Analiza wybranych dokumentów
i studiów przypadku dotyczących
łamania praw człowieka
w krajach muzułmańskich
Dr Marta Woz
niak-Bobińska
Islam a prawa człowieka
" Stereotyp: prawa człowieka są wymysłem
Zachodu, zaś państwa muzułmańskie nie
miały na nie wpływu  to nieprawda
" Podstawą ochrony praw człowieka jest
Powszechna Deklaracja ONZ  w momencie
jej uchwalania w 1948 wśród członków ONZ
były państwa muzułmańskie, w 1966, kiedy
uchwalono Pakty Praw Człowieka, było tych
państw jeszcze więcej
" W 1948 tylko Arabia Saudyjska wstrzymała
się od głosu (ze względu na dwa artykuły:
art. 16 o wolności małżeństwa i równych
prawach małżonków oraz art. 18 o wolności
myśli, sumienia i wyznania). Do art. 16
Arabia Saudyjska zgłosiła poprawkę, popartą
przez Syrię i Liban, ws. art. 18 uzyskała
poparcie Indii i Pakistanu
" Art. 3 o równości płci obecny w
Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i
Politycznych i Międzynarodowym Pakcie Praw
Gospodarczych, Społecznych i Politycznych jest
propozycjÄ… irackÄ… (delegatki Bedii Afnan)
" Państwa muzułmańskie mają w zasadzie
ratyfikowanÄ… KonwencjÄ™ o Eliminacji Wszelkich
Form Dyskryminacji Kobiet (choć zgłosiły do niej
wiele zastrzeżeń)
" Progresywne stanowisko państw muzułmańskich
ws. umieszczenia praw gospodarczych i
spoÅ‚ecznych w Powszechnej Deklaracji Ä…ð akcent
na współzależność praw ekonomicznych i
politycznych
" Państwa muzułmańskie popierały też prawo do
samostanowienia i  klauzulę kolonialną (zapis, że
prawa człowieka obowiązują na wszystkich
terenach administrowanych przez sygnatariuszy)
" 5 sierpnia 1990 roku 45 ministrów spraw
zagranicznych z Organizacji Konferencji
Muzułmańskiej podpisało  Kairską
Deklarację Praw Człowieka w Islamie
" Muzułmanie z całego świata wyrazili w
tym dokumencie swoje wspólne podejście
do kwestii praw człowieka, z intencją
dołączenia go jako aneksu do
Uniwersalnej Deklaracji Praw Człowieka
ONZ
" Deklaracja Kairska w świetle prawa
międzynarodowego nie jest wiążąca,
obrazuje jednak postawę świata islamu
wobec fundamentalnych praw. Dokument
ten uważany jest przez muzułmanów za
wyraz poglądów ugodowych  a nie
radykalnych
" Najważniejsze stwierdzenia w dwóch
ostatnich artykułach Deklaracji Kairskiej: art.
24  Wszystkie prawa i wolności określone w
tej Deklaracji sÄ… podmiotem prawa szariatu
i art. 25  Szariat jest jedynym z
ródłem
odniesienia dla wyjaśniania bądz

interpretacji wszystkich artykułów tej
Deklaracji
" W kontraście do Deklaracji ONZ, kairski
dokument stwierdza w swej preambule, że
członkowie Organizacji Konferencji
Muzułmańskiej potwierdzają  cywilizacyjną i
historyczną rolę muzułmańskiej ummy,
uczynionej przez Boga najlepszym narodem,
który dał ludzkości uniwersalną i dobrze
zrównoważoną cywilizację&  (nie ma tu
mowy o jednostce, lecz o kolektywie)
" Deklaracja Kairska uznaje tylko prawa
wyszczególnione w Koranie, a za
przestępcze uważa tylko te działania, które
zostały tak określone przez Koran i prawo
szariatu. Art. 19  Nie może być innych
przestępstw ani kar, jak tylko te
uwzględnione przez szariat . Art. 2
 Ochrona przed krzywdą dla ciała jest
gwarantowanym prawem. ObowiÄ…zkiem
państwa jest go strzec, a zabronione jest
jego naruszanie z powodów
niewymienionych w szariacie (w Koranie  I
nie pozbawiajcie nikogo życia, które Bóg
uczynił świętym, chyba że zgodnie z
prawem! oraz  Jeżeli ktoś został zabity
niesprawiedliwie, najbliższy krewny ma
prawo dokonać odwetu ) Ä…ð
usprawiedliwienie zemsty?
" W tej Deklaracji nie proponuje siÄ™
równych praw. Art. 6  Kobieta jest równa
mężczyz
nie w ludzkiej godności (w
 godności , nie w prawach, bowiem w
Koranie 4:34 powiada się:  Mężczyz
ni
stoją nad kobietami ze względu na to, że
Bóg dał wyższość jednym nad drugimi ).
