Poradnik został sfinansowany ze Srodków Ministerstwa Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich ISBN 83-88568-19-1 Spis treSci CZĘRĆ III. OCHRONA PRAWNA .................................................................. 41 I. Droga interwencyjna ................................................................................ 41 CZĘRĆ I. PRAWA PACJENTA A ZDROWIE REPRODUKCYJNE ............ 4 II. Postępowanie cywilne pozew o odszkodowanie, rentę, Prawo do pomocy medycznej ................................................................... 7 zadoSćuczynienie za doznaną szkodę ................................................... 42 Prawo do opieki medycznej odpowiedniej jakoSci .................................... 8 III. Postępowanie karne zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa ...... 44 Prawo do informacji .................................................................................. 8 Prawo do wyrażenia zgody lub sprzeciwu ................................................ 9 IV. Postępowanie dyscyplinarne .................................................................. 45 Prawo do poufnoSci .................................................................................. 11 Wojewódzcy Konsultanci d/s Ginekologii i Położnictwa ............................. 46 Prawo do poszanowania intymnoSci i godnoSci ....................................... 12 Okręgowe Izby Lekarskie ........................................................................... 48 Prawo do dodatkowej opieki ..................................................................... 13 Rzecznicy Praw Pacjenta w oddziałach NFZ ............................................. 51 CZĘRĆ II. RWIADCZENIA ZDROWIA REPRODUKCYJNEGO ................. 14 Kto jest uprawniony do Swiadczeń opieki zdrowotnej? ............................. 14 Osoby nie objęte ubezpieczeniem zdrowotnym ........................................ 15 Programy zdrowotne ................................................................................. 16 I. Prawo do antykoncepcji ......................................................................... 16 ObjaSnienie skrótów: Dostęp do Srodków antykoncepcyjnych w aptekach ................................. 17 Sterylizacja ................................................................................................ 18 II. Prawo do opieki zdrowotnej w czasie ciąży i połogu .......................... 18 k.c.- Ustawa z dn. 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny III. Leczenie bezpłodnoSci ........................................................................... 22 k.k. - Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny. Czy NFZ finansuje zabiegi sztucznej inseminacji? ................................... 23 k.r.o. - Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy Czy NFZ finansuje zabiegi sztucznego zapłodnienia in vitro? .................. 23 rozp. b.l.l. - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 marca 2003 r. w sprawie IV. Diagnostyka, profilaktyka chorób nowotworowych ............................ 23 rodzajów badań lekarskich i laboratoryjnych, którym podlegają kobiety w ciąży Profilaktyka ............................................................................................... 24 i noworodki oraz osoby narażone na zakażenie przez kontakt z osobami Diagnostyka .............................................................................................. 24 zakażonymi, chorymi lub materiałem zakaxnym V. Rwiadczenia zdrowotne przysługujące osobom zakażonym rozp.k.z.l. - Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 wirusem HIV/chorym na AIDS ................................................................ 25 stycznia 1997 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, uprawniających do VI. Prawo do przerwania ciąży ................................................................... 25 dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzania, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu Prawo do przerwania ciąży stanowiącej zagrożenie dla życia kobiety lub wskazuje na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego lub zdrowia kobiety .................................................................................. 26 upoSledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu Prawo do przerwania ciąży obarczonej wadami rozwojowymi rozp.r.l. - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 wrzeSnia 2004 r. w sprawie lub genetycznymi płodu ............................................................................ 29 recept lekarskich Prawo do badań prenatalnych .................................................................. 30 Prawo do przerwania ciąży pochodzącej z czynu zabronionego .............. 32 rozp.S.o.z. - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2004 r.w sprawie Czy wydanie zaSwiadczenia jest uzależnione od wykrycia zakresu Swiadczeń opieki zdrowotnej, w tym badań przesiewowych, oraz okresów, lub ukarania sprawcy? ............................................................................. 35 w których te badania są przeprowadzane Kto może przerwać ciążę? ........................................................................ 35 rozp.w.ch. - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie Czy przerwanie ciąży jest odpłatne? ........................................................ 35 wykazu chorób oraz wykazu leków i wyrobów medycznych, które ze względu na Prawo nastolatki do przerwania ciąży ....................................................... 36 te choroby są przepisywane bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub za częSciową VII. Prawo do Swiadczeń zdrowia reprodukcyjnego odpłatnoScią a klauzula sumienia ................................................................................ 37 u.p.f. - Ustawa z dnia 6 wrzeSnia 2001 r. prawo farmaceutyczne Czy odmowa lekarza mieszcząca się w granicach wyznaczonych u.p.r. - Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu przez prawo może pozbawiać pacjentkę Swiadczenia?............................ 37 ludzkiego i warunkach dopuszczalnoSci przerywania ciąży Jakie obowiązki ciążą na lekarzu odmawiającym Swiadczenia sprzecznego z jego Swiatopoglądem?....................................................... 38 u.S.o.z. - Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o Swiadczeniach opieki zdrowotnej Kiedy prawo nie zezwala lekarzowi odmówić Swiadczenia finansowanych ze Srodków publicznych sprzecznego z jego Swiatopoglądem?....................................................... 39 u.z.l. - Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty Czy na klauzulę sumienia może powołać się farmaceuta prokurator położna lub pielęgniarka?......................................................... 