�Idziesz przez świat i życiu nadajesz kształt przez swoje czyny".
Rozwiń myśl Stanisława Wyspiańskiego w świetle
znanych ci utworów XIX i XX w.
WSTĘP
Każdy bohater wybiera własną drogę działania, własne cele i drogę jaką będzie
kroczyć aby zrealizować swoje zamiary. Poprzez te działania nadaje sens i
kształt swojemu życiu. Człowiek może wybrać idee wzniosłe, poświęcenie się dla
konkretnej sprawy, w tym momencie rezygnuje z własnego szczęścia, prywatnego
życia w dostatku i spokoju. Dąży do celu, często w samotności, rezygnując z
miłości. Jego życie wypełnia wieczna walka ze złem, ciemnotą; zacofaniem,
despotyzmem. Literatura podkreśla, że nie należy biernie poddawać się
zniewoleniu i przemocy. Można też wybrać drogę wygodniejszą, szczęście własne i
czerpać korzyści z życia. A oto, co sprawiło, że niektórzy sami kształtowali
swoje życie:
OJCZYZNA
1. Mickiewicz: �Konrad Wallenrod" - postać Konrada Wallenroda
PATRIOTYZM - dobro ojczyzny stawia nad wszystko
�Szczęścia w domu nie znalazł bo go nie było w ojczyźnie"
- całe życie poświęca walce, przygotowany do niej przez Halbana, jest zdolny
oddać życie za słuszność idei, walka dla narodu bez narodu
2. Mickiewicz: �Pan Tadeusz"
Jacek Soplica = ks. Robak
- służba ojczyźnie i przywrócenie dobrego imienia domowi Sopliców po splamieniu
go swoim czynem u boku Moskali (zabicie Stolnika - zabójstwo w afekcie),
- służył ojczyźnie jako emisariusz i wywiadowca, jego czyny zostają
przebaczone,
- postać Jacka Soplicy staje się romantycznym wzorcem osobowym.
3. Juliusz Słowacki: �Kordian"
- Słowacki ukazuje bezsens samotniczej walki (= poświęcenia się), uważa, że
walka taka nic nie rozwiąże
- Kordian jest bohaterem słabym, ponosi klęskę w scenie próby zamordowania cara
4. Henryk Sienkiewicz: �Potop"
- postać Kmicica: po zmianie poglądów na życie pod wpływem miłości do kobiety -
Oleńki Billewiczówny - staje się prawdziwym patriotą, zaangażowanym w sprawy
publiczne: uczestniczył w obronie klasztoru na Jasnej Górze, za swoje
bohaterskie działanie zostają mu wybaczone wcześniejsze postępki - zdradę
ojczyzny pod wpływem złych ludzi
- widoczne są podobieństwa między Kmicicem a Jackiem Soplicą
5. Maria Dąbrowska: �Noce i dnie"
Agnieszka, córka Bogumiła i Barbary (Noce i dnie)
- jej postać przedstawia kształtowanie się polskiej inteligencji. Jej losy
zostały ukazane na szerokim europejskim tle demokratycznych związków młodzieży,
na tle polskiej emigracji politycznej przygotowującej się do walki o wolność
kraju,
PRACA
1. Eliza Orzeszkowa: �ABC"
- celem życia dla Joanny Lipskiej jest praca, chęć nauczania dzieci, przez to
chciała być użyteczna, chciała robić coś pożytecznego,
2. Eliza Orzeszkowa: �Nad Niemnem"
Justyna
- zdecydowała się na opuszczenie zamkniętego świata, na dokonanie przejścia.
Nie chciała szczęścia z czyjejś łaskawości bądź cudem wręcz otrzymanego.
Przyciągnął ją czar Anzelmowskiej zagrody, tajemnica leśnych mogił, siła i
pracowitość Jana. Dokonała wyboru; zdecydowała się ponieść swoją odrobinę
światła pracowitemu ludowi, dzielić z nim życiem
3. Stefan Żeromski
- pozostał przy racjonalnej, odziedziczonej po poprzednim pokoleniu ocenie
realiów, społecznych potrzeb, w swoich utworach umieszcza bohatera, który
pragnie nadać życiu sens, odnaleźć cel
a) Działania podejmowane przez bohaterów przypominają wzorce z literatury
tendencyjnej. Przekonani o obowiązku spłacenia długu środowisku, z którego się
wywodzili, bądź kosztem którego uzyskali wykształcenie, dążący do zapewnienia
najbiedniejszym opieki lekarskiej i poprawy warunków sanitarnych
St. Bozowska, bohaterka �Siłaczki"
- uczy dzieci na zapadłej wsi, pisze podręcznik dla ludu, realizuje przecież
dokładnie program �pracy u podstaw", konsekwencja Stanisławy Bozowskiej w
realizowaniu szczytnych idei kosztowała ją życie
dr Judym, bohater �Ludzi bezdomnych"
- dla Judyma, który miał możliwość kształcenia, praca była powołaniem, misją do
spełnienia, w ten sposób realizował swoje idee. Praca była dla niego tym, co
dawało mu godne życie
�Muszę oddać to com wziął. Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani żony, ani
jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca z miłości, dopóki z oblicza ziemi
nie znikną te podłe zmory"
- skazany na samotność, odrzucając uczucie kobiety, którą kochał, gdyż bał się,
że potrzeba ustabilizowania rodziny przeszkodzi mu w działaniu na rzecz
najbiedniejszych
4. Władysław Reymont: �Chłopi"
Boryna
- kocha ziemię i najważniejsza jest dla niego praca - sieje, a to nadzieja na
plony; umiera, a daje życie
5. Albert Camus: �Dżuma"
Dr Rieux
- nie uważa się za bohatera, jest to jego obowiązek, nie chce pokonać dżumy
(Syzyf, Don Kichot), chce ratować ludzi,
- to, że nie wierzy w Boga daje mu oparcie (nie ma do kogo mieć pretensji)
�może lepiej dla Boga, że się nie wierzy w niego, walczy ze wszystkich sił ze
śmiercią, nie wznosząc oczu ku temu niebu, gdzie on milczy"
- doktor stawia czoło wyzwaniu, które rzuca mu los
Rambert
- najpierw chce uciec, chce wrócić do ukochanej kobiety
�może być wstyd, że człowiek jest sam tylko szczęśliwy"
- również stawia czoło losowi,
Panelaux
- przyłącza się do akcji sanitarnej,
- ma świadomość tego, że walka z dżumą jest sprawą wszystkich,
- JAK TRZEBA KSZTAŁTOWAĆ ŻYCIE:
�trzeba tylko iść naprzód w ciemnościach, trochę na oślep, próbować czynić
dobrze"
�bracia moi, trzeba być tym, który zostaje"
Tarroy
- prowadzi zapiski, aby oddać klimat miasta, reakcje ludzi,
- tworzy formacje sanitarne, wierzy, że wspólnym działaniem można coś zmienić,
�należy zrobić wszystko aby nie być zadżumionym"
�każdy nosi w sobie dżumę, nikt na świecie nie jest od niej wolny, trzeba
czuwać nad sobą nieustannie"
Grand
- współpracuje z doktorem, prowadzi statystyki,
OCALANIE ŻYCIA I GODNOŚCI
1. Zofia Nałkowska: �Medaliony"
a) Dwojra Zielona chce przeżyć aby świat się dowiedział,
�Niech świat o tym wie, co oni robili."
b) Greczynki śpiewają hymn po hebrajsku - daje im poczucie godności.
2. Tadeusz Borowski: �Pożegnanie z Marią"
- brak bohaterstwa, kombinacje jak przeżyć,
�Byliśmy źli, byliśmy okrutni bo chcieliśmy żyć"
3. Tadeusz Borowski - OPOWIADANIA - jedyny sposób kierowania swoim życiem to
wybór czasu i rodzaju śmierci
- osoba umierająca prosi o pochowanie jej osobno, chce być traktowana jako
jednostka,
- starsza kobieta zbiera martwe noworodki, za to pójdzie do gazu,
- dziewczynka z kasztanowymi włosami żeby ocalić godność decyduje się na
śmierć, chce o sobie stanowić,
- ludzie w obozie kradną, żyją kosztem innych, oszukują, kształt ich życiu
nadaje rytm życia obozowego,
4. Gustaw Herling Grudziński: �Inny świat"
Kostylew
- postanowił nigdy więcej nie pracować dla Rosjan nawet oddając życie,
- samo okaleczenie jest sposobem zachowania godności,
Natalia Lwowna
- próby samobójcze, wolnością jest możliwość wyboru czasu, miejsca, rodzaju
własnej śmierci,
Karinen
- próby ucieczki mimo bezludnego terenu,
Polacy
- głodówka aktem heroizmu gdy wszyscy myślą o jedzeniu,
BUNT CZŁOWIEKA PRZECIWKO TEMU, CO MU SIĘ NARZUCA
�Człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach i uważam za potworny nonsens naszych
czasów próby sądzenia go według uczynków, których dopuścił się w warunkach
nieludzkich."
