Anioły w Starym Testamencie
Samo kreślenia  anioł pochodzi od greckiego słowa
angelos, łacińskiego angelus, będących odpowiednikiem
hebrajskiego male ak. To słowo pochodzenia hebrajskiego
oznaczało pierwotnie czynność posyłania kogoś, a z czasem
konkretną istotę posłaną (posłańca, posła, zwiastuna,
nuncjusza). Chodzi tutaj o istotę duchową, w hierarchii
bytów zajmującą miejsce między Bogiem a ludz
mi. Nazwa
anioł oznacza nie naturę, lecz funkcję aniołów jako
wysłanników lub posłańców Boga (por. Hbr 1, 14). W
teologii istnieje również specjalny dział poświęcony
zagadnieniu aniołów zwany angelologią. Ogólnie
 aniołami były nazywane nie tylko istoty niebieskie, lecz
także prorocy, kapłani (Ml 2, 7), królowie (2 Sm 14, 17.20);
Jan Chrzciciel (Mt 11, 10; J 1, 6), człowiek w ogóle (1 Sm
29, 9; J 3, 34) - każdy jest posłany do człowieka - a nawet i
Chrystus jako posłany od Ojca do ludzkości (J 5, 38; 6, 29;
7, 29). Kiedy jednak mówimy o  aniele w kontekście
religijnym, to chodzi o znaczenie wąskie: o istotę duchową,
posyłaną przez Boga z nieba na świat. Uczestniczy on
czynnie w Bożym dziele stwarzania i zbawiania.
Wprawdzie już najstarsze warstwy Starego Testamentu
zawierają wyobrażenia o aniołach, ale trudno uważać je za
ustalone pojęcia teologiczne. Z nielicznych najstarszych
tekstów wynika, że anioły mają udział w realizacji planów
Bożych wobec człowieka, a stosownie do poszczególnych
ich etapów spełniają misje pomyślne (Wj 23, 20a. czuwa
nad Izraelem) lub niepomyślne dla człowieka (Wj 12, 23 -
"anioł zagłady", por. Ps 78, 49). W konkretnych opisach
aniołów Stary Testament nawiązuje do religijnych tradycji
wielkich kultur mezopotamskich, oczyszczając je i
dostosowując do ścisłego monoteizmu. Tradycje te
przedstawiały Jahwe jako potężnego władcę, który posiada
dwór niebieski, obejmujący różne kategorie sług - aniołów,
a nawet całe ich zastępy lub armie (1 Krl 22, 19; Iz 6, 2-3;
Ps 148, 2; Job 1, 6-12; 2, 1-6). Charakterystyczne, że wśród
otoczenia Bożego występują nie tylko aniołowie, ale i
szatan (anioł upadły). Odpowiednio do zróżnicowania
funkcji spełnianych przez anioły Stary Testament zawiera
wiele nazw i imion poszczególnych aniołów (imiona
własne jednak wymienia dopiero Księga Daniela i księgi
póz
niejsze). Rdz 28, 12 mówi o aniołach Bożych
utrzymujących więz
między niebem a ziemią, w Księdze
Joba aniołowie nazwani są "synami Bożymi" (1, 6; 2, 1;
por. Ps 29, 1; 89, 7); Joz 5, 14 przedstawia anioły jako
"wojsko niebieskie"; Job 4, 18 jako "sługi"; Job 5, 1; Ps 89,
6; Dn 4, 10 jako "świętych". Bliżej określone funkcje
przypisuje Stary testament cherubinom, podtrzymującym
tron Boży (Ps 99, 1), unoszącym rydwan Jahwe (Ez 10; por.
Ps 18, 11) lub stojącym na straży suwerennej posiadłości
Bożej (Rdz 3, 24), a także serafinom ("płonącym"),
głoszącym chwałę Jahwe i oczyszczającym stworzenia
zbliżające się do Boga (Iz 6, 2-3.7). Sposób przedstawienia
aniołów w starszych księgach jest różny: Rdz 18, 2 i 19,
10.12 ukazuje ich jako mężczyzn; cherubiny i serafiny mają
natomiast wygląd uskrzydlonych stworzeń o twarzach bądz

to ludzkich, bądz
też zwierzęcych (por. Wj 25, 18-20.22; 1
Krl- 6, 23-28; Iz 6, 2-3.6), inne wreszcie teksty w ogóle nie
mówią o wyglądzie aniołów (np. Rdz 32, 25-30).