40 u.z.o.z. - Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej W art. 38 Konstytucja RP zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę PRAWA PACJENTA życia. Prawo to SciSle wiąże się z prawami reprodukcyjnymi. Jest ono CZĘRĆ I A ZDROWIE REPRODUKCYJNE realizowane poprzez normy rozproszone w różnych aktach prawnych (szczegółowo opisujemy w dalszej częSci). W tym miejscu wskażemy na jeden przykład: ochrona prawna życia kobiety znajduje odzwierciedlenie w prawie do Zdrowie reprodukcyjne to stan pełnego dobrostanu w aspekcie fizycznym, przerwania ciąży, która zagraża jej życiu. Lekarz, który ogranicza lub psychicznym i społecznym, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagań, uniemożliwia dostęp do właSciwego Swiadczenia łamie konstytucyjne prawo we wszystkich sprawach związanych z układem rozrodczym oraz jego do życia. funkcjami i procesami. Zdrowie reprodukcyjne oznacza zatem, że ludzie mogą Art. 68 Konstytucji deklaruje, że każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Aby prowadzić satysfakcjonujące i bezpieczne życie seksualne oraz że maja ludzie mogli z niego korzystać powinni mieć zapewniony łatwy dostęp do usług zdolnoSć do reprodukcji, jak również swobodę decydowania o tym, czy, kiedy i Srodków medycznych odpowiedniej jakoSci także do tych, które służąc i ile chcą mieć dzieci. Z tego ostatniego warunku wynika prawo mężczyzn profilaktyce pozwalają zapobiec chorobom. System ochrony zdrowia i kobiet do odpowiedniej informacji oraz możliwoSci korzystania powinien być tak zorganizowany, by zapewniał wszystkim, na zasadzie z bezpiecznych, skutecznych, przystępnych finansowo oraz akceptowanych równoSci, właSciwą opiekę medyczną. W praktyce oznacza to, że system metod planowania rodziny, odpowiednich usług służby zdrowia, ochrony zdrowia musi uwzględniać specyficzne potrzeby poszczególnych zapewniających kobietom bezpieczną ciążę i poród, a parom najwyższą grup społecznych. Nie zaspokojenie takich specyficznych dla danej grupy szansę posiadania zdrowego potomstwa. Tak definiuje zdrowie potrzeb jest przejawem dyskryminacji i de facto godzi w zasadę równego reprodukcyjne Program kairski przyjęty w 1994r. na Międzynarodowej traktowania. W przypadku kobiet specjalnej uwagi wymagają potrzeby Konferencji na rzecz LudnoSci i Rozwoju. Jest to pierwszy moment, kiedy z zakresu zdrowia reprodukcyjnego, a więc dotyczącego układu rozrodczego na forum międzynarodowym, na forum ONZ, dochodzi do zastosowania praw i wszystkich jego funkcji. Zdrowie reprodukcyjne stanowi istotny element człowieka w ochronie zdrowia reprodukcyjnego. Definicję tę potwierdzają zdrowia kobiet. Z racji swoich biologicznych funkcji i z potrzeby wykonywania i rozbudowują kolejne dokumenty ONZ, Deklaracja pekińska oraz Platforma regularnych badań profilaktycznych, kobiety korzystają z usług opieki działania. Dokumenty te stwierdzają, że prawa seksualne kobiet, traktowane zdrowotnej w tym zakresie częSciej niż mężczyxni. CzęSciej narażone są więc jako prawa człowieka, obejmują prawo kobiet do sprawowania kontroli nad na utrudnienia lub koszty wynikające z niewłaSciwie funkcjonującego systemu własną seksualnoScią oraz do wolnych i odpowiedzialnych decyzji w tych ochrony zdrowia. sprawach, podejmowanych bez przymusu, dyskryminacji i przemocy. Konstytucja RP w art. 47 gwarantuje każdemu prawo do decydowania Dlaczego tak ważne okazało się powiązanie zdrowia reprodukcyjnego o swoim życiu osobistym, do ochrony prawnej życia prywatnego i rodzinnego. z prawami człowieka? Zdrowie kobiet często wystawiane jest na szwank nie Norma ta obejmuje prawo do samostanowienia w kwestiach reprodukcyjnych z powodu braku wiedzy medycznej, ale z powodu naruszeń prawa, w tym praw oraz do podejmowania autonomicznych decyzji w tym obszarze. W szcze- człowieka. Sprawy wnoszone do trybunałów i instytucji międzynarodowych gólnoSci mieSci się w niej prawo kobiety do rezygnacji z ciąży obarczonej wadą stojących na straży praw człowieka nasuwają wniosek, że xródło problemu genetyczną lub rozwojową. Norma ta obejmuje również zakaz ingerencji tkwi nie tyle w indywidualnych wykroczeniach co w systematycznej polityce ze strony osób trzecich, w tym lekarzy, pielęgniarek, położnych innych państw. Stąd nie zawsze Srodki prawne przewidziane w prawodawstwie pracowników służby zdrowia w decyzje kobiety dotyczące jej zdrowia krajowym są wystarczające. Nieraz, również w polskiej praktyce, konieczne reprodukcyjnego, prokreacji, życia seksualnego. Pracownicy służby zdrowia okazało się odwoływanie do prawa międzynarodowego. muszą powstrzymać się od manifestowania swojego Swiatopoglądu Prawa człowieka gwarantowane w polskiej Konstytucji mające zasadnicze w czasie wykonywania czynnoSci zawodowych. W odniesieniu do lekarzy znaczenie dla ochrony zdrowia reprodukcyjnego to: prawo do życia, prawo do kodeks etyki w art. 14 wprost przewiduje, że lekarz nie może wykorzystywać zdrowia, prawo do decydowania o swoim życiu osobistym, prawo do równego swego wpływu na pacjenta w innym celu niż leczniczy. Bezprawne jest więc traktowania. wywieranie wpływu lub ograniczanie autonomii kobiety motywowane własnymi przekonaniami moralnymi lekarza. Przypadki odmowy wystawiania recept 4 5 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Prawa pacjenta a zdrowie reprodukcyjne na hormonalne Srodki antykoncepcyjne, kierowania na badania prenatalne, terminem klient po to, by podkreSlić zachodzącą zmianę w relacji lekarz- w końcu odmowa przerwania ciąży bez wskazania realnych możliwoSci pacjent. Odchodzi się od koncepcji, w której osobą podejmującą decyzje jest uzyskania tego Swiadczenia w innej placówce praktyki te głęboko i w sposób wyłącznie lekarz, pacjent zaS pozostaje obiektem czynnoSci medycznych. bezprawny naruszają prywatnoSć pacjentki i jej prawo do dokonywania W nowoczesnych systemach zdrowia relacja ta zbliża się do relacji własnych wyborów. Podobnie - komentowanie decyzji kobiet dotyczących partnerskiej. Lekarz jako osoba dysponująca wiedzą specjalistyczną udziela życia seksualnego i prokreacji. Prawo do prywatnoSci obejmuje również pacjentowi informacji o rozpoznaniu schorzenia, możliwoSciach jego leczenia, wolnoSć od cudzych osądów moralnych. ryzyku związanym z proponowanymi metodami leczniczymi oraz rokowaniach. Pacjent natomiast na tej podstawie wyraża zgodę na czynnoSć Prawo do samostanowienia SciSle łączy się z wolnoScią sumienia medyczną lub nie. W praktyce ograniczeniem dla pełnej realizacji modelu gwarantowaną w art. 53 Konstytucji. Jej realizacja przez placówki służby partnerskiego jest oczywiScie brak wiedzy medycznej po stronie pacjenta oraz zdrowia oznacza obowiązek poszanowania nie tylko Swiatopoglądu pacjentki, niska dostępnoSć Swiadczeń w polskiej służbie zdrowia. Często zgoda lecz również wynikających z niego decyzji. pacjenta ma charakter formalny, bo właSciwą decyzję i tak podejmuje lekarz. Relacja partnerska zakłada jednak aktywny udział pacjenta w procesie KoniecznoSć przestrzegania przez wszystkich pracowników służby zdrowia leczenia. Im większy stopień doinformowania i ogólnej wiedzy pacjenta, tym praw pacjenta nie wypływa wyłącznie z praw człowieka zawartych w aktach bardziej Swiadoma i aktywna jest jego rola. prawa międzynarodowego oraz gwarantowanych polską Konstytucją. Jest to także warunek skutecznego działania systemu ochrony zdrowia. Rwiatowe doSwiadczenia wykazują bowiem, że efekty leczenia lub działań profilaktycznych są lepsze, gdy pacjenci są traktowani podmiotowo i Swia- Prawo do pomocy medycznej domie uczestniczą w tych procesach. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty art. 30; Ustawa o zakładach W Polsce od dłuższego czasu odczuwa się poważny niedostatek Swiadczeń opieki zdrowotnej art. 7; Ustawy o Swiadczeniach opieki zdrowotnej medycznych dostępnych w publicznym systemie opieki zdrowotnej. O ile finansowanych ze Srodków publicznych art. 19 w obecnej sytuacji ekonomicznej służby zdrowia wpływ Srodowiska Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy medycznego na zakres i liczbę Swiadczonych usług jest niewielki, to zmiana zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, stosunku do osób korzystających z usług medycznych leży w gestii ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych pracowników opieki zdrowotnej. Uznanie i respektowanie praw pacjentek przypadkach niecierpiących zwłoki. poza tym, że jest niekosztownym sposobem na poprawę jakoSci Swiadczonych usług jest także obowiązkiem osób zatrudnionych w służbie zdrowia. Żadne okolicznoSci nie mogą stanowić podstawy do odmowy udzielenia Swiadczenia zdrowotnego, jeżeli osoba zgłaszająca się do zakładu opieki Wiele zależy także od samych klientek służby zdrowia. RwiadomoSć własnych zdrowotnej potrzebuje natychmiastowego udzielenia Swiadczeń zdrowotnych praw, znajomoSć przepisów i wynikający stąd wzrost oczekiwań mogą ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia. stanowić dodatkową motywację do podejmowania działań na rzecz poprawy jakoSci i dostępnoSci Swiadczonych usług. W stanach nagłych Swiadczenia opieki zdrowotnej są udzielane niezwłocznie. Co więcej w takiej sytuacji pacjent ma również prawo skorzystać ze Swiadczeń Broszurę adresujemy do kobiet, toteż w dalszej jej częSci skoncentrujemy się opieki zdrowotnej udzielanych przez Swiadczeniodawcę, który nie zawarł na prawach pacjentek. Dla uproszczenia terminem pacjentka będziemy umowy z NFZ, jednak jedynie w niezbędnym zakresie. okreSlać nie tylko kobiety zgłaszające się do lekarza z powodu problemów zdrowotnych, ale także te, którym nic nie dolega, lecz chcą skorzystać Zaniechanie udzielenia pomocy medycznej może być potraktowane jak z profilaktycznej porady lub usługi dotyczącej np. antykoncepcji. Dla tych przestępstwo zawarte w art.162 ż1 Kodeksu karnego (patrz Ochrona ostatnich być może odpowiedniejszym terminem byłoby słowo klientka . prawna ). W krajach zachodnich tradycyjne okreSlenie pacjent zastępuje się stopniowo 6 7 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Prawa pacjenta a zdrowie reprodukcyjne hormonalnych oraz ich dopuszczenia do użytku. Tak więc nie spełnia wymogu rzetelnoSci informacja o szkodliwoSci Srodków antykoncepcyjnych Prawo do opieki medycznej odpowiedniej jakoSci zarejestrowanych i dopuszczonych do użytku na obszarze RP. Gdyby istotnie Srodki antykoncepcyjne niosły takie zagrożenie dla zdrowia, nie zostałyby Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej w art.19 ust.1 pkt1; Ustawa o zawodach dopuszczone o obrotu. Podobnie za nierzetelną należy uznać informację lekarza i lekarza dentysty art.4 o tzw. syndromie postaborcyjnym. Badania prowadzone przez Rwiatową Organizację Zdrowia nie potwierdzają, aby był to problem o istotnym Pacjentka ma prawo do Swiadczeń zdrowotnych odpowiadających znaczeniu. Naruszeniem prawa do informacji jest również stwierdzenie wymaganiom wiedzy medycznej, a w sytuacji ograniczonych możliwoSci lekarza, że aborcja w Polsce jest nielegalna. Podobnie sytuacje, w których udzielenia odpowiednich Swiadczeń - do korzystania z rzetelnej, opartej lekarz ignoruje lub zbywa proSby kobiet o rozszerzenie informacji. Łamie na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejnoSć dostępu do tych również prawo ginekolog, który ukrywa przed pacjentką informację, że ciąża Swiadczeń. Również na lekarzu ciąży obowiązek wykonywania zawodu obarczona jest ryzykiem wystąpienia wady genetycznej lub rozwojowej. zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i Srodkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie Prawo do informacji obejmuje również obowiązek zakładu opieki zdrowotnej z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannoScią. wywieszenia karty praw pacjenta w miejscu i w sposób umożliwiający zapoznanie się z jej treScią przez osoby korzystające ze Swiadczeń. Prawo do informacji Prawo do wyrażenia zgody lub sprzeciwu Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej art.19 ust.1 pkt2; Ustawa o zawodach Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej art.19 ust.1 pkt3; Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty art.31; Kodeks etyki lekarskiej art. 13, art.16, art.17 lekarza i lekarza dentysty art.32, art.33, art.34, art.35; Kodeks etyki lekarskiej Pacjentka korzystająca z usług medycznych ma prawo do pełnej informacji art.15 na temat stanu swojego zdrowia, proponowanych oraz możliwych metod Pacjentka ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie jej okreSlonych diagnostyki i leczenia, spodziewanych korzySci i ewentualnych skutków Swiadczeń zdrowotnych po uzyskaniu odpowiedniej informacji. Przysługuje jej ubocznych oraz ryzyka związanego z terapią, a także do informacji o błędach również prawo sprzeciwu wobec Swiadczeń. Przeprowadzenie zabiegu bez popełnionych w trakcie procesu diagnostycznego i terapeutycznego. zgody pacjenta stanowi przestępstwo okreSlone w art. 192 k.k. Przy tym istotne W kontekScie zdrowia reprodukcyjnego prawo do informacji obejmuje jest, aby była to tzw. zgoda poinformowana. Oznacza to, że zgoda pacjentki w szczególnoSci prawo do informacji na temat metod planowania rodziny, musi opierać się na pełnej, rzetelnej informacji na temat stanu jej zdrowia, rodzajów Swiadczeń zdrowia reprodukcyjnego, związanego z nim ryzyka oraz proponowanych metod leczenia, przewidywanych korzySci i ewentualnych nie mniej ważnej kwestii - dostępnoSci Swiadczeń, w tym badań prenatalnych skutków ubocznych. Informacja musi być przekazana przez lekarza w sposób i aborcji. zrozumiały, dostosowany do możliwoSci zrozumienia pacjentki. Pacjentka ma prawo wglądu do wszelkiej dokumentacji medycznej dotyczącej W przypadku osób małoletnich, tj. takich które nie ukończyły 18 roku życia, stanu swojego zdrowia oraz do jej kopiowania. Lekarzowi nie wolno bez zgody wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego (rodzica lub opiekuna pacjentki informować nikogo o stanie jej zdrowia dotyczy to także najbliższej prawnego ustanowionego przez sąd). JeSli małoletnia pacjentka nie ma rodziny. przedstawiciela ustawowego lub porozumienie z nim nie jest możliwe, zgodę Informacja musi spełniać wymóg rzetelnoSci i obiektywizmu. Opierać się na czynnoSci medyczne wydaje sąd opiekuńczy. Podobnie, wymagana jest zatem powinna na aktualnej wiedzy medycznej, nie zaS na systemie etycznym zgoda sądu opiekuńczego w wypadku, gdy przedstawiciel