MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Józef Butkowski
Badanie układów elektrycznych i elektronicznych
315[01].O3.01
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Wanda Bukała
mgr in\
. Magdalena Maj
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Józef Butkowski
Konsultacja:
dr in\
. Anna Kordowicz-Sot
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 315[01].O3.01
 Badanie układów elektrycznych i elektronicznych , zawartego w programie nauczania dla
zawodu technik bezpieczeństwa i higieny pracy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Podstawowe pojęcia dotyczące obwodów elektrycznych. Elementy 11
obwodów elektrycznych
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Prawa obwodów elektrycznych prądu stałego. Sposoby strzałkowania 13
prądów i napięć
5.2.1. Ćwiczenia 13
5.3. Obwody prÄ…du przemiennego jednofazowego 16
5.3.1. Ćwiczenia 16
5.4. Elementy pasywne R, L, C w obwodzie prÄ…du sinusoidalnego 18
5.4.1. Ćwiczenia 18
5.5. Układy trójfazowe prądu sinusoidalnie zmiennego 21
5.5.1. Ćwiczenia 21
5.6. UrzÄ…dzenia grzejne 23
5.6.1. Ćwiczenia 23
5.7. y
ródła światła 25
5.7.1. Ćwiczenia 25
5.8. Pomiary wielkości elektrycznych 27
5.8.1. Ćwiczenia 27
5.9. Maszyny elektryczne i transformatory 30
5.9.1. Ćwiczenia 30
5.10. Instalacje elektryczne 33
5.10.1. Ćwiczenia 33
5.11. Zasady bezpiecznej eksploatacji urządzeń elektrycznych 35
5.11.1. Ćwiczenia 35
5.12. Podstawowe elementy i układy elektroniczne 37
5.12.1. Ćwiczenia 37
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 41
7. Literatura 54
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik bezpieczeństwa i higieny
pracy.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć ju\
ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania
uczenia oraz środkami dydaktycznymi,
- ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,
- literaturę uzupełniającą.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone ró\
nymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zró\
nicowane, poczÄ…wszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.
Jako pomoc w realizacji jednostki modułowej dla uczniów przeznaczony jest Poradnik
dla ucznia. Nauczyciel powinien ukierunkować uczniów na właściwe korzystanie z poradnika
do nich adresowanego.
Materiał nauczania (w Poradniku dla ucznia) podzielony jest na rozdziały, które
zawierają podrozdziały. Podczas realizacji poszczególnych rozdziałów wskazanym jest
zwrócenie uwagi na następujące elementy:
- materiał nauczania  w miarę mo\
liwości uczniowie powinni przeanalizować
samodzielnie. Obserwuje siÄ™ niedocenianie przez nauczycieli niezwykle wa\
nej
umiejętności, jaką uczniowie powinni bezwzględnie posiadać  czytanie tekstu
technicznego ze zrozumieniem,
- pytania sprawdzające mają wykazać, na ile uczeń opanował materiał teoretyczny i czy
jest przygotowany do wykonania ćwiczeń. W zale\
ności od tematu mo\
na zalecić
uczniom samodzielne odpowiedzenie na pytania lub wspólne z całą grupą uczniów,
w formie dyskusji opracowanie odpowiedzi na pytania. Druga forma jest korzystniejsza,
poniewa\
nauczyciel sterujÄ…c dyskusjÄ… mo\
e uaktywniać wszystkich uczniów oraz
w trakcie dyskusji usuwać wszelkie wątpliwości,
- dominującą rolę w kształtowaniu umiejętności oraz opanowaniu materiału spełniają
ćwiczenia. W trakcie wykonywania ćwiczeń uczeń powinien zweryfikować wiedzę
teoretyczną oraz opanować nowe umiejętności. Przedstawiono dosyć obszerną
propozycję ćwiczeń wraz ze wskazówkami o sposobie ich przeprowadzenia,
uwzględniając ró\
ne mo\
liwości ich realizacji w szkole. Nauczyciel decyduje, które
z zaproponowanych ćwiczeń jest w stanie zrealizować przy określonym zapleczu
technodydaktycznym szkoły. Prowadzący mo\
e równie\
zrealizować ćwiczenia, które
sam opracował,
- sprawdzian postępów stanowi podsumowanie rozdziału, zadaniem uczniów jest
udzielenie odpowiedzi na pytania w nim zawarte. Uczeń powinien samodzielnie czytając
zamieszczone w nim stwierdzenia potwierdzić lub zaprzeczyć opanowanie określonego
zakresu materiału. Je\
eli wystąpią zaprzeczenia, nauczyciel powinien do tych zagadnień
wrócić, sprawdzając czy braki w opanowaniu materiału są wynikiem niezrozumienia
przez ucznia tego zagadnienia, czy niewłaściwej postawy ucznia w trakcie nauczania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
W tym miejscu jest szczególnie wa\
na rola nauczyciela, gdy\
od postawy nauczyciela,
sposobu prowadzenia zajęć zale\
y między innymi zainteresowanie ucznia. Uczeń
niezainteresowany materiałem nauczania, wykonywaniem ćwiczeń nie nabędzie w pełni
umiejętności zało\
onych w jednostce modułowej. Nale\
y rozbudzić wśród uczniów tak
zwaną  ciekawość wiedzy . Potwierdzenie przez ucznia opanowania materiału nauczania
rozdziału mo\
e stanowić podstawę dla nauczyciela do sprawdzenia wiedzy i umiejętności
ucznia z tego zakresu. Nauczyciel realizując jednostkę modułową powinien zwracać
uwagę na predyspozycje ucznia, ocenić, czy uczeń ma większe uzdolnienia manualne,
czy mo\
e lepiej radzi sobie z rozwiązywaniem problemów teoretycznych,
- testy zamieszczone w rozdziale Ewaluacja osiągnięć ucznia zawierają zadania z zakresu
całej jednostki modułowej i nale\
y je wykorzystać do oceny uczniów, a wyniki
osiągnięte przez uczniów powinny stanowić podstawę do oceny pracy własnej
nauczyciela realizującego tę jednostkę modułową. Ka\
demu zadaniu testu przypisano
określoną liczbę mo\
liwych do uzyskania punktów (0 lub 1 punkt). Ocena końcowa
uzale\
niona jest od ilości uzyskanych punktów. Nauczyciel mo\
e zastosować test według
własnego projektu oraz zaproponować własną skalę ocen. Nale\
y pamiętać, \
eby tak
przeprowadzić proces oceniania ucznia, aby umo\
liwić mu jak najpełniejsze wykazanie
swoich umiejętności.
Metody polecane do stosowania podczas kształcenia modułowego to:
- pokaz,
- ćwiczenie (laboratoryjne lub inne),
- projektów,
- przewodniego tekstu.
315[01].O3
Podstawowe układy
sterowania i regulacji
315[01].O3.02
315[01].O3.01
Montowanie i sprawdzanie
Badanie układów
układów automatyki
elektrycznych
i elektronicznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 charakteryzować podstawowe wielkości fizyczne i jednostki miar w układzie SI,
 przeliczać jednostki wielkości fizycznych, ich wielokrotności,
 posługiwać się podstawowymi pojęciami z chemii i fizyki w zakresie budowy materii
i zjawisk związanych z elektrycznością,
 odczytywać i wykonywać wykresy funkcji,
 rozwiązywać równania matematyczne, przekształcać wzory,
 odczytywać rysunki techniczne,
 wyjaśniać pojęcie wielkości wektorowej, skalarnej oraz wykonywać działania na
wektorach,
 korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
 obsługiwać komputer,
 współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- rozró\
nić podstawowe wielkości elektryczne i ich jednostki,
- scharakteryzować rodzaje z
ródeł energii elektrycznej,
- rozró\
nić elementy obwodu elektrycznego,
- rozpoznać symbole graficzne podstawowych elementów elektrycznych i elektronicznych,
- odczytać schematy prostych układów elektrycznych i elektronicznych,
- obliczyć podstawowe wielkości elektryczne wykorzystując prawa elektrotechniki,
- scharakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach
elektrycznych,
- połączyć układy elektryczne i elektroniczne zgodnie ze schematem,
- zmierzyć podstawowe wielkości elektryczne w obwodach prądu stałego i przemiennego,
- opisać budowę, działanie i przeznaczenie typowych odbiorników energii elektrycznej,
- scharakteryzować typowe maszyny elektryczne,
- opisać podstawowe instalacje elektryczne i ich zabezpieczenia,
- wykonać prostą instalację oświetleniową i sprawdzić jej działanie,
- zmontować i uruchomić prosty układ sterowania silnikiem elektrycznym wraz z jego
zabezpieczeniem,
- wskazać przeznaczenie podstawowych elementów elektronicznych,
- wyjaśnić działanie prostych układów elektronicznych na podstawie ich schematów,
- sprawdzić poprawność działania podstawowych układów elektronicznych,
- zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Modułowy program nauczania: Technik bezpieczeństwa i higieny pracy 315[01]
Moduł: Podstawowe układy sterowania i regulacji 315[01].O3
Jednostka modułowa: Badanie układów elektrycznych i elektronicznych
315[01].O3.01
Temat: Budowa i zasada działania stycznika.
