1
Kapitał społeczny środowiska lokalnego
 pojęcie i wskaz
niki
(skrót prezentacji z 3.III.2004, Uniwersytet Warszawski, Wydział Pedagogiczny,
seminarium naukowe  Kapitał społeczny i środowisko lokalne: potrzeby i
możliwości )
Maria Theiss
Instytut Polityki Społecznej
Uniwersytet Warszawski
O czym będzie mowa?
1. Czym jest kapitał społeczny środowiska lokalnego?
Kto jest jego dysponentem?
Jakie są jego składniki?
Jakie zyski on przynosi?
2. y
ródła kapitału społecznego środowiska lokalnego
3. Potencjalne problemy związane z kapitałem społecznym środowiska lokalnego
4. Wskaz
niki kapitału społecznego środowiska lokalnego
Teoretyczne ujęcia
Przykłady z wybranych badań
Kto jest dysponentem kapitału społecznego?
Kapitał społeczny jest dobrem wspólnym członków środowiska lokalnego
 jego dysponentami są osoby, rodziny, grupy społeczne i instytucje
Jakie są składniki kapitału społecznego?
J. Coleman, Foundations of Social Theory (1990):
·ð Wzajemne zobowiÄ…zania i oczekiwania wypÅ‚ywajÄ…ce z ról spoÅ‚ecznych
·ð DostÄ™p do informacji
·ð Normy i sankcje spoÅ‚eczne
·ð Relacje wÅ‚adzy
R. Putnam, Demokracja w działaniu (1995):
·ð (Poziome) Sieci stowarzyszeÅ„
·ð Normy spoÅ‚eczne
·ð Zgeneralizowane zaufanie
F. Fukuyama Zaufanie. Kapitał społeczny... (1997):
·ð Zaufanie
C. Offe, A Decline of Social Capital? (2002):
·ð Zainteresowanie/ wrażliwość
·ð Zdolność do zrzeszania siÄ™
·ð Zaufanie
Jakie są składniki kapitału społecznego?  podsumowanie
1) więzi społeczne/ sieci społeczne/ struktury społeczne
2) wartości/ normy społeczne/ solidarność/ zwyczaj współpracy
3) Zaufanie społeczne
Składniki te wyróżniane są ze względu na funkcje: współdziałanie i rozwiązywanie
problemów.
Jakie zyski przynosi kapitał społeczny?
1) Ekonomiczne
-rozwój gospodarczy
-substytuowanie innych postaci kapitału
-zabezpieczenie społeczne
-ograniczanie problemu  free riding
2) Polityczne
-sprawne funkcjonowanie lokalnych instytucji
-rozwój demokracji lokalnej
3) Rozwiązywanie problemów społecznych
-w sferze edukacji, zdrowia, bezpieczeństwa publicznego i innych
Jakie sÄ… z
ródła lokalnego kapitału społecznego?
·ð Tradycja obywatelskiego zaangażowania
·ð Pozytywne doÅ›wiadczenia współpracy mieszkaÅ„ców
·ð Lokalni liderzy spoÅ‚eczni
·ð Lokalne organizacje spoÅ‚eczne
·ð Edukacja
Potencjalne problemy związane z lokalnym kapitałem społecznym
" Znaczne dysproporcje między osobami/ grupami w dostępie do kapitału społecznego
(problem ekskluzji społecznej)
" Koncentrowanie się kapitału społecznego w rodzinie i małych grupach (problem
 amoralnego familializmu )
" Koncentrowanie się kapitału społecznego w grupach ekskluzywnych lub przestępczych
(problem klik i  grup trzymających władzę )
Dwa sposoby rozumienia kapitału społecznego
" Kapitał społeczny odnosi się do zasobów  informacji, wartości i wsparcia, które mogą
być zdobyte przez osoby dzięki relacjom z innymi i wykorzystane do realizacji
indywidualnych celów.
" Kapitał społeczny odnosi się do charakteru i zasięgu zaangażowania osoby w
nieformalne sieci i formalne organizacje. Związany jest z interakcjami (w społeczności
lokalnej) i może służyć rozwiązywaniu problemów społecznych.