ustawowy danego lekarza. Lekarz udzielając pacjentce informacji nie może również sprzeciwia się czynnoSciom medycznym niezbędnych dla usunięcia ignorować decyzji organów państwowych, np. w kwestii rejestracji Srodków 8 9 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Prawa pacjenta a zdrowie reprodukcyjne niebezpieczeństwa utraty przez pacjenta życia, ciężkiego uszkodzenia ciała bądx ciężkiego rozstroju zdrowia. W wypadkach niecierpiących zwłoki lekarz Prawo do poufnoSci może pominąć procedurę sądową, jeSli zwłoka groziłaby pacjentce niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej art.18, art.19a ust.1; Ustawa rozstroju zdrowia. o zawodach lekarza i lekarza dentysty art.40; Kodeks etyki lekarskiej art.23, art.28 Jeżeli pacjentka ukończyła 16 lat, konieczna jest również jej zgoda. JeSli sprzeciwia się ona czynnoSciom lekarza, wymagana jest zgoda sądu Prawo do poufnoSci to z jednej strony obowiązek ochrony danych zawartych opiekuńczego. Podobnie, niezbędna będzie zgoda sądu, gdy pacjentka, która w dokumentacji medycznej. OdpowiedzialnoSć za jego dochowanie ciąży ukończyła 16 lat, zgadza się na Swiadczenie, sprzeciw natomiast zgłaszają jej na kierowniku zakładu opieki zdrowotnej. Z drugiej strony to obowiązek lekarza przedstawiciele ustawowi (art.42 ust.6 u.z.l.). zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentką, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Nie ogranicza się to wyłącznie do danych Nieco inaczej wygląda kwestia zgody osoby małoletniej na zabieg przerwania dotyczących zdrowia. Chodzi tu o wszystkie informacje, które lekarz uzyskał ciąży. Tu zgoda wymagana jest już od pacjentek, które ukończyły 13 lat (patrz w związku z udzielaniem pacjentce Swiadczeń. Dotyczy to również szczegółów Prawo nastolatki do przerwania ciąży ). życia intymnego. Do nieujawniania danych dotyczących pacjentki zobowią- zane są również pielęgniarki i położne. Lekarz może jednak udzielić Swiadczenia zdrowotnego bez zgody pacjenta w dwóch wypadkach. Po pierwsze, jeżeli pacjent wymaga niezwłocznej pomocy Dokumentacja medyczna co do zasady jest udostępniana wyłącznie lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie pacjentce, osobie przez nią upoważnionej lub jej przedstawicielowi ma możliwoSci porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub ustawowemu. Osobom trzecim (w tym instytucjom) zakład opieki zdrowotnej opiekunem faktycznym. Po drugie, lekarz może zmienić leczenie lub zabieg udostępnia dokumentację wyłącznie, gdy tak przewidują przepisy, np. jeżeli wtedy, gdy w trakcie ich wykonywani wystąpią okolicznoSci, które należy dokumentacja jest niezbędna do zapewnienia ciągłoSci Swiadczeń uwzględnić, by nie doszło do utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub zdrowotnych, do wykonywania kontroli i nadzoru nad Swiadczeniodawcami, ciężkiego rozstroju zdrowia, a niezwłoczne uzyskanie zgody pacjenta lub jego do ustalenia uprawnień rentowych, do celów naukowych wówczas jednak bez przedstawiciela prawnego jest niemożliwe. ujawniania danych umożliwiających identyfikację pacjentki. Przypadki, w których leczenie może być podjęte wbrew woli pacjenta, Lekarz jest zwolniony z tajemnicy zawodowej wówczas, gdy jej zachowanie okreSlają również Ustawa o wychowaniu w trzexwoSci i przeciwdziałaniu mogłoby stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjentki lub alkoholizmowi, Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii, Ustawa o chorobach innych osób. Zgodna z prawem zatem będzie sytuacja, kiedy lekarz informuje zakaxnych i zakażeniach, Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. o nosicielstwie wirusa HIV osoby mające bezpoSredni kontakt z nosicielem i narażone na zakażenie. Niezależnie od powyższego wyjątku, lekarz może Zgoda co do zasady może być udzielona ustnie, a nawet w sposób domySlny, przekazywać informacje niezbędne dla celów naukowych lub dydaktycznych. tj. przez takie zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwoSci wskazuje Zgodne z prawem więc pozostaje udostępnianie informacji o stanie zdrowia na wolę poddania się czynnoSciom medycznym. Jednak już operacja oraz pacjenta studentom, stażystom, oSrodkom badawczym. Lekarz może też leczenie o podwyższonym ryzyku wymaga zgody pisemnej. powierzać informacje innemu lekarzowi w związku z kontynuacją leczenia. Przekazuje on również informacje dotyczące pacjentki jeSli badanie zostało Prawo do decydowania o sobie wiąże się z prawem wyboru lekarza oraz przeprowadzone na żądanie uprawnionych instytucji. Lekarzowi nie wolno położnej. przekazywać do publicznej informacji danych osobowych pacjentki. PoufnoSć nie tylko należy do podstawowych praw pacjenta, jest też czynnikiem wpływającym na skutecznoSć leczenia. Lekarz powinien znać ważne dla procesu leczenia fakty dotyczące swoich pacjentów i ich rodzin po to, by dobrać 10 11 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Prawa pacjenta a zdrowie reprodukcyjne właSciwą terapię. Aby mieć dostęp do tych informacji, musi pozyskać zaufanie warunkiem jednak, że nie chodzi o demonstrację o wyłącznie dydaktycznym osób korzystających z jego porad. Podstawą zaS tego zaufania jest gwarancja, charakterze. Wówczas bowiem konieczne jest uzyskanie zgody pacjentki. że poufne informacje nie zostaną nikomu przekazane. Dotyczy to również sytuacji, w których motywem ich ujawnienia byłoby dobro osoby zainteresowanej i w tym wypadku lekarz musi uzyskać jej zgodę na udostępnienie informacji Prawo do dodatkowej opieki osobom trzecim. Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej art.19 ust.3 pkt1 Zaufanie do lekarza i jego dyskrecji ma szczególne znaczenie dla kobiet korzystających z usług lekarzy ginekologów, zwłaszcza w małych W zakładach opieki zdrowotnej przeznaczonych dla osób wymagających miejscowoSciach. Podczas tych wizyt lekarz w naturalny sposób staje się całodobowych lub całodziennych Swiadczeń zdrowotnych pacjent ma również posiadaczem informacji dotyczących prywatnego życia pacjentki. Często nie prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej. Zakład powinien również uSwiadamia sobie, jakim przeżyciem dla dziewcząt i kobiet jest powierzenie ich zapewnić pacjentowi możliwoSć kontaktu osobistego, telefonicznego lub komuS obcemu. Ryzyko, że tajemnica lekarska nie zostanie dochowana, korespondencyjnego z osobami z zewnątrz. Koszty realizacji tych uprawnień może powstrzymywać pacjentki od wizyty u lekarza bądx też zmuszać nie mogą jednak obciążać zakładu opieki zdrowotnej. je poszukiwania dostępu do Swiadczeń poza miejscem swojego zamieszkania. Nieprzestrzeganie zatem prawa do poufnoSci może ograniczać dostęp Uprawnienie to obejmuje opiekę nad kobietą w połogu. Opieka taka może być do Swiadczeń zdrowotnych bądx też podrażać ich koszt dla pacjentki. sprawowana przez męża, inną osobę bliską lub wynajętą pielęgniarkę. W przypadku trudnych porodów, porodów z komplikacjami bądx zakończonych cesarskim cięciem, pomoc taka będzie miała zasadnicze znaczenie dla samopoczucia pacjentki oraz budowania jej relacji z dzieckiem. Prawo do