Cel ogólny: Poznanie budowy i zasady działania stycznika.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
 określić parametry stycznika,
 zidentyfikować elementy stycznika,
 opisać rolę tych elementów,
 wyjaśnić zasadę działania stycznika,
 podłączyć zasilanie i uruchomić stycznik,
 współpracować w grupie,
 odszukać specjalistyczne informacje w ogólnodostępnych z
ródłach informacji.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
 wykład,
 pokaz,
 dyskusja w grupie.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
 praca indywidualna,
 praca w małych zespołach 2 4 osobowych.
Czas trwania:
 2 godziny dydaktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
 foliogramy z rysunkami styczników,
 styczniki,
 karty katalogowe styczników,
 przyciski sterujÄ…ce,
 lampki sygnalizacyjne,
 przewody do wykonywania połączeń.
Uczestnicy:
 uczniowie kształcący się w zawodzie technik bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Uświadomienie celów zajęć.
3. Plan zajęć:
A. Określanie parametrów technicznych stycznika:
 wstęp, nale\
y wyjaśnić uczniom znaczenie parametrów technicznych stycznika,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 uczniowie otrzymują karty katalogowe styczników ró\
nych firm,
 uczniowie pracujÄ…c indywidualnie wypisujÄ… z kart katalogowych podstawowe dane
techniczne styczników,
 pracując w grupie uczniowie sporządzają wspólne listy danych technicznych
styczników.
W trakcie nauczyciel zwraca uwagę uczniom na prawidłowość wypisywanych
danych technicznych styczników.
B. Budowa i identyfikacja elementów stycznika:
 wstęp, nale\
y krótko omówić budowę stycznika, pokazać poszczególne elementy,
 stycznika oraz omówić ich znaczenie w poprawnej pracy stycznika,
 uczniowie pracujÄ…c indywidualnie rysujÄ… na papierze symbole graficzne
omówionych elementów stycznika,
 uczniowie pracując w małych grupach wpisują obok zaznaczonych elementów ich
nazwy,
 pracując w grupie uczniowie sporządzają wspólną listę elementów składowych
stycznika i omawiajÄ… ich rolÄ™ w pracy sterownika.
C. Sterowanie stycznika impulsem krótkotrwałym, podłączanie przycisków sterujących:
 wstęp, nale\
y krótko omówić zasadę sterowania stycznika impulsem krótkotrwałym,
wyjaśnić jakie urządzenia są niezbędne do wykonania takiego układu, jaka jest ich
rola w pracy stycznika,
 uczniowie pracując w małych grupach wybierają odpowiednie urządzenia niezbędne
do prawidłowej i bezpiecznej pracy i łączą je, zgodnie ze schematem ideowym
podanym przez nauczyciela,
 uczniowie sprawdzają prawidłowość wykonanych połączeń elektrycznych układu,
 pracując w grupie uczniowie w drodze dyskusji omawiają błędy popełnione w czasie
wykonywanych połączeń i notują wnioski,
 doprowadzają napięcie do układu i po uzyskaniu zgody nauczyciela, prezentują jego
działanie.
4. Podsumowanie zajęć:
 uczniowie wymieniajÄ… podstawowe elementy stycznika, wskazujÄ… je na styczniku
i omawiajÄ… ich rolÄ™ w pracy stycznika,
 wymieniajÄ… podstawowe parametry techniczne stycznika i omawiajÄ… ich znaczenie,
 wymieniają, jakie urządzenia mogą być podłączane do stycznika i dlaczego,
 uczniowie porównują styczniki ró\
nych firm na podstawie odczytanych z kart
katalogowych parametrów technicznych tych styczników.
5. Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Modułowy program nauczania: Technik bezpieczeństwa i higieny pracy 315[01]
Moduł: Podstawowe układy sterowania i regulacji 315[01].O3
Jednostka modułowa: Badanie układów elektrycznych i elektronicznych
315[01].O3.01
Temat: Sterowanie załączeniem silnika indukcyjnego trójfazowego z kilku miejsc.
Cel ogólny: nabycie umiejętności analizowania stycznikowych układów sterowania.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
 czytać schematy ideowe układów elektrycznych,
 dobierać elementy układu zgodnie ze schematem ideowym,
 narysować schemat ideowy elektryczny układu zgodnie z zało\
eniami,
 omówić działanie układu w oparciu o schemat ideowy,
 połączyć elementy układu zgodnie ze schematem,
 sprawdzić poprawność wykonanych połączeń,
 sprawdzić poprawność działania układu,
 wyciągać wnioski z popełnionych błędów.
W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponad zawodowe:
 organizowanie i planowanie zajęć,
 pracy w zespole,
 oceny pracy zespołu.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
 przewodniego tekstu.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
 uczniowie pracujÄ… w grupach 2 4 osobowych.
Czas trwania:
 90 minut.
Åšrodki dydaktyczne:
 zestawy ćwiczeń opracowane przez nauczyciela dla ka\
dego zespołu uczniowskiego,
instrukcja pracy metodÄ… tekstu przewodniego,
 zadanie,
 zestawy elementów elektrycznych, stanowiska do łączenia elementów,
 pytania prowadzÄ…ce,
 papier formatu A4, pisaki.
Uczestnicy:
 uczniowie kształcący się w zawodzie technik bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zadanie
Silnik trójfazowy indukcyjny powinien być włączany z samopodtrzymaniem z:
a) jednego miejsca,
b) dwóch miejsc,
c) trzech miejsc,
za pomocą stycznika. Załączenie silnika w danej chwili ma być mo\
liwe tylko z jednego
stanowiska. Połącz układ według schematu ideowego, sprawdz
prawidłowość połączeń,
zademonstruj działanie układu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Przebieg zajęć:
Faza wstępna:
 Podanie uczniom tematu zajęć.
 Zapoznanie uczniów z pracą metodą tekstu przewodniego.
 Podział uczniów na zespoły.
Faza właściwa:
Praca metodÄ… tekstu przewodniego.
Faza I Informacje
Pytania prowadzÄ…ce:
1. Jaki jest symbol stycznika?
2. Jakie są symbole przycisków sterujących i styków typu NO i NC?
3. Jaki jest symbol silnika trójfazowego?
4. Jaki jest symbol sieci elektrycznej trójfazowej pięcioprzewodowej?
5. Jaki jest symbol wyłącznika instalacyjnego?
6. Jaki jest symbol przekaz
nika termicznego?
Faza II Planowanie:
1. Ile nale\
y u\
yć przycisków sterujących przy sterowaniu silnikiem z jednego miejsca?
2. Ile nale\
y u\
yć przycisków sterujących przy sterowaniu silnikiem z dwóch miejsc?
3. Ile nale\
y u\
yć przycisków sterujących przy sterowaniu silnikiem z trzech miejsc?
4. Ile styczników nale\
y u\
yć w wy\
ej wymienionych przypadkach?
5. Czy styczniki posiadają odpowiednią liczbę styków pomocniczych?
6. Jak działa stycznik?
7. Na czym polega sterowanie stycznika z samopodtrzymaniem?
Faza III Ustalenie:
1. Uczniowie pracując w zespołach proponują schematy sterowania silnikiem z jednego,
z dwóch, z trzech miejsc.
2. Zastanawiają się nad sposobem doboru elementów.
3. Uczniowie konsultują z nauczycielem poprawność schematów oraz toku rozumowania
przy rysowaniu połączeń elektrycznych.
Faza IV Wykonanie
1. Uczniowie rysują na papierze formatu A4 schematy układów sterowań.
2. Uczniowie dobierają elementy układów sterowania zgodnie ze schematami.
3. Uczniowie łączą układy zgodnie ze schematami.
Faza V Sprawdzanie
1. Uczniowie sprawdzają w grupach poprawność zaprojektowanych układów i wykonanych
połączeń.
2. Sprawdzają poprawność działania układów.
3. DokonujÄ… poprawek.
4. Po uzyskaniu aprobaty nauczyciela włączają zasilanie i demonstrują działanie układu.
Faza VI Analiza końcowa
Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy rozwiązania zadania sprawiły im
trudności. Nauczyciel powinien podsumować całe ćwiczenie, wskazać, jakie umiejętności
były ćwiczone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać w przyszłości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Podstawowe pojęcia dotyczące obwodów elektrycznych.
