Wpisuje zdajÄ…cy przed rozpoczÄ™ciem pracy Miejsce na nalepkÄ™ z kodem szkoÅ‚y PESEL ZDAJCEGO PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z JZYKA POLSKIEGO Arkusz I Czas pracy 170 minut Instrukcja dla zdajÄ…cego 1. ProszÄ™ sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron. Ewentualny brak należy zgÅ‚osić przewodniczÄ…cemu zespoÅ‚u nadzorujÄ…cego egzamin. 2. Część II arkusza zawiera dwa tematy wypracowania. Do opracowania trzeba wybrać jeden z nich i podkreÅ›lić. 3. ProszÄ™ zaplanować czynnoÅ›ci tak, by byÅ‚o możliwe rozwiÄ…zanie zadaÅ„ z obu części arkusza w ciÄ…gu 170 minut. 4. PracÄ™ proszÄ™ napisać czytelnie. 5. ProszÄ™ pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisać ołówkiem. 6. Nie wolno używać korektora. 7. BÅ‚Ä™dne zapisy trzeba wyraznie przekreÅ›lić. 8. Wszelkie notatki należy sporzÄ…dzać tylko w brudnopisie, który nie bÄ™dzie oceniany. 9. Podczas egzaminu można korzystać ze sÅ‚ownika poprawnej polszczyzny i sÅ‚ownika ortograficznego. Å»yczymy powodzenia! Wpisuje egzaminator / nauczyciel sprawdzajÄ…cy pracÄ™ Część I Nr zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. SUMA Maksymalna 1 1 2 1 1 1 1 1 2 1 1 1 2 1 3 20 liczba punktów Uzyskana liczba punktów Część II temat nr .................. RozwiniÄ™cie Szczególne Kryterium Kompozycja Styl JÄ™zyk Zapis SUMA tematu walory pracy Maksymalna 25 5 5 12 3 4 50 liczba punktów Uzyskana liczba punktów Część I rozumienie czytanego tekstu Przeczytaj uważnie tekst Andrzeja Szczeklika, a nastÄ™pnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu, wÅ‚asnymi sÅ‚owami. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteÅ› proszony. OCZYSZCZAJCA MOC 1. Przed szeÅ›ciuset laty Petrarka twierdziÅ‚, iż gdyby wziąć tysiÄ…c ludzi cierpiÄ…cych na tÄ™ samÄ… chorobÄ™ i poÅ‚owÄ™ z nich oddać w rÄ™ce lekarza, poÅ‚owÄ™ zaÅ› zostawić swojemu losowi, to ci ostatni mieliby lepsze szanse na wyzdrowienie. Przez wieki też powtarzano, iż miÄ™dzy dobrym a zÅ‚ym lekarzem różnica jest ogromna, lecz miÄ™dzy dobrym lekarzem a brakiem lekarza nie ma różnicy żadnej. JeÅ›liby tak byÅ‚o, to jak mogÅ‚a przez tysiÄ…clecia funkcjonować medycyna? Czym wytÅ‚umaczyć wyzdrowienia? 2. Paradoks ten wyjaÅ›niÅ‚ Hipokrates1 uzdrowicielskÄ… siÅ‚Ä… natury. To w samej naturze uczyÅ‚ on drzemiÄ… dobroczynne, lecznicze siÅ‚y. Trzeba zaufać naturze. Przy łóżku chorego obserwować bacznie, jak ona postÄ™puje, pomagać jej, nigdy nie szkodzić. Takie też byÅ‚o pierwotne znaczenie aforyzmu primum non nocere: przede wszystkim nie szkodzić. I już w przedhipokratejskiej Grecji pralekarzy nazywano oczyÅ›cicielami (kathartai), wymieniajÄ…c ich jednym tchem z magami, którzy znali zaklÄ™cia miÅ‚osne i sprzedawali amulety oraz talizmany odczarowujÄ…ce chorobÄ™. Wierzono, iż chorobÄ™ zsyÅ‚ajÄ… bogowie za karÄ™, wiÄ™c zadaniem lekarza-wróżbity byÅ‚o rozpoznać i wyjawić, jak oczyÅ›cić siÄ™ z grzechu, by wrócić do zdrowia. Każdorazowe wejÅ›cie do Å›wiÄ…tyni Asklepiosa2 poprzedzaÅ‚y: post, ablucje3 i ofiary. Kulminacja tych obrzÄ™dów, dramaturgia nocnych wydarzeÅ„ w Å›wiÄ…tyni, przywracajÄ…cych zdrowie, miaÅ‚a w sobie pierwiastek sceniczny, znamiona teatru, byÅ‚a sztukÄ…. Ze sztukÄ… Å‚Ä…czyÅ‚o jÄ… też sÅ‚owo katharsis. 