poszanowania intymnoSci i godnoSci Prawo pacjenta do kontaktu osobistego z osobami z zewnątrz, w tym Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej art.19 ust.1 pkt4; Ustawa o zawodach do sprawowania opieki przez inne osoby, może zostać ograniczone przez lekarza i lekarza dentysty art.36; Kodeks etyki lekarskiej art. 3, art.12 kierownika zakładu opieki zdrowotnej lub upoważnionego lekarza tyko w wypadku zagrożenia epidemiologicznego lub ze względu na warunki Pacjentka ma prawo do poszanowania jej intymnoSci i godnoSci w czasie przebywania w szpitalu innych chorych. Drugi z wymienionych powodów może udzielania Swiadczeń zdrowotnych. Konsekwentnie, przy wykonywaniu badań obejmować sytuację, w której np. dodatkowa opieka nocna nad pacjentką lub innych czynnoSci medycznych może uczestniczyć tylko niezbędny, będzie utrudniona z uwagi na trudne warunki lokalowe. W praktyce zatem ze względu na rodzaj Swiadczenia, personel medyczny i ewentualnie osoba uprawnienie to może okazać się iluzoryczne. bliska pacjentce. Dlatego też niedopuszczalne są sytuacje, kiedy przy porodzie obecne są osoby postronne nie uczestniczące w procedurze. Prawo pacjentki do poszanowania intymnoSci jest naruszane również wówczas, gdy w czasie badania ginekologicznego, wykonywania USG piersi, badania palpacyjnego piersi do gabinetu zagląda pielęgniarka lub rejestratorka. Obowiązek zadbania o to, aby personel medyczny nie naruszał godnoSci pacjentek ciąży na lekarzu. Wyjątek dotyczy klinik i szpitali akademii medycznych, medycznych jednostek badawczo-rozwojowych i innych jednostek uprawnionych do kształcenia studentów, lekarzy oraz innego personelu medycznego. JeSli pacjentka korzysta z usług tego rodzaju placówki, w badaniach oraz przy innych Swiadczeniach mogą uczestniczyć osoby przechodzące szkolenie, pod 12 13 4 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Prawa pacjenta a zdrowie reprodukcyjne Osoby pobierające zasiłek stały z pomocy społecznej; zgłoszenia RWIADCZENIA dokonuje oSrodek pomocy społecznej; CZĘRĆ II ZDROWIA REPRODUKCYJNEGO Osoby pobierające Swiadczenie pielęgnacyjne lub dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka; zgłoszenia dokonuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta; Bezdomni wychodzący z bezdomnoSci; zgłoszenia dokonuje oSrodek pomocy społecznej realizujący indywidualny program wychodzenia Kto jest uprawniony do Swiadczeń opieki zdrowotnej? z bezdomnoSci; Podstawa prawna: Ustawa o Swiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych Uchodxcy objęci indywidualnym programem integracji na podstawie ze Srodków publicznych art. 66, art. 75 przepisów o pomocy społecznej; zgłoszenia dokonuje powiatowe centrum pomocy rodzinie realizujące indywidualny program integracji; Do Swiadczeń opieki zdrowotnej uprawnione są osoby objęte Osoby objęte indywidualnym programem zatrudnienia socjalnego; ubezpieczeniem zdrowotnym, obowiązkowym lub dobrowolnym. zgłoszenia dokonuje oSrodek pomocy społecznej realizujący indywidualny program zatrudnienia socjalnego; Obowiązkowemu ubezpieczeniu podlegają osoby wykonujące pracę Osoby korzystające z urlopu wychowawczego; zgłoszenia dokonuje zarobkową na podstawie stosunku pracy, umowy agencyjnej, zlecenia, pracodawca albo rolnicza spółdzielnia produkcyjna. kontraktu menedżerskiego jak również osoby prowadzące działalnoSć gospodarczą oraz rolnicy wraz z członkami ich rodzin. Obowiązkowym Aby uzyskać dokument potwierdzający prawo do Swiadczeń zdrowotnych ubezpieczeniem zdrowotnym, a tym samym prawem do Swiadczeń opieki wymienione osoby zgłaszają się do wskazanych instytucji oraz organów. zdrowotnej, uprawnione są również następujące osoby niezatrudnione: Instytucje te i organy mają obowiązek zgłaszać do ubezpieczenia wymienione Bezrobotni; do ubezpieczenia zdrowotnego zgłasza ich właSciwy powiatowy osoby, o ile nie podlegają one obowiązkowi ubezpieczenia z innych tytułów. urząd pracy; Osoby pobierające zasiłek przedemerytalny lub Swiadczenie przedeme- Osoby niepodlegające ubezpieczeniu obowiązkowemu, aby mogły korzystać rytalne; do ubezpieczenia zdrowotnego zgłasza je ZUS. ze usług publicznej służby zdrowia, muszą wykupić ubezpieczenie Analogicznie do ubezpieczenia zdrowotnego zgłasza ZUS osoby, które nie dobrowolne. pobierają zasiłku przedemerytalnego lub Swiadczenia przedemerytalnego w związku z tym, że nie przysługiwał im zasiłek dla bezrobotnych. Jednak taka osoba podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu tylko wówczas, gdy brak prawa do zasiłku wynikał z jednej z następujących przyczyn: Osoby nie objęte ubezpieczeniem zdrowotnym w okresie 6 miesięcy przed zarejestrowaniem w urzędzie pracy osoba Bez względu na brak ubezpieczenia zdrowotnego ze Swiadczeń opieki ta rozwiązała stosunek pracy za wypowiedzeniem albo na mocy zdrowotnej mogą korzystać pacjentki, które: porozumienia stron; 1) nie ukończyły 18. roku życia, w okresie 6 miesięcy przed zarejestrowaniem się w urzędzie pracy spowo- 2) są w okresie ciąży, porodu i połogu (art. 13 ust. 1. u.S.o.z). dowała rozwiązanie ze swej winy stosunku pracy bez wypowiedzenia; otrzymała przewidziane w szczególnych przepisach Swiadczenie w postaci Wyjątkiem są również absolwenci szkół Srednich i wyższych. Zachowują oni jednorazowej odprawy socjalnej, zasiłkowej, pieniężnej po zasiłku socjalnym, prawo do opieki medycznej w okresie 4 miesięcy od zakończenia nauki albo jednorazowej odprawy warunkowej lub pieniężnej bezwarunkowej; skreSlenia z listy uczniów lub studentów (art. 67 ust. 5 u.S.o.z.). otrzymała odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia umowy o pracę. 14 15 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego Wszystkie hormonalne Srodki antykoncepcyjne wydawane są na receptę. Receptę na Srodki refundowane może wystawić lekarz prowadzący prywatną Programy zdrowotne praktykę, o ile zawarł z oddziałem wojewódzkim NFZ umowę upoważniającą go do wystawiania takich recept. Lekarz jednorazowo może przepisać DostępnoSć Swiadczeń zdrowotnych w znacznym stopniu poprawiają tzw. pacjentce maksymalnie iloSć niezbędną do szeSciomiesięcznego stosowania programy zdrowotne. Mogą je wdrażać i finansować ministrowie, jednostki (ż8 pkt1 p-pkt d rozp.r.l.). Receptę można zrealizować w terminie samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, województwa) lub NFZ. nieprzekraczającym 30 dni od daty jej wystawienia (ż18 pkt1. rozp.r.l.). W praktyce programy takie dotyczą diagnostyki raka piersi, szyjki macicy, badań prenatalnych. W ramach programów uzyskać możną bezpłatne Proponując indywidualnie Srodek antykoncepcyjny lekarz powinien brać pod badanie USG, mammograficzne, badanie prenatalne. Z niektórych programów uwagę wyłącznie stan zdrowia pacjentki oraz wskazania i przeciwwskazania korzystać również mogą osoby nieposiadające ubezpieczenia zdrowotnego. do jego stosowania. Niedopuszczalna jest odmowa przepisania danego Informacje na ich temat uzyskać można w Wydziałach Polityki Zdrowia Urzędu Srodka motywowana ogólną szkodliwoScią . Dostępne w aptekach Srodki Gminy, Urzędu Miejskiego i in. jednostek samorządowych a także biura praw antykoncepcyjne po przejSciu testów i badań zostały zarejestrowane pacjenta przy wojewódzkich oddziałach NFZ (adresy biur znajdują się i dopuszczone do użytku na terenie RP. na końcu broszury). Dostęp do Srodków antykoncepcyjnych w aptekach I Prawo do poradnictwa antykoncepcyjnego, prawo do antykoncepcji Podstawa prawna: Ustawa z dnia 6 wrzeSnia 2001 r. prawo farmaceutyczne (u.p.f.) Podstawa prawna: Ustawa o planowaniu rodziny i warunkach dopuszczalnoSci Apteki są zobowiązane do posiadania na stanie produktów leczniczych przerywania ciąży (u.p.r.