Elementy obwodów elektrycznych
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz wartość prądu w przewodzie, je\
eli przez przekrój poprzeczny przewodu w czasie
t = 10 s przepÅ‚ywa 5·1018 elektronów. A
adunek elektronu e = -1,6 · l0 19 C.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…cÄ… podstawowych praw
obwodów elektrycznych.
Ćwiczenie 2
Oblicz natÄ™\
enie prądu i gęstość prądu w przewodzie o przekroju S = 3 mm2, przez który
przepÅ‚ywa 4 · 1020 elektronów w czasie t =2 s. A
adunek elektronu e= -1,6 · l0 19C.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
 Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…cÄ… podstawowych praw
obwodów elektrycznych.
Ćwiczenie 3
Jaki ładunek przepłynie przez przekrój poprzeczny przewodu w czasie t =30 s, je\
eli
wartość prądu w tym czasie narastała liniowo od 0 do 8A. Wykonaj rysunek.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…cÄ… podstawowych praw
obwodów elektrycznych.
Ćwiczenie 4
Dokonaj pomiaru rezystancji rezystorów dostępnych w twojej pracowni przy pomocy
omomierza cyfrowego (metodą pomiaru bezpośredniego).
Wskazówki do realizacji
Przed realizacją ćwiczenia nauczyciel powinien sprawdzić rozumienie pojęć, podać czas
na wykonanie ćwiczenia, zasady posługiwania się omomierzem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odczytać z kart katalogowych parametry kilku rezystorów: rezystancję RN [&!], moc
znamionową PN [W], tolerancję rezystancji "R [%] i zapisać je na kartce,
2) wyliczyć w jakich granicach zawierają się wartości rezystancji tych rezystorów,
3) dokonać pomiarów rezystancji badanych oporników omomierzem i porównać
z obliczeniami wykonanymi w punkcie 2.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia laboratoryjne.
-
-
-
Åšrodki dydaktyczne:
- oporniki, potencjometry ró\
nej mocy, karty, informacje katalogowe oporników,
-
-
-
potencjometrów, omomierze analogowy i cyfrowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
5.2. Prawa obwodów elektrycznych prądu stałego. Sposoby
strzałkowania prądów i napięć
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz wartość napięcia doprowadzonego do grzejnika, moc oraz ilość energii pobranej
przez grzejnik w czasie 1 h, je\
eli przez grzejnik o rezystancji R = 55 &! przepływa prąd
I = 4 A.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą obwodów
elektrycznych.
Ćwiczenie 2
Oblicz wartość rezystancji drutu miedzianego w temperaturze t1 = 120ºC, je\
eli
rezystancja tego drutu w temperaturze t0 = 20ºC wynosi 200 &!, a współczynnik
temperaturowy rezystancji miedzi wynosi Ä…T = 4·10-31/K.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą obwodów
elektrycznych.
Ćwiczenie 3
Oblicz wartość rezystancji zastępczej obwodu oraz spadki napięcia na rezystorach
o rezystancji R1 = 20 &! i R2 = 40 &! połączonych szeregowo i przyłączonych do z
ródła
o napięciu U = 12 V.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą obwodów
elektrycznych.
Ćwiczenie 4
Oblicz wartości wszystkich prądów i napięć w obwodzie. Następnie dokonaj pomiarów napięć
i prądów w układzie jak na rysunku i porównaj je z obliczonymi wcześniej. Uzasadnij ewentualne
rozbie\
ności. Wartości elementów wynoszą: E =20 V, R1 = 12 &!, R2 = 10 &!, R3 = 40 &!.
Rysunek do ćwiczenia 4
Wskazówki do realizacji
Przed ćwiczeniem nauczyciel powinien sprawdzić stopień zrozumienia pojęć i poleceń,
omówić treść ćwiczenia, określić czas wykonania, zapoznać z zasadami bhp podczas
wykonywania pomiarów w obwodach elektrycznych. Ćwiczenie to umo\
liwia naukÄ™
odczytywania wskazań mierników analogowych, poniewa\
sÄ… one nadal stosowane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zastrzałkować prądy i napięcia w obwodzie,
2) korzystając z metody przekształcania obwodu obliczyć prądy i napięcia,
3) dokonać pomiarów napięć i prądów w układzie jak na rysunku i zanotować wyniki
w zeszycie,
4) porównać wyniki obliczeń matematycznych z wynikami pomiarów i wyjaśnić ró\
nice
je\
eli takie wystÄ…piÄ….
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia laboratoryjne,
-
-
-
- tekstu przewodniego.
-
-
-
Åšrodki dydaktyczne:
- zasilacz z regulacjÄ… napiÄ™cia staÅ‚ego 1÷24 V,
- woltomierze i amperomierze cyfrowe,
- rezystory o wartościach rezystancji zgodnej z podanymi,
- przewody do połączeń obwodu,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…cÄ… wykorzystania
pomiarów w obwodach elektrycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
5.3. Obwody prÄ…du przemiennego jednofazowego
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz pulsacjÄ™ É oraz okres T prÄ…du sinusoidalnego o czÄ™stotliwoÅ›ci f = 500 Hz.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotycząca obwodów prądu
przemiennego.
Ćwiczenie 2
Oblicz: a) wartości skuteczne i średnie napięcia i prądu, b) wartości chwilowe napięcia
i prÄ…du dla t = 0,005 s, je\
eli prÄ…d i napiÄ™cie majÄ… nastÄ™pujÄ…ce przebiegi: u = 310 sin Ét
i i = 2sin (Ét  Ä„/4). CzÄ™stotliwość f = 50 Hz.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotycząca obliczeń
w obwodach prÄ…du przemiennego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Ćwiczenie 3
SporzÄ…dz
wykres wektorowy napięcia i prądu dla wartości skutecznych, oblicz amplitudę
napięcia i w jednym układzie współrzędnych narysuj przebiegi czasowe napięcia i prądu,
oblicz moce czynnÄ…, biernÄ… i pozornÄ… odbiornika, je\
eli wartość skuteczna napięcia na
odbiorniku wynosi U = 230 V i kąt fazowy Ć = 0, prąd pobierany przez odbiornik i(t) = 28,2
sin (Ét - Ä„/2) A, pulsacja É = 314 rad/s.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na staranne wykonanie wykresów, na
przekształcanie wzorów i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotycząca obwodów prądu
przemiennego jednofazowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
5.4. Elementy pasywne R, L, C w obwodzie prÄ…du sinusoidalnego
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz wartość skuteczną prądu, napisz wzór na jego wartość chwilową, je\
eli do
obwodu o rezystancji R = 200 &! doprowadzono napiÄ™cie u = 314 sin Ét.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą obliczeń w
obwodach prÄ…du przemiennego.
Ćwiczenie 2
Oblicz wartość reaktancji indukcyjnej oraz susceptancji indukcyjnej cewki
o indukcyjności L = 12 mH, je\
eli częstotliwość: a) f = 1000 Hz, b)f = 20 kHz.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą obliczeń
w obwodach prÄ…du przemiennego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ćwiczenie 3
Oblicz wartość reaktancji oraz susceptancji pojemnościowej kondensatora
o pojemnoÅ›ci C = 10 µF, je\
eli częstotliwość napięcia zasilającego f = 50 Hz.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą obliczeń w obwodach
prÄ…du przemiennego.
Ćwiczenie 4
Oblicz wartość impedancji Z szeregowego obwodu RL, w którym rezystancja
R = 120 &!, indukcyjność L = 0,5 H, częstotliwość f = 50 Hz. Narysuj trójkąt impedancji.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą obliczeń w obwodach
prÄ…du przemiennego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 5
Oblicz wartość impedancji Z szeregowego obwodu RC, je\
eli rezystancja R = 400 k&!,
pojemność C = l0 nF, częstotliwość f = 50 Hz. Narysuj trójkąt impedancji i wyznacz kąt Ć.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą obliczeń w obwodach
prÄ…du przemiennego.
Ćwiczenie 6
Oblicz wartości indukcyjności L i pojemności C kondensatora w szeregowym obwodzie
RLC w którym, UR = 40 V, UL = 40 V, U = 50 V, R = 160 &!, f = 50 Hz.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą obliczeń w obwodach
prÄ…du przemiennego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
5.5. Układy trójfazowe prądu sinusoidalnie zmiennego
5.5.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Trzy grzałki o mocy P1 = P2 = P3 = 100 W połączono w gwiazdę i podłączono do sieci
trójfazowej czteroprzewodowej o napięciu międzyfazowym Uf = 230 V. Dokonaj obliczeń
wielkości elektrycznych dla tego układu.