Tym samym mężczyz
ni otrzymują władzę
sprawowania społecznej kontroli nad
kobietami
" Islam określony jest jako  jedyna
prawdziwa wiara (& )  każda osoba jest
odpowiedzialna indywidualnie, a umma
zbiorowo Ä…ð stwierdzenie to nie tylko
stoi w sprzeczności z prawami człowieka w
ogólności, lecz jest niebezpośrednim
usprawiedliwieniem wymierzania
sprawiedliwości przez samych obywateli
5 możliwych modeli relacji między prawami
człowieka a islamem
1) islam jest z
ródłem praw człowieka od
początku, pojawiły się one wcześniej niż
Zachód zaczął o nich myśleć, ale są inaczej
rozumiane (muzułmańskie myślenie jest
właściwe)
2) prawa człowieka to element polityki
kolonialnej i produkt zgniłego Zachodu
3) nie ma żadnej sprzeczności między
islamem a prawami człowieka rozumianymi
tak jak w Powszechnej Deklaracji
4) żeby pogodzić islam z prawami człowieka
należy dokonać reformy islamu
5) konieczna jest sekularyzacja państw
zamieszkanych przez muzułmanów
" Ad. 1) Reprezentant: Pakistańczyk Abu al- Ala
Mawdudi (napisał Human Rights in Islam).
Powszechna Muzułmańska Deklaracja Praw
Człowieka oraz wspomniana Kairska Deklaracja
Praw Człowieka w Islamie (połączenie praw z
głównych międzynarodowych dokumentów z takimi
konstrukcjami, jak prawo kobiety do zachowania
czystości). Prawa człowieka są przywilejami Boga,
ponieważ władza należy do Niego  z punktu
widzenia Zachodu niespójne
" Ad. 2) Taki pogląd reprezentowała dyplomacja
irańska. Minister spraw zagranicznych Iranu w 1993:
 Niektóre państwa zachodnie chciały rozszerzyć
swój upadek społeczny i etyczny, do którego same
się przyznają, na inne społeczeństwa w
pociągającym opakowaniu praw człowieka .
Chomejni nazwał Amnesty International  sługami
Szatana
" Ad. 3) wiele opracowań pokazujących zgodność
między prawami człowieka a islamem przez
zestawienie uznawanych za tożsame cytatów z
Koranu i sunny z dokumentami ONZ, np. hadis
 Nikogo nie należy karać ogniem traktuje się
jako hadis przeciw torturom; Koran 17:70
(podróż nocna  o godności), 5:32 (stół
zastawiony  prawo do życia). Takie podejście
może jednak prowadzić do płytkiej
harmonizacji, bez wykorzystania całego
potencjału praw człowieka
" Ad. 4) propozycja, by w surowsze sury
medyńskie stosować w czasie wojny, a
łagodniejsze mekkańskie w czasie pokoju
(popierał sudański reformator Muhammad
Taha, skazany za to na śmierć)
" Ad. 5) niezbyt produktywne podejście (popiera
Bassam Tibi)
" Strategia muzułmańskiego ruchu kobiecego 
wprowadzić zmiany mające uzasadnienie w
Koranie w jednym kraju, a potem powoływać
się na ten kraj i domagać zmian w swojej
ojczyz
nie
" Podsumowując, nie da się łatwo powiedzieć,
że prawa człowieka są zgodne z islamem i vice
versa
" Pytanie, czy koncentrować się na dyskusji nad
samą koncepcją praw człowieka, czy też nad
jej zawartością  poszczególnymi
dyrektywami, np. zakazie tortur, prawem do
obrony przed sÄ…dem
" Sam koncept wolności inaczej rozumiany
przez muzułmanów (szajch Rifa a Tahtawi
sugerował  sprawiedliwość ); lepiej pytać o
konkrety
Studia przypadku.
A
amanie praw człowieka
w krajach muzułmańskich
Kara za apostazjÄ™
" Mimo wersetu  Nie ma przymusu w religii
(2:256) zgodnie z nauką 3 szkół sunnickich
(hanbalickiej, malikickiej i szafickiej)
konwertyta powinien być ukarany śmiercią
(podstawą są tu hadisy, nie Koran). Szkoła
hanaficka oraz dżafarycka nakazują
uwięzienie aż do  powrotu na łono islamu
(wg niektórych prawników kobiety są
zwolnione z tych kar). De facto wyrok śmierci
rzadko wykonywany
" Częsta praktyka torturowania w celu
wymuszenia powrotu do islamu (Egipt,
Afganistan, Iran)
" Automatyczny rozwód z muzułmańskim
małżonkiem, majątek rekwiruje państwo
Zbrodnie honorowe
" Motywacja tych zbrodni popełnianych przez
rodzinę to chęć  zmycia hańby spowodowanej
uznawanym za niewłaściwe zachowanie jej
członka, np. wybór niewłaściwego partnera,
przedmałżeńskie lub pozamałżeńskie relacje
seksualne, gwałt, skłonności homoseksualne,
zbyt  zachodni styl bycia, itp.