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie recept (hormonalnej antykoncepcji doustnej, w tym antykoncepcji dzień-po, plastrów lekarskich (rozp.r.l.); Ustawa o Swiadczeniach opieki zdrowotnej antykoncepcyjnych) i wyrobów medycznych (prezerwatyw, spirali finansowanych ze Srodków publicznych (u.S.o.z.) domacicznych) w iloSci i asortymencie niezbędnym do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych miejscowej ludnoSci (art. 95 ust. 1. u.p.f.). Apteki zatem mają Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, są zobowiązane obowiązek utrzymywania w ciągłej sprzedaży różnego rodzaju Srodków w zakresie swoich kompetencji zapewnić obywatelom swobodny dostęp antykoncepcyjnych. W szczególnoSci kierownicy aptek mają obowiązek do metod i Srodków służących dla Swiadomej prokreacji (art. 2 ust. 2 u.p.r.). Prawo zapewnić dostępnoSć Srodków refundowanych. W przypadku braku to obejmuje dostęp do poradnictwa antykoncepcyjnego oraz Srodków poszukiwanego produktu leczniczego kierownik apteki powinien zapewnić antykoncepcyjnych. jego sprowadzenie w terminie uzgodnionym z pacjentem (art.95 ust.3. u.p.f.). SpoSród antykoncepcyjnych Srodków doustnych refundowane są jedynie Na pracownikach aptek ciąży także obowiązek udzielania informacji te, które jednoczeSnie pełnią funkcje lecznicze. Ich działanie antykoncepcyjne o produktach leczniczych i wyrobach medycznych (art. 86 ust. 2 pkt 4 u.p.f.) należy do funkcji drugorzędnych. Są to leki starej generacji. Nowoczesne Srodki hormonalne przeznaczone wyłącznie do regulacji płodnoSci nie zostały Farmaceuta nie ma prawa odmówić klientce sprzedaży Srodka objęte refundacją. Nie są również refundowane domaciczne wkładki antykoncepcyjnego w oparciu o tzw. klauzulę sumienia (patrz punkt VII. antykoncepcyjne (tzw. spirale domaciczne), ani też antykoncepcja po Klauzula sumienie ). Podobnie właScicielowi apteki nie wolno wycofywać stosunku (obecnie jedynym Srodkiem zarejestrowanym jest postinor). z asortymentu Srodków, stosowaniu których sprzeciwia się jego Swiatopogląd. 16 17 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego wyroby medyczne i Srodki pomocnicze bezpłatnie, o ile są one związane z ciążą, porodem i połogiem (art. 13 u.S.o.z.). W okresie ciąży i połogu kobiety Sterylizacja mają również prawo do dodatkowych Swiadczeń zdrowotnych lekarza dentysty oraz materiałów stomatologicznych. Dla tych pacjentek są to Swiadczenia W polskim prawie nie ma regulacji, która wprost odnosi się do zabiegów steryli- gwarantowane (art. 31 ust. 3). zacji. W szczególnoSci sterylizacja nie została przewidziana w ustawodaw- stwie jako metoda kontroli płodnoSci. Wobec takiego stanu rzeczy dominuje Rwiadczenia profilaktyczne dla kobiet w ciąży obejmują: badania ogólne, pogląd, że zabieg przeprowadzony za zgodą pacjentki jako trwała metoda badanie ginekologiczne we wziernikach oraz przez pochwę i brzuch, pomiar antykoncepcyjna stanowi przestępstwo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ciSnienia tętniczego krwi, poradnictwo z zakresu zdrowego stylu życia, w postaci pozbawienia człowieka zdolnoSci płodzenia (art. 156 k.k.). W prakty- a od 21 tygodnia ciąży także w zakresie przygotowania do porodu i karmienia ce art. 156 k.k. najczęSciej znajduje zastosowanie wówczas, gdy uszczerbek piersią. Prócz tego w kolejnych tygodniach ciąży kobietom przysługują wynika z czynów z zastosowaniem przemocy. Kontrowersje wokół aktualnego następujące Swiadczenia oraz badania diagnostyczne: stanu prawnego powodują, że w praktyce sterylizacja na życzenia, traktowana jako trwała metoda zapobiegania ciąży, nie jest dostępna. Do 10 tyg. ciąży Ocena pH wydzieliny pochwowej Legalna natomiast pozostaje sterylizacja przeprowadzana w celu leczniczym, Ocena wydzieliny pochwowej (test z KOH) np. wówczas, gdy ciąża lub poród wiązałby się z zagrożeniami zdrowotnymi Badanie cytologiczne dla kobiety. Badanie piersi Ocena ryzyka ciążowego (ocena ta obejmuje również ryzyko wystąpienia wad rozwojowych lub genetycznych płodu, w tym wad stanowiących podstawę do usunięcia ciąży; jeżeli zachodzi II. Prawo do opieki zdrowotnej w czasie ciąży prawdopodobieństwo wystąpienia tego rodzaju nieprawidłowoSci, lekarz ma obowiązek udzielić pacjentce stosownej informacji) i połogu Grupa krwi i Rh (jeżeli nie wykonano przed ciążą) Przeciwciała odpornoSciowe (Odczyn Coombsa) Morfologia krwi Podstawa prawna: Ustawa o Swiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych Badanie ogólne moczu ze Srodków publicznych (u.S.o.z.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia Badanie poziomu glukozy we krwi na czczo 21 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu Swiadczeń opieki zdrowotnej, w tym VDRL badanie na obecnoSć kiły badań przesiewowych, oraz okresów, w których te badania są przeprowadzane Przeciwciała anty-HIV (u kobiet w okresie ciąży z podwyższonym (rozp.S.o.z.) ryzykiem po uprzednim uzyskaniu zgody - z poradą przed pobraniem krwi i po uzyskaniu wyniku) oraz oznaczenie przeciwciał anty-HIV Ciężarnym przysługują bezpłatnie zarówno wizyty lekarskie, jak też wszystkie u partnera ciężarnej po uprzednim uzyskaniu zgody badania diagnostyczne, które lekarz z poradni mającej umowę z NFZ uzna za Konsultacja lekarza dentysty konieczne. JeSli zajdzie koniecznoSć wykonania badań, których nie można wykonać ambulatoryjnie, lekarz wystawia skierowanie do szpitala. Natomiast 11-14 tydz. ciąży koszty wszystkich badań zleconych przez lekarza, w gabinecie, przychodni Pomiar masy ciała czy spółdzielni lekarskiej, które nie mają umowy z NFZ, pacjentka musi Ocena ryzyka ciążowego ponieSć samodzielnie. Badanie USG Przy tym pacjentkom nieobjętym ubezpieczeniem zdrowotnym przysługują - w okresie ciąży, porodu i połogu - Swiadczenia opieki zdrowotnej na takich 15-20 tydz. ciąży samych zasadach jak osobom ubezpieczonym. Są one finansowane Ocena pH wydzieliny pochwowej bezpoSrednio z budżetu państwa. Pacjentkom wówczas wydaje się leki, Pomiar masy ciała 18 19 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego Ocena ryzyka ciążowego Antygen HBs obecnoSć żółtaczki typu B Morfologia krwi Aminotransferazy - badanie enzymów wątrobowych Badanie ogólne moczu Przeciwciała anty-HIV (u kobiet w okresie ciąży z podwyższonym Przeciwciała anty-Rh u kobiet z Rh (-) ryzykiem po uprzednim uzyskaniu zgody - z poradą przed pobraniem krwi i po uzyskaniu wyniku) 21-26 tydz. ciąży Badanie USG Badanie położnicze zewnętrzne (w tym ocena wysokoSci dna