Wskazówki do realizacji
Ćwiczenia rachunkowe uczniowie wykonują zgodnie z poleceniami w treści zadania,
korzystajÄ… z literatury i z pomocy nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) narysować schemat obwodu, zaznaczyć zwroty prądów i napięć w obwodzie,
2) obliczyć wartości prądów fazowych odbiornika i przewodowych linii zasilających,
3) obliczyć moc czynną, bierną i pozorną pobieraną przez odbiornik,
4) narysować wykresy wektorowe prądów i napięć.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- papier formatu A4, przyrzÄ…dy do pisania,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą układów
trójfazowych.
Ćwiczenie 2
Trzy grzejniki o rezystancji R = 11 &! połączono w trójkąt i podłączono do sieci
trójfazowej o napięciu międzyfazowym Uf = 230 V. Dokonaj obliczeń wielkości
elektrycznych dla tego układu.
Wskazówki do realizacji
Ćwiczenia rachunkowe uczniowie wykonują zgodnie z poleceniami w treści zadania,
korzystajÄ… z literatury i z pomocy nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) narysować schemat obwodu, zaznaczyć zwroty prądów i napięć w obwodzie,
2) obliczyć wartości prądów fazowych odbiornika i przewodowych linii zasilających,
3) obliczyć moc czynną, bierną i pozorną pobieraną przez odbiornik,
4) narysować wykresy wektorowe prądów i napięć.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Åšrodki dydaktyczne:
- papier formatu A4, przyrzÄ…dy do pisania,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą układów
trójfazowych.
Ćwiczenie 3
Trzy rezystory o rezystancji R połączono raz gwiazdę a raz w trójkąt a następnie
włączono do z
ródła trójfazowego symetrycznego. Dokonaj analizy pracy dla obydwu
odbiorników pod kątem poboru mocy z linii zasilającej. Wyciągnij wnioski z otrzymanych
wyników.
Wskazówki do realizacji
Ćwiczenia rachunkowe uczniowie wykonują zgodnie z poleceniami w treści zadania,
korzystajÄ… z literatury i z pomocy nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) narysować schemat obwodu, zaznaczyć zwroty prądów i napięć w obwodzie,
2) obliczyć wartości prądów fazowych odbiornika i przewodowych linii zasilających,
3) obliczyć moc czynną, bierną i pozorną pobieraną przez odbiornik,
4) narysować wykresy wektorowe prądów i napięć.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- papier formatu A4, przyrzÄ…dy do pisania,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą układów
trójfazowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
5.6. UrzÄ…dzenia grzejne
5.6.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz, ile kalorii energii cieplnej otrzymuje siÄ™ z 1 kWh energii elektrycznej, wiedzÄ…c,
\
e 1 J = 0.239 cal.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą urządzeń grzejnych.
Ćwiczenie 2
Oblicz ilość energii cieplnej wydzielonej w grzejniku lutownicy elektrycznej w ciągu
jednej godziny, je\
eli przez grzejnik o rezystancji R = 1,1 k&! przepływa prąd I = 0,2 A.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą urządzeń grzejnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 3
Oblicz, ile wody o temperaturze 10°C mo\
na zagotować, zu\
ywajÄ…c 3 kWh energii
elektrycznej? Sprawność · = 1. CiepÅ‚o wÅ‚aÅ›ciwe wody cw = 4180 J/(kg ·°C) = 1 kcal/(kg ·°C).
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą urządzeń grzejnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
5.7. y
ródła światła
5.7.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz wartości rezystancji nagrzanych \
arówek o mocy P1 = 40 W, P2 = 60 W,
P3 = 100 W i napięciu znamionowym Un = 230 V.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…cÄ… z
ródeł światła.
Ćwiczenie 2
Określ, która \
arówka będzie świeciła jaśniej, je\
eli połączono szeregowo dwie \
arówki
o napięciu znamionowym Un = 230 V, mocy P1 = 40 W, P2 = 100 W i podłączono je do
z
ródła napięcia o U = 230 V.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…cÄ… z
ródeł światła.
Ćwiczenie 3
Wyznacz charakterystykę napięciową U = f(Uzas) wyłączania świetlówki w układzie
przedstawionym na rysunku.
Rysunek do ćwiczenia 3
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien omówić sposób i zakres pracy, zapoznać uczniów z aparaturą
pomiarową, dostępnym wyposa\
eniem oraz zasadami bhp podczas wykonywania pomiarów
w obwodzie elektrycznym. Zwiększoną ostro\
ność nale\
y zachować przy zasilaniu obwodu
pomiarowego za pośrednictwem autotransformatora, ze względu na brak separacji obwodu
zasilanego od sieci zasilajÄ…cej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) obejrzeć elementy układu świetlówki: zapłonnik, statecznik (dławiki), świetlówka,
2) połączyć układ jak na rysunku,
3) doprowadzić napięcie do układu poprze zamknięcie wyłącznika W,
4) zmieniać wartość napięcia zasilania Uzas (np. co 10 V) za pomocą autotransformatora
At od 230 V do wartości, przy której świetlówka zgaśnie, odczytując na woltomierzu
V2 wartość spadku napięcia U na świetlówce i notować je w tabeli,
5) ustalić wartości napięć Uzas i U przy których świetlówka jeszcze świeci.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 tekstu przewodniego,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- autotransformator,
- woltomierze elektromagnetyczne,
- wyłącznik,
- zeszyt, długopis, linijka,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…cÄ… z
ródeł światła.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
5.8. Pomiary wielkości elektrycznych
5.8.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz, jakie będzie wskazanie woltomierza po zwarciu rezystora R2, je\
eli
woltomierz w obwodzie pokazanym rysunku wskazuje wartość napięcia U=8 V. Wartości
rezystancji obwodu: R1 = 4 &!, R2 = 7 &!, i R3 = 5 &!, Rw = 1 &!.
Rysunek do
ćwiczenia 1
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą pomiarów wielkości
elektrycznych.
Ćwiczenie 2
Oblicz wskazania woltomierzy, gdy wyłącznik jest otwarty oraz gdy jest zamknięty.
Dane obwodu: Rv1 = 30k&!, Rv2 = 20 k&!, R1 = 20 k&!, R2 = 30 k&!, napięcie U = 30 V.
Rysunek do ćwiczenia 2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na przekształcanie wzorów
i przeliczanie jednostek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać wzory,
2) zapisać zale\
ność,
3) wykonać obliczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt, długopis,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą pomiarów wielkości
elektrycznych.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
pomiary pojemności metodą techniczną w układzie przedstawionym na
rysunku.
Rysunek do ćwiczenia 3
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien omówić sposób i zakres pracy, zapoznać uczniów z aparaturą
pomiarową, dostępnym wyposa\
eniem oraz zasadami bhp podczas wykonywania pomiarów
w obwodzie elektrycznym. Zwiększoną ostro\
ność nale\
y zachować przy zasilaniu obwodu
pomiarowego za pośrednictwem autotransformatora, ze względu na brak separacji obwodu
zasilanego od sieci zasilajÄ…cej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zestawić układ pomiarowy, którego schemat przedstawiony jest na rysunku,
2) po połączeniu układu, przed załączeniem napięcia zasilającego zwrócić się do
nauczyciela o sprawdzenie poprawności wykonanych połączeń,
3) przy otwartym wyłączniku W ustawić pokrętło autotransformatora w poło\
eniu zerowym,
4) dołączyć badaną pojemność C1 i zamknąć włącznik W,
5) pokrętłem autotransformatora ustawić trzy ró\
ne wartości napięcia U, zwracając uwagę
aby nie przekroczyć wartości napięcia znamionowego badanego kondensatora,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
6) dla ka\
dej wartości napięcia i prądu z punktu piątego zanotować wskazania woltomierza
i amperomierza w poni\
szej tabeli i obliczyć wartość pojemności ze wzoru podanego
w tym rozdziale,
7) pokrętło autotransformatora ustawić na zero, otworzyć wyłącznik W, dołączyć następną
gałąz
z kondensatorem C2 (następnie C1 i C2 połączone szeregowo i równolegle)
i powtórzyć pomiary,
8) wyniki pomiarów porównać z wynikami obliczeń wykonanych za pomocą wzorów na
szeregowe i równoległe łączenie kondensatorów:
szeregowe połączenie kondensatorów równoległe połączenie kondensatorów
Å"C2
C
1
= = +
C C C C
zsz zr 1 2
+
C C
1 2
Tabela do ćwiczenia 3
Kondensator Kondensator Kondensator +
C1 C2
+" = ...