G. H. Grudziński
5. �Jeden dzień Iwana Denisowicza"
- życie obozowe, zaakceptował jego warunki,
- filozofia przetrwania, robi tylko rzeczy najpotrzebniejsze,
- człowieka ratuje bezwolność albo bezwzględność ale zatraca wrażliwość.
6. Hanna Krall: �Zdążyć przed Panem Bogiem"
- Marek Edelmann przeprowadzał poważne operacje na sercu,
- jeden z przywódców powstania w getcie,
- chce wyprzedzić śmierć, próba wydarcia życia, wyścig z Bogiem,
- jest bohaterem wysoce pozytywnym, nie jest bierny, aktywnie kształtuje swoje
życie,
�Każde życie stanowi dla każdego 100% więc może ma to jakiś sens."
7. Andrzej Szczypiorski: �Początek"
- Irma Seidenmann po wyjściu z więzienia łapie się na tym, że inaczej myśli,
- Władzio Gruszka dodaje sobie końcówkę -ecki do nazwiska, rodzi się w nim
antysemityzm (ŻYD NIENAWIDZĄCY ŻYDÓW),
- Joasia Fichtenblaum-> Maria Wiewiórska-> Miriam Wawer, nie chce powrócić do
swojego nazwiska,
NIE CHCĄ PAMIĘTAĆ ŻE SĄ ŻYDAMI
a) pomoc w ocalaniu życia człowieka
Pawełek, Filipek, Muller, Henio, siostra Weronika
sędzia Romnicki - walka ze złem (misja)
krawiec Kujawski
matka Pawełka - wewnętrzna potrzeba
Jerzy Fichtenblaum - miłość ojcowska
b) pragnienie godnej śmierci:
Henio, Jerzy Fichtenblaum - przyjąć przeznaczenie z podniesioną głową (Henio
wraca do getta chociaż mógł przeżyć)
sędzia Romnicki - zasady moralne
�Gdy inni godzili się z rzeczywistością, on pozostał niepogodzony, wyrzucając
światu brak godności."
�Pamiętał więc prawdę i to był jego pancerz, którego nie mogło przebić kłamstwo
aby wyzuć go z honoru."
WARTOŚCI MORALNE
1. Stefan Żeromski: �Przedwiośnie"
Cezary Baryka
- poszukuje własnego miejsca w odrodzonym państwie, surowo ocenia realizację
gospodarczych i socjalnych zadań młodego państwa,
- Baryka przyłącza się do manifestujących robotników, nadaje kształt życiu,
żyje dla idei
2. Gombrowicz: �Ferdydurke"
- Józio broni się przed upupieniem, czyli polubownym zgodzeniem się na
wciśnięcie go w proponowane ramy kulturowe, staje się buntownikiem nagminnie
�przyprawiającym wszystkim gębę". Józio wie, że nigdy nie zyska wolności od
społecznego terroru, gdyż przy zetknięciu się z innym człowiekiem może zyskać
gębę, może mu być przyprawiona maska, zawsze kłamliwa, ale szczelnie
przylegająca do twarzy
3. Sławomir Mrożek: �Tango"
- Artur chce się ożenić aby wyrwać się z panującej formy, szuka czegoś co
uratowałoby rodzinę,
- Stomil odrzuca normy, jest rodzicem nowoczesnym, narzucił nowoczesność babci
i wujkowi,
- Artur buntuje się przeciwko nowoczesności, brakowi norm,
- uświadamia sobie, że sama forma nie zmieni świata,
- chce się kierować siła i brutalnością,
- wuj Eugeniusz pomaga Arturowi,
- Artur jest za słaby, by kierować się siłą i przemocą chociaż chce,
- Mrożek pokazuje słabą inteligencję.
4. Czesław Miłosz: �Traktat moralny"
- wezwanie do aktywności:
�żyjesz tu teraz, hic et nunc,
masz jedno życie, jeden punkt,
co zdążysz zrobić, to zostanie
choćby ktoś inny mógł mieć zdanie"
- kreuj swoje życie:
�nie jesteś jednak tak bezwolny
a choćbyś był jak kamień polny,
lawina bieg od tego zmienia,
po jakich toczy się kamieniach (...)
możesz, więc wpłyń na bieg lawiny"
�a więc pamiętaj w trudną porę,
marzeń masz być ambasadorem"
5. HERBERT
Pan Cogito - rygorystyczne zasady moralne, mógłby powtórzyć za Kantem:
�Postępuj wedle takiej tylko zasady, co do której mógł być jednocześnie chcieć,
aby stała się prawem powszechnym."