macicy) Konsultacja lekarza dentysty Ocena czynnoSci serca płodu Pomiar masy ciała 38-39 tydz. ciąży Ocena ryzyka ciążowego Badanie położnicze zewnętrzne (w tym ocena wysokoSci dna macicy) Badanie poziomu glukozy we krwi 1 godz. po doustnym podaniu Ocena czynnoSci serca płodu 50 g glukozy Pomiar masy ciała Badanie USG Ocena ruchliwoSci płodu Ocena ryzyka ciążowego 27-32 tydz. ciąży Badanie ogólne moczu Ocena pH wydzieliny pochwowej Morfologia krwi Ocena czynnoSci serca płodu Pomiar masy ciała 40-41 tydz. ciąży Ocena ryzyka ciążowego Badanie położnicze (w tym ocena wysokoSci dna macicy) Morfologia krwi Ocena czynnoSci serca płodu Badanie ogólne moczu Pomiar masy ciała Przeciwciała odpornoSciowe Ocena ruchliwoSci płodu Badanie poziomu glukozy we krwi na czczo i 2 godz. po podaniu Ocena ryzyka ciążowego doustnym 75 g glukozy (w przypadku nieprawidłowego testu Badanie ogólne moczu z 50 g glukozy). W przypadku występowania wskazań - podanie Morfologia krwi globuliny anty-D (28-30 tydz. ciąży) Skierowanie do szpitala 33-37 tydz. ciąży W obecnym systemie służby zdrowia kobieta ma prawo wyboru szpitala, Badanie położnicze zewnętrzne (w tym ocena wysokoSci dna macicy) w którym chce urodzić swoje dziecko. Prawo wyboru szpitala ogranicza jednak Ocena wymiarów miednicy liczba dostępnych łóżek. Porody rodzinne, oraz porody w wodzie, a także Ocena pH wydzieliny pochwowej w asyScie wybranej położnej co do zasady nie są objęte finansowaniem przez Ocena czynnoSci serca płodu NFZ. Jednak praktyka w szpitalach w odniesieniu do odpłatnoSci za poród Badanie piersi rodzinny oraz znieczulenie jest bardzo zróżnicowana. Dlatego jeszcze Pomiar masy ciała w czasie ciąży warto zapoznać się z ofertą poszczególnych szpitali. Ocena ruchliwoSci płodu W pierwszych czterech dobach po porodzie Swiadczenia zdrowotne mające na Ocena ryzyka ciążowego uwadze zdrowie pacjentki obejmują: W przypadku opieki sprawowanej przez położną podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej - obowiązkowa badanie podmiotowe matki - wywiad, analiza przebiegu ciąży i porodu, konsultacja lekarza ginekologa profilaktykę choroby krwotocznej w przypadku noworodków urodzonych Morfologia krwi przedwczeSnie i porodów zabiegowych, Badanie ogólne moczu VDRL kiła 20 21 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego podanie preparatu immunoglobulin ze względu na matkę będącą nosicielem antygenu HBs (żółtaczki typu B), Czy NFZ finansuje zabiegi sztucznej inseminacji? poradnictwo pielęgnacyjno- laktacyjne. Zabieg sztucznej inseminacji "nasieniem męża lub dawcy", znajduje się Po wyjSciu pacjentki ze szpitala, w okresie od 1 do 6 tygodnia życia dziecka, w katalogu Swiadczeń szpitalnych, jako procedura Nr 5.06.00.0000715 i jest położna wizytuje pacjentkę i jej dziecko co najmniej 4 razy. Wizyty te obejmują Swiadczeniem kontraktowanym przez NFZ i wykonywanym w placówkach poradnictwo w zakresie kontroli płodnoSci oraz samoopieki pacjentki. Ponadto służby zdrowia, mających podpisane umowy z NFZ. Pacjentka ze skierowa- położna udziela porad dotyczących pielęgnacji noworodka, karmienia piersią, niem od lekarza z poradni, mającej podpisaną umowę z NFZ, musi zostać szczepień ochronnych, badań profilaktycznych, opieki medycznej i socjalnej. ostatecznie zakwalifikowana do tego zabiegu przez uprawnionego lekarza W okresie od 1 do 2 tygodnia życia wizytę patronażową składa również lekarz ze szpitala, w którym zabieg będzie wykonany. Pacjentka uprawniona pediatra. Zdarza się, że pacjentki są wzywane na wizytę patronażową do Swiadczeń w ramach opieki zdrowotnej finansowanych ze Srodków do przychodni. Jednak praktyka taka, choć z punktu widzenia przychodni publicznych, ma prawo wyboru szpitala, w którym chce się leczyć, spoSród ekonomiczna i wygodna z powodów organizacyjnych, narusza przepisy. szpitali, które zawarły umowę z NFZ. W ramach hospitalizacji szpital zobowiązany jest bezpłatnie wykonać pacjentce wszystkie konieczne badania diagnostyczne. III. Leczenie niepłodnoSci Czy NFZ finansuje zabiegi sztucznego zapłodnienia Podstawa prawna: Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o Swiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze Srodków publicznych (u.S.o.z.); Załącznik in vitro? do u.S.o.z. wykaz Swiadczeń opieki zdrowotnej niefinansowanych ze Srodków publicznych Rwiadczenie zdrowotne - sztuczne zapłodnienie in vitro, nie jest wymienione w katalogu Swiadczeń szpitalnych, który stanowi podstawę umowną Leczenie niepłodnoSci nie znalazło się w tzw. koszyku negatywnym, czyli do rozliczeń finansowych pomiędzy szpitalami a NFZ. Istnieją jednak na liScie Swiadczeń nie objętych finansowaniem ze Srodków publicznych. Stąd, możliwoSci sfinansowania większej częSci badań, zabiegów i leków, pacjentom powinny przysługiwać Swiadczenia zdrowotne związane składających się na tę procedurę leczniczą. z niepłodnoScią na zasadzie bezpłatnoSci. W praktyce finansowanie JeSli pacjentka zdecyduje się dobrowolnie zapłacić za ten zabieg w prywatnej uzależnione jest od rodzaju Swiadczenia. klinice, która nie ma umowy z NFZ, to nie ma podstaw prawnych do refundacji Umowy NFZ zawierane są na leczenie w poradniach ginekologiczno-położni- poniesionych kosztów. czych oraz poradniach leczenia niepłodnoSci. Przypadki mniej skomplikowane leczone są w poradniach ginekologiczno-położniczych, natomiast przypadki niepłodnoSci bardziej złożone, wymagające wyspecja-lizowanych badań, IV. Diagnostyka, profilaktyka chorób w poradniach leczenia niepłodnoSci. Placówki takie działają najczęSciej przy szpitalach klinicznych. W ramach wszystkich poradni finansowane są zarówno nowotworowych wizyty lekarskie, jak też wszystkie badania diagnostyczne, które lekarz tej poradni uzna za konieczne. JeSli zajdzie koniecznoSć wykonania badań, których nie można wykonać ambulatoryjnie, lekarz wystawia skierowanie Podstawa prawna: Ustawa o Swiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych do szpitala. ze Srodków publicznych (u.S.o.z.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie zakresu Swiadczeń opieki zdrowotnej, w tym badań przesiewowych, oraz okresów, w których te badania są przeprowadzane (rozp.S.o.z.