H
z
C1 C2
Połączone szeregowo Połączone
równolegle
U V
I mA
C µF
Cśr
µF
Cobi µF
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 tekstu przewodniego,
 ćwiczenia praktyczne i rachunkowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- amperomierz,
- woltomierz,
- wyłącznik,
- autotransformator,
- przewody do wykonywania połączeń,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczącą pomiarów wielkości
elektrycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
5.9. Maszyny elektryczne i transformatory
5.9.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyznacz podstawowe parametry oraz charakterystyki transformatora jednofazowego
w stanie jałowym (rys. a) i w stanie obcią\
enia (rys. b).
Rysunek do ćwiczenia 1
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien omówić sposób i zakres pracy, zapoznać uczniów z aparaturą
pomiarową, dostępnym wyposa\
eniem oraz zasadami bhp podczas wykonywania pomiarów
w obwodzie elektrycznym. Zwiększoną ostro\
ność nale\
y zachować przy zasilaniu obwodu
pomiarowego za pośrednictwem autotransformatora, ze względu na brak separacji obwodu
zasilanego od sieci zasilajÄ…cej.
Stan jałowy transformatora
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) połączyć układ pomiarowy wg rys. a,
2) zmieniając wartość napięcia zasilającego autotransformatorem wykonać pomiary U10 po
stronie pierwotnej i U20 po stronie wtórnej transformatora dla wartości U10 = 20, 40, & ,
240 V,
3) wyniki pomiarów zapisać w tabeli nr 1,
Tabela 1 do ćwiczenia 1
U10 U20
Ń Ńśr
Ń Ń
Ń Ń
Ń Ń
V V V/V V/V
.......
4) obliczyć przekładnię napięciową dla ka\
dego pomiaru a następnie jej wartość średnią,
5) spisać dane znamionowe transformatora,
6) porównać wartości wielkości znamionowych z wartościami wyznaczonymi z pomiarów,
7) połączyć układ pomiarowy wg rys. b,
8) podać od strony pierwotnej napięcie równe napięciu znamionowemu i nie zmieniać jego
wartości podczas pomiarów,
9) zmieniając wartość rezystancji rezystora obcią\
enia Robc (od wartości maksymalnej do
takiej przy której popłynie w uzwojeniu wtórnym prąd znamionowy I2n) wykonać
pomiary prądu I2, napięcia U2 oraz mocy czynnych P1 i P2,
10) wyniki pomiarów zapisać w tabeli nr 2,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
 Tabela 2 do ćwiczenia 1
I2 U2 P1 P2
·
·
·
·
A V W W
%
11) narysować i omówić charakterystyki: U2 = f(I2), · = f(I2),
12) na podstawie wyników pomiarów i obliczeń określić znamionową wartość sprawności
transformatora ·n.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 tekstu przewodniego,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- badany transformator T,
- autotransformator,
- amperomierze i woltomierze elektromagnetyczne, watomierz elektrodynamiczny,
- przewody Å‚Ä…czeniowe,
- kalkulator, papier milimetrowy, przybory do rysowania,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotycząca transformatorów,
- papier milimetrowy, flamastry.
Ćwiczenie 2
Wykonaj i uruchom układ sterowania silnika indukcyjnego zgodnie ze schematem
ideowym (rysunek nr 1) i schematem sterowania stycznikowego (rysunek nr 2). Po
sprawdzeniu prawidłowości połączeń elektrycznych, podłącz napięcie zasilania i sprawdz

prawidłowość działania układu.
Rysunek 1 do ćwiczenia 2 Rysunek 2 do ćwiczenia 2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien omówić sposób i zakres pracy, zapoznać uczniów, z niezbędnym
wyposa\
eniem do wykonania ćwiczenia oraz zasadami bhp podczas uruchomiania układu ze
względu na obecność napięcia przemiennego 400 V.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizuj dokładnie treść zadania oraz załączone schematy  ideowy układu sterowania
stycznikowego silnika (rys. 1) i schemat ideowy układu silnika indukcyjnego (rys. 2),
2) połącz układ zgodnie z rysunkiem 1 do ćwiczenia 2,
3) sprawdz
zgodność wykonanych połączeń ze schematem ideowym układu z rys. 1,
4) podłącz napięcie zasilania i uruchom układ z rys. 1,
5) połącz układ zgodnie z rysunkiem 2 do ćwiczenia 2,
6) sprawdz
zgodność wykonanych połączeń ze schematem ideowym układu z rys. 2,
7) podłącz napięcie zasilania i uruchom układ sterowania silnika indukcyjnego.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 tekstu przewodniego,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- wyłączniki instalacyjne B10 i C10,
- przekaz
nik termiczny,
- stycznik,
- przyciski sterujÄ…ce: jeden zwierny, jeden rozwierny,
- silnik indukcyjny trójfazowy,
- lampka sygnalizacyjna,
- przewody do wykonania połączeń,
- miernik uniwersalny,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…ce stycznikowych
układów sterowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
5.10. Instalacje elektryczne
5.10.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Mając dany schemat instalacji elektrycznej rozpoznaj elementy wchodzące w skład tej
instalacji. Wypisz i nazwij te elementy.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na symbole graficzne elementów
instalacji elektrycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przerysować schemat instalacji,
2) narysować symbole zastosowane w podanej instalacji elektrycznej,
3) nazwać narysowane symbole,
4) opisać funkcje elementów (których symbole przerysowałeś) w instalacji której schemat
poznałeś.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia,
- tekstu przewodniego.
Åšrodki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- przybory do pisania, cyrkiel, linijka,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…cÄ… instalacji
elektrycznych.
Ćwiczenie 2
Wykonaj i uruchom układ sterowania punktem świetlnym przy u\
yciu dwóch
przełączników schodowych zgodnie ze schematem ideowym przedstawionym na rysunku nr
1). Po sprawdzeniu prawidłowości połączeń elektrycznych, podłącz napięcie zasilania
i sprawdz
prawidłowość działania układu.
Rysunek do ćwiczenia 2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na symbole graficzne elementów
instalacji elektrycznej. Nauczyciel powinien omówić sposób i zakres pracy, wyposa\
enie do
wykonania ćwiczenia oraz zasady bhp podczas uruchomiania układu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować treść zadania oraz załączony schematy ideowy układu sterowania
punktem świetlnym przy u\
yciu dwóch przełączników schodowych,
2) połączyć układ zgodnie z rysunkiem 1,
3) sprawdzić zgodność wykonanych połączeń ze schematem ideowym układu z rys. 1,
4) dokonać niezbędnych poprawek,
5) podłączyć napięcie zasilania i uruchom układ.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 tekstu przewodniego,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
- puszki rozgałęz
ne trzy sztuki,
- przełączniki schodowe dwie sztuki,
- lampy halogenowe dwie sztuki,
- komplet wkrętaków,
- kombinerki,
- nó\
monterski,
- przewody do wykonania połączeń,
- szczypce do cięcia przewodów,
- szczypce do ściągania izolacji z przewodów,
- miernik uniwersalny,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…cÄ… instalacji
elektrycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
5.11. Zasady bezpiecznej eksploatacji urządzeń elektrycznych
5.11.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeanalizuj sposoby ochrony przeciwpora\
eniowej w twojej pracowni.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na analizowanie i wyjaśnianie sposobów
ochrony przeciwpora\
eniowej stosowanej obecnie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wypisać cele ochrony przeciwpora\
eniowej,
2) określić sposoby realizacji ochrony podstawowej i dodatkowej,
3) zapoznać się z układem zasilania pracowni,
4) rozpoznać urządzenia u\
ywane do ochrony przeciwpora\
eniowej,
5) przeanalizować wynik pomiarów parametrów tych urządzeń.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia,
- tekstu przewodniego.
Åšrodki dydaktyczne:
 papier formatu A4, przyrzÄ…dy do pisania,
 schematy instalacji zasilajÄ…cej pracowniÄ™,
 protokoły z pomiarów parametrów urządzeń ochrony przeciwpora\
eniowe,
 katalogi aparatury elektrycznej,
 literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…cÄ… ochrony
przeciwpo\
arowej.
Ćwiczenie 2
Dobierz środki ochrony przeciwpora\
eniowej do urzÄ…dzenia wskazanego przez
nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment
rozdziału Materiał nauczania. Nale\
y zwrócić uwagę na analizowanie i wyjaśnianie sposobów
ochrony przeciwpora\
eniowej i dobieranie odpowiednich urządzeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w kartach katalogowych dane znamionowe urządzenia,
2) zanotować te wielkości,
3) na podstawie wypisanych wartości danych znamionowych urządzenia dobrać
zabezpieczenie elektryczne tego urzÄ…dzenia,
4) dobrać typ wyłącznika ró\
nicowoprÄ…dowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia,
- tekstu przewodniego.
