost stopy
procentowej z poziomu R0 do R1 oraz wzrost PKB z poziomu Y0 do Y1.
Z prowadzeniem ekspansywnej polityki gospodarczej wiąże się problem zwany
efektem wypierania. Na skutek wzrostu stopy procentowej wywołanego wzrostem
wydatków rządowych zmniejszają się inwestycje prywatne, których poziom zależy w dużej
mierze od poziomu stopy procentowej. Jeśli stopa procentowa jest wysoka, kredyty
inwestycyjne dla przedsiębiorstw są wysoko oprocentowane, w związku z tym
przedsiębiorstwa ograniczają swoją działalność inwestycyjną. Przy wzroście stopy
3
procentowej zwiększa się koszt alternatywny pieniądza - bardziej atrakcyjne stają się różne
formy oszczędzania, co może też zniechęcać do inwestycji rzeczowych. Tym samym
zwiększona działalność państwa w gospodarce powoduje zmniejszenie inwestycji
prywatnych.
Rysunek 4.3 Skutki ekspansywnej polityki fiskalnej
R
IS
LM
IS
R1 B
R0 B
Y0 Y1
Y
Skuteczność ekspansywnej polityki monetarnej będzie tym większa im bardziej płaska
jest krzywa IS, wówczas takie samo przesunięcie krzywej LM spowoduje większy wzrost
dochodu przy mniejszym wzroście stopy procentowej.
Polityka monetarna
Polityka monetarna polegająca na zwiększaniu podaży pieniądza to ekspansywna
polityka monetarna, natomiast polityka monetarna, która polega na zmniejszaniu podaży
pieniÄ…dza to restrykcyjna polityka monetarna. Efektem ekspansywnej polityki monetarnej
4
jest spadek stopy procentowej oraz wzrost dochodu, natomiast polityki restrykcyjnej -
wzrost stopy procentowej i spadek dochodu.
Załóżmy, że bank centralny zwiększył podaż pieniądza poprzez przeprowadzenie
operacji otwartego rynku. Nie ma to żadnego wpływu na krzywą IS, która nie zmienia
swojego miejsca na rysunku, natomiast krzywa LM przesuwa siÄ™ w prawo do pozycji LM .
Patrz rysunek 4.4.
Przesunięcie krzywej LM w prawo powoduje zmianę położenia punktu przecięcia obu
linii  punktu równowagi. Punkt równowagi przesuwa się z punktu A do punktu A . Nowy
punkt równowagi wyznacza nowe poziomy stopy procentowej oraz dochodu, dla których
gospodarka znajduje się w równowadze. Dochód wzrasta z Y0 do Y1, natomiast stopa
procentowa spada z R0 do R1.
Rysunek 4.4 Skutki ekspansywnej polityki monetarnej.
R
LM
IS
LM
R0 A
R1
A
Y1
Y0
Y
Skutkiem stosowania ekspansywnej polityki monetarnej może być wzrost inwestycji
spowodowany dwoma czynnikami  wzrostem dochodów oraz spadkiem stopy procentowej.
5
Jeśli bank centralny będzie prowadził restrykcyjną politykę monetarną i zmniejszy
podaż pieniądza spowoduje to przesunięcie krzywej LM w lewo, czego efektem będzie
zmniejszenie dochodu i wzrost stopy procentowej. Sytuacja ta przedstawiona jest na rysunku
4.5.
Rysunek 4.5 Skutki restrykcyjnej polityki monetarnej.
R
LM
IS
LM
R1 A
R0
A
Y0
Y1
Y
W tabeli 4.1 znajduje się posumowanie pokazujące, jaki wpływ na krzywe IS i LM oraz
na poziom stopy procentowej oraz dochodu majÄ… decyzje podejmowane przez rzÄ…d lub bank
centralny.
6
Tabela 4.1 Efekty polityki fiskalnej i monetarnej.
