Nie zakładaj się nigdy z diabłem o swą
głowę
on tal que las costumbres de un autor - powiada Don Thomas de
las Torres w przedmowie do swych Poezji miłosnych - sean puras y
castas, importo muy poco que no sean igualmente severas sus
obras - to znaczy, iż jeżeli obyczaje jakiegoś autora są skromne i
C
czyste, to można mu wybaczyć morał jego dzieł. Przypuszczam, iż
Don Thomas za to twierdzenie pokutuje teraz w czyśćcu. I godziłoby się ze
względu na sprawiedliwość poetycką, by przebywał tam tak długo, aż jego
Poezje miłosne przestaną pojawiać się w druku lub dla braku czytelników
ostatecznie popadną w zapomnienie. Wszelki twór wyobraz
ni winien zawierać
jakiś morał i, co jeszcze snadniej zmierza do celu, krytycy wykazali, iż istotnie
go zawiera. Filip Melanchton napisał przed laty komentarz do
Batrachomyomachii i dowiódł, iż zamierzeniem poety było wywołać odrazę do
rokoszów. Pierre la Seine poszedł o krok dalej, wykazując, iż chciał on zalecić
młodzieży wstrzemięz
liwość w jedzeniu i piciu. Podobnie Jacobus Hugo ku
swemu zadowoleniu odkrył, iż Homer, mówiąc o Evenusie, miał na myśli
Kalwina; że przez Antinousa rozumiał Marcina Lutra, że w Lotofagach należy
dopatrywać się protestantów w ogóle, a w Harpiach Holendrów. Nie mniej
przenikliwi są nasi nowocześni scholastycy. Wykryli oni głębsze znaczenie w
Przedpotopowcach, znalez
li parabolę w Powhatanie, dostrzegli nowe
widnokręgi w Cock Robinie i transcendentalizm w Skocz no przez mój palec.
Słowem, wykazano, iż nikt nie może zasiąść do pisania bez nadzwyczaj
głębokich zamierzeń. Na ogół oszczędzono pisarzom w ten sposób wielu
kłopotów. Nowelista, na przykład, nie potrzebuje się wcale troszczyć o podkład
moralny. On jest, gdzieś, a morał i krytycy niech łamią sobie głowę. Z czasem
wszystko, co ten dżentelmen zamierzał i czego nie zamierzał, wyjdzie na jaśnię
w jakimś ,,Dial lub  Down-Easter 1 wraz z tym, co powinien by był zamierzać,
i z dodatkiem tego, co zamierzał zamierzać - tak że w końcu wszystko będzie
leżało jak na dłoni.
Nie ma zatem dostatecznego powodu do zarzutu, jaki mi czynią niektórzy
ignoranci, że nie napisałem nigdy opowieści moralnej lub raczej - wyrażając się
ściśle - opowieści z morałem. Nie są oni krytykami, którym dano mnie pouczać
1
 Dial ,  Down-Easter - czasopisma transcendentalistów; redaktorem  Dial był słynny myśliciel
amerykański, R.W. Emerson (przyp. tłum.).
i wpływać na rozwój mej moralności - w tym cała tajemnica. Nawiasem mówiąc
 North American Quarterly Humdrum okryje wkrótce hańbą ich głupotę.
Zanim to nastąpi, by zapobiec potępieniu i złagodzić podnoszone przeciw mnie
oskarżenia, ofiaruję im przytoczoną poniżej smętną powiastkę, której oczywisty
morał nie może podlegać żadnej wątpliwości, ile że najprzelotniejszy rzut oka
wyczyta go w wielkich literach składających tytuł tej opowieści. Należy mi się
uznanie za ten pomysł, nierównie mądrzejszy od pomysłów La Fontaine'a i
innych, którzy ociągają się z sensem do ostatniej chwili i przemycają go dopiero
pod koniec swych bajek.