3. PojÄ™cie katharsis wywodzi siÄ™ zazwyczaj od Pitagorasa, ale ten termin pojawiÅ‚ siÄ™ o wiele wczeÅ›niej, u poczÄ…tków sztuki greckiej w chorei4, bÄ™dÄ…cej zespoleniem taÅ„ca z muzykÄ…, pieÅ›niÄ… i poezjÄ…. Uprawiana w czasie misteriów i obrzÄ™dów choreja sÅ‚użyÅ‚a do zÅ‚agodzenia i ukojenia uczuć, a mówiÄ…c mowÄ… ówczesnÄ…, do oczyszczenia dusz , do katharsis. Pseudo-Plutarch autor sÅ‚ynnego traktatu O muzyce z III wieku przed Chrystusem wskazuje na jej wspólne z medycynÄ… pochodzenie. 4. Pitagorejczycy wierzyli, że dusza wiÄ™ziona jest w ciele za swoje winy i bÄ™dzie wyzwolona, gdy siÄ™ z nich oczyÅ›ci. To oczyszczenie uważali za najwznioÅ›lejszy cel czÅ‚owieka i powziÄ™li myÅ›l, że jest ono możliwe dziÄ™ki muzyce. Jak pisze Arystoteles: pitagorejczycy stosowali medycynÄ™ do oczyszczania ciaÅ‚a, a muzykÄ™ do oczyszczania dusz . StÄ…d też muzykÄ™ mieli za stan wyjÄ…tkowy, za szczególny dar bogów. 5. Dopiero jednak Arystoteles uczyniÅ‚ z katharsis tajemniczÄ… zagadkÄ™, którÄ… pozostaÅ‚a do dzisiaj. W swoim dziele Polityka anonsuje on sÅ‚owo katharsis i obiecuje omówić je pózniej szczegółowo, ze wzglÄ™du na jego kluczowe znaczenie. Tymczasem wraca do niego jeszcze tylko raz, w Poetyce, ujmujÄ…c sprawÄ™ lapidarnie i niejednoznacznie. OtworzyÅ‚ w ten sposób pole do nieprzebranych interpretacji, które narastaÅ‚y przez tysiÄ…clecia. Stagiryta5 Å›wiadomie zostawiÅ‚ wÄ™zÅ‚owe zagadnienie sztuki otwarte, gdyż wymyka siÄ™ ono jednoznacznej interpretacji. Może dostrzegÅ‚ on, iż w pierwszej sylabie sÅ‚owa, które zamierzaÅ‚ okreÅ›lić, zaklÄ™ta byÅ‚a pradawna, nieprzenikniona tajemnica? Ka spotykamy w poczÄ…tkach historii starożytnego Egiptu jako wyraz, którego znaczenie nadzwyczaj trudno pochwycić . AÄ…czono go z mocÄ… podtrzymujÄ…cÄ… życie, siÅ‚Ä… stwórczÄ…, duszÄ… czÅ‚owieka. 6. Spierano siÄ™, czy katharsis wywiódÅ‚ Arystoteles z medycyny, czy też z kultu religijnego. NiewÄ…tpliwie medyczne zródÅ‚a byÅ‚y mu bliższe i wymieniajÄ…c katharsis w Polityce, w odniesieniu 1 Hipokrates (ok. 460 377 p.n.e.), grecki lekarz z Kos, ojciec medycyny, najważniejszy przedstawiciel szkoÅ‚y lekarskiej z Kos. 2 Asklepios w mitologii greckiej heros, bóg sztuki lekarskiej, syn Apollina i Koronis. 3 ablucje rzeczywiste lub symboliczne obrzÄ™dowe obmycie ciaÅ‚a, części ciaÅ‚a lub przedmiotów kultu. 4 choreja w starożytnej Grecji: taniec w kole poÅ‚Ä…czony ze Å›piewem. 5 Stagiryta Arystoteles pochodziÅ‚ ze Stagiry, dlatego zwano go StagirytÄ…. Strona 2 z 16 do muzyki, posÅ‚uguje siÄ™ terminologiÄ… lekarskÄ…. W katharsis zawarty jest wiÄ™c zarówno pierwiastek medyczny, jak i orficki6. Orficki to czarodziejskie i magiczne dziaÅ‚anie muzyki, zdolnej odmienić bieg wydarzeÅ„, obalać prawa naturalne, uzdrawiać i wznosić czÅ‚owieka do boskoÅ›ci, ale i strÄ…cać w otchÅ‚aÅ„ zÅ‚a. Arystoteles pamiÄ™taÅ‚, że kiedy graÅ‚ i Å›piewaÅ‚ Orfeusz, w zachwyceniu stawali ludzie i zwierzÄ™ta, rzeki zmieniaÅ‚y bieg, drzewa wyciÄ…gaÅ‚y korzenie z ziemi i kroczyÅ‚y ku niemu, nawet gÅ‚azy toczyÅ‚y siÄ™ do jego stóp. AÄ…czÄ…c katharsis z mimesis7, Arystoteles oczyszczenie uczuć pojÄ…Å‚ jako naturalny proces psychologiczny i biologiczny . 