Przesunięcie Przesunięcie Zmiana Zmiana stopy
IS LM dochodu procentowej
Zwiększenie podatków w lewo brak spadek spadek
Zmniejszenie podatków w prawo brak wzrost wzrost
Wzrost wydatków państwa w prawo brak wzrost wzrost
Spadek wydatków państwa w lewo brak spadek spadek
Wzrost podaży pieniądza brak w prawo wzrost spadek
Spadek podaży pieniądza brak w lewo spadek wzrost
y
ródło: O. Blanchard,  Macroeconomics , Prentice Hall, Third Edition- 2003, s 101.
Policy-mix
Do tej pory rozważaliśmy politykę monetarną w oderwaniu od polityki fiskalnej i
odwrotnie. W rzeczywistości obie te polityki stosuje się łącznie. Polityka polegająca na
jednoczesnym wykorzystywaniu narzędzi polityki fiskalnej i monetarnej nazywa się polityką
fiskalno-monetarną, jednak większość ekonomistów używa prostego angielskiego określenia
policy-mix. Dzięki łącznemu stosowaniu obu polityk możemy łagodzić negatywne skutki
jednej z nich, jak to ma miejsce np. w sytuacji, gdy stosujÄ…c ekspansywnÄ… politykÄ™ monetarnÄ…
łagodzi się (lub eliminuje) wpływ wzrostu podatków na wielkość popytu.
Odpowiednia kombinacja polityki fiskalnej i polityki monetarnej pozwala na obniżenie
stopy procentowej bez zmiany wysokości dochodu (patrz rysunek 4.6), lub na osiągnięcie
wzrostu gospodarczego bez skutków ubocznych w postaci wzrostu stopy procentowej (patrz
rysunek 4.7).
7
Rysunek 4.6 Redukcja deficytu oraz ekspansywna polityka gospodarcza.
R
IS
LM
A
IS
LM
R0
R1
A
Y0=Y1
Y
Rysunek 4.7 Ekspansywna polityka monetarna i fiskalna
R
IS
LM
IS
LM
A
A
R0 = R1
Y
8
Y1
Y
Podstawowe zagadnienia zwiÄ…zane z gospodarka otwartÄ…
Gospodarka zamknięta to taka, która nie utrzymuje żadnych kontaktów z innymi
gospodarkami, gospodarka otwarta zaś, to taka, która współpracuje z innymi gospodarkami.
Między gospodarkami otwartymi występuje wymiana dóbr i usług oraz aktywów. O wielkości
przepływów towarowych między danym krajem a zagranicą świadczy eksport oraz import,
różnica zaś między tymi dwiema kategoriami stanowi saldo bilansu handlowego (eksport
netto  NX).
Odpływy kapitałowe netto to zakupy zagranicznych aktywów dokonywane przez
mieszkańców danego kraju pomniejszone o wartość zakupu aktywów danego kraju przez
mieszkańców zagranicy.
Przepływ aktywów może przybrać dwie podstawowe formy:
1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne  mamy z nimi do czynienia kiedy zakup
aktywów wiąże się z póz
niejszym nimi zarzÄ…dzaniem (np. wybudowanie nowej
fabryki).
2. Porfelowe inwestycje zagraniczne  mamy z nimi do czynienia kiedy zakup aktywów
zagranicznych nie wiąże się z żadnym aktywnym nadzorem ze strony nabywcy (np.
kupno akcji jakiegoś przedsiębiorstwa).
Z definicji odpływy kapitałowe netto muszą być, w skali całej gospodarki, równe
eksportowi netto, ponieważ każdy zakup dóbr i usług dokonany przez jakieś państwo musi
wiązać się z wymianą aktywów o tej samej wartości co zakupiony towar. Za każdy zakupiony
towar trzeba zapłacić w walucie kraju, w którym kupujemy, niezbędne do dokonania każdej
transakcji są więc przepływy finansowe.
Każda waluta ma swoją cenę wyrażona w innych walutach. Ceny walut na rynkach
walutowych, podobnie jak to ma miejsce na rynkach towarowych zależą od gry popytu i
podaży danej waluty na rynku. Wyrażeniem ceny waluty jest kurs walutowy, czyli cena tej
waluty wyrażona w innych walutach. Każda z walut ma wiele różnych kursów walutowych w
odniesieniu do wielu różnych walut zagranicznych.