Defuncti iniuria ne afficiantur2, brzmiało prawo dwunastu tablic, zaś De
mortuis nil nisi bene3 jest przewyborną zasadą - nawet w takim razie, gdy
nieboszczyk był zwykłym sobie, ciepłym piwkiem. Nie mam tedy zamiaru
uwłaczać mojemu zmarłemu przyjacielowi, Toby Dammitowi. Nieciekawa zeń
była psia krew i psią też zginął śmiercią; ale nie można go winić za jego
łajdactwa, które były następstwem pewnej ułomności jego matki. Czyniła, co
tylko mogła, łojąc mu skórę, gdy był dzieckiem - bowiem dla jej
systematycznego umysłu obowiązki zawsze bywały rozkoszą, a dzieci, podobnie
jak twarde kotlety lub nowoczesne, greckie oliwki, są bez porównania lepsze,
gdy są bite - cóż, kiedy biedna babina miała nieszczęście być mańkutką, zaś
dzieci, którym łoi się skórę lewą ręką byłoby lepiej w ogóle nie łoić. Świat
obraca się od strony lewej ku prawej. O ile każde uderzenie we właściwym
kierunku wypędza jakiś zły narów, o tyle cięgi, zadawane odwrotnie,
zaszczepiają zarodki zdrożnych popędów. Bywałem nieraz przy karceniu
Toby'ego i nawet ze sposobu, w jaki fikał nogami, mogłem zauważyć, iż z dnia
na dzień staje się coraz gorszy. W końcu przekonałem się ze łzami w oczach, że
z tego nicponia nic nie będzie, i pewnego dnia, kiedy dostał takie lanie, że
poczerniał na twarzy jak mały Afrykanin - a nie było w nim żadnej innej zmiany
prócz tej, iż dostał konwulsji - nie mogłem znieść tego dłużej i rzuciwszy się na
kolana, podniesionym głosem przepowiedziałem mu zgubę.
Zatrważało mnie przede wszystkim to, iż tak wcześnie dojrzewał do
występku, W piątym miesiącu życia podlegał nieraz takim przystępom gniewu,
iż nie mógł wybełkotać ani słowa. Kiedy miał sześć miesięcy, zastałem go raz
ogryzającego talię kart. W siódmym miesiącu zwykł był obejmować i całować
małe dziewczątka. W ósmym miesiącu kategorycznie nie chciał położyć swego
podpisu na akcie przystąpienia do ligi wstrzemięz
liwości. Tak z miesiąca na
miesiąc wzmagała się jego zbrodniczość i doszło do tego, iż już pod koniec
pierwszego roku życia nie tylko zapragnął zapuścić sobie wąsy, lecz, co gorsza,
jął nałogowo wymyślać, kląć i zakładać się o byle co.
Skutkiem tej ostatniej, nader nieprzyzwoitej nawyczki dosięgła w końcu
Toby Dammita zguba, którą mu przepowiedziałem. Przywara ta  rosła jego
wzrostem i wzmacniała się jego mocą , toteż kiedy doszedł do lat męskich, po
2
Defuncti iniuria ne afficiantur (łac.) - Krzywda nie powinna dotykać zmarłych.
3
De mortuis nil nisi bene (łac.) - O umarłych mów tylko dobrze (przyp. red.).
prostu nie mógł wypowiedzieć zdania, by do niego nie wtrącić propozycji
jakiegoś zakładu. Nie żeby naprawdę był gotów zakładać się - wcale nie. Muszę
oddać sprawiedliwość mojemu przyjacielowi i wyznać, iż przyszłoby mu to z
równą trudnością, jak nieść jaja. Była to dla niego tylko czcza formułka - nic
więcej. Do powiedzeń tego rodzaju nie przywiązywał on najmniejszej wagi.
Były to ot, takie sobie, acz niezupełnie niewinne wstawki - fantazyjne zwroty,
którymi zaokrąglał swe zdania. Kiedy oświadczał:  założę się z panem o to lub
owo , nikomu nie przychodziło na myśl brać go za słowo. Mimo to uważałem
za swój obowiązek nie szczędzić mu upomnień. Nawyczka ta była niemoralna -
i tak też ją określałem. Była gminna - i na to mu dawałem moje słowo. Była z
le
widziana w towarzystwie - mówiłem zatem tylko prawdę. Była zabroniona
rozporządzeniem Kongresu - bynajmniej nie zamierzałem kłamać.