Åšrodki dydaktyczne:
- papier formatu A4, przybory do pisania,
- dokumentacja techniczna urzÄ…dzenia,
- katalogi aparatury elektrycznej,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, dotyczÄ…cÄ… ochrony
przeciwpo\
arowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
5.12. Podstawowe elementy i układy elektroniczne
5.12.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ przydatność diod do u\
ycia w układach elektronicznych przy pomocy miernika
cyfrowego i analogowego.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien objaśnić i zaprezentować uczniom sposób sprawdzania diod
półprzewodnikowych za pomocą omomierza wskazówkowego (analogowego) i miernika
cyfrowego, który posiada funkcję testowania diod.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przy pomocy miernika cyfrowego z funkcją do testowania diod przeprowadzić badanie
właściwości diod podanych przez nauczyciela, wybierz diody sprawne,
2) wykonać to samo co w p. 1 przy pomocy omomierza, zanotować wyniki i porównać
z pomiarami z p. 1; zanotuj wnioski,
3) włączając sprawną diodę do obwodu prądu stałego zło\
onego z szeregowo połączonych
z niÄ…, z
ródła napięcia i opornika, określić sposób włączenia diody na wartość prądu
płynącego w obwodzie i zanotować wyniki obserwacji.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz,
 tekstu przewodniego,
 ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- mierniki cyfrowe z funkcjÄ… testowania diod, omomierz analogowy, zasilacz prÄ…du
stałego, opornik suwakowy,
- diody półprzewodnikowe ró\
nych typów, uszkodzone i sprawne,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika, dotyczącą elementów półprzewodnikowych.
Ćwiczenie 2
W układzie przedstawionym na rysunku 1, określ rodzaje diod, ich polaryzację diod.
PrzyjmujÄ…c, \
e diody mają charakterystyki jak na rys. 1, oblicz wartości prądów
przepływających przez diody, prąd I płynący przez z
ródło i moce wydzielane w diodach.
Dane: E = 12V, UF(D1÷D4) =0,7V, UF (D5) = 1,5V, UZ(D3,D4) = 7,5V, R =1k&!.
Rysunek do ćwiczenia 2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Wskazówki do realizacji
Ćwiczenie ma nauczyć uczniów rozpoznawania symboli półprzewodnikowych
elementów, odczytywania charakterystyk, wykonywanie prostych obliczeń. Nauczyciel
powinien wskazać uczniom, \
e ka\
da gałąz
jest zasilana tym samym napięciem E, czyli
mamy pięć niezale\
nych obwodów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) rozpoznać symbole diod oraz kierunki ich polaryzacji,
2) zauwa\
yć, \
e na ka\
dej gałęzi zawierającej rezystor i diodę panuje napięcie E,
3) dla wyznaczenia prądów diod w gałęziach obwodów nierozgałęzionych zapisać równania
II prawa Kirchhoffa zgodnie z sugestiÄ… p. 2,
4) rozwiązać napisane równania i obliczyć wartości prądów gałęziowych i moce,
5) obliczyć prąd I.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia,
 tekstu przewodniego.
Åšrodki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika, dotyczącą elementów półprzewodnikowych.
Ćwiczenie 3
Dany jest układ jak na rysunku. Wyznacz wartości prądów bazy, kolektora, emitera oraz
napięcia kolektor-emiter, kolektor-baza tranzystora wiedząc, \
e RB = 143 k&!, RC = 1 k&!,
EB = EC = 15V, ² = 100. Oblicz wartoÅ›ci mocy pobieranej ze z
ródła oraz traconej
w tranzystorze.
Rysunek do ćwiczenia 3
Dany jest układ jak na rysunku.
Wskazówki do realizacji
Ćwiczenie ma nauczyć uczniów rozpoznawania symboli półprzewodnikowych
elementów, odczytywania charakterystyk, wykonywanie prostych obliczeń. Nauczyciel
powinien wskazać uczniom, \
e charakterystyki wejściowe tranzystora są identyczne
z charakterystykami diod półprzewodnikowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zastrzałkować prądy bazy, kolektora, emitera, napięcia UBE, UCB, UCE, oczka,
2) zało\
yć charakterystykę wejściową tranzystora jak diod D1 i D2 na rysunku do ćwiczenia,
3) obliczyć prąd bazy korzystając z prawa Ohma i z II prawa Kirchhoffa,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4) obliczyć z definicji współczynnika ² prÄ…d kolektora a nastÄ™pnie, z II prawa Kirchhoffa
obliczyć napięcie UCE i UCB,
5) obliczyć z wzoru na moc prądu stałego moce tracone w tranzystorze i pobraną ze z
ródła.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia,
 tekstu przewodniego.
Åšrodki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika, dotyczącą elementów półprzewodnikowych.
Ćwiczenie 4
Przeanalizuj działanie prostownika mostkowego Graetza z obcią\
eniem R. Wykonaj
pomiary miernikami i za pomocą oscyloskopu, zinterpretuj wyniki pomiarów.
Rysunek do ćwiczenia 4
Wskazówki do realizacji
Nale\
y zwrócić uwagę na zasady bhp przy pracy z układami zasilanymi napięciem z sieci
230V, szczególnie aby nie dotykać nieizolowanych części układu i nie zmieniać połączeń
układu pod napięciem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować parametry katalogowe diod prostowniczych w badanym układzie: IFmax,
UF, URmax,
2) zbadać prostownik mostkowy Graetza z obcią\
eniem R przedstawiony na rysunku,
 zestawić układ pomiarowy prostownika,
 wykonać pomiary za pomocą mierników i zanotować wartości napięć i prądu
w układzie: U2 = & & , U0 = & & , I0 = & & ,
 zanotować oscylogramy napięć: u2(t), u0(t); zanotować zapisać wartości amplitudy
napięć oraz wartości czasów przewodzenia diod prostownika,
 odczytać z przebiegów oglądanych na oscyloskopie wartości maksymalną i średnią
napięcia i prądu wyprostowanego i porównać z wartościami zmierzonymi; omówić
ewentualne ró\
nice.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia laboratoryjne,
- tekstu przewodniego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Åšrodki dydaktyczne:
- transformator sieciowy 230V/12V,
- diody do zmontowania mostka Graetza przewodami,
- mierniki AC, DC, oscyloskop,
- przewody do wykonywania połączeń,
- papier formatu A4,
- katalogi z diodami prostowniczymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Badanie układów
elektrycznych i elektronicznych
Test składa się z 30 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 22, 23, 30 sÄ… z poziomu
-
-
-
podstawowego,
- zadania 10, 11, 20, 21, 24, 25, 26, 27, 28, 29 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
-
-
-
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
-
-
-
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 16 zadań z poziomu podstawowego,
-
-
-
- dobry  za rozwiązanie 24 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,
-
-
-
- bardzo dobry  za rozwiązanie 28 zadań, w tym 8 z poziomu ponadpodstawowego.
-
-
-
Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. c, 4. b, 5. a, 6. d, 7. b, 8. b, 9. d, 10. a, 11. d,
12. b, 13. c, 14. d, 15. a, 16. c, 17. b, 18. d, 19. c, 20. a, 21. a, 22. b, 23. d, 24. c,
25. b, 26. a, 27. b, 28. a, 29. d, 30 b.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1 Zastosować prawo obwodu elektrycznego C P a
2 Obliczyć parametry obwodów prądu stałego C P b
3 Obliczyć parametry prostych obwodów prądu
C P c
stałego
4 Obliczyć parametry prostych obwodów prądu
C P b
stałego
5 Obliczyć parametry prostych obwodów prądu
C P a
stałego
6 Obliczyć parametry prostych obwodów prądu
C P d
stałego
7 Obliczyć parametry prostych obwodów prądu
B P b
stałego
8 Zdefiniować pojęcia prądów i napięć w obwodach
A P b
prÄ…du przemiennego
9 Obliczyć mocy w obwodach prądu przemiennego C P d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
10 Obliczyć parametry obwodu prądu przemiennego C PP a
11 Wyjaśnić działania dotyczące transformatorów B PP d
12 Przeanalizować zjawisko zachodzące w prostych
C P b
obwodach prÄ…du przemiennego
13 Określić zale\
ności między wielkościami
B P c
w obwodach trójfazowych
14 Określić zale\
ności między wielkościami
B P d
w obwodzie prÄ…du przemiennego
15 Rozpoznać z
ródło światła B P a
16 Określić zale\
ności między wielkościami
B P c
w obwodzie prÄ…du przemiennego
17 Rozpoznać układ zasilania sieci nn A P b
18 Rozpoznać symbole graficzne instalacji oświetlenia A P d
19 Określić parametr wyłącznika ró\
nicowoprÄ…dowego A P c
20 Obliczyć wartości napięć na obcią\
eniu
C PP a
prostownika półfalowego
21 Obliczyć wartości prądów na obcią\
eniu
C PP a
prostownika pełnofalowego
22 Rozpoznać symbole graficzne diod A P b
23 Rozpoznać polaryzację diod A P d
24 Przeanalizować układ elektryczny C PP c
25 Dokonać regulacji prądu w obwodzie C PP b
26 Wyznaczyć prądy wejściowy i wyjściowy
C PP a
tranzystora
27 Wyznaczyć moc pobieraną przez tranzystor C PP b
28 Wyznaczyć wzmocnienie napięciowe tranzystora C PP a
29 Obliczyć prądy tranzystora C PP d
30 Przeanalizować układ elektroniczny C P b
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbli\
ajÄ…cym siÄ™ czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 30 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
-
-
-
- zestaw zadań testowych,
-
-
-
- karta odpowiedzi.