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie wykazu 22 23 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego chorób oraz wykazu leków i wyrobów medycznych, które ze względu endokrynologicznej, na te choroby są przepisywane bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub endokrynologiczno-ginekologicznej, za częSciową odpłatnoScią (rozp.w.ch.). leczenia niepłodnoSci, onkologicznej, Poniżej opisany zakres Swiadczeń profilaktycznych i diagnostycznych mogą ginekologiczno-położniczej, rozszerzać tzw. programy zdrowotne. W ramach programów wykonywane okresu przekwitania, mogą być badania mammograficzne, USG piersi czy cytologia. Programy chirurgii ogólnej, takie mogą być wprowadzane i finansowane przez ministrów, jednostki chirurgii endokrynologicznej, samorządu terytorialnego lub NFZ (art. 48 u.S.o.z.). O aktualnie prowadzonych chirurgii onkologicznej. programach należy dowiadywać się u Rzeczników Praw Pacjenta przy regionalnych oddziałach NFZ, w wydziałach zdrowia i opieki społecznej urzędów gminnych, miejskich, powiatowych. V. Rwiadczenia zdrowotne przysługujące osobom Poniżej opisaliSmy minimum, które przysługuje pacjentkom na zasadach zakażonym wirusem HIV/chorym na AIDS ogólnych. Osoby zakażone wirusem HIV korzystają ze Swiadczeń opieki zdrowotnej na zasadach przewidzianych dla pozostałych Swiadczeniobiorców. Wyjątek Profilaktyka dotyczy skierowań dotyczących ambulatoryjnych Swiadczeń specjalistycz- nych. Skierowanie takie nie jest wymagane od osób zakażonych wirusem HIV. Rwiadczenia w ramach profilaktyki chorób nowotworowych narządu rodnego obejmują: Natomiast leczenie antyretrowirusowe odbywa się w ramach Krajowego u kobiet w wieku powyżej 18 lat: instruktaż samobadania piersi przez Programu prowadzonego przez Krajowe Centrum ds. AIDS, agendę Ministra kobietę (ż6 pkt1 p-pkt2 rozp.S.o.z. ); Zdrowia. Niezbędne jest skierowanie lekarza z kliniki chorób zakaxnych. u kobiet w wieku powyżej 35 lat: badanie ginekologiczne Kliniki takie funkcjonują przy oSrodkach akademickich. Skierowanie (we wziernikach oraz przez pochwę i brzuch), badanie palpacyjne piersi przesyłane jest do Centrum i tu podlega ocenie, czy dany pacjent spełnia badania wykonywane są w odstępach jednorocznych warunki przewidziane w Programie. Leczenie antyretrowirusowe przysługuje (ż5 pkt1 rozp.S.o.z.) także kobietom ciężarnym będącym nosicielkami wirusa oraz ich dzieciom. u kobiet od 30. do 59. roku życia: badanie cytologiczne szyjki macicy; Osoby zakwalifikowane do leczenia nie ponoszą kosztów za leki w przypadku prawidłowego wyniku badania, badanie powtarza się antyretrowirusowe. Szczegółowych informacji udziela Wydział Informacji przy po upływie trzech lat; Krajowym Centrum ds. AIDS; tel: (22) 331-77-77. u kobiet powyżej 45. roku życia: badanie per rectum - co roku (ż6 pkt1 p-pkt5 rozp.S.o.z. ). Przepisy nie przewidują profilaktycznego badań USG lub mammograficznych. VI. Prawo do przerwania ciąży Podstawa prawna: Konstytucja RP; Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. Diagnostyka o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalnoSci przerywania ciąży (u.p.r.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Na mammografię lub badanie USG potrzebne jest skierowanie. Skierowania Społecznej z dnia 22 stycznia 1997 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych takie mogą wystawiać lekarze specjaliSci w następujących poradniach: lekarzy, uprawniających do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzania, 24 25 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety lub wskazuje na duże prawdopo- Rola lekarza ogranicza się wówczas po pierwsze do stwierdzenia zagrożenia. dobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upoSledzenia płodu albo nieuleczal- Dokonuje go lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie medycyny nej choroby zagrażającej jego życiu (rozp.k.z.l.) właSciwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej (ż2 pkt1 rozp.k.z.l.). Przepisy wymagają jednoczeSnie, aby był to inny lekarz niż dokonujący Zgodnie z przepisami kobieta ma prawo podjąć decyzję o przerwaniu ciąży przerwania ciąży. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy ciąża zagraża bezpoSrednio w trzech wypadkach: życiu kobiety. Wówczas ten sam lekarz może stwierdzić występowanie zagrożenia dla swojego życia lub zdrowia (art. 4a ust. 1 pkt 1 u.p.r.), zagrożenia, a następnie dokonać aborcji (art. 4a ust. 5 u.p.r.). upoSledzenia płodu albo jego nieuleczalnej choroby (art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r.), Po drugie, zadaniem lekarza jest dostarczenie pacjentce informacji o stanie jej gdy ciąża pochodzi z gwałtu lub innego przestępstwa zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach (art. 4a ust. 1 pkt 3 u.p.r.). diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu (art. 31 ust. Prawo do suwerennej decyzji w tych sytuacjach wypływa z konstytucyjnego 1 u.z.l.). Informacja powinna być pełna, co oznacza, że obowiązkiem lekarza prawa do ochrony życia kobiety (art. 38 Konstytucji), ochrony jej zdrowia (art. jest skierowanie pacjentki na wszystkie konieczne badania, również te, które 68), wolnoSci (art. 31) oraz prawa do prywatnoSci i decydowaniu o swoim życiu mogłyby skłonić ją do decyzji o przerwaniu ciąży. Bezprawne są próby (art. 47). ingerowania w decyzję pacjentki poprzez odmowę skierowania lub przeprowadzenia badań diagnostycznych lub konsultacji specjalistycznych. Zakres autonomii kobiety jest jednak ograniczony wyłącznie do wymienionych Jest to suwerenna decyzja pacjentki (patrz CzęSć III Ochrona prawna ). sytuacji. W 1996r. Parlament znowelizował prawo zezwalającą na przerywanie ciąży również w wypadku, gdy kobieta ciężarna znajduje się w ciężkich Przepisy Ustawy o planowaniu rodziny nie precyzują, jakie zagrożenia warunkach życiowych lub trudnej sytuacji osobistej. W maju 1997r. Trybunał zdrowotne uprawniają do samodzielnej decyzji. Nie ma katalogu chorób, które Konstytucyjny orzekł, że przepis ten jest niezgodny z Konstytucją. W aktual- uzasadniają z medycznego punktu widzenia przerwanie ciąży. Formuła ma nym stanie prawnym kobieta nie może zatem decydować o ciąży, wówczas charakter otwarty, co powinno chronić pacjentkę przed zawężaniem kręgu gdy znajduje się w trudnej sytuacji finansowej lub życiowej, np. posiada już sytuacji ryzykownych dla jej zdrowia lub życia. W praktyce jednak brak trójkę dzieci, jest samotną matką lub znajduje się w ciężkiej sytuacji większej precyzji otwiera pole do uzurpowania sobie przez lekarzy prawa mieszkaniowej. do oceny, czy konkretne schorzenie jest wystarczająco poważne. -Przepisy tymczasem nie stawiają wymogu, aby uszczerbek na zdrowiu, który może być Wojewódzkie oddziały NFZ mają obowiązek zawierać umowy ze Swiadcze- wynikiem ciąży, miał charakter ciężki. To pacjentka decyduje, czy jest niodawcami obejmujące przerwanie ciąży. Procedura ta jest kontraktować pod w stanie ponieSć i żyć z danym uszczerbkiem, czy też nie. Ustawa również nie nazwą indukcja poronienia lub porodu razem z porodem (zgodnie mówi nic o prawdopodobieństwie wystąpienia zagrożenia. W szczególnoSci z Ustawą) przepisy nie uzależniają prawa kobiety do przerwania ciąży od wysokiego prawdopodobieństwa. Każde realnie występujące prawdopodobieństwo uprawnia kobietę do podjęcia decyzji. Prawo do przerwania ciąży stanowiącej zagrożenie Ustawodawca nie ograniczył prawa wyboru kobiety żadnym terminem. dla życia lub zdrowia kobiety Kobieta do końca ciąży może, gdyby zaszły okolicznoSci zagrażające jej życiu lub zdrowiu, podjąć decyzję o jej przerwaniu. W takim uregulowaniu znajduje Jeżeli ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety (art. 4a ust. 1 pkt odzwierciedlenie ocena etyczna ustawodawcy, który wobec konfliktu dwóch 1 u.p.r.), prawo wyłącznie kobiecie pozostawia decyzję co do dalszych losów dóbr: życia lub zdrowia kobiety oraz życia płodu, nie tylko na pierwszym ciąży. Ponieważ zagrożenie dotyczy dóