Mirosław Kaczmarek
Dziecko w postępowaniu sądowym
Mirosław Kaczmarek " Dziecko w postępowaniu sadowym "
Dziecko w postępowaniu sądowym
Dziecko powinno mieć zapewniony podmiotowy udział w procedurach i decyzjach
poprzez: [& ] możliwość wypowiadania się w każdym postępowaniu sądowym
i administracyjnym, dotyczącym dziecka, bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela
lub odpowiedniego organu, zgodnie z zasadami proceduralnymi prawa wewnętrznego
(art. 12  Konwencji o prawach dziecka ).
Przy omawianiu aspektów prawnych związanych z sytuacją dziecka w postępowaniu
sądowym niezwykle istotne są zagadnienia dotyczące dziecka jako ofiary, świadka, jak
i sprawcy przemocy. Dotyczą one tak istotnych problemów jak: prawa procesowe, wiek
odpowiedzialności karnej, podmiotowość w procedurach sądowych, czy warunki szczególnej
ochrony dziecka w postępowaniu sądowym.
Prawa procesowe dziecka
Gwarancje praw procesowych dziecka dobrze odzwierciedlajÄ… zasady respektowania praw
i godności dziecka w postępowaniu sądowym zawarte w  Konwencji o prawach dziecka .
SÄ… to:
żð Domniemanie niewinnoÅ›ci do chwili udowodnienia winy zgodnie z prawem1.
żð Poinformowanie o stawianych mu zarzutach.
żð Zapewnienie prawnej i innej pomocy w przygotowaniu i prezentowaniu swojej
obrony.
żð Rozpatrzenie sprawy bez zbÄ™dnej zwÅ‚oki przez organ sÄ…dowy w uczciwym procesie,
przeprowadzonym zgodnie z prawem.
żð Zapewnienie obecnoÅ›ci rodziców lub opiekuna prawnego.
żð Nie stosowanie przymusu podczas skÅ‚adania zeznaÅ„ i w celu przyznania siÄ™ do winy.
żð Posiadanie prawa do odwoÅ‚ania siÄ™ od orzeczenia oraz innych zwiÄ…zanych z nim
środków do wyższej, kompetentnej, niezawisłej i bezstronnej władzy lub organu
sÄ…dowego.
żð Poszanowanie spraw z zakresu życia osobistego na wszystkich etapach procesowych.
1
art. 40  Konwencji o prawach dziecka .
2
Mirosław Kaczmarek " Dziecko w postępowaniu sadowym "
Należy nadmienić, że powyższe zasady określone w  Konwencji&  oparte są o powszechnie
obowiązujące w systemie prawnym gwarancje praw procesowych, przysługujące każdej
osobie znajdującej się przed wymiarem sprawiedliwości.
Czym zatem różni się w prawie procesowym sytuacja dziecka od sytuacji osoby dorosłej?
Specyfikę sytuacji prawnej dziecka dobrze oddają słowa zawarte w Preambule  Konwencji
o prawach dziecka : & dziecko, z uwagi na swoją niedojrzałość fizyczną oraz umysłową,
wymaga szczególnej opieki i troski, w tym właściwej ochrony prawnej, zarówno przed, jak
i po urodzeniu. Wbrew często wyrażanym opiniom, nie budzi wątpliwości fakt, że dziecko jest
podmiotem wobec prawa, jednak z uwagi na swoją specyficzną sytuację wymaga szczególnej
troski i szczególnej ochrony prawnej.
Wiek dziecka a odpowiedzialność karna i cywilna
Za co wg prawa/prawnie dzieci sÄ… odpowiedzialne? Pytanie to dotyczy kwestii ponoszenia
przez dziecko odpowiedzialności za swoje czyny. Chodzi zarówno o odpowiedzialność
cywilną jak i karną. W wymiarze wychowawczym możemy jednoznacznie powiedzieć  dzieci
powinny ponosić konsekwencje swoich czynów. Wychowanie dzieci w poczuciu
odpowiedzialności za swoje uczynki to jedna z fundamentalnych zasad wychowania.
