http://e-prawnik.pl
Rachunki i rozliczenia
Rodzaje rozliczeń bezgotówkowych
Data: 05-11-2004 r.
Czym charakteryzuje się rozliczanie bezgotówkowe za pomocą czeku?
W pierwszej kolejności należy podkreślić, iż czek jest papierem wartościowym. Otrzymuje się go z tego
banku, w którym mamy założone konto osobiste czy firmowe. Za jego pomocą osoba wystawiająca zleca
swemu bankowi wypłatę określonej na czeku kwoty pieniężnej ze środków na koncie wystawcy czeku. Czek
może zrealizować osoba, która posiada czek, za okazaniem dowodu osobistego (czek na okaziciela) albo
osobie, na której nazwisko czek wystawiono (czek imienny). Należy pamiętać, że bank odmówi realizacji
czeku, na którym dokonano skreśleń lub poprawek. Nie ma przeszkód, aby czek wystawić na własne nazwisko ?
w celu pobrania gotówki.
Jak przebiega realizacja czeku?
Bank wypłaca określoną kwotę pieniędzy żądając pokwitowania jej odbioru, które widnieje na
odwrotnej stronie blankietu czekowego. Bank realizuje czek w ciągu 10 dni od dnia jego wystawienia, po tym
terminie czek nie może zostać zrealizowany. Okres, w którym bank zrealizuje czek, oblicza się od dnia
następnego po dniu, w którym go wystawiono. Jeżeli ostatni dzień ważności czeku przypada na dzień
świąteczny, to czek może być zrealizowany w następnym dniu. Najczęściej stosowanym rodzajem czeków są
czeki gotówkowe, czyli polecenia wystawcy czeku kierowane do banku i dotyczące wypłacenia wskazanej na
czeku osobie lub okazicielowi określonej na czeku kwoty pieniężnej.
Jednak z punktu widzenia poniższej porady najistotniejszy jest czek rozrachunkowy używany wyłącznie
do prowadzenia rozliczeń bezgotówkowych. Za jego pomocą dokonuje się polecenia przekazania kwoty
wskazanej na czeku na rachunek bankowy określonej na czeku osoby . Jest to bowiem pisemne zlecenie
obciążenia rachunku wystawcy czeku i przelania tej kwoty na rachunek osoby wskazanej na czeku.
Odmianą czeku rozrachunkowego jest czek potwierdzony, stanowiący formę zabezpieczenia jednostki
przyjmującej czek rozrachunkowy przed ewentualnym brakiem jego pokrycia. Istota czeku potwierdzonego
polega na potwierdzeniu możliwości jego realizacji przez bank, który przelewa z rachunku wystawcy
odpowiednią kwotę na specjalne konto, zapewniając tym samym środki na realizację czeku. Bank dokonuje
potwierdzenia czeku, umieszczając klauzulę potwierdzającą na jego odwrotnej stronie. Czeki potwierdzone są
wystawiane na ogół na wyższe kwoty i często dla płatności zamiejscowych.
Wystawca czeku powinien posiadać pokrycie czeku, czyli środki znajdujące się u trasata na jego
rachunku bankowym, wystarczające na wykupienie czeku. Pokrycie czeku powinno pozostawać na rachunku
bankowym trasanta przez 10 dni, będące okresem ważności czeku krajowego w obrocie krajowym. Jeżeli
zapłata czeku nie nastąpiła z powodu braku pokrycia, posiadacz czeku może czek oprotestować. Protest
czeku sporządza notariusz w formie odpowiedniej adnotacji na odwrotnej stronie czeku albo na osobnej
kartce połączonej z czekiem. Połączenie czeku z kartką powinno być przypieczętowane pieczęcią urzędową,
albo przepisane treścią protestu. Protestu czeku należy dokonać przed upływem ważności czeku, lub
najpóz
niej w pierwszy dzień powszedni od upływu ważności czeku.
Notarialny protest czeku może być zastąpiony pisemnym oświadczeniem trasata (banku)
umieszczonym na czeku, stwierdzającym odmowę realizacji czeku z datą i podpisem firmowym banku. Na
podstawie tego oświadczenia posiadacz czeku może dochodzić swej wierzytelności. W razie wystawienia
czeku rozrachunkowego bez odpowiedniego pokrycia jego wystawca odpowiada wobec posiadacza czeku za
wszelką wynikłą z tego powodu szkodę. Wystawca czeku bez pokrycia odpowiada także karnie za takie
działanie - do dwóch lat pozbawienia wolności.
Co jest typowe dla polecenia przelewu?
Polecenie przelewu jest najpopularniejszą formą rozliczeń bezgotówkowych. Polega na tym, iż właściciel
rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycję, aby obciążył jego rachunek i przelał określoną kwotę na
wskazany rachunek wierzyciela (beneficjenta) w dowolnym banku.