-
-
-
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Na rysunku pokazano węzeł obwodu elektrycznego. Wartości prądów
wynoszą I1 = 1 A, I3 = 2 A, I4 = 3 A. I5 = 4 A. Prąd I2 jest równy
a) 8 A.
b) 9 A.
c) 7 A.
d) 5 A.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
2. W obwodzie przedstawionym na rysunku elementy elektryczne mają wartości: E =60 V,
R1 = 30 &!, R2 = 20 &!, R3 = 40 &!. Wartości prądów w gałęziach
obwodu wynoszÄ…
a) 3 A; 1 A; 2 A.
b) 2 A; 1 A; 3 A.
c) 7 A; 2 A; 5 A.
d) 5 A; 1 A; 4 A.
3. Rezystancja zastępcza dołączona do zacisków z
ródła Ew układzie
jak na rysunku wynosi
a) 50 &!.
b) 25 &!.
c) 15 &!.
d) 8 &!.
4. Wartość prądu płynącego przez rezystor rezystorze R3 w układzie przedstawionym na
rysunku w pytaniu 3 wynosi
a) 0,2 A.
b) 0,5 A.
c) 0,8 A.
d) 1,1 A.
5. W obwodzie na rysunku amperomierz wskazuje prÄ…d
I =0,5 A. Wartość napięcia z
ródłowego E wynosi
a) 10 V.
b) 12 V.
c) 15 V.
d) 17 V.
6. W obwodzie na rysunku jak w zadaniu 5 napięcie z
ródłowe E = 40 V. Moc wydzielana
na rezystorze R1 wynosi
a) 58 W.
b) 62 W.
c) 66 W.
d) 72 W.
7. Aby wskazanie amperomierza zmalało dwukrotnie rezystor nale\
y włączyć szeregowo
w obwód z zadania 5 o wartości
a) 15 &!.
b) 18 &!.
c) 20 &!.
d) 22 &!.
8. W obwodzie szeregowym płynie prąd i(t) = 28,2 sin(314t). Wartość skuteczna prądu
i jego częstotliwość wynoszą
a) 16 A, 314 Hz.
b) 20 A, 50 Hz.
c) 20 A, 314 Hz.
d) 16 A, 50 Hz.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
9. Wartość skuteczna napięcia z
ródła wynosi U = 230 V, prąd płynący w obwodzie i = 14,2
sin(314t). KÄ…t przesuniÄ™cia fazowego miÄ™dzy prÄ…dem a napiÄ™ciem wynosi Ć = 0°. Moce,
czynna, bierna i pozorna mają wartości
a) 1300 W, 0 var, 2200 VA.
b) 0 W, 4600 var, 4600 VA.
c) 0 W, -2300 var, 2300 VA.
d) 4600 W, 0 var, 4600 VA.
10. Wartość skuteczna napięcia o częstotliwości f = 50 Hz na cewce indukcyjnej
o indukcyjności L = 0,5 H, wynosi U = 230 V. Prąd płynący przez cewkę i jej reaktancja
wynoszÄ…
a) 1,46 A, 157 &!.
b) 1,66 A, 166 &!.
c) 1,88 A, 175 &!.
d) 1,98 A, 181 &!.
11. Liczba zwojów uzwojenia pierwotnego transformatora 1-fazowego z1 = 1200 a napięcie
U1 = 230 V. Aby napięcie U2 = 24 V to uzwojenie wtórne musi mieć liczbę zwojów
a) 69.
b) 89.
c) 118.
d) 125.
12. W obwodzie szeregowym RLC, R = 60 &!, XL = 180 &!, XC = 100 &!, płynie prąd, którego
wartość skuteczna I = 2 A. Wartość skuteczna napięcia U zasilającego układ wynosi
a) 120 V.
b) 140 V.
c) 170 V.
d) 200 V.
13. Trzy grzałki o jednakowych rezystancjach R = 100 &! połączono w gwiazdę i zasilono
z sieci trójfazowej o napięciu międzyfazowym U = 400 V. Wartość prądu w jednej
grzałce i całkowita moc pobrana przez grzałki mają wartości
a) 3,4 A, 2,8 kW.
b) 2,8 A, 4,8 kW.
c) 2,3 A, 1,6 kW.
d) 5,1 A, 3,9 kW.
14. W układzie przedstawionym na rysunku wskazania przyrządów są następujące P= 80 W,
U= 50 V, I = 2 A. Moc bierna układu wynosi
a) 80 var.
b) 120 var.
c) 90 var.
d) 60 var.
15. Na rysunku pokazano
a) rtęciówkę.
b) świetlówkę.
c) \
arówkę.
d) sodówkę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
16. śarówka o mocy P = 100 W, napięciu znamionowym U = 230 V ma rezystancję na
gorÄ…co
a) 236 &!.
b) 384 &!.
c) 529 &!.
d) 489 &!.
17. Na rysunku pokazany jest układ zasilania sieci nn typu
a) TT.
b) TN-C-S.
c) TN-C.
d) TN-S.
18. Na rysunku pokazany jest układ sterowania oświetleniem przy u\
yciu
a) dwóch łączników jednobiegunowych.
b) dwóch łączników świecznikowych.
c) Å‚Ä…cznika krzy\
owego i schodowego.
d) dwóch łączników schodowych.
19. Wartość prądu ró\
nicowego wyłącznika ró\
nicowoprÄ…dowego stosowanego jako ochrona
przeciwpora\
eniowa wynosi
a) 15 mA.
b) 50 mA.
c) 30 mA.
d) 100 mA.
20. Wartości maksymalna i średnia napięcia na obcią\
eniu rezystancyjnym (R = 150 &!)
prostownika półfalowego zasilanego z sieci o U=230 V przez transformator o liczbie
zwojów z1=2300, z2=230 wynosi
a) 32 V, 10 V.
b) 10 V, 32 V.
c) 32 V, 16 V.
d) 16 V, 32 V.
21. Wartości średnia i skuteczna prądu w obcią\
eniu rezystancyjnym (R = 20&!) prostownika
w układzie Graetza, zasilanego z sieci jednofazowej o U=230 V przez transformator
o przekładni napięciowej nu = 5 wnoszą
a) 2 A, 2,3 A.
b) 2,3 A, 2 A.
c) 2,6 A, 2,3 A.
d) 2,3 A, 2,6 A.
22. Dioda Zenera pokazana jest na rysunku
a)
b)
c)
d)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
23. W przedstawionym na rysunku obwodzie diody
a) dioda D1 jest zatkana, D2 jest zatkana.
b) dioda D1 jest zatkana, D2 przewodzi.
c) diody D1, D2 przewodzÄ….
d) dioda D1 przewodzi, D2 jest zatkana.
24. W obwodzie przedstawionym w zadaniu 23 E = 12 V, spadek napięcia na diodach
przewodzenia UF(D1, D2) = 0,7 V, R = 1 k&!. Prąd I ma wartość
a) 8 mA.
b) 14 mA.
c) 11 mA.
d) 16 mA.
25. Rezystor nale\
y włączyć szeregowo z diodą elektroluminescencyjną o UF = 2,5 V, aby
przy napięciu zasilającym układ U = 24 V prąd płynący w obwodzie miał wartość
IF = 10 mA
a) 50 &!.
b) 100 &!.
c) 150 &!.
d) 200 &!.
26. W układzie przedstawionym na schemacie. RB = 100 k&!, RC = 1 k&!, EB = EC =12 V,
² = 100. WartoÅ›ci prÄ…dów bazy i kolektora majÄ…
wartości (przyjmując UBE = 0,7 V)
a) 113 µA, 11,3 mA.
b) 98 µA, 9,8 mA.
c) 135 µA, 13,5 mA.
d) 150 µA, 15 mA.