Napominałem - uśmiechał się. Błagałem - śmiał się. Przybierałem ton
kaznodziejski - szydził. Groziłem - klął. Poszturchiwałem go - wzywał policję.
Ciągnąłem go za nos  parskał i oświadczał, iż gotów jest założyć się z diabłem
o swą głowę, że po raz drugi nie ujdzie mi to płazem.
Ubóstwo było drugim występkiem, którym osobliwsza ułomność matki
obarczyła Dammita. Był ohydnie biedny i stąd to zapewne pochodziło, iż jego
napomknienia o zakładach nieczęsto miewały następstwa pieniężne. Poczuwam
się do obowiązku wyznać, iż nigdy nie słyszałem, żeby się wyraził: ,,założę się z
panem o dolara . Zazwyczaj brzmiało to:  założę się, o co pan chce lub  założę
się o wszystko na świecie , albo  założę się o drobnostkę lub jeszcze
znamienniej:  założę się z diabłem o własną głowę .
Ta ostatnia forma podobała się mu widocznie najwięcej, zapewne dlatego,
iż była najmniej ryzykowna, albowiem Dammit stał się nadzwyczaj oszczędny.
Miał głowę małą: więc gdyby ktoś wziął był go za słowo, to jego szkoda byłaby
również mała. Są to jednakże tylko me własne refleksje i bynajmniej nie jestem
pewien, czy z całą słusznością mogę mu je przypisać. Bądz
co bądz
to
powiedzenie z dnia na dzień stawało się mu coraz milsze, jakkolwiek było
rzeczą wysoce nieprzyzwoitą zakładać się o swą głowę jak o paczkę banknotów,
ale tego zdrożne skłonności mojego przyjaciela nie pozwalały mu zrozumieć. W
końcu zaprzestał zupełnie używać innych formułek zakładu i jął  zakładać się z
diabłem o własną głowę z taką uporczywością i zapalczywością, iż począłem
nie mniej dziwić się jak oburzać. A trzeba wiedzieć, iż zawsze się oburzam, gdy
czegoś nie rozumiem.
Tajemnice zmuszają do myślenia i dlatego szkodzą zdrowiu. To pewna, iż
sposób, w jaki Mr Dammit zwykł był dawać wyraz swym gorszącym zaklęciom,
że akcent, z jakim je wygłaszał - zawierały coś, co zrazu mnie zaciekawiło, a
póz
niej wielce zaniepokoiło - coś; co dla braku ściślejszego określenia niechaj
będzie mi wolno nazwać narwanym, lecz co Mr Coleridge nazwałby zapewne -
mistycznym, Mr Kant- panteitycznym, Mr Carlyle - twistycznym, a Mr Emerson
- hyperquizzitystycznym4. Jęło mi to bardzo się nie podobać. Dusza Mr
Dammita znajdowała się w poważnym niebezpieczeństwie. Postanowiłem
wytężyć wszystek mój dar słowa, by ją ocalić. Ślubowałem służyć mu, podobnie
jak święty Patryk wedle kroniki irlandzkiej miał służyć ropusze, to znaczy
 obudzić w nim świadomość jego stanu . Zabrałem się niezwłocznie do dzieła.
Jeszcze raz uciekłem się do upomnień. Zebrałem wszystkie siły, by rozmówić
się z nim ostatecznie w cztery oczy.
Gdym skończył moje kazanie, Mr Dammit raczył zachować się nader
dwuznacznie. Przez jakiś czas milczał, spoglądając mi badawczo w oczy. Lecz
wnet przechylił głowę na bok i podniósł brwi w górę. Po czym rozczapierzył
palce u obu dłoni i ruszył ramionami. Następnie mrugnął prawym okiem.