Bardzo istotną zaletą tej formy rozliczeń bezgotówkowych jest możliwość stosowania jej do regulowania
różnych zobowiązań, bez względu na ich wysokość. Potwierdzenia banku o dokonaniu przelewu są
wystarczającym dowodem uregulowania zobowiązań wobec osób trzecich. Z polecenia przelewu mogą
korzystać wszystkie osoby prawne i fizyczne posiadające rachunek bankowy. Co niezwykle istotne, jednostki
gospodarcze, których przedmiotem działalności jest na przykład świadczenie usługi, mogą wprowadzić tę
formę rozliczeń za podstawową.
Polecenie przelewu używane jest w rozliczeniach z jednostkami budżetowymi, można nim regulować
podatki, opłaty. Mogą z nich korzystać także osoby fizyczne posiadające rachunki bankowe. Bankowym
dokumentem rozliczeniowym jest czteroodcinkowy formularz polecenia przelewu. Jeden egzemplarz
otrzymuje przy wyciągu z rachunku zleceniodawca jako dowód na dokonanie księgowania, które zmniejszyło
saldo jego rachunku, oddział banku zleceniodawcy zachowuje jeden egzemplarz polecenia jako dowód, że
dokonuje przelewu w sposób żądany przez zleceniodawcę. Pozostałe dwa egzemplarze bank dłużnika
przesyła do banku wierzyciela (odbiorcy przelewu); jeden z nich zachowuje ten bank jako dowód
księgowania na rachunku wierzyciela, drugi zaś otrzymuje wierzyciel przy wyciągu z rachunku, jako
zawiadomienie o zaksięgowaniu przelewu na jego rachunku.
Polecenia przelewu mogą być składane za pośrednictwem banku przez pracowników przedsiębiorstwa,
przesyłane pocztą lub doręczane przez wierzyciela. Przyjęte przez oddział banku polecenie przelewu
powinno być zaksięgowane i wykonane w tym samym dniu, a najpóz
niej w następnym dniu roboczym po jego
przyjęciu. Warunkiem wykonania polecenia przelewu jest posiadanie przez zleceniodawcę (dłużnika)
odpowiedniego pokrycia na rachunku bankowym. Polecenie przelewu przyjęte do realizacji mimo braku
pokrycia na rachunku dłużnika oddział banku przechowuje w kartotece zobowiązań. Po upływie
umownego okresu nie wykonanie polecenie przelewu zostaje zwrócone dłużnikowi. Za przechowanie poleceń
bez pokrycia banki mogą pobierać opłaty. Bank może jednak odmówić przyjęcia do realizacji polecenia
przelewu, które nie znajduje pokrycia na rachunku dłużnika.
Akredytywa
Ta forma rozliczenia bezgotówkowego pomiędzy podmiotami gospodarczymi polega na zarezerwowaniu
przez bank określonych środków dłużnika z przeznaczeniem ich na uregulowanie wierzytelności
dostawcy po spełnieniu przez niego warunków ustalonych przez dłużnika.
Tak więc gwarantuje terminowe
otrzymanie pieniędzy przez beneficjenta, tj. osobę fizyczną lub prawną, na rzecz której dokonywane są
płatności, oraz ułatwienie dysponowania przez niego tymi pieniędzmi.
Wspomniane powyżej warunki ustalone przez dłużnika to na przykład listy przewozowe, faktury,
świadectwa rzeczoznawców, wyniki ekspertyz itp.
Rozróżnia się:
akredytywę budżetową , polegającą na tym, że jednostka budżetowa (np. ministerstwo, urząd gminy)
otwiera na swym koncie rachunek bankowy (tzw. otwarcie akredytywy) dla określonej osoby prawnej lub
fizycznej, finansowanej z budżetu albo realizującej zadania finansowane z budżetu, udzielając jej
równocześnie pełnomocnictwa do dysponowania przekazanymi środkami,
akredytywę dla dostawcy (w obrocie krajowym), polegającą na wydzieleniu (zarezerwowaniu) lub
zdeponowaniu na koncie płatnika (odbiorcy) kwot przeznaczonych wyłącznie na dokonywanie zapłat,
wynikających z zawartej umowy, na rzecz tego dostawcy,
akredytywę pieniężną (w obrocie zagranicznym), polegającą na wydaniu przez bank krajowy polecenia
(dokumentu zw. listem kredytowym) bankowi zagranicznemu (kilku bankom) wypłacenia wymienionej w
akredytywie osobie, w określonym czasie, wskazanej kwoty.