W wymiarze prawnym odpowiedz
nie będzie już tak jednoznaczna. Z postępowaniem
sądowym wiąże się zagadnienie wieku dziecka. Z jednej strony dziecko, nabywa zdolność
prawną z chwilą urodzenia. Z drugiej zaś, do ukończenia lat 13, co do zasady, nie ponosi
odpowiedzialności prawnej za szkody przez siebie wyrządzone, póz
niej zaÅ› ponosi jÄ… tylko
częściowo.
Odpowiedzialność cywilna
Czy powyższy wywód oznacza, że małoletni poniżej 13. roku życia są całkowicie bezkarni?
Nie, w ich przypadku możemy mówić o czynach niedozwolonych, czyli o tzw.
odpowiedzialności deliktowej (ex delicto  z czynu niedozwolonego).
Zasady odpowiedzialności za czyny niedozwolone regulują przepisy  Kodeksu cywilnego
(art. 415 449). Fundamentalna zasada odpowiedzialności deliktowej brzmi: Kto z winy swej
3
Mirosław Kaczmarek " Dziecko w postępowaniu sadowym "
wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Mamy tu do czynienia
z odpowiedzialnością za własne czyny opartą o zasadę winy.
Odpowiedzialność cywilna uzależniona jest od pojęcia zdolności do czynności prawnej oraz
wieku dziecka. Małoletni, który nie ukończył lat 13, co do zasady, nie ponosi
odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę, jako osoba prawnie ubezwłasnowolniona
(art. 426). Wyłączając odpowiedzialność małoletnich, ustawodawca przyjął założenie,
że osobom do lat 13 nie można przypisać winy z uwagi na niedostateczny stopień rozwoju
intelektualnego (dojrzałości). Ktoś jednak powinien zadośćuczynić i naprawić wyrządzoną
szkodę. W takich przypadkach  Kodeks cywilny wprowadza zasadę odpowiedzialności za
cudze czyny przyjmujÄ…c zasadÄ™ domniemania winy osoby nadzorujÄ…cej.
Odpowiedzialność w nadzorze
Osobą najczęściej sprawującą nadzór nad dzieckiem jest rodzic (opiekun prawny). W sytuacji
dziecka powierzonego do nadzoru (opieki) w przedszkolu, szkole, klubie sportowym, szpitalu
czy innej instytucji może to być także: nauczyciel, wychowawca, trener, instruktor, lekarz itp.
Odpowiedzialność za szkody poczynione przez dziecko dotyczy sytuacji, gdy nadzór ten był
sprawowany niewłaściwie: Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad
osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie
można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba
że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo, że szkoda byłaby powstała także przy
starannym wykonaniu nadzoru.
Nadzorujący może uwolnić się od odpowiedzialności gdy udowodni, że nadzór był
sprawowany należycie. Wyrazem ochrony prawnej osób czasowo sprawujących nadzór nad
małoletnim jest ubezpieczenie OC - od odpowiedzialności cywilnej, które przenosi na
ubezpieczyciela ryzyko odszkodowawcze.
Z odpowiedzialnością za dziecko powierzone do nadzoru wiąże się reprezentowanie dziecka
podczas sprawowania nad nim pieczy bieżącej, na czas powierzonej opieki. W sytuacjach
nagłych, gdy nie ma możliwości powiadomienia rodzica, wymagających udzielenia dziecku
bezpośredniej pomocy lub wezwania właściwych służb pomocy (np. pogotowie) lub
4
Mirosław Kaczmarek " Dziecko w postępowaniu sadowym "
interwencji (np. policja), działania takie podejmuje osoba sprawująca bezpośredni nadzór
nad dzieckiem lub jej przełożony.
Bezpośrednia odpowiedzialność małoletniego sprawcy.
W sytuacjach wyjątkowych, gdy nie da się dowieść winy w nadzorze, gdy brak jest osób
zobowiązanych lub ściągnięcie odszkodowania od osoby winnej z tytułu nadzoru jest
niemożliwe, można dochodzić odszkodowania bezpośrednio od dziecka.