7. Muzyka uzdrawiaÅ‚a przez duchowe oczyszczenie. Arystoteles pisaÅ‚, że niektórzy ludzie pod wpÅ‚ywem melodii wprawiajÄ…cych duszÄ™ w stan zachwytu znajdujÄ… ukojenie, jakby zażyli lekarstwo lub Å›rodek uÅ›mierzajÄ…cy. 8. Nie każ mi żyć bez muzyki Å›piewa chór starców u Erypidesa, a ewokacja8 ta wraca echem u Czechowicza: Od żywota pustego bez muzyki, bez pieÅ›ni, chroÅ„ nas . Wyrażenia bez muzyki , bez chóru , bez liry kojarzono powszechnie z okrucieÅ„stwami wojny, zemstÄ… Erynii, ze Å›mierciÄ…. Obrazy szczęścia w poezji greckiej rozbrzmiewajÄ… muzykÄ…, taniec zaÅ›, Å›piew, gra na lirze wypeÅ‚niajÄ… uroczystoÅ›ci. Muzyka wzmacniaÅ‚a lub osÅ‚abiaÅ‚a charakter, tworzyÅ‚a porzÄ…dek lub anarchiÄ™, przynosiÅ‚a pokój lub wzburzenie. 9. SiÅ‚Ä™ emocjonalnÄ… melodii, jej oddziaÅ‚ywanie na duszÄ™ ujÄ™li Grecy w nauce o etosie muzyki . Mówili, że duszÄ™ można wprowadzić w dobry lub zÅ‚y etos. 10. WpÅ‚yw wychowawczy i duchowy muzyki miaÅ‚ zależeć przede wszystkim od skali muzycznej, którÄ… w przybliżeniu moglibyÅ›my okreÅ›lić jako odpowiednik naszej tonacji. Każdy szczep grecki używaÅ‚ innej skali. Skrajne przeciwieÅ„stwa dzieliÅ‚y skalÄ™ doryckÄ… od frygijskiej. Ta pierwsza miaÅ‚a brzmienie surowe, gÅ‚Ä™bokie i niskie, grana byÅ‚a na lirze i kitarze, druga byÅ‚a wysoka, brzmiaÅ‚a namiÄ™tnie, przejmujÄ…co, wykonywana byÅ‚a na piszczaÅ‚kach, w kulcie Dionizosa. SwojÄ… dawnÄ… muzykÄ™ doryckÄ… mieli Grecy za wzmacniajÄ…cÄ…, pogodnÄ…, zaÅ› frygijskÄ… która pózniej wtargnęła do nich z Azji za podniecajÄ…cÄ…, orgiastycznÄ…. Platon pierwszej przypisywaÅ‚ etos dodatni, drugiej ujemny. 11. Współczesne badania pediatrów amerykaÅ„skich, oparte na czuÅ‚ych zapisach czynnoÅ›ci mózgu, wskazujÄ…, że czteromiesiÄ™czne niemowlÄ™ta przekÅ‚adajÄ… konsonanse9 nad dysonanse10. JeÅ›li wolno wnioskować z zachowaÅ„ czteromiesiÄ™cznych niemowlÄ…t, to muzyka oparta na konsonansach pobudzi w mózgu czÅ‚owieka chorego inne oÅ›rodki niż sznur dysonansów. Nastroi mózg jak instrument. BÄ™dzie to strój czysty, dobry... pozytywny. Ależ to brzmi prawie jak starogrecka nauka o etosie muzyki! 12. Niezależnie od tego, czy preferencje konsonansów nad dysonansami u kilkumiesiÄ™cznych niemowlaków sÄ… wynikiem sÅ‚uchania przez nie muzyki w Å‚onie matki, czy też nie, to i tak mózg ludzki przychodzi na Å›wiat nacechowany zdolnoÅ›ciÄ… percypowania11, ekstrahowania12 z otoczenia pewnych regularnoÅ›ci muzycznych. Nagminność oktaw i kwint w muzykach odlegÅ‚ych od siebie krÄ™gów kulturowych może być konsekwencjÄ… budowy narzÄ…du sÅ‚uchu. Każdy z nas nosi w uchu maÅ‚Ä… harfÄ™. BÅ‚ona podstawna Å›limaka w uchu wewnÄ™trznym jest bowiem zbudowana z elastycznych, poprzecznych włókien, krótszych u podstawy, a wielokrotnie dÅ‚uższych u wierzchoÅ‚ka Å›limaka. Zespół tych włókien przypomina harfÄ™ lub struny fortepianu. DzwiÄ™ki Å›wiata wpadajÄ… małżowinÄ… do kanaÅ‚u sÅ‚uchowego i dalej, przez bÅ‚onÄ™ bÄ™benkowÄ… i drobne kosteczki, trafiajÄ… do Å›limaka. ZanurzajÄ… siÄ™ w pÅ‚ynie, który go wypeÅ‚nia, i jako fala docierajÄ… do bÅ‚ony podstawnej. Od dÅ‚ugoÅ›ci tej przychodzÄ…cej fali, czyli od wysokoÅ›ci dzwiÄ™ku, zależy, jakie włókna w bÅ‚onie podstawnej Å›limaka, tej harfie ucha, zacznÄ… falować, drgać. SygnaÅ‚y z wibrujÄ…cych 6 orficki dotyczÄ…cy orfizmu: doktryny filozoficzno-religijnej, wywodzÄ…cej siÄ™ wedÅ‚ug tradycji od Orfeusza, gÅ‚oszÄ…cej tezÄ™ o dwoistoÅ›ci ludzkiej natury (walce dobra ze zÅ‚em oraz nieÅ›miertelnej duszy dążącej do wyzwolenia siÄ™ z wiÄ™zów ciaÅ‚a), wprowadzajÄ…cej koncepcjÄ™ Å›wiata pozagrobowego. 7 mimesis kategoria estetyczna rozwiniÄ™ta przez Arystotelesa, oznaczajÄ…ca naÅ›ladowanie, ale nie kopiowanie rzeczywistoÅ›ci przez sztukÄ™. 