Nominalny kurs walutowy jest to kurs, po którym można wymieniać walutę jednego
kraju na walutÄ™ innego kraju.
9
Aprecjacja to wzrost wartości danej waluty, mierzonej liczbą jednostek waluty
zagranicznej, która można za nią kupić, deprecjacja zaś to spadek wartości waluty. Często w
języku potocznym używa się określeń wzmocnienie lub osłabienie kursu waluty w
rozumieniu jej aprecjacji i deprecjacji.
Realny kurs walutowy to kurs, po którym można wymienić dobra i usługi pochodzące z
jednego kraju na dobra i usługo pochodzące z innego kraju.
Realny kurs walutowy wpływa na saldo bilansu handlowego i może stanowić jeden z
istotnych czynników determinujących zarówno eksport jak i import.
W skali całej gospodarki danego kraju realny kurs walutowy obliczamy nie w odniesieniu
do jednego dobra, lecz w odniesieniu do ogólnego poziomu cen w danym kraju:
Gdzie:
P  wskaz
nik cen krajowych
P* - wskaz
nik cen zagranicznych
e  nominalny kurs walutowy
Ten realny kurs walutowy mierzy stosunek ceny krajowego koszyka dóbr i usług do ceny
koszyka zagranicznego.
Zarówno eksport jak i import zależą od kursu walutowego. Kiedy następuje aprecjacja
waluty spada opłacalność eksportu, rośnie natomiast opłacalność importu w związku z tym
bilans handlowy się zmniejsza. Kiedy następuje deprecjacja waluty rośnie opłacalność
eksportu, maleje opłacalność importu  bilans handlowy rośnie.
Teoria parytetu siły nabywczej
Teoria parytetu siły nabywczej (Purchasing power parity  PPP) jest jedną z
podstawowych teorii monetarystycznych wyjaśniającą wahania kursów walutowych. Zgodnie
z tą teorią za jednostkę dowolnej waluty można we wszystkich krajach kupić taką samą ilość
10
dóbr, czyli jej wartość, mierzona tym co można za nią kupić, jest wszędzie taka sama. Jeśli na
jakichś rynkach ceny się różnią wymiana handlowa spowoduje wyrównanie cen (za sprawą
gry popytu podaży). Na podstawie tego założenia wnioskujemy, ze kurs walutowy również
będzie zależał od cen w handlujących krajach.
Przykład
W kraju siła nabywcza jednej jednostki waluty krajowej wynosi 1/P, zaś siła nabywcza
waluty zagranicznej wynosi e/P*. Zgodnie z teorią parytetu siły nabywczej w obu krajach siła
nabywcza jednostki waluty krajowej musi być taka sama, mamy więc równość:
Jeżeli z tego równania wyznaczymy kurs walutowy otrzymamy zależność:
Nominalny kurs walutowy odzwierciedla więc różnice cen w obu handlujących krajach,
kursy będą się więc zmieniać wraz ze zmianami cen w jednym lub obu krajach.
Kiedy bank centralny jednego z krajów zwiększa podaż pieniądza prowadzi to do wzrostu
cen, co znajduje odzwierciedlenie w spadku wartości waluty danego kraju na rynku
międzynarodowym  następuje deprecjacja waluty. Wahania kursu walutowego wpływają na
poziom i kierunek wymiany handlowej między krajami oraz na poziom popytu na każdą z
walut.
Polityka kursowa banku centralnego
Bank centralny może wpływać na kurs walutowy zwiększając lub zmniejszając podaż
pieniądza na rynku, może również wpływać na rynkową cenę własnej waluty wpływając na
wielkość popytu lub podaży tej waluty na rynkach międzynarodowych. Bak centralny
dokonuje tego za pomocą interwencji walutowych czyli sprzedaży lub kupna obcej waluty w
celu oddziaływania na kurs walutowy (cenę własnej waluty wyrażonej w jednostkach obcej
waluty).
11
W Polsce obowiązuje system płynnego kursu walutowego, przyjęty wspólną decyzją
Rady Ministrów i NBP w kwietniu 2000 roku. Oznacza to, że kurs walutowy wyznaczany jest
wyłącznie przez oddziaływanie sił popytu i podaży. W krajach nadbałtyckich obowiązuje
odmienny system ustalania kursów walutowych Na Litwie i w Estonii obowiązuje stały kurs
walutowy. Oznacza to, że kraje te zobowiązały się do utrzymywania kursu walutowego na
określonym poziomie poprzez rezygnację ze swojej niezależności monetarnej. Zmiany podaży
pieniądza występują wyłącznie pod wpływem nadwyżki lub deficytu w bilansie płatniczym.
A
otwa przyjęła politykę sztywnego kursu walutowego. Jest to kurs ustalany przez rządy
państw i niezmienny w dłuższych okresach. Określa tzw. dopuszczalny korytarz wahań
waluty wokół kursu centralnego (parytetu). Jeżeli nadwyżka podaży lub popytu na daną
walutę powoduje większe od dopuszczalnego odchylenia kursu walutowego od parytetu to
bank centralny interweniuje, a jeżeli brak jest do tego środków to bank centralny ogłasza
oficjalną dewaluację waluty własnej.
Model IS-LM w gospodarce otwartej
Polityka monetarna i fiskalna w gospodarce otwartej musi brać pod uwagę większą
liczbę czynników niż to miało miejsce w przypadku gospodarki zamkniętej. Należy pamiętać,
że każde na skuteczność każdego podejmowanego działania będzie miał wpływ nie tylko
rynek wewnętrzny ale również kształtowanie się kursu walutowego i poziom wymiany
handlowej oraz mobilność kapitału.
Rozpatrzmy różne kombinacje opisujące otwartość gospodarki oraz politykę kursową.
Pierwszym czynnikiem branym pod uwagę będzie istnienie mobilnego kapitału. Kapitał jest
mobilny, jeśli może na dużą skalę przemieszczać się z kraju do kraju. Natomiast kapitał jest
niemobilny, jeśli możliwości jego przemieszczania są ograniczone. Drugim czynnikiem będzie
sztywny lub elastyczny kurs walutowy. Poniżej omówiona jest skuteczność ekspansywnej
polityki fiskalnej polegającej na wzroście wydatków rządowych w różnych przypadkach, w
zależności od ww czynników.
12
Przypadek 1
Założenia:
Częściowa otwartość gospodarki: zerowa mobilność kapitału, istnieje wymiana towarowa.
Y = C+I+G+(Ex.  Imp.)
kurs walutowy: pÅ‚ynny (½)
Wzrost wydatków rządowych spowoduje przesunięcie krzywej IS z poziomu IS do
poziomu IS , w efekcie wzrośnie dochód z poziomu Y0 do poziomu Y1. Ponieważ część
zwiększonego dochodu zostanie przeznaczona na konsumpcję dóbr importowanych, import
wzrośnie. Spowoduje to wzrost popytu na walutę obcą (musimy zapłacić za dobra
importowane w walucie kraju, z którego importujemy dane dobro), a spadek popytu na
walutę krajową. Spadek popytu na krajową walutę będzie skutkował jej deprecjacją. W
wyniku deprecjacji waluty wzrośnie eksport, a spadnie import.
R
IS
LM
IS
R1
R0
Y0 Y1
Y
+
_
13
Dolny fragment rysunku pokazuje bilans handlowy danego kraju. Bilans ten jest
zrównoważony w punkcie równowagi całej gospodarki. Znak plus symbolizuje nadwyżkę
budżetu handlowego, natomiast znak minus symbolizuje ujemne saldo bilansu handlowego.
Efektem zastosowania ekspansywnej polityki fiskalnej w opisanych warunkach
gospodarczych będzie wzrost PKB, czyli polityka ta przyniesie zamierzony efekt.
Przypadek 2
Założenia:
Częściowa otwartość gospodarki: zerowa mobilność kapitału, istnieje wymiana towarowa.