To odpowiedzialność stosowana na zasadzie słuszności: jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza
z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy wynika, że wymagają tego
zasady współżycia społecznego (art. 428 kc). Odpowiedzialność na zasadzie słuszności może
być stosowana wobec małoletniego sprawcy czynu także w sytuacji, gdy przemawiają za tym
zasady współżycia społecznego. Poszkodowany może żądać od sprawcy częściowej lub
całkowitej kompensacji za szkodę.
Małoletni, który ukończył lat 13, a nie ukończył 18. roku życia, z uwagi na ograniczoną
zdolność do czynności prawnych może, ale nie musi odpowiadać za wyrządzoną szkodę.
O tym decyduje każdorazowo ocena sądu, czy z uwagi na wiek małoletni osiągnął
dostateczną dojrzałość, by w pełni przypisać mu winę  warunkiem jest rozeznanie przez
małoletniego własnego działania i jego skutków oraz świadomość naganności swojego
zachowania.
Odpowiedzialność karna.
Wiekiem zezwalającym na ponoszenie odpowiedzialności karnej jest ukończenie 17 lat.
 Kodeks karny przewiduje jednak za niektóre typy wyjątkowo drastycznych zbrodni, np.
morderstwo, gwałt zbiorowy lub ze szczególnym okrucieństwem, umyślne spowodowanie
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, szczególny przypadek odpowiedzialności nieletniego po
ukończeniu przez niego 15. roku życia. Jednocześnie 15 lat to minimum wieku do skazania na
karę pozbawienia wolności. Trzeba jednak zaznaczyć, że w stosunku do nieletniego żadna
kara nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za
określone przestępstwo.
Pociągnięcie nieletniego sprawcy do odpowiedzialności karnej następuje w sytuacji,
gdy przemawiają za tym okoliczności sprawy, oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy
5
Mirosław Kaczmarek " Dziecko w postępowaniu sadowym "
(znaczny stopień demoralizacji, nieskuteczność dotychczasowych oddziaływań).
Osoby poniżej tego wieku odpowiadają na zasadach przewidzianych w  Ustawie
o postępowaniu w sprawach nieletnich . Generalną zasadą, jaką kieruje się sąd przy
wymierzaniu kary nieletniemu jest aspekt wychowawczy.
Każdy nieletni, który dopuści się czynu zabronionego po ukończeniu 13., ale nie
przekroczeniu 17. roku życia podlega odpowiedzialności na podstawie przepisów  Ustawy
o postępowaniu w sprawach nieletnich . W przypadku nieletnich czyny karalne to czyny
zabronione określone przez ustawę jako: przestępstwa, przestępstwa skarbowe lub
wykroczenia (zdefiniowane w kodeksie wykroczeń). To m.in.: zakłócanie porządku
publicznego, znęcanie się nad zwierzętami, uszkadzanie znaków lub urządzeń
zapobiegających niebezpieczeństwu, kradzież lub przywłaszczenie mienia, paserstwo,
niszczenie lub uszkadzanie mienia, utrudnianie korzystania z urządzeń przeznaczonych do
użytku publicznego i szereg innych.
Osoby, które nie ukończyły 18. roku życia, jako nieletni podlegają przepisom  Ustawy
o postępowaniu w sprawach nieletnich w kwestiach dotyczących zapobiegania i zwalczania
demoralizacji. Sytuacje zagrożenia nieletnich demoralizacją to: alkoholizm, odurzanie się,
nierząd, uchylanie się od obowiązku szkolnego, obowiązku nauki, włóczęgostwo (wagary),
udział w grupach przestępczych, naruszanie zasad współżycia społecznego (czyny
zabronione).
Reprezentacja ustawowa dziecka
Dziecko nie może samodzielnie bronić swoich praw. Przed sądem jest reprezentowane przez
przedstawiciela ustawowego, którym może być matka, ojciec lub opiekun prawny.