Uczynił to samo z kolei lewym. Po czym zamknął oboje oczu bardzo mocno,
lecz wnet otworzył je tak szeroko, iż przeląkłem się, myśląc o następstwach. Po
czym przyłożył wielki palec do nosa i uznał za właściwe wykonać jakiś dziwny
ruch innymi palcami. W końcu wziął się pod boki i zniżył się do odpowiedzi.
Przypominam sobie jednakże tylko piąte przez dziesiąte jego mowę.
Byłby mi wielce obowiązany, gdybym zechciał stulić gębę. Nie życzy sobie
moich morałów. Gardzi moją gadaniną. Dość jest już dojrzały, iżby wiedział, co
ma robić. Czy mi wciąż jeszcze się zdaje, że jest niemowlęciem? Czy mogę
zarzucić cokolwiek jego charakterowi? Czy chcę mu ubliżać? Czym upadł na
głowę? A przy tym, czy moja matka wie, że mnie nie ma w domu? Stawia mi to
pytanie jako człowiekowi prawdomównemu i będzie polegał na mej
odpowiedzi. Otóż raz jeszcze wyraz
nie mnie zapytuje, czy moja matka wie, że
wałęsam się poza domem. Atoli moje zakłopotanie wydało mnie, a on gotów
jest założyć się z diabłem o własną głowę, iż wyszedłem bez wiedzy mej matki.
Mr Dammit nie pozwolił mi dojść do słowa. Wykręciwszy się na pięcie,
opuścił mą osobę z niegodziwym pośpiechem. I dobrze się stało dla niego, że
tak postąpił. Uraził me uczucia. Co więcej, wywołał mój gniew. Byłbym go
wreszcie raz wyciągnął na jego obelżywy zakład. Byłbym wygrał dla Belzebuba
małą główkę Mr Dammita - gdyż moja mama istotnie wiedziała, że na krótko
wyszedłem z domu.
Ale Khoda shefa midęhed - niebiosa przynoszą ulgę - jak powiadają
muzułmanie, jeśli ktoś im nastąpi na palec. Zelżono mnie, gdy spełniałem swój
obowiązek, i po męsku zniosłem tę obelgę. Jednakowoż nabrałem
przeświadczenia, iż uczyniłem wszystko, co tylko było można, dla tego marnego
indywiduum, i postanowiłem nie naprzykrzać się mu więcej moimi radami, lecz
pozostawić go jego własnemu sumieniu. Aczkolwiek powściągnąłem moje
upomnienia, to jednak nie zdołałem wyrzec się zupełnie jego towarzystwa. Co
więcej, jąłem nawet pobłażać niektórym jego mniej nagannym przywarom i
bywało, żem pochwalał niekiedy jego zdrożne wybryki, jak smakosze chwalą
musztardę, ze łzami w oczach, tak bardzo bolało mnie serce, gdym słuchał jego
4
Parodia słownictwa filozoficznego Carlyle'a i Emersona, których Poe nie cierpiał jako transcendentalistów
(przyp. tłum.).
niegodziwej gadaniny.
Pewnego pięknego dnia, wziąwszy się wzajem pod ramiona, wałęsaliśmy
ślę razem, a droga nasza wiodła ku rzece. Był na niej most i postanowiliśmy
przejść po nim na drugą stronę. By uchronić go przed niepogodą, most ten
przykryto dachem, wszelako arkady jego miały bardzo niewiele okien i było tam
nieprzyjemnie i ciemno. Gdyśmy weszli w głąb, przeciwieństwo między jaśnią,
co została za nami, a mrokiem, który zalegał wnętrze, dało się mocno we znaki
mojemu usposobieniu. Nie doznał tego przygnębiającego uczucia, nieszczęsny
Dammit, który oświadczył, iż gotów jest założyć się z diabłem o własną głowę,
że pokręciłem nogi. Okazywał niezwykle dobry humor. Był nadzwyczaj
ożywiony - do tego stopnia, iż sam nie wiem dlaczego, doznałem jakiegoś
złowieszczego przeczucia. Nie jest rzeczą niemożliwą, iż zaraził się
transcendentalizmem. Nie znam się jednak dostatecznie na objawach tej
choroby, by mówić o niej z całą pewnością, a na nieszczęście żaden z moich
przyjaciół wchodzących w skład redakcji ,,Dial nie był przy tym obecny.