Wśród postaci aniołów wyróżnia się anioł Jahwe (hebr.
male'ak Jahwe), przez którego Bóg objawia się w specjalny
sposób ludziom (Rdz 16, 7, 9; Wj 3, 2; Lb 22, 22-35; Sdz
13, 13). Pierwotnie była to zapewne jedna z wielu form
teofanii, a więc anioł Jahwe przedstawiał samego Boga
(Rdz 16, 13; Wj 3, 2). Wraz z rozwojem teologicznej
koncepcji transcendencji Bożej i z rosnącym
przeświadczeniem o niemożliwości bezpośredniego
kontaktu z Bogiem (por. Wj 33, 20), w postaci a. Jahwe
dopatrywano się wysłannika Bożego, pozostającego z nim
w ścisłej łączności. W tym też sensie odczytano dawne
teksty, nie zmieniając treści przekazów (Rdz 24, 7 i Wj 33,
2 odróżniają jednak Jahwe od aniołów Jahwe).
Właściwy rozwój starotestamentalnej angelologii przypada
na okres po niewoli babilońskiej i pozostaje w związku z
rozkwitem eschatologii i apokaliptyki. Pogłębiająca się
świadomość dystansu między Bogiem a człowiekiem
wysunęła na pierwszy plan anioły jako pośredników
między Jahwe a jego narodem. Nie bez znaczenia dla tego
nowego ujęcia roli a. były dalsze kontakty ze środowiskiem
mezopotamskim i irańskim. Izraelska refleksja teologiczna
konsekwentnie zwalczała wszelkie formy synkretyzmu,
wprowadzając jednocześnie pojęcia nowe, powstałe w
wyniku kontrowersji. Aniołowie otrzymali teraz wyraz
ne
cechy etyczne, dawniej występujące jedynie sporadycznie;
pogłębił się przedział między aniołami dobrymi a złymi i
wytworzyła się atmosfera walki.
Spekulacje nad istotą i zadaniami aniołów, wyczuwalne już
w Księgach Joba, Tobiasza i Daniela, osiągnęły punkt
szczytowy w apokryficznej literaturze
międzytestamentalnej i w piśmiennictwie
póz
nożydowskim. Obok przekazywania ludziom
zbawczych zleceń udzielonych aniołom przez Boga zaczęto
przypisywać im zasadniczy wpływ na życie moralne
człowieka. Siły dobra i zła, nurtujące w sercu ludzkim,
ulegały często personifikacji, jako duchy lub wręcz jako
aniołowie dobrzy i z
li. W ten sposób człowiek i świat stał
się widownią zmagań nie tylko własnych sił duchowych,
ale i bytów transcendentnych.
Widoczny jest rozwój tradycyjnych określeń aniołów. Obok
nich pojawiły się w literaturze międzytestamentalnej
zupełnie nowe: wojsko anielskie, synowie nieba, wieczne
wojsko, święte duchy lub święci, duchy wiedzy.
Rozszerzeniu uległ także zasięg działalności aniołów i ich
funkcji: występują oni jako "czujni" (Dn 4, 10), "stale
czuwający", "książęta . Rozpoczął się proces grupowania
aniołów i dzielenia na aniołów oblicza, dalej na siedmiu,
sześciu albo czterech, książąt anielskich lub archaniołów.
Niektóre pisma dzielą aniołów na siedem lub dziesięć
stopni (w póz
niejszej teologii chrześcijańskiej "chórów"),
wliczając herubiny i serafiny. Mnożą się także imiona
poszczególnych aniołów: Michał (Dn 10, 13; 12, 1);
Gabriel (Dn 8, 16; 9, 21); Rafał ('Tb 17; 5, 4; 9, 1. 5; 12, 15;
oraz nie wymienieni w Starym Testamencie: Uriel i Sariel).
Warto może w tym miejscu wspomnieć, iż w Henochu
etiopskim w Liber vigilantium z 200 r. przed Chrystusem,
są podane imiona 18  wodzów anielskich , zapewne owych
 gigantów i  mocarzy z Rdz 6, 4: Semejaza,
Urakibaramel, Akibabel, Tamiel, Ramuel, Daniel, Ezechiel,
Suraqial, Azael, Armers, Batraal, Ananiasz, Zaqebe,
Samsawell, Sartael, Turel, Jomiael, Arazezejal.
Znacznie słabiej rozwinęło oznaczenie aniołów
przewrotnych, chociaż i tu występują takie imiona jak:
Asmodeusz, Azazel, Belial (Beliar), Mastema i inni.