Reprezentując interes dziecka, mogą oni występować o nadanie statusu: pokrzywdzonego,
oskarżyciela posiłkowego lub powoda cywilnego. To bardzo ważne uprawnienia osób
reprezentujących dziecko. Znajomość i wykorzystanie tych instytucji pozwala na skorzystanie
z szeregu uprawnień korzystnych dla dziecka w postępowaniu sądowym. Rodzic nie może,
działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw małoletniego jako
pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców.
6
Mirosław Kaczmarek " Dziecko w postępowaniu sadowym "
W takiej sytuacji, już na początku postępowania ustanawiany jest kurator, który będzie
w postępowaniu reprezentował interesy dziecka.
Pokrzywdzony.
Zanim sprawa trafi do sądu pokrzywdzony nabywa kilka ważnych uprawnień, m.in.: posiada
inicjatywę dowodową: może brać udział w czynnościach postępowania sądowego.
Pokrzywdzony ma możliwość zaskarżenia decyzji organu prokuratorskiego, odmawiającej
wszczęcia postępowania przygotowawczego, bądz
decyzji umarzającej to postępowanie.
Odpis ww. decyzji prokuratorskich zawiera pouczenie o prawie do złożenia zażalenia,
terminie i sposobie jego skutecznego wniesienia.
Oskarżyciel posiłkowy.
W postępowaniu przed sądem korzystnym jest, by rodzic (opiekun prawny) nabył prawo
bycia oskarżycielem posiłkowym. Wystarczy, iż napisze do sądu lub oświadczy już
bezpośrednio w sądzie najpóz
niej na poczÄ…tku pierwszej rozprawy - przed odczytaniem aktu
oskarżenia, że jest rodzicem pokrzywdzonego dziecka i chce występować w sprawie jako
oskarżyciel posiłkowy.
Jako oskarżyciel posiłkowy rodzic ma prawo:
żð uzyskiwania wszelkich informacji o toczÄ…cej siÄ™ sprawie (np. może przeglÄ…dać akta sprawy);
żð zadawać pytania Å›wiadkom i oskarżonym;
żð zaskarżać każde rozstrzygniÄ™cie, które narusza jego prawa i szkodzi jego interesom;
żð brać udziaÅ‚ we wszystkich rozprawach sÄ…dowych;
żð wnosić o przesÅ‚uchanie dziecka poza salÄ… sÄ…dowÄ… oraz pod nieobecność oskarżonego;
żð ustanowić adwokata jako peÅ‚nomocnika oskarżyciela posiÅ‚kowego.
To ostatnie uprawnienie jest o tyle ważne, że adwokat reprezentując rodzica ma wszystkie
uprawnienia oskarżyciela posiłkowego.
Powód cywilny.
Jako powód cywilny, zgodnie z treścią art. 66  Kodeksu postępowania karnego , rodzic może
dowodzić istnienia okoliczności, na których opiera się roszczenie. Może zadawać pytania
oskarżonym, świadkom, biegłym oraz może składać wnioski dowodowe. Powód ma także
prawo do wykazania, czy i jaką szkodę poniosło dziecko (pokrzywdzony) oraz wykazania
okoliczności w jakich doszło do szkody, będących jednocześnie podstawą odpowiedzialności
7
Mirosław Kaczmarek " Dziecko w postępowaniu sadowym "
karnej oskarżonego. Powód cywilny może zabierać głos zarówno w trakcie rozprawy, jak i po
zamknięciu przewodu sądowego.
Dziecko  świadek w postępowaniu sądowym.
Możliwość składania zeznań w sądzie - to z jednej strony korzystanie z przysługujących
człowiekowi praw, z drugiej zaś - wiąże się z wypełnianiem obowiązków obywatelskich.