Wspominam jednakże o tym, gdyż jakieś posępne sowizdrzalstwo opętało
mojego biednego przyjaciela i było powodem, iż zachowywał się po prostu jak
głupi Maciuś. Największą jego przyjemnością było skakanie i śmiganie
koziołków ponad lub pod przedmiotami spotykanymi na drodze, przy czym z
najpoważniejszą pod słońcem miną pokrzykiwał, to znów poszeptywał
wszelakie głupstwa i głupstewka. Doprawdy, sam nie wiedziałem, czy mam go
za to karcić, czy też żałować. W końcu minąwszy już niemal cały most
zbliżyliśmy się do końca chodnika, gdzie zagradzał drogę dość wysoki
kołowrót. Przeszedłem przez niego spokojnie, obracając go jak zwykle. Ale od
tego kręcenia zakręciło się w główce Mr Dammita. Uparł się, że przeskoczy
przez kołowrót i jeszcze fiknie w powietrzu koziołka. Otóż biorąc rzecz
poważnie, nie chciałem wierzyć, żeby mu to się udało. Najznakomitszym
mistrzem od wszelkich koziołków był mój przyjaciel Mr Carlyle, a przecież nie
mógłby był tego dokazać; jakże miałem wierzyć, że dokaże tego Toby Dammit?
Nagadałem mu zatem, iż jest samochwałem i że to mu się nie uda. Póz
niej
przyszło mi słów moich żałować - gdyż bez namysłu odparł, iż założy się z
diabłem o własną głowę, że tego dokaże.
Zapomniawszy o swych postanowieniach, zamierzałem właśnie skarcić
go za bezbożność, gdy wtem tuż obok siebie usłyszałem lekkie chrząknięcie,
które brzmiało jak gdyby: ehem! Drgnąłem i obejrzałem się ze zdziwieniem.
Wzrok mój padł w końcu na wnękę w wiązaniach mostu i na postać małego,
kuternogiego staruszka o czcigodnym wyglądzie. Niepodobna po prostu
wyobrazić sobie szanowniejszej powierzchowności; nie dość, że był ubrany
całkiem czarno, lecz  miał także zupełnie czystą koszulę z kołnierzem
wywiniętym przyzwoicie na biały krawat. Włosy miał przedzielone na czole jak
dziewczyna. Założywszy w zadumie ręce na brzuchu, stał zapatrzony w górę.
Przyjrzawszy mu się dokładniej, zauważyłem, iż na odzieży miał czarny,
jedwabny fartuch. Wydało mi się to wielce dziwaczne. Zanim jednak zdążyłem
wypowiedzieć się o tym osobliwszym szczególe, chrząknął powtórnie: ehem!
Zagadnięty w ten sposób, nie zdążyłem od razu znalez
ć odpowiedzi.
Wiadomo, iż na takie lakoniczne uwagi bardzo trudno jest odpowiedzieć.
Znałem pewien kwartalnik, który  tracił głowę , gdy ktoś rzekł: bujda! Nie
wstydzę się przeto wyznać, iż wezwałem na pomoc Mr Dammita.
- Dammit - rzekłem - co z tobą się dzieje? Czy nie słyszysz, że ten pan
powiedział: ehem? - mówiąc to spojrzałem surowo na mojego przyjaciela, bo
nie da się zaprzeczyć, iż byłem wielce zakłopotany, kiedy zaś jest się wielce
zakłopotanym, to należy zmarszczyć brwi i zasępić twarz, gdyż inaczej będzie
się na pewno wyglądało jak idiota.
- Dammit5! - dodałem, a słowo to brzmiało jak przekleństwo, aczkolwiek
bynajmniej me zamierzałem kląć. - Dammit, ten pan powiedział: ehem!
