Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu
Motywacja jako przedmiot
sÄ…dowej diagnozy
psychologicznej
Okoliczności uzasadniające potrzebę i zasadność diagnozy procesów
motywacyjnych sprawców czynów zabronionych:
1. Pytanie o tzw. psychologiczne kryteria
niepoczytalności to pytanie o wybrane właściwości
procesów motywacyjnych dotyczące przede
wszystkim stopnia samokontroli działania sprawcy
2.Motywacja rozumiana jako względnie stała
tendencja realizowania celów i wartości jest ważną
przesłanką prognostyczną uzasadniająca np.
stosowanie środków zabezpieczających
3.Istnieją sytuacje, w których prawna kwalifikacja
czynu uwzględnia występowanie określonych
kategorii psychologicznych w tym motywacji (np.
 stan silnego wzburzenia ,  motywacja zasługująca
na szczególne potępienie )
4.Psychologia śledcza, w tym zwłaszcza profilowanie,
wymaga dobrej znajomości wiedzy o procesach
motywacyjnych sprawcy
Trudności i przeszkody metodologiczne w badaniach procesów
motywacyjnych sprawców przestępstw
ð
Brak jednej powszechnie przyjętej i uznanej
koncepcji motywacji
ð
Brak szerszych badań nad motywacją zachowań
patologicznych
ð
Specyfika psychologicznej diagnozy
retrospektywnej
ð
Prawne rozumienie motywacji nie zawsze pokrywa
siÄ™ z rozumieniem psychologicznym
Podstawowe definicje
1. Motywacja - względnie stała tendencja człowieka do
realizowania określonych celów, zadań życiowych,
wartości. Jest przejawem i efektem pełnienia przez
osobowość jej podstawowych, regulacyjnych czynności
(Obuchowski, Reykowski).
2. Proces motywacyjny - proces wywierajÄ…cy
pobudzający wpływ na działanie.
3. Motywy - wewnętrzne czynniki inspirujące
ukierunkowujące i integrujące zachowanie człowieka. Są
to: uczucia, potrzeby, poziom aspiracji, normy
postępowania.
Podstawowe definicje
ð
Motywy działania, a nawet cały proces motywacyjny
mogą być przez człowieka nie uświadamiane.
ð
Zachowanie człowieka bywa najczęściej
polimotywacyjne, jest więc wynikiem działania kilku
motywów.
 Podstawowe właściwości procesu
motywacyjnego
ð
1. Kierunek - orientacja na określony cel, przejawia
się w dążeniu, jeśli cel oceniany dodatnio lub w postaci
unikania, jeśli cel jest oceniany ujemnie.
ð
2. Natężenie - można scharakteryzować za pomocą 3
parametrów:
ð
siła - zdolność do wyłączenia innych motywów
ð
wielkość - zakres lub ilość czynności potrzebnych do
zaspokojenia motywu.
ð
intensywność - ilość energii potrzebnej do
osiągnięcia danego celu.
Podstawowe właściwości procesu
motywacyjnego
ð
Istnieje możliwość występowania zachowania o
trudnym, a nawet niemożliwym do określenia
kierunku, a w konsekwencji również celu.
ð
W takich przypadkach mówi się o motywacji
patologicznej, niezrozumiałej.
ð
Ogólne tło motywacyjne - czynniki
osobowościowo -biologiczne i sytuacyjne, które
miały istotny wpływ na zachowanie sprawcy w
momencie popełniania czynu.
Biopsychiczne przesłanki procesu
motywacyjnego
ð
Zmienne związane z osobowością sprawcy; stałe
sposoby jego reagowania, przeżywania czy też
oceniania i spostrzegania otoczenia i siebie.
ð
Z badań wynika, że najważniejsze z nich to:
- labilność i nadpobudliwość emocjonalna (często u podłoża
zachowań agresywnych)
- skłonność do kumulowania napięcia emocjonalnego (u
introwertyków)
- niedojrzałość - utożsamiana z brakiem pełnej kontroli
procesów poznawczych nad emocjonalnymi
Biopsychiczne przesłanki procesu
motywacyjnego
- agresywność - traktowana jako względnie stała cecha
osobowości
- egocentryzm
- negatywne a nawet wrogie postawy wobec otoczenia
- system wartości
- mała odporność na stres czy frustrację
- zaburzenia procesów poznawczych w postaci;
- obniżenia zdolności planowania i przewidywania,
- sztywności spostrzegania
- obniżonego krytycyzmu oraz zaburzeń koncentracji uwagi i
pamięci
- niektóre objawy psychopatologiczne: omamy, urojenia,
halucynacje
Biopsychiczne przesłanki procesu
motywacyjnego
Diagnoza osobowości obejmuje:
ð
cechy temperamentalne
ð
emocje
ð
potrzeby
ð
postawy,
ð
oczekiwania,
ð
dążenia,
ð
poziom sprawności i strukturę procesów poznawczych,
ð
mechanizmy obronne,
ð
konflikty emocjonalne,
ð
obraz własnej osoby i otaczającego świata.