8 ewokacja wywoÅ‚anie wspomnienia, wizji czegoÅ›. 9 konsonans muz. harmonijne współbrzmienie co najmniej dwu dzwiÄ™ków różnej wysokoÅ›ci. 10 dysonans muz. współbrzmienie lub nastÄ™pstwo co najmniej dwóch różnej wysokoÅ›ci dzwiÄ™ków, które daje wrażenie niezgodnego brzmienia. 11 percypowanie postrzeganie. 12 ekstrahowanie wyodrÄ™bnianie. Strona 3 z 16 włókien zbierajÄ… specjalne komórki czuciowe, zwane rzÄ™skowymi, i Å›lÄ… nerwami do mózgu. OdlegÅ‚oÅ›ci miÄ™dzy komórkami rzÄ™skowymi w bÅ‚onie Å›limaka odpowiadajÄ… stopniom gamy chromatycznej13. PodstawÄ… ich uporzÄ…dkowania sÄ… ciÄ…gi tonów harmonicznych, stanowiÄ…ce skÅ‚adowÄ… każdego dzwiÄ™ku. Kompozytor Leonard Bernstein nazwaÅ‚ tony harmoniczne z góry wyznaczonym wszechÅ›wiatem i wspólnym zródÅ‚em caÅ‚ej muzyki . Byłżeby ten wszechÅ›wiat także w nas wbudowany? 13. Niektórzy badacze w oparciu o porównania Å›piewu ptaków, wielorybów i ludzi podejrzewajÄ… istnienie jednego, platoÅ„skiego Å›wiata muzyki, czekajÄ…cego na odkrycie. Stan Georgia w USA zdecydowaÅ‚ siÄ™ nie czekać dÅ‚użej na wyniki tych arcyciekawych, choć skomplikowanych badaÅ„ i przeszedÅ‚ do akcji. Od 1999 roku chrzest każdego mÅ‚odego obywatela Georgii odbywa siÄ™ przy muzyce Mozarta. Prawodawcy stanowi z satysfakcjÄ… musieli przeczytać obserwacje neonatologów14 amerykaÅ„skich, publikowanych rok pózniej. Wynika z nich, iż u wczeÅ›niaków leczonych w oddziaÅ‚ach intensywnej terapii muzyka wpÅ‚ywa korzystnie na nastrój, percepcjÄ™ bólu, czÄ™stość uderzeÅ„ serca, ciÅ›nienie krwi, przyrost wagi, a nawet nasycenie krwi tlenem! Czyżby wiÄ™c racjÄ™ miaÅ‚ Novalis15, piszÄ…c ponad dwieÅ›cie lat temu: każda choroba jest problemem muzycznym, każde leczenie muzycznym rozwiÄ…zaniem ? (Tekst opracowany na podstawie: Andrzej Szczeklik, Katharsis. O uzdrowicielskiej mocy natury i sztuki, Kraków 2002) 13 gama chromatyczna muz. gama skÅ‚adajÄ…ca siÄ™ z dwunastu półtonów. 14 neonatologia med. nauka obejmujÄ…ca zagadnienia zwiÄ…zane z rozwojem dziecka przez pierwsze 60 dni jego życia. 15 Novalis wÅ‚aÅ›ciwie Friedrich Leopold von Hardenberg (1722 1801), niemiecki pisarz, wybitny poeta i mistyczno-religijny filozof wczesnego romantyzmu. Strona 4 z 16 Zadanie 1. (1 pkt) Andrzej Szczeklik rozpoczyna i koÅ„czy swój tekst, przytaczajÄ…c wypowiedzi pisarzy różnych epok. Jaki temat Å‚Ä…czy te przytoczenia? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Zadanie 2. (1 pkt) Na czym polega paradoks, do którego nawiÄ…zuje Andrzej Szczeklik w 2. akapicie? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Zadanie 3. (2 pkt) Jakich wskazówek udziela Hipokrates lekarzom, wyjaÅ›niajÄ…c wspomniany paradoks? SpoÅ›ród wymienionych w tekÅ›cie wybierz dwie. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Zadanie 4. (1 pkt) WyjaÅ›nij znaczenie sÅ‚owa pralekarze . ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Zadanie 5. (1 pkt) Dlaczego pitagorejczycy uważali muzykÄ™ za szczególny dar bogów ? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Strona 5 z 16 Zadanie 6. (1 pkt) Z jakÄ… dziedzinÄ… dziaÅ‚alnoÅ›ci czÅ‚owieka Å‚Ä…czyli starożytni Grecy pojÄ™cie katharsis? A. Tylko ze sztukÄ…. B. Tylko z medycynÄ…. C. Tylko z muzykÄ…. D. Ze sztukÄ…, muzykÄ… i medycynÄ…. Zadanie 7. (1 pkt) Jaka wÅ‚aÅ›ciwość sztuki pozwoliÅ‚a Arystotelesowi poÅ‚Ä…czyć jej oczyszczajÄ…cÄ… moc z oczyszczajÄ…cÄ… mocÄ… natury? Odpowiedz jednym sÅ‚owem. ................................................................................................................................................................ Zadanie 8. (1 pkt) Na czym polegaÅ‚, wedÅ‚ug starożytnych Greków, wychowawczy i duchowy wpÅ‚yw muzyki na czÅ‚owieka? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Zadanie 9. (2 pkt) OdwoÅ‚ujÄ…c siÄ™ do akapitu 10., uzupeÅ‚nij tabelÄ™, ilustrujÄ…cÄ… różnice miÄ™dzy skalÄ… doryckÄ… i frygijskÄ…. skala dorycka skala frygijska pochodzenie instrumenty brzmienie oddziaÅ‚ywanie etos Strona 6 z 16 Zadanie 10. (1 pkt) Akapit 11. autor koÅ„czy zdaniem: Ależ to brzmi prawie jak starogrecka nauka o etosie muzyki! Co tak brzmi? Odpowiedz jednym zdaniem. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Zadanie 11. (1 pkt) OdwoÅ‚ujÄ…c siÄ™ do akapitu 12., wyjaÅ›nij sens zdania Każdy z nas nosi w uchu maÅ‚Ä… harfÄ™. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Zadanie 12. (1 pkt) JakÄ… funkcjÄ™ peÅ‚ni czÄ…stka -że- w sÅ‚owie byłżeby (zdanie koÅ„czÄ…ce akapit 12.)? A. Jest to spójnik Å‚Ä…czÄ…cy dwa wyrazy. B. Jest to partykuÅ‚a wzmacniajÄ…ca pytanie. C. Jest to partykuÅ‚a wyrażajÄ…ca niezadowolenie. Zadanie 13. (2 pkt) Wyniki badaÅ„ amerykaÅ„skich neonatologów częściowo potwierdzajÄ… przekonanie pitagorejczyków o leczniczym oddziaÅ‚ywaniu muzyki. W czym sÄ… z nim zgodne, a w czym nie? ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Zadanie 14. (1 pkt) GłównÄ… myÅ›l tekstu Andrzeja Szczeklika OczyszczajÄ…ca moc najlepiej wyraża zdanie: A. Leczenie pacjenta nie ma istotnego wpÅ‚ywu na jego wyzdrowienie. B. Muzyka może destruktywnie wpÅ‚ywać na czÅ‚owieka. C. MiÄ™dzy medycynÄ… i muzykÄ… istnieje bardzo silny zwiÄ…zek. D. Dawna i współczesna medycyna posÅ‚ugujÄ… siÄ™ podobnymi metodami. Strona 7 z 16 Zadanie 15. (3 pkt) OczyszczajÄ…ca moc Andrzeja Szczeklika to esej. Przeczytaj przytoczonÄ… poniżej charakterystykÄ™ gatunku (pochodzÄ…cÄ… ze SÅ‚ownika terminów literackich, WrocÅ‚aw 2000) i wskaż trzy wybrane cechy eseju w tekÅ›cie. Wybór uzasadnij, odwoÅ‚ujÄ…c siÄ™ do eseju Andrzeja Szczeklika. Esej (< ang. essay¸ fr. essai = próba; niem. Essay) 1. szkic filozoficzny, naukowy, publicystyczny lub krytyczny, 2. swobodnie rozwijajÄ…cy interpretacjÄ™ jakiegoÅ› zjawiska lub dociekanie problemu, 3. eksponujÄ…cy podmiotowy punkt widzenia 4. oraz dbaÅ‚ość o piÄ™kny i oryginalny sposób przekazu. 5. Wywód myÅ›lowy zawarty w e. w maÅ‚ym na ogół stopniu respektuje standardowe metody rozumowania. 6. Obok zwiÄ…zków logicznych wystÄ™pujÄ… w nim nie skrÄ™powane rygorami naukowymi skojarzenia pomysłów, 7. a obok zdaÅ„ weryfikowalnych poetyckie obrazy, paradoksalne sformuÅ‚owania, bÅ‚yskotliwe aforyzmy, nierzadko elementy narracyjne lub liryczno-refleksyjne. " ................................................................................................................................................ .......... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. " ................................................................................................................................................ .......... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. " ................................................................................................................................................ .......... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. Strona 8 z 16 Część II pisanie wÅ‚asnego tekstu Temat 1: SpoÅ‚eczeÅ„stwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyÅ‚aniajÄ…cy siÄ™ z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety. Ignacy Krasicki Palinodia16 Na co pisać satyry? Choć siÄ™ zÅ‚e zbyt wzniosÅ‚o, PrzestaÅ„my. Åšwiat poprawiać zuchwaÅ‚e rzemiosÅ‚o. Na zÅ‚e szczerość wychodzi, prawda w oczy kole, WiÄ™c już Å‚ajać przestanÄ™, a podchlebiać wolÄ™. [...] Ciesz siÄ™, Pietrze, zamożny, ozdobny i sÅ‚awny, Dobrym kunsztem urosÅ‚eÅ›, nie zÅ‚odziej, lecz sprawny, Nie szalbierzu, lecz dzielny umysłów badaczu, Nie zdrajco, ale z dobrej sÅ‚awy korzystaczu, Nie rozpustny, lecz w grzeczne krotofile pÅ‚odny PrzystÄ…p, Pietrze, bezpiecznie, boÅ› pochwaÅ‚y godny. Ciesz siÄ™, Pawle. Oszukać to kunszt doskonaÅ‚y, TyÅ› mistrz w kunszcie, wiÄ™c winne odbieraj pochwaÅ‚y. [...] Do czegoÅ› w polerownym tym wieku przywykÅ‚a, PÅ‚ci piÄ™kna, czyÅ„ krok pierwszy. Cóż wstyd? Marność znikÅ‚a17. Co honor? Mistrz dziwaczny i tyran ponury. OswoiÅ‚yÅ›cie cnotÄ™, już innej natury: ZgodziÅ‚a siÄ™ z wdziÄ™kami, a co niegdyÅ› dzika, Już pieszczotom niesprzeczna i modzie przywyka. Bogdaj ów czas szczęśliwy nigdy byÅ‚ nie mijaÅ‚18, Kiedy siÄ™ król ze trzema stanami upijaÅ‚! Nie byÅ‚oć, prawda, rzÄ…dów, lecz byÅ‚o wesoÅ‚o. Wróćcie siÄ™, dobre wieki, niech pogodne czoÅ‚o Oznacza wnÄ™trznÄ… radość. Trunek troski goi, Trunek serca orzezwia, trwogÄ™ uspokoi I bÄ™dziemy szczęśliwi. Dobrej chwile dawce, Bierzcie, co wam należy, chwaÅ‚Ä™, marnotrawce; [...] StraciÅ‚ Tomasz majÄ™tność, lecz kraj przyozdobiÅ‚: PaÅ‚ac zostaÅ‚, tapiser na meblach zarobiÅ‚. PrzeniósÅ‚ pysznym ogrodem Francuzy i WÅ‚ochy, Nie miaÅ‚, prawda, pszenicy, ale miaÅ‚ karczochy19. ZgoÅ‚a piÄ™knie z nim byÅ‚o. yle z skÄ…pymi wszÄ™dzie, [...] Przecież siÄ™ czasem zdadzÄ…. PÅ‚użne20 te bydlÄ™ta OrzÄ…, kto inny zbiera. StÄ…d hojne paniÄ™ta, Co spasÅ‚e gÅ‚odem ojców, na dowód wdziÄ™cznoÅ›ci ÅšmiejÄ… siÄ™ z fundatorów swojej wspaniaÅ‚oÅ›ci. Niech siÄ™ Å›miejÄ… do woli. [...] 16 palinodia grecka nazwa utworu odwoÅ‚ujÄ…cego stawiane komuÅ› zarzuty. 17 znikÅ‚a znikoma, nietrwaÅ‚a. 18 Bogdaj ów czas... aluzja do panowania Sasów, w szczególnoÅ›ci Augusta II. 19 karczochy delikatna jarzyna, podawana wówczas jako potrawa luksusowa. 20 pÅ‚użne pracujÄ…ce ciężko jak przy pÅ‚ugu. Strona 9 z 16 Lecz nie dosyć przeprosić, nie dosyć odwoÅ‚ać. Niechaj pozna Å›wiat caÅ‚y z daleka i z bliska, Kiedym ganiÅ‚, taiÅ‚em ganionych nazwiska. ChwalÄ™, niech bÄ™dÄ… jawni... Rumieniec?... Nie chcecie? Zacny wstydzie! OsiadÅ‚eÅ› na tych czoÅ‚ach przecie. Cóż czynić? Nieznajomych czy w dwójnasób sÅ‚awić? Mówić? czyli umilknąć? Taić? czy objawić? MilczÄ…. Szacowna skromność zdobi wielkie dusze. Niechże sÄ…dzi potomność, a ja pióro kruszÄ™. (Ignacy Krasicki, Satyry i listy, BN 1999) Temat 2: Czym dla bohaterów Lalki BolesÅ‚awa Prusa sÄ… miÅ‚ość i małżeÅ„stwo? Zanalizuj podane fragmenty utworu, odwoÅ‚ujÄ…c siÄ™ do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach. BolesÅ‚aw Prus Lalka Fragment I RozumiejÄ…c, że wielki Å›wiat jest wyższym Å›wiatem, panna Izabela dowiedziaÅ‚a siÄ™ powoli, że do tych wyżyn wzbić siÄ™ można i stale na nich przebywać tylko za pomocÄ… dwu skrzydeÅ‚: urodzenia i majÄ…tku. Urodzenie zaÅ› i majÄ…tek