Przykładowe definicje kapitału społecznego  ujęcie J. Colemana i R. Putnama
·ð J. S. Coleman, Foundations of Social Theory (1990):
 Kapitał społeczny jest cechą struktury społecznej, która wspiera konkretne działania
aktorów, podejmowane w ramach tej struktury.
·ð R. D. Putnam, Demokracja w dziaÅ‚aniu (1995):
 Kapitał społeczny odnosi się do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie,
normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając
skoordynowane działania.
3 grupy wskaz
ników kapitału społecznego
dotyczÄ…ce dotyczÄ…ce dotyczÄ…ce
strukturalnego wymiaru regulatywnego wymiaru behawioralnego wymiaru
k.s. k.s. k.s.
żð grupy spoÅ‚eczne żð normy żð współpraca
żð sieci spoÅ‚eczne współdziaÅ‚ania żð dziaÅ‚anie zbiorowe
żð zaufanie żð komunikacja
żð solidarność
Wskaz
niki lokalnego kapitału społecznego  wtórna analiza danych
 obywatelskość życia regionalnego w ujęciu R. Putnama i P. Swianiewicza
R. Putnam: P. Swianiewicz:
" Liczba stowarzyszeń " Liczba dobrowolnych organizacji
(bez związków zawodowych i społecznych
organizacji religijnych) " Obecność prasy lokalnej
" Czytelnictwo gazet " Udział samorządu gminnego w
" Frekwencja podczas referendów dobrowolnych stowarzyszeniach/
" Brak preferencyjnego głosowania związkach międzygminnych
(wskazywanie " Intensywność międzynarodowych
konkretnego kandydata z listy kontaktów samorządów
wyborczej) "  Historyczna spójność
województwa
Wskaz
niki lokalnego kapitału społecznego  badania sondażowe rodzin  kwestionariusz
S.C.-IQ
Składnik k.s. Wybrane zmienne Wybrane pytania
I) Organizacje Skala członkostwa w - Czy należysz do którejś z wymienionych
i sieci organizacjach organizacji?
społeczne w (density)
których
uczestniczy
rodzina
Wewnętrzna -Czy członkowie organizacji różnią się:
różnorodność płcią/ dochodami/ wyznaniem?
organizacji (diversity)
Demokratyczność -Czy członkowie organizacji mogą
organizacji decydować o jej działaniu?
Wielkość sieci - Ilu masz bliskich przyjaciół?
społecznej
II) Zaufanie i Zgeneralizowanie -Czy większości osób można zaufać?
solidarność zaufanie
Zaufanie do -Czy można zaufać: policjantom, lekarzom,
wybranych (grup) samorzÄ…dowi, itp.?
osób i instytucji w
środowisku
III) Współ- Skala współdziałania -Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zrobiłeś
działanie coś dla wspólnoty lokalnej?
Rodzaj -Jakie to były działania?
podejmowanych
działań
Ogólny szacunek -Gdyby w twojej miejscowości np.
chęci podejmowania brakowało wody  czy mieszkańcy podjęliby
współpracy współdziałanie, aby zaradzić problemowi?
IV) -Skąd dowiadujesz się np. o działaniach
Informacja i rzÄ…du/ sytuacji na rynku pracy?
komunikacja
V) Integracja i Charakter podziałów -Które ze wskazanych różnic są z
ródłem
inkluzja w środowisku konfliktów w środowisku?
społeczna lokalnym
Stopień -Jak często składasz/ otrzymujesz wizyty
 uspołecznienia osób znajomych?
VI) -Czy czujesz, że masz wpływ na sprawy
Empowerment społeczności lokalnej?
i działanie
polityczne
Wskaz
niki kapitału społecznego  przykład indeksu różnorodności kontaktów
towarzyskich Friendships Diversity Index
Czy znasz kogoÅ›, kto:
" jest właścicielem firmy?
" ma działkę rekreacyjną?
" utrzymuje się z zasiłku?
" jest homoseksualistÄ…?
" jest robotnikiem?
" należy do grupy etnicznej: hiszpańskojęzycznej/ afroamerykańskiej/ azjatyckiej/ jest
biały?
" jest liderem społeczności lokalnej?
" jest innego wyznania?