Sytuacyjne przesłanki procesu
motywacyjnego
Czynniki sytuacyjne mogą mieć charakter sytuacji
ciągłej lub bezpośrednio poprzedzać czyn
przestępczy. Najbardziej typowe sytuacje trudne i
kryminogenne (Nęcka):
ð
deprywacja ważnych potrzeb biologicznych i psychologicznych,
ð
przeciążenie
ð
sytuacja bolesna
ð
konflikt motywacyjny
ð
zagrożenie
ð
utrudnienie czynności
ð
sytuacje nowe, nie znane, w których zawodzą wypróbowane działania
Sytuacyjne przesłanki procesu
motywacyjnego
ð
W przypadku przestępców najczęściej występuje
splot czynników.
ð
Dla prawidłowej oceny sądowo-psychologicznej
istotne jest rozważenie czy i w jaki sposób możliwe
było racjonalne przezwyciężenie problemów.
ð
Ważne : mechanizmy działania w grupie.
System struktur regulacyjnych
Model przydatny dla celów diagnozy procesów
motywacyjnych w psychologii sadowej
ð
Dwa podstawowe poziomy regulacji:
ð
- poziom popędowo-emocjonalny
ð
- poziom struktur poznawczych
ð
Dynamika zachowania jest określana przez relacje między
tymi dwoma poziomami.
ð
Takie założenie odpowiada konstrukcjom prawa karnego,
które rozpatrują czyn przestępczy jako przejaw zaburzonej
równowagi pomiędzy rozumem a emocjami człowieka.
Mechanizmy samokontroli
ð
Samokontrola zachowania- umiejętność
racjonalnego działania, rozwiązywania
wewnętrznych konfliktów, opanowywania stanów
frustracji, unikania lub omijania przeszkód,
stawiania sobie plastycznych celów i stosowania
optymalnych sposobów ich realizacji (co zmniejsza
możliwość frustracji).
Mechanizmy samokontroli
ð
Brak lub ograniczenie samokontroli
ð
1. Niezdolność do panowania nad impulsami, które powstają na
skutek:
ð
pobudzenia mechanizmów popędowo-emocjonalnych (np.
niezaspokojone potrzeby),
ð
gwałtownych emocji wywołanych przez stres (np. strach,
wściekłość)
ð
uczuć (np. tęsknota, zazdrość)
ð
2. Niedostosowanie podejmowanych działań do obiektywnych
okoliczności (przyczyną mogą być zniekształcenia czynności
umysłowych przez czynniki emocjonalno-motywacyjne).
Przykład: selektywność spostrzegania - niespostrzeganie tego co sprzeczne
z emocjami albo tendencyjne zniekształcanie rzeczywistości.
Mechanizmy samokontroli
Mechanizmy samokontroli u przestępców:
ð
niewykształcone (niedojrzała osobowość)
ð
samokontrola zaburzona wskutek bardzo
ð
silnego stresu, czynności sterowane na poziomie
emocjonalno-popędowym.
ð
pod wpływem silnego stresu, schorzeń psychicznych lub
neurologicznych - powrót do zachowań wcześniejszych -
regresja.
ð
zależność pomiędzy poziomem regulacji przestępnych
zachowań agresywnych a emocjonalną bądz
instrumentalnÄ…
wartością agresji
Mechanizmy samokontroli
Uwarunkowania efektywnej samokontroli:
ð
1. Stopień dojrzałości mechanizmów popędowo-
emocjonalnych (zdolność do modulowania reakcji
emocjonalnych, tolerancja na zwłokę)
ð
2. Spójność i równowaga struktur poznawczych -
zgodność pomiędzy  ja rzeczywistym i  ja idealnym,
zdolność do adekwatnego spostrzegania rzeczywistości,
odpowiedni do możliwości poziom aspiracji
ð
3. Wewnętrzna lokalizacja mechanizmów samokontroli
(bezpośredni efekt interioryzacji norm i zasad).
Mechanizmy samokontroli
ð
Warunki zewnętrzne znoszące lub osłabiające
samokontrolÄ™:
ð
osłabione poczucie tożsamości (osłabienie
regulacyjnych funkcji  ja )
ð
Art. 148 par.4
ð
Z punktu widzenia psychologicznego silne wzburzenie
stanowi zawsze istotną właściwość procesów
motywacyjnych odnoszÄ…c siÄ™ przede wszystkim do
stopnia samokontroli. Konieczna więc pełna, ujęta
rozwojowo i dynamicznie diagnoza osobowości oraz
diagnoza tła sytuacyjnego