sÄ… przywiÄ…zane do pewnych wybranych familii (...). Bardzo też możliwym, że dobry Bóg, widzÄ…c dwie dusze z piÄ™knymi nazwiskami, poÅ‚Ä…czone wÄ™zÅ‚em sakramentu, pomnaża ich dochody i zsyÅ‚a im na wychowanie anioÅ‚ka, który w dalszym ciÄ…gu podtrzymuje sÅ‚awÄ™ rodów swoimi cnotami, dobrym uÅ‚ożeniem i piÄ™knoÅ›ciÄ…. StÄ…d wynika obowiÄ…zek oglÄ™dnego zawierania małżeÅ„stw, na czym najlepiej znajÄ… siÄ™ stare damy i sÄ™dziwi panowie. Wszystko znaczy trafny dobór nazwisk i majÄ…tków. MiÅ‚ość bowiem (...) zjawia siÄ™ dopiero po sakramencie i najzupeÅ‚niej wystarcza, ażeby żona umiaÅ‚a piÄ™knie prezentować siÄ™ w domu, a mąż z powagÄ… asystować jej w Å›wiecie. Tak byÅ‚o dawniej i byÅ‚o dobrze, wedÅ‚ug zgodnej opinii wszystkich matron. DziÅ› zapomniano o tym i jest zle (...). I nie ma szczęścia w małżeÅ„stwach dodawaÅ‚a po cichu panna Izabela (...). Po przejÅ›ciu pewnego niesmaku pana Izabela zrozumiaÅ‚a, że małżeÅ„stwo trzeba przyjąć takim, jakie jest. ByÅ‚a już zdecydowana wyjść za mąż, pod tym wszakże warunkiem, aby przyszÅ‚y towarzysz podobaÅ‚ siÄ™ jej, miaÅ‚ piÄ™kne nazwisko i odpowiedni majÄ…tek. (...) Jedna rzecz w wysokim stopniu uÅ‚atwiaÅ‚a jej wyjÅ›cie za mąż dla stanowiska. Oto panna Izabela nigdy nie byÅ‚a zakochanÄ…. PrzyczyniaÅ‚ siÄ™ do tego jej chÅ‚odny temperament, wiara, że małżeÅ„stwo obejdzie siÄ™ bez poetycznych dodatków, nareszcie miÅ‚ość idealna, najdziwniejsza, o jakiej sÅ‚yszano. Raz zobaczyÅ‚a w pewnej galerii rzezb posÄ…g Apollina, który na niej zrobiÅ‚ tak silne wrażenie, że kupiÅ‚a piÄ™knÄ… jego kopiÄ™ i ustawiÅ‚a w swoim gabinecie. PrzypatrywaÅ‚a mu siÄ™ caÅ‚ymi godzinami, myÅ›laÅ‚a o nim i... kto wie, ile pocaÅ‚unków ogrzaÅ‚o rÄ™ce i nogi marmurowego bóstwa?... (...) A kiedy pewnej nocy zapÅ‚akana usnęła, nieÅ›miertelny zstÄ…piÅ‚ ze swego piedestaÅ‚u i przyszedÅ‚ do niej (...). OdtÄ…d nawiedzaÅ‚ jÄ… coraz częściej (...). A (...) w swym boskim obliczu kolejno ukazywaÅ‚ jej wypiÄ™kszone rysy tych ludzi, którzy kiedykolwiek zrobili na niej wrażenie. (...) Każdy z tych ludzi przez pewien czas zaprzÄ…taÅ‚ tajemne myÅ›li panny Izabeli, każdemu poÅ›wiÄ™caÅ‚a najcichsze westchnienia, rozumiejÄ…c, że dla tych czy innych powodów kochać go nie może, i każdy z nich za sprawÄ… bóstwa ukazywaÅ‚ siÄ™ w jego postaci, w półrzeczywistych marzeniach. Strona 10 z 16 Fragment II Wokulski (...) może z galanteryjnego kupca zostaÅ‚by na dobre uczonym przyrodnikiem, gdyby, znalazÅ‚szy siÄ™ raz w teatrze, nie zobaczyÅ‚ panny Izabeli. (...) ZrobiÅ‚a na nim szczególne wrażenie. ZdawaÅ‚o mu siÄ™, że już kiedyÅ› jÄ… widziaÅ‚ i że jÄ… dobrze zna (...). CzuÅ‚ (...), że staÅ‚a siÄ™ ona jakimÅ› mistycznym punktem, w którym zbiegajÄ… siÄ™ wszystkie jego wspomnienia, pragnienia i nadzieje, ogniskiem, bez którego życie nie miaÅ‚oby stylu, a nawet sensu. SÅ‚użba w sklepie kolonialnym, uniwersytet, Syberia, ożenienie siÄ™ z wdowÄ… po Minclu, a w koÅ„cu mimowolne pójÅ›cie do teatru, gdy wcale nie miaÅ‚ chÄ™ci wszystko to byÅ‚y Å›cieżki i etapy, którymi los prowadziÅ‚ go do zobaczenia panny Izabeli. (...) Niekiedy zdawaÅ‚o mu siÄ™, że w jego uczuciach tkwi jakaÅ› omyÅ‚ka i że panna Izabela nie jest żadnym Å›rodkiem jego duszy, ale zwykÅ‚Ä…, a może nawet bardzo pospolitÄ… pannÄ… na wydaniu. (...) Na kilka dni przed wyjazdem zaszedÅ‚ do znajomego lekarza Szumana (...). Przez pewien czas obaj