27. W układzie wzmacniacza przedstawionym w zadaniu 26 RB=200 k&!, RC=0,5 k&!,
EB = EC = 24 V, ² = 100, UEB = 0,7 V. Wartość mocy pobieranej ze z
ródła EC wynosi
a) 458 mW.
b) 279 mW.
c) 800 mW.
d) 1,2 W.
28. W układzie wzmacniacza przedstawionym w zadaniu 26 RB=1000 k&!, RC=1 k&!,
EB = EC = 24V, ² = 100, UEB = 0,7V. Stosunek napięć UCE/UBE wynosi
a) 31.
b) 28.
c) 37.
d) 41.
29. PrÄ…d bazy tranzystora wynosi 100 µA, współczynnik wzmocnienia prÄ…dowego ². PrÄ…d
emitera wynosi
a) 11,9 mA.
b) 9,3 mA.
c) 7,8 mA.
d) 5,1 mA.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
30. W układzie pokazanym na rysunku napięcie UF(D1,D2) = 0,7 V, UD2= 5,6 V, E= 12 V,
R = 100 &!. Prąd płynący w obwodzie ma wartość
a) 0,12 A.
b) 0,057 A.
c) 0,145 A.
d) 0,075 A.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Badanie układów elektrycznych i elektronicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d
25 a b c d
26 a b c d
27 a b c d
28 a b c d
29 a b c d
30 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
TEST 2
Sprawdzian praktyczny typu  próba pracy
Punktacja czynności: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłowo wykonaną czynność uczeń otrzymuje 1 punkt. Za nieprawidłowe
lub nie wykonanie czynności 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:
 dopuszczajÄ…cy  za 8÷10 punktów,
 dostateczny  za 11÷14 punktów,
 dobry  za 15÷17 punktów,
 bardzo dobry  za 18÷20 punktów.
Plan testu
Lp. Cel operacyjny: Kategoria Poziom
(mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań
1 Sporządzić harmonogram wykonywanego zadania C PP
Przestrzegać przepisy BHP podczas pracy z urządzeniami
2 C P
elektrycznymi
3 Przygotować do pracy stanowisko C P
4 Przeanalizować działanie mieszalnika w oparciu o rysunek C PP
5 Narysować elektryczny układ sterowania pracą mieszalnika C PP
6 Napisać plan działania C P
Wybrać z zestawu na stanowisku laboratoryjnym elementy
7 C P
układu
Zamocować przyciski sterujące na stanowisku
8 C P
laboratoryjnym
9 Zamocować pompy napełniające na stanowisku C P
10 Zamocować zawór spustowy na stanowisku C P
11 Zamocować silnik mieszadła na stanowisku C P
12 Zamocować pompę opró\
niajÄ…cÄ… na stanowisku C P
13 Zamocować styczniki na stanowisku C P
14 Połączyć elementy przewodami C P
15 Sprawdzić poprawność połączeń zgodnie ze schematem C P
16 Podłączyć zasilanie układu napięciem stałym i zmiennym C P
17 Sprawdzić poprawność działania układu C PP
18 Uporządkować stanowisko pracy C P
19 Zaprezentować działanie układu C P
20 Omówić wykonaną pracę C P
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela:
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Zapewnij uczniom samodzielność podczas wykonywania zadań.
3. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcje dla ucznia.
4. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij przed
rozpoczęciem wykonywania przez uczniów zadania.
5. Podczas testu obserwuj wykonywane przez uczniów czynności.
6. Na bie\
ąco wypełniaj kartę obserwacji.
7. Przerwij ćwiczenie, jeśli uczeń w ra\
ący sposób naruszy zasady bezpieczeństwa i higieny
pracy. Uczeń nie zalicza testu.
8. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
9. Zaliczenie testu nastąpi, jeśli uczeń uzyskał co najmniej 40% mo\
liwych do uzyskania
punktów, czyli 8 punktów.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Test typu próba pracy wykonujesz samodzielnie.
3. Podczas pracy jesteÅ› obserwowany przez nauczyciela.
4. Nauczyciel zareaguje jedynie w przypadku naruszenia w ra\
ący sposób zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy.
5. Nauczyciel będzie oceniał wykonywane przez ciebie czynności w czterech kolejnych
kategoriach: planowanie, organizowanie, wykonanie, prezentowanie.
6. Zapoznaj siÄ™ z zadaniem testowym.
7. Test zawiera jedno zadanie.
8. Warunkiem zaliczenia testu jest uzyskanie 40% mo\
liwych do uzyskania punktów.
9. Na wykonanie zadania masz 180 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Zadanie
Rysunek przedstawia zbiornik do mieszania farb. Zbiornik jest napełniany dwoma
składnikami przez dwie pompy działające niezale\
nie do poziomu kontrolowanego przez
wyłącznik krańcowy wysokiego poziomu. Po osiągnięciu tego poziomu pompy zostają
zatrzymane, a włączone zostaje mieszadło i następuje proces mieszania składników przez
czas t = 10 s. Następnie zbiornik jest opró\
niany. Opró\
nianie zbiornika jest kontrolowane
przez wyłącznik krańcowy niskiego poziomu. Po opró\
nieniu zbiornika układ czeka na dalsze
polecenia. Twoje zadanie polega na:
1. Wykonaniu pulpitu sterującego załączeniem (wyłączeniem) Pompy_1 i Pompy_2.
2. Podłączeniu do zbiornika: pomp, zaworu spustowego, silnika sterującego pracą
mieszadła.
3. Doprowadzeniu napięcia i zaprezentowaniu działania układu.
Arkusz obserwacji
Zawód: technik bezpieczeństwa i higieny pracy
Kwalifikacja: Stycznikowe układy sterowania.
ImiÄ™ i nazwisko ucznia ...........................................................................................
Temat: Sterowanie mieszalnikiem farb.
Czynność wykonana  1 punkt,
Czynność niewykonana  0 punktów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Liczba
Lp. Czynności mierzone Punktacja
punktów
I Planowanie
1 SporzÄ…dzanie harmonogramu wykonywanego zadania 1
Przestrzeganie przepisów BHP przy pracy z urządzeniami
2 1
elektrycznymi
II. Organizowanie
Przygotowanie do pracy
3 Sprawdzenie stanowiska pracy 1
III. Wykonywanie
4 Przeanalizowanie działanie mieszalnika w oparciu o rysunek 1
5 Narysowanie układu elektrycznego sterowania pracą mieszalnika 1
6 Napisanie planu działania 1
Wybranie z zestawu na stanowisku laboratoryjnym potrzebnych
7 1
elementów układu
Zamocowanie przycisków sterujących na stanowisku
8 1
laboratoryjnym
9 Zamocowanie pomp napełniających na stanowisku 1
10 Zamocowanie zaworu spustowego na stanowisku 1
11 Zamocowanie silnika mieszadła na stanowisku 1
12 Zamocowanie pompy opró\
niajÄ…cej na stanowisku 1
13 Zamocowanie styczników na stanowisku 1
14 Połączenie elementów przewodami 1
15 Sprawdzenie poprawności połączeń zgodnie ze schematem 1
16 Podłączenie zasilania układu napięciem stałym i zmiennym 1
17 Sprawdzenie poprawności działania układu 1
18 UporzÄ…dkowanie stanowiska pracy 1
IV. Prezentowanie
19 Pokazanie (zaprezentowanie) działania układu 1
20 Omówienie wykonanej pracy 1
Suma punktów 20
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
7. LITERATURA
1. Bolkowski S.: Elektrotechnika. WSiP, Warszawa 1995
2. Chochowski A.: Elektrotechnika z automatykÄ…. WSiP, Warszawa 1996
3. Chwaleba A., Moeschke B., PÅ‚oszajski G.: Elektronika. WSiP, Warszawa 2004
4. Chwaleba A., Poniński M., Siedlecki A.: Metrologia elektryczna. WNT, Warszawa 2000
5. Jabłoński W., Płoszajski G.: Elektrotechnika z automatyką. WSiP, Warszawa 1999
6. Markiewicz A.: Zbiór zadań z elektrotechniki. WSiP, Warszawa 1995
7. Marusak A.: UrzÄ…dzenia elektroniczne. WSiP, Warszawa 2000
8. Olszewski M.: Podstawy mechatroniki. REA, Warszawa 2006
9. Pilawski M.: Pracownia elektryczna. WSiP, Warszawa 1995
Czasopisma:
 Elektronika dla wszystkich
 Elektronika
 Elektroinstalator
Literatura metodyczna
1. Dretkiewicz-Więch J.: ABC nauczyciela przedmiotów zawodowych. Operacyjne cele
kształcenia. Zeszyt 32. CODN, Warszawa 1994
2. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000
Czasopisma
 Nowa Edukacja Zawodowa
 Edukator Zawodowy  www.koweziu.edu.pl/edukator/index.php
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54