Karty płatnicze
Jest wydawana osobie fizycznej przez bank lub inną instytucję, np. przedsiębiorstwo handlowe. Karty
kredytowe nazywane są także kartami debetowymi. Dzięki nim można regulować należności za zakupy do
określonej wysokości, czyli do limitu określonego w momencie wydania karty. Przy zapłacie kartą jest
wystawiany rachunek obciążeniowy, na którym posiadacz karty kredytowej składa podpis. Rachunek
wystawiany jest albo przy użyciu urządzenia do odbijania danych z kart kredytowych, albo poprzez
odczytanie karty przez urządzenia zwane czytnikami kart magnetycznych, a następnie wydrukowanie danych
z karty płatniczej wraz z datą i kwotą do zapłaty na specjalnym rachunku, którego oryginał otrzymuje klient.
wyróżnia się:
Wśród kart płatniczych
karty kredytowe - płatności i zakupy rozliczane są w ciężar rachunku bankowego klienta jako kredyt, w
ramach określonej umownie kwoty,
karty debetowe - płatności i zakupy rozliczane są w ciężar rachunku bankowego klienta do wysokości
salda na rachunku,
karty typu charge - klient również korzysta z kredytu, ale bank obciąża jego rachunek okresowo,
karty przedpłacone (wstępnie opłacone) - np. portmonetka elektroniczna (naładowanie karty odpowiednią
kwotą),
karty wyłącznie do bankomatów - służą do pobierania gotówki z bankomatów.
Większość kart jest wielofunkcyjna tzn. służy do dokonywania płatności oraz podejmowania gotówki z
bankomatów. Karty mogą być wydawane klientom instytucjonalnym i osobom fizycznym.
Rozliczenia planowe
Rozliczenia planowe mogą być przydatne do rozliczania dostaw o charakterze powtarzalnym.
Rozliczenia indywidualnych faktur można znacznie uprościć stosując rozliczenia planowe. W tym celu
kontrahenci umawiają się, że odbiorca będzie co pewien czas (np. co 5 dni) przelewać na rzecz dostawcy
określoną kwotę pieniędzy, odpowiadającym planowanym w tym czasie dostawom. Zamiast indywidualnych
faktur dostawca może wystawiać jedną zbiorczą fakturę, obejmującą dostawy np. w okresie miesiąca.
Odbiorca porówna fakturę z dokonanymi przelewami, a różnicę przekaże dostawcy poleceniem przelewu.
Jeśli saldo rozliczeń wypadnie na jego korzyść, różnicę potrąci z następnego przelewu. Chociaż inicjatywa
dokonywania periodycznych przelewów pieniędzy spoczywa w rękach odbiorcy, umowne terminy planowych
wpłat zabezpieczają interes dostawcy. Natomiast odbiorca kontroluje dostawcę, ponieważ może nie
opłacić dostawy niezgodnej z warunkami umowy.
W celu wprowadzenia rozliczeń planowych kontrahenci zawierają umowę, której treść jest znana także
rozliczającym ich oddziałom banków. W treści umowy strony określają wartość i częstotliwość dostaw
objętych rozliczeniem, a także wysokość i częstotliwość dokonywanych przelewów pieniędzy (np. co 5 dni)
oraz terminy ostatecznego (wyrównującego) rozliczenia, które może być przeprowadzone np. co miesiąc. Mimo
uproszczenia ewidencji i rozrachunków między dostawcami a odbiorcami rozliczenia planowe są bardzo
rzadko stosowane w praktyce.
Okresowe rozliczenia saldami
Okresowe rozliczenia saldami mogą znalez
ć zastosowanie tylko wówczas, gdy kontrahenci wzajemnie
świadczą sobie usługi lub dostawy i występują wobec siebie w podwójnym charakterze: jako dostawca i
odbiorca, czyli jako wierzyciel i dłużnik. Dokonanie rozliczeń w zwykłym trybie wymagałoby składania w
banku poleceń przelewu przez obu partnerów. Zastosowanie okresowych rozliczeń saldami znacznie uprości
procedurę rozrachunku, gdyż tylko jeden z uczestników rozliczeń będzie w ustalonych odstępach czasu
dokonywać rozrachunku, przekazując partnerowi nadwyżkę. Istota okresowych rozliczeń polega więc na
zaniechaniu realizowania poszczególnych należności, a ewidencjowaniu wzajemnych świadczeń. Kompensata
wzajemnych należności i zobowiązań oraz okresowe rozliczanie salda zastępuje wielokrotne i dwustronne
rozrachunki. Wprowadzenie okresowych rozliczeń saldami wymaga zawarcia umowy przez rozliczające się
przedsiębiorstwa, której treść należy podać do wiadomości obsługującym kontrahentów oddziałom banków.
Pamiętaj, że:
Na warunkach określonych w umowach strony mogą stosować w rozliczeniach bezgotówkowych także
karty płatnicze,
W praktyce umowy rachunku bankowego (bądz
warunki umów lub regulaminy bankowe) nie regulują
wszystkich kwestii dotyczących sposobu realizacji poleceń przelewu. Stosowne klauzule umowne
(regulaminowe) dotyczą tylko niektórych kwestii, np. terminu wykonania polecenia, trybu składania
polecenia (wymóg należytego wypełnienia odnośnych formularzy itp.). Należy przyjąć, iż w razie braku
jakichkolwiek postanowień umownych (regulaminowych) odnośnie do sposobu wykonania polecenia
rozliczeniowego bank powinien niezwłocznie wykonać polecenie w sposób uznany przez siebie za właściwy.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jednolity: Dz. U. 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze
zmianami).
http://e-prawnik.pl