milczeli, wreszcie odezwaÅ‚ siÄ™ Wokulski: Powiedz mi: czy medycyna zna taki stan umysÅ‚u, w którym czÅ‚owiekowi wydaje siÄ™, że jego rozproszone dotychczas wiadomoÅ›ci i... uczucia zÅ‚Ä…czyÅ‚y siÄ™ jakby w jeden organizm? Owszem. Przy ciÄ…gÅ‚ej pracy umysÅ‚owej i dobrym odżywianiu mogÄ… wytworzyć siÄ™ w mózgu nowe komórki albo skojarzyć siÄ™ miÄ™dzy sobÄ… dawne. No i wówczas z rozmaitych departamentów mózgu i z rozmaitych dziedzin wiedzy tworzy siÄ™ jedna caÅ‚ość. (...) Czy myÅ›lisz spytaÅ‚ Wokulski że można... kochać kobietÄ™ w sposób idealny, nie pożądajÄ…c jej? Naturalnie. Jest to jedna z masek, w którÄ… lubi przebierać siÄ™ instynkt utrwalenia gatunku. Instynkt gatunek instynkt utrwalenia czegoÅ› i utrwalenie gatunku!... powtórzyÅ‚ Wokulski. Trzy wyrazy, a cztery gÅ‚upstwa. Zrób szóste odpowiedziaÅ‚ doktór (...) i ożeÅ„ siÄ™. (...) PiÄ…te już zrobiÅ‚eÅ›: zakochaÅ‚eÅ› siÄ™. (...) CzterdzieÅ›ci pięć lat to epoka ostatniej miÅ‚oÅ›ci, najgorszej (...). Znawcy mówiÄ…, że pierwsza miÅ‚ość jest najgorsza szepnÄ…Å‚ Wokulski. Nieprawda. Po pierwszej czeka ciÄ™ sto innych, ale po setnej pierwszej już nic. Å»eÅ„ siÄ™; jedyny to ratunek na twojÄ… chorobÄ™. DlaczegożeÅ› ty siÄ™ nie ożeniÅ‚? Bo mi narzeczona umarÅ‚a odpowiedziaÅ‚ doktór pochyliwszy siÄ™ na tyÅ‚ fotelu i patrzÄ…c w sufit. WiÄ™c zrobiÅ‚em, com mógÅ‚: truÅ‚em siÄ™ chloroformem. (...) Ale Bóg zesÅ‚aÅ‚ dobrego kolegÄ™, który wysadziÅ‚ drzwi i uratowaÅ‚ mnie. Fragment III (...) Starski (...) mówiÅ‚ z minÄ… znudzonÄ…, uderzajÄ…c szpicrózgÄ… w koniec buta: (...) MałżeÅ„stwo jest zbyt doniosÅ‚ym aktem, ażeby, przystÄ™pujÄ…c do niego, można byÅ‚o radzić siÄ™ serca. To nie jest poetyczny zwiÄ…zek dwu dusz, to jest ważny wypadek dla mnóstwa osób i interesów (...). Co innego małżeÅ„stwa polityczne, a co innego małżeÅ„stwo dla pieniÄ™dzy z czÅ‚owiekiem, którego siÄ™ nie kocha odpowiedziaÅ‚a prezesowa patrzÄ…c w ziemiÄ™ i bÄ™bniÄ…c palcami po stole. To gwaÅ‚t zadany najÅ›wiÄ™tszym uczuciom. Ach, kochana babciu odparÅ‚ Starski z westchnieniem Å‚atwo to mówić o swobodzie uczuć, kiedy siÄ™ ma dwadzieÅ›cia tysiÄ™cy rubli rocznie. (...) Wszyscy obÅ‚udnie gardzimy pieniÄ™dzmi, lecz każdy z nas wie, że jest to mierzwa, z której wyrasta wolność osobista, nauka, sztuka, nawet idealna miÅ‚ość. Gdzież to wreszcie urodziÅ‚a siÄ™ miÅ‚ość rycerzy i trubadurów? (...) WypielÄ™gnowaÅ‚y jÄ… klasy majÄ™tne, które utworzyÅ‚y kobietÄ™ z delikatnÄ… cerÄ… i biaÅ‚Ä… rÄ™kÄ…, które wydaÅ‚y mężczyznÄ™ majÄ…cego dosyć czasu na ubóstwianie kobiety. (...) Moi rodzice podobno pobrali siÄ™ z czystej miÅ‚oÅ›ci; jednak przez caÅ‚e życie nie byli szczęśliwi (...). Tymczasem moja czcigodna babka, tu obecna, wyszÅ‚a za mąż wbrew skÅ‚onnoÅ›ci i dziÅ› jest bÅ‚ogosÅ‚awieÅ„stwem caÅ‚ej okolicy. (...) (...) Starski (...) uÅ›miechaÅ‚ siÄ™ na pół drwiÄ…co, na pół smutnie. (BolesÅ‚aw Prus, Lalka, BN 1991) Strona 11 z 16 WYPRACOWANIE ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Strona 12 z 16 ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Strona 13 z 16 ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Strona 14 z 16 ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................... BRUDNOPIS ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................................. Strona 15 z 16 ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ Strona 16 z 16