�Przesłanie pana Cogito"
- wezwanie do walki aż do śmierci,
- nakaz postawy wyprostowanej,
- bunt przeciwko krzywdzie innych,
- pogardzaj przeciwnikami,
- nie powinniśmy przebaczać zbrodni,
- nie popaść w samouwielbienie,
- dostrzegać naturę,
- sięgaj do tradycji.
�Pan Cogito o postawie wyprostowanej"
- obywatele miasta UTYKA chodzą na kurs padania na kolana i w tej sytuacji panu
Cogito zostaje tylko śmierć jako wyrażenie dezaprobaty
�Pan Cogito - powrót"
- nie chce wracać do kraju,
- będzie go otaczała życzliwa obojętność,
-wraca do kraju lat dziecinnych.
SZCĘŚCIE OSOBISTE
1. Byron: �Giaur"
- miłość jest dla niego nieszczęściem, traktowana jest jako ogromna namiętność,
która doprowadza do zemsty (na Hassanie)
�Serce w cierpieniach, gdy samotność widzi,
chcąc mieć pociechę wszystkich znienawidzi."
2. Bolesław Prus: �Lalka"
Wokulski
- chce pokonać bariery dzielące kupca od arystokratki. Musi zwrócić na siebie
uwagę, wedrzeć się do najlepszych warszawskich salonów, potrzebuje pieniędzy.
Przegrał życie jako �rycerz wolności", jako romantyczny kochanek, który
poświęcił wszystko dla kobiety, którą uczynił celem i sensem swojego życia,
- klęską skończyły się pozytywistyczne dążenia, by wiedzą i pracą służyć
społeczeństwu,
- nie pozwolono mu ulżyć doli biedakom, aby jego �lwia" energia została
spożytkowana w pracy naukowej, lub działalności gospodarczej.
3. Stefan Żeromski: �Siłaczka"
Dr Obarecki
- zaczynał od szczytnych ideałów, szybko dostosował się do warunków życia na
prowincji i zajął się skutecznym pomnażaniem majątku
4. Maria Dąbrowska: �Noce i dnie"
Anzelm Ostrzeński
- przedsiębiorca zakładający spółki handlowe, wchodzi w środowisko burżuazji
przemysłowo-kupieckiej
5. Zofia Nałkowska: �Granica"
- Ziembiewicz przekroczył granicę i to wielokrotnie, w wielu dziedzinach życia.
Jego związek z zakochaną w nim naiwną dziewczyną pozbawiony był nie tylko
uczucia, ale i odpowiedzialności. Motywy postępowania były często egoistyczne,
nie zwrócił uwagi, że swoim zachowaniem spycha z drogi drugiego człowieka.
Poprzez egoizm zniszczył siebie i innych. Nie zważając na metody, chce osiągnąć
swoje własne cele, a następnie zrobić karierę. Osiągając cel, gubi samego
siebie.
6. Zygmunt Krasiński: �Nie-boska komedia"
- postać Pankracego przejawem chęci zdobycia władzy na drodze rewolucji
- rewolucja ma dokonać się na zasadzie zamiany miejsc, jednak w wyniku upadku
racji w obliczu racji nadrzędnej - Boga, do rewolucji nie dochodzi
7. Stefan Żeromski: �Przedwiośnie"
Szymon Gajowiec
- wysoki urzędnik państwowy, opiekun i przyjaciel Cezarego buduje program
organicznikowski, zdaniem jego jedyną możliwością perspektywy rozwoju państwa
stwarza program powolnych, stopniowych reform
8. �Rozmowy z katem"
- przykład negatywnego kształtowania swojego życia (zależy od perspektywy z
jakiej się ocenia),
- Stroop podatny na ideologię,
- fanatyzm w kwestiach wiary,
- błyskotliwa kariera, dąży coraz wyżej,
- inicjatywa w wyniszczaniu ludności,
- stara się zasłużyć, traktuje to jako pracę.
9. Andrzejewski: �Popiół i diament"
- zwolennicy nowego ustroju (karierowicze) i przeciwnicy,
- niektórzy nie potrafią się odnaleźć w nowej rzeczywistości (ROZBICKA),
- Maciek i Andrzej czują się żołnierzami, rozterki wewnętrzne, wątpliwości jak
się zachować,
- zdemoralizowane nastolatki (Szreter, Kotowicz), przejęli psychikę najeźdźców,
względy rodzinne nie liczyły się.