Nie zamierzam bynajmniej utrzymywać, że powiedzenie to było głębokie,
gdyż sam go za głębokie nie poczytywałem. Wszelako zdarzyło się mi
zauważyć, iż oddziaływanie naszych słów nie zawsze pozostaje w prostym
stosunku do ważności, jaką sami im przypisujemy. Toteż gdybym był rzucił na
Mr Dammita bombą lub trzasnął go po łbie dziełem pt. The Poets and Poetry of
America, zapewne nie byłby więcej stropiony, niż kiedy wyrzekłem te proste
słowa:
- Dammit, co z tobą się dzieje? Czy nie słyszysz, że ten pan powiedział:
ehem?
- Czy ty to mówisz naprawdę? - żachnął się w końcu, a twarz mu się
mieniła jak barwy na statku korsarskim ściganym przez okręt wojenny. - Czy
jesteś pewien, że tak powiedział? No, to jestem na wszystko gotów i będę umiał
z nim sobie poradzić. Niechże mu będzie ,,ehem !
Słowa te zdawały się wielce radować małego staruszka - Bóg sam wie,
dlaczego. Wyszedł z wnęki, posztykutał wdzięcznie naprzód, wziął za rękę
Dammita i uścisnął ją serdecznie, patrząc mu przy tym w oczy z wyrazem takiej
niekłamanej poczciwości, jaką zaledwie wyobrazić sobie można.
- Jestem przekonany, że pan wygra - rzekł z niewymownie ujmującym
uśmiechem - ale trzeba zachować formy i zrobić próbę.
- Ehem! - odparł mój przyjaciel. Z głębokim westchnieniem zdjął kurtkę i
przepasał biodra chustką. Wyraz jego twarzy zmienił się zagadkowo. Utkwił
oczy gdzieś w górze i opuścił kąciki ust. - Ehem! - Po chwili znów powtórzył:
ehem! i odtąd nie słyszałem już od niego innego słowa.
Aha! - pomyślałem sobie, nie wypowiadając się głośno. - Zastanawiające
jest to milczenie Toby Dammita. Zapewne jest ono następstwem jego
poprzedniej gadatliwości. Jedna ostateczność wywołuje drugą. Chciałbym też
wiedzieć, czy zapomniał już mnóstwa pytań, na które niepodobna było dać
odpowiedzi, a którymi mnie zasypywał owego dnia, kiedy po raz ostatni
nawoływałem go do poprawy? Bądz
co bądz
wyleczył się już z
5
Dammit - urobione od słowa to damm (ang.), oznacza po polsku tyle co przeklętnik (przyp. tłum.).
transcendentalnych mrzonek.
- Ehem! - odezwał się Toby, jak gdyby czytał w mych myślach, i spojrzał
na mnie wzrokiem sędziwej, rozmarzonej owcy.
Podeszły jegomość wziął go w tej chwili za ramię i poprowadził w głąb
cieni zalegających most - o kilka kroków od kołowrotu. - Mój zacny panie -
rzekł - mam skrupuły sumienia, że zgadzam się na ten karkołomny skok. Proszę
tu poczekać, aż stanę przy kołowrocie, żebym mógł widzieć, czy przeskoczy pan
zgrabnie i transcendentalnie, nie zaniedbawszy przy tym fiknąć kozła. Zwykła -
jak pan wie - forma. Zawołam: raz, dwa, trzy i naprzód. Skoczy pan na słowo:
naprzód!
Po tych słowach udał się na swe stanowisko, poczekał chwilę jakby w
głębokim zamyśleniu, spojrzał w górę i - jak mi się zdawało - uśmiechnął się z
lekka, po czym zacisnął taśmę u swego fartucha, popatrzył przeciągłe na
Dammita i w końcu wyrzekł umówione słowa:
- Raz - dwa - trzy - naprzód!