" Zabójstwo honorowe jest zjawiskiem bardzo
starym. Obecnie liczba takich zabójstw jest
niedoszacowana (5 tys.) z powodu pozorowania
na wypadki (prawdopodobnie ok. 20 tys.
rocznie) najwięcej w Pakistanie i Bangladeszu,
Turcji, Iraku, Jemenie, czy Maroku oraz wśród
emigrantów pakistańskich, bangladeskich i
kurdyjskich w Europie
Zbrodnie honorowe
" Zabójstwa honorowe nie mają z
ródeł w islamie.
Koran przewiduje kary za cudzołóstwo rozumiane
jako zdrada i wszelki seks pozamałżeński, jednak
karać za nie należy oboje sprawców (100 batów), i
to wyłącznie wtedy, jeśli cudzołóstwo zostało
potwierdzone przez czterech męskich świadków
" Praktyka jest często inna. Czasem do zniesławienia
dziewczyny, a przez to całej rodziny, wystarczą
bardzo błahe powody
" Zabójstwo zwykle jest popierane przez całą
rodzinÄ™. Do wykonania zadania wybiera siÄ™
najmłodszego brata ofiary, bo jako nieletni
dostanie mniejszą karę. Jednak nawet dorosłym
zbrodnie zwykle uchodzÄ… prawie na sucho
Tortury w Koranie i sunnie
" Tortury sÄ… usankcjonowane w Koranie, ale tylko w
 uzasadnionych przypadkach , np. zaleca siÄ™
krzyżowanie lub obcinanie dłoni i stóp tym,  którzy
zwalczają Boga i Jego Posłańca i starają się szerzyć
zepsucie na ziemi (5:33), bicie po karkach i palcach
(8:12)
" W hadisach: opisy wyłupienia oczu zabójcom,
obcięcia im rąk i nóg i zostawienia na słońcu na
śmierć, zakopania cudzołożnika i kamienowania,
bicia niewolnicy w celu wymuszenia zeznań, wycięcie
języka, biczowania za picie wina, zalecania bicia
dzieci powyżej 10 roku życia, jeśli nie chcą się modlić
" Tortury czekają też niewiernych po śmierci (żelazne
rózgi z hakami, wrzątek lany na głowę)
Tortury współcześnie
" W niektórych krajach Bliskiego Wschodu
tortury sÄ… na porzÄ…dku dziennym (pojedyncze
przypadki udokumentowano nagraniami
wideo)
" ElektrowstrzÄ…sy, podtapianie, podpalanie,
bicie, okaleczenia, usuwanie organów, itp.
" Zbrodnie wojenne. Okrucieństwo sił
bezpieczeństwa w Iraku, Egipcie, Syrii, Libii (tu
również gwałty na masową skalę)
" Wg niektórych uczonych szyickich więz
niarki
skazane na śmierć, które są dziewicami należy
wcześniej zgwałcić (gwałciciel otrzyma za to
nagrodÄ™ w niebie). Podobnie rzecz siÄ™ ma z
lesbijkami i gejami
Infibulacja
" Nazywana  obrzezaniem kobiet  jeden z
podtypów medycznie nieuzasadnionej
modyfikacji genitaliów żeńskich
" Nie ma uzasadnienia w Koranie, a mimo to jest
praktykowana w wielu krajach Afryki, Bliskiego
Wschodu i południowo-wschodniej Azji oraz
tam na Zachodzie, gdzie docierajÄ… emigranci,
zazwyczaj bez zasad zachowania aseptyki, bez
znieczulenia i na osobie przed osiągnięciem
okresu dojrzewania. Powoduje szereg
powikłań, a czasem śmierć
" Celem jest zapewnienie wierności kobiety
" Najbardziej znana przeciwniczka  Somalijka
Ayaan Hirsi Ali
Testy dziewictwa
" W świecie islamu przedmałżeński seks jest
całkowicie zakazany, dziewictwo jest często
postrzegane jako największa wartość kobiety
" Irackie sądy każą poddawać kobiety przymusowym
testom na dziewictwo, jeśli mąż po nocy poślubnej
ma w tej sprawie wątpliwości. Bez względu na
wynik taki test bezpowrotnie niszczy reputacjÄ™
dziewczyny i stanowi pogwałcenie szeregu praw
człowieka
" W Egipcie zatrzymane podczas demonstracji
kobiety były bite, torturowane prądem i
poddawane  testom dziewictwa . Straszono, że te,
które nie okażą się dziewicami, będą oskarżone o
prostytucję (za co grozi kara więzienia); skarga
Samiry Ibrahim na rząd zakończyła tę praktykę
Sutra (małżeństwo ochronne)
"  Małżeństwo ochronne (sutra) polega na
poślubianiu bardzo młodych muzułmanek, gdy ich
honor i życie jest zagrożone
" Konflikt w Syrii trwający od 2011 przyniósł
odnowienie tego procederu  muzułmańscy
mężczyz
ni z całego świata arabskiego przyjeżdżają
do krajów sąsiadujących z Syrią w poszukiwaniu
młodziutkich (12-16 lat) żon wśród uchodz
ców,
pod pretekstem ratowania ich przed ciężkimi
warunkami życia w obozach dla uchodz
ców (cena
od $50 do $500)
" Zachęcają do tego niektórzy duchowni
muzułmańscy; wiele rodzin jest chętnych ze
względów finansowych oraz kulturowych (pragną
uniknąć biedy i poniżenia)
Zakaz prowadzenia samochodu
" W Arabii Saudyjskiej nie ma wprawdzie
formalnego zakazu prowadzenia
samochodów przez kobiety, ale prawa
jazdy wydaje się tam wyłącznie
mężczyznom (jedyny taki kraj na świecie).