Y = C+I+G+(Ex.  Imp.)
kurs walutowy: sztywny (
)
Wzrost wydatków rządowych spowoduje przesunięcie krzywej IS z poziomu IS do
poziomu IS , w efekcie wzrośnie dochód z poziomu Y0 do poziomu Y1. Ponieważ część
zwiększonego dochodu zostanie przeznaczona na konsumpcję dóbr importowanych, import
wzrośnie. Spowoduje to wzrost popytu na walutę obcą (musimy zapłacić za dobra
importowane w walucie kraju, z którego importujemy dane dobro), a spadek popytu na
walutę krajową. Spadek popytu na krajową walutę powinien spowodować jej deprecjację,
ale przy założeniu sztywnych kursów, jest to niemożliwe. W tej sytuacji bank centralny musi
w odpowiedzi na spadek popytu na pieniądz krajowy zmniejszyć podaż pieniądza na rynku.
Spowoduje to przesunięcie krzywej LM w lewo, do pozycji LM . Efektem końcowym będzie
ustalenie się nowej równowagi przy tym samym, co wyjściowy poziomie Y, natomiast przy
wyższym poziomie stopy procentowej równej R2.
W tym przypadku ekspansywna polityka gospodarcza polegająca na zwiększeniu
wydatków państwa nie przyniosła zamierzonych efektów w postaci zwiększonego poziomu
PKB.
14
R
IS
LM
IS
R2
LM
R1
R0
Y0 = Y2 Y1
Y
+
_
Przypadek 3
Założenia:
Otwartość gospodarki: doskonała mobilność kapitału, istnieje wymiana towarowa.
Y = C+I+G+(Ex.  Imp.)
kurs walutowy: pÅ‚ynny (½)
krajowa stopa procentowa równa się stopie procentowej zagranicznej R=R*
Wzrost wydatków rządowych spowoduje przesunięcie krzywej IS z poziomu IS do
poziomu IS . Nowa równowaga ustali się przy poziomie stopy procentowej wyższym niż
poziom zagranicznej stopy procentowej w związku z czym nastąpi napływ kapitału
zagranicznego, który zwiększy popyt na pieniądz krajowy. W wyniku zwiększonego popytu na
15
pieniądz krajowy nastąpi aprecjacja krajowej waluty, spadnie eksport, wzrośnie natomiast
import. Pogorszy się saldo bilansu handlowego kraju. Krzywa IS przesunie się w lewo, aż do
poziomu zrównującego krajową stopę procentową ze stopą zagraniczną.
W tym przypadku efekt zwiększonych wydatków rządowych okazuje się działaniem
nieskutecznym z punktu widzenia zamierzonego celu, czyli wzrostu dochodu.
R
IS
LM
IS
R1
R0=R*=R2
Y1
Y0=Y2
Y
Przypadek 4
Założenia:
Otwartość gospodarki: doskonała mobilność kapitału, istnieje wymiana towarowa.
Y = C+I+G+(Ex.  Imp.)
kurs walutowy: sztywny (
)
krajowa stopa procentowa równa się stopie procentowej zagranicznej R=R*
Wzrost wydatków rządowych spowoduje przesunięcie krzywej IS z poziomu IS do
poziomu IS . Nowa równowaga ustali się przy poziomie stopy procentowej wyższym niż
poziom zagranicznej stopy procentowej w związku z czym nastąpi napływ kapitału
16
zagranicznego, który zwiększy popyt na pieniądz krajowy. W wyniku zwiększonego popytu na
pieniądz krajowy powinna nastąpić aprecjacja krajowej waluty. Jest to jednak niemożliwe ze
względu na sztywny kurs walutowy. W odpowiedzi na zwiększony popyt na pieniądz krajowy
bank centralny zwiększy podaż pieniądza. Krzywa LM przesunie się w prawo, a nowa
równowaga ustali się przy poziomie stopy procentowej krajowej równym poziomowi stopy
procentowej zagranicznej, jednak przy większym niż w punkcie wyjścia poziomie PKB.
Przy tych założeniach ekspansywna polityka monetarna przynosi efekt w postaci
zwiększenie dochodu.
R
IS
LM
IS
R1
LM
R1 = R2
Y2
Y0 Y1
Y
17