Na słowo  naprzód! mój biedny przyjaciel ruszył pędem. Kołowrót nie
był ani tak wysoki, jak styl Mr Lorda6, ani tak przyziemny, jak pisanina jego
recenzentów, ale na ogół byłem pewien, że przeskoczy. Co by jednak stało się,
gdyby nie przeskoczył - hm, oto jest pytanie - co by wówczas się stało? Jak
może - mówiłem do siebie - ten stary dżentelmen namawiać innych do
podobnych skoków? Kim jest on, ten zgrzybiały piernik? Gdyby zechciał, abym
ja skakał, tobym go nie posłuchał i byłoby mi wszystko jedno, co to za diabeł!
Most, jak już wspomniałem, miał cudacznie sklepione, przykryte dachem
arkady, śród których rozlegały się nader niemiłe echa; nigdy wszakże nie dały
się mi one we znaki tak bardzo jak wówczas, kiedy wymawiałem przytoczone
powyżej cztery ostatnie słowa.
Wszystko jednak, co rzekłem czy też co pomyślałem albo może
usłyszałem, trwało zaledwie jedno okamgnienie. W niespełna pięć sekund mój
biedny Toby poderwał się do skoku. Widziałem, jak biegł rączo, jak odbił się
mocno od podłogi mostu i jak fiknął nogami przerażającego kozła. Widziałem
go wysoko w powietrzu, koziołkującego tuż nad kołowrotem, i wydało się mi
rzeczą nadzwyczaj dziwną, że nie przelatuje na drugą stronę. Ale cały skok był
dziełem jednej chwilki i nie zdążyłem jeszcze uczynić żadnego głębokiego
spostrzeżenia, gdy Mr Dammit runął na grzbiet po tej samej stronie kołowrotu, z
której skok swój rozpoczął. Równocześnie dostrzegłem, iż stary jegomość
posztykutał kędyś pośpiesznie, uchwyciwszy i zawinąwszy w swój fartuch coś,
co spadło do niego z ciemności arkady tuż nad kołowrotem. Wszystko to
zdziwiło mnie niepomiernie; ale nie miałem czasu do namysłu, gdyż Mr
Dammit leżał dziwnie spokojnie, więc przyszło mi do głowy, iż czuje się
dotknięty w swych uczuciach i że potrzebuje mej pomocy. Podbiegłem do niego
6
Styl Mr Lorda - turnstile lub w skróceniu stile w języku angielskim oznacza kołowrót; ale style oznacza także
styl pisarski. Stąd porównanie do stylu W. W. Lorda, podrzędnego literata, któremu Poe zarzucał, iż dopuszcza
się plagiatu na jego utworach (przyp. tłum.).
i przekonałem się, że doznał - jeśli tak rzec można - ciężkiego uszkodzenia.
Mianowicie postradał głowę, której mimo dokładnych poszukiwań nie udało się
mi znalez
ć. Postanowiłem tedy zabrać go do domu i posłać po homeopatów, gdy
wtem zaświtała mi pewna myśl. Otworzyłem pobliskie okno mostu i
zrozumiałem od razu smutna prawdę. O jakie pięć stóp nad kołowrotem
przebiegała poprzecznie przez arkadę chodnika płaska, żelazna, sztaba,
umieszczona węższym krańcem poziomo i służąca, podobnie jak wiele innych,
do wzmocnienia przęseł mostu. Otóż z ostrym krańcem tej sztaby wszedł
widocznie w zbyt bliskie zetknięcie kark mojego nieszczęsnego przyjaciela. Nie
było mu dane przeżyć długo tej okropnej straty. Homeopaci nie zmniejszyli
dostatecznie dawek przepisanych mu leków ale nawet tej dawki, którą mu
przepisali, nie chciał jakoś zażyć. Toteż pogorszyło się mu bardzo i w końcu
umarł na dobre, dając nauczkę wszystkim niespokojnym duchom. Skropiłem
grób jego rzewnymi łzami, położyłem posępnie krzyżyk na jego tarczy herbowej
i obliczywszy sumiennie koszty jego pogrzebu, posłałem bardzo umiarkowany
rachunek transcendentalistom. Ale te draby nie chciały go zapłacić.
Odgrzebałem przeto Mr Dammita i sprzedałem go na żer dla psów.