Wśród Saudyjek budzi to coraz więcej
sprzeciwów  przybrały one formę jazdy
samochodami przez kraj, mimo gróz
b
zatrzymania, utraty mienia i kar cielesnych
(chłosty)
" Zdaniem państwowej rady religijnej w
Arabii Saudyjskiej, uchylenie zakazu
prowadzenia pojazdów dla kobiet sprawi,
że w kraju  nie będzie już dziewic
Kanon ubioru
" Na stworzenie kanonu ubioru pobożnych
muzułmanów miały wpływ Koran oraz sunna
(głównie przekazy Aiszy, żony Muhammada,
oraz opowieści o kobietach z jego
najbliższego otoczenia). Hadis:  Gdy kobieta
dojrzeje, nie powinna ukazywać więcej niż
tyle  następnie Prorok wskazał na swą
twarz i dłonie
" Jako wzór cnoty Prorok stawia swoje żony,
które z racji większej świętości od innych
kobiet chodziły w zasłonach (hidżab 
muzułmański, skromny sposób ubierania się)
" Większość restrykcyjnych nakazów (Iran,
Arabia Saudyjska) wynika nie z pobożności, a
z nieznajomości lub nadinterpretacji Koranu
Wolność wyznania
" W ostatnich latach prześladowania oraz
infiltracja miejscowych chrześcijan w krajach
muzułmańskich przybierają na sile  ich
liczebność topnieje przez masową emigrację
" W niektórych krajach muzułmańskich
zabronione jest wznoszenie kościołów, czy
nawet publiczne wyznanie wiary
chrześcijańskiej
" Szczególnie skomplikowana jest sytuacja
chrześcijan w Iraku i Egipcie (prześladowania
Koptów), w Sudanie ludobójstwo
" W Arabii Saudyjskiej nawet chrześcijanie-
cudzoziemcy nie mają prawa gromadzić się i
modlić
" Zakaz krytyki Proroka (np. w Pakistanie)
Wolność słowa
" W wielu krajach Bliskiego Wschodu ograniczana
jest wolność słowa, gazety są cenzurowane,
Internet monitorowany, a czasem blokowany Ä…ð
tzw. Arabska Wiosna pokazała arabskim
władcom, że muszą lepiej kontrolować Internet
(antyrządowe hasła, treści antymuzułmańskie,
ateistyczne, dotyczące seksu, ruchów LGBT,
randkowania)
" Zdarzają się przypadki porwań i torturowania
dziennikarzy, blogerów i karykaturzystów
" Sporadycznie wybuchajÄ… zamieszki spowodowane
 obrazą uczuć religijnych , np. po publikacji
karykatur Proroka Muhammada w duńskim
dzienniku lub umieszczeniu w sieci filmu
 Niewinność muzułmanów
Podsumowanie i rekomendacje
" Nie należy wyjaśniać wszelkich problemów
społecznych i łamania praw człowieka na
Bliskim Wschodzie rzekomymi wpływami
islamu. Większość pogwałceń praw człowieka
wynika z tradycyjnych obyczajów i społeczno-
kulturalnej specyfiki danego kraju czy
społeczeństwa, a tych nie da się
 zdemokratyzować od zewnątrz
" Należy pamiętać o różnorodności islamu, a
jednocześnie nie popadać w relatywizm
kulturowy
" Nie traktować praw człowieka jako wyłącznie
 zachodnich wartości
" Wzmocnić wiarygodność polityki ochrony praw
człowieka