W przypadku dziecka należy rozróżnić dwa zagadnienia. Pierwsze to możliwość bycia
powołanym na świadka. Co do zasady, prawo polskie zarówno w procedurze cywilnej jak
i karnej nie stawia formalnych ograniczeń odnośnie wieku osoby, która może być powołana
na świadka. Wyjątkiem są przepisy  Kodeksu postępowania cywilnego określające,
że w sprawach małżeńskich (o rozwód, unieważnienie małżeństwa, ustalenie istnienia lub
nieistnienia małżeństwa) nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków małoletni,
którzy nie ukończyli lat 13, a także zstępni stron (dzieci), którzy nie ukończyli lat 17 (art. 430).
Innym, ale oczywistym ograniczeniem dla wykorzystywania w postępowaniu zeznań dzieci,
jest przewidziana w  Kodeksie postępowania cywilnego materialna przesłanka zdolności do
spostrzegania oraz komunikowania swoich spostrzeżeń (art. 290). Osoby, które takiej
zdolności nie mają (np. małe dzieci) nie mogą być świadkami.
Drugie zagadnienie to osobisty udział małoletniego w sprawach jego dotyczących.
Znamienne w tym zakresie sÄ… zmiany, wprowadzone w Polsce po ratyfikacji
 Konwencji o prawach dziecka . Odnosi się to w szczególności do przepisów dotyczących
przysposobienia. Między innymi w  Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym" wprowadzono
przepis, nakładający na sąd obowiązek wysłuchania dziecka, które nie ukończyło 13 lat, jeżeli
może pojąć ono znaczenie przysposobienia -- dziecko 13-letnie wysłuchiwane jest
obligatoryjnie (art. 118 ż 2). W świetle obecnego przepisu, o zgodę lub opinię mogą być
pytane dzieci młodsze, np. 5-letnie. Dziecko może także wypowiedzieć się w sprawie zmiany
nazwiska i imienia. Istotna jest zmiana dotyczÄ…ca prawa dziecka do wiedzy o swoim
pochodzeniu.  Prawo o aktach stanu cywilnego stanowi, iż przysposobiony po osiągnięciu
pełnoletniości może żądać udostępnienia księgi stanu cywilnego, w części dotyczącej
dotychczasowego aktu urodzenia (art. 48 i 49). Oznacza to, iż przestała obowiązywać pełna
tajemnica adopcji.
8
Mirosław Kaczmarek " Dziecko w postępowaniu sadowym "
Ostateczną decyzję, co do udziału małoletniego w postępowaniu, podejmuje sąd, biorąc pod
uwagę względy wychowawcze.
Dziecko - świadek w postępowaniu karnym
W  Kodeksie postępowania karnego nie występują przepisy dotyczące stricte dzieci.
W rozdziale poświęconym świadkom jest zapis, wedle którego nie odbiera się przyrzeczenia
o zgodności z prawdą złożonych zeznań od osób, które nie ukończyły 17 lat (art. 189).
Jednak ten przepis pozwala stwierdzić, że osoba poniżej 17. roku życia może być świadkiem.
Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania,
a zatem także i dziecko (art. 177 ż 1). Wypada tu jednak przytoczyć przepis Kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym dziecko pozostaje aż do pełnoletniości pod
władzą rodzicielską, która w zasadzie przysługuje obojgu rodzicom (art. 93 ż 1) i obejmuje
w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem
dziecka oraz do wychowania dziecka (art. 95 ż 1). Rodzice są przedstawicielami ustawowymi
dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską (98 ż 1).
Zgodę na przesłuchanie dziecka powinien wyrazić jego opiekun prawny, jeżeli nie ukończyło
ono 13. roku życia, czyli nie nabyło nawet częściowej zdolności do czynności prawnych 
bowiem zgodnie z art. 51 kpk, jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni, prawa jego wykonuje
przedstawiciel ustawowy. Rzadko siÄ™ zdarza, aby oboje prawni opiekunowie (rodzice) byli
krzywdzącymi dziecko, a więc osobami, którzy takiej zgody odmówią. Najczęściej sprawcą
czynu karalnego względem dziecka jest jedno z rodziców, a na przesłuchanie wystarczy zgoda
drugiego. Gdy jednak oboje tego odmówią, a narusza to w istotny sposób dobro dziecka,
taką zgodę może wyrazić Sąd Opiekuńczy (Wydział Rodzinny i Nieletnich) na wniosek
zainteresowanego procesowego podmiotu - konkretnie prokuratora. Kwestia ta
uregulowana jest w  Kodeksie postępowania karnego : W sprawie o przestępstwo
popełnione na szkodę małoletniego (...) sąd, a w postępowaniu przygotowawczym
prokurator zawiadamia sąd rodzinny w celu rozważenia środków przewidzianych w (...)
kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (art. 23 ). Dziecko po ukończeniu 13. roku życia może
oczywiście samo wyrazić zgodę na owe przesłuchanie.
9
Mirosław Kaczmarek " Dziecko w postępowaniu sadowym "
Dziecko  ofiara przemocy
Dziecko - ofiara przemocy może brać udział w procesie karnym. Nabywa ono status
pokrzywdzonego. Zgodnie z  Kodeksem postępowania karnego , jeżeli pokrzywdzonym jest:
a) małoletni czyli osoba, która nie ukończyła lat 18 i nie posiada pełni praw ze względu na
wiek lub
b) osoba ubezwłasnowolniona częściowo; prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy lub
osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 51 ż 2).
Pomoc dzieciom - ofiarom przemocy, poza powyższymi standardami respektowania
podmiotowości i godności dziecka, wymaga także ochrony interesów dziecka
w postępowaniu sądowym, poprzez m.in:
żð wnioskowanie o uchylenie jawnoÅ›ci rozprawy, zwÅ‚aszcza gdy sprawa dotyczy przestÄ™pstw
przeciwko wolności seksualnej, obyczajowości, rodzinie i opiece;
żð wnioskowanie o przesÅ‚uchanie pokrzywdzonego dziecka przed przeprowadzeniem innych
dowodów;
żð wnioskowanie o przesÅ‚uchanie maÅ‚oletniego pokrzywdzonego bez obecnoÅ›ci
oskarżonego, jeżeli zachodzą przesłanki, że obecność ta mogłaby działać krępująco;
żð kierowanie do sÄ…du wniosków o uchylenie niewÅ‚aÅ›ciwych pytaÅ„ naruszajÄ…cych godność
osobistÄ… lub sferÄ™ prywatnÄ… pokrzywdzonego, a nie majÄ…cych znaczenia dla istoty sprawy.
Prawo do odmowy zeznań
Prawo pozwala osobie najbliższej dla oskarżonego na odmowę zeznań (art. 182 kpk). Osoba
najbliższa to w świetle przepisów  Kodeksu karnego : małżonek, wstępny, zstępny,
rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku
przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu
(art. 115 ż 11). Oczywiście, prawo odmowy zeznań przysługuje również dziecku.
Dziecko może także odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania.
Zgodzić się należy z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy, że decyzja o odmowie lub
składaniu zeznań należy wyłącznie do osoby, której to prawo przysługuje
(wyrok SN z 20 stycznia 1981 r. - I KR 329/80), co odnieść wypada również do dziecka.
Co prawda art. 51 ż 2 kpk stanowi, że jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo osoba
10
Mirosław Kaczmarek " Dziecko w postępowaniu sadowym "
ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo, prawa jego/jej wykonuje przedstawiciel
ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje. Tu jednak słusznie
zwraca się uwagę, że odmowa zeznań nie jest realizacją praw pokrzywdzonego, lecz
realizacją praw świadka. Praktycznie niezwykle istotna jest kwestia, ażeby dziecko właściwie
pojęło istotę przysługującego mu prawa. Zadanie odpowiedniego dotarcia do psychiki
dziecka spoczywa tu na organie procesowym, ewentualnie na biegłym psychologu.
Na mocy art. 185 kpk dziecko może skorzystać z prawa do odmowy złożenia zeznań, jeśli
dotyczą osoby mu najbliższej. Organ prowadzący przesłuchanie musi mieć pewność,
że dziecko zrozumiało udzielone mu pouczenie i na jego podstawie świadomie podjęło
decyzję. Kwestia ta powinna być również rozwiązywana przy udziale i pomocy biegłego.
Przesłuchanie  jeden raz
Zgodnie z rozwiązaniem przyjętym w art. 185a  Kodeksu postępowania karnego
w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności pokrzywdzonego,
który w chwili czynu nie skończył 15 lat, powinno się przesłuchiwać tylko raz, chyba że wyjdą
na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub
zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy podczas pierwszego przesłuchania
pokrzywdzonego. Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego
psychologa.
W przesłuchaniu mają prawo wziąć udział: prokurator, obrońca oraz pełnomocnik
oskarżonego. Także oskarżony może być obecny przy przesłuchaniu, gdy nie ogranicza
to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego.
Protokół z tak przeprowadzonego przesłuchania odczytuje się na rozprawie głównej.
Może to być także zapis dz
więkowy z przesłuchania.
Powyższa procedura stosowana jest również w przypadku przesłuchania świadka, który
w chwili przeprowadzania tego przesłuchania nie ukończył 15 lat, a sprawa dotyczy
przestępstwa z użyciem przemocy, groz
by bezprawnej bÄ…dz
przestępstwa na tle seksualnym.
Przesłuchanie odbywa się, jeżeli zeznania takiej osoby mogą mieć znaczenie dla
prowadzonego postępowania.
11
Mirosław Kaczmarek " Dziecko w postępowaniu sadowym "
Wiarygodność zeznań dziecka
Pewne praktyczne kłopoty powstać mogą w związku z treścią art. 190 ż 1 kpk, który brzmi:
Przed rozpoczęciem przesłuchania należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej
za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. Rzecz w tym, że o odpowiedzialności karnej
można mówić jedynie w stosunku do osób, które ukończyły 17 lat i zeznały nieprawdę lub
zataiły prawdę. Świadków w wieku od 13 do 17 lat należy pouczyć o treści odpowiednich
przepisów  Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich . Wszystkim występującym
w charakterze świadków osobom w wieku poniżej lat 18, a zatem dzieciom, warto zwrócić
uwagę na aspekty etyczne problemu prawdomówności.
Najbardziej wiarygodne jest pierwsze przesłuchanie dziecka. Każde następne przesłuchanie
traci na wiarygodności przez uzasadnione podejrzenie konfabulacji. Uzasadnione - bo tak już
jest skonstruowana psychika dziecka. Powtarzane kilkakroć przesłuchanie dziecka może
jedynie rodzić wątpliwości, co do treści poprzednich wypowiedzi i nie wnosi nic nowego do
procesu, a dla dziecka staje siÄ™ niepotrzebnÄ… traumÄ….
Dowód w postaci zeznań dziecka jest pełnowartościowym dowodem. Zeznania dziecka, jeżeli
nawet dotyczą tylko opisu wydarzeń, bez analizy ich znaczenia, mogą w zasadniczy sposób
wpłynąć na bieg postępowania. Dzieje się tak zwłaszcza, gdy uwiarygodniają one zeznania
jedynego poza dzieckiem świadka - ofiary przemocy domowej (czyli znęcania się). Zeznaniom
tym musi jednakże towarzyszyć opinia biegłego - psychologa, który powinien odpowiedzieć
na pytanie, czy dziecko zdolne było prawidłowo postrzegać sytuację i prawidłowo ją
odtworzyć, czy nie ma skłonności do kłamstwa lub konfabulacji. Przeprowadzony w ten
sposób dowód z przesłuchania dziecka czyni zadość wymogom procesowym. Rozwiązuje
także kwestię pouczania dziecka o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań;
pouczenie takie otrzymuje biegły (i to w znacznie szerszym zakresie) - to on uwiarygodnia
owe zeznania swoją fachową wiedzą. Wiarygodność zeznań stwierdza biegły w opinii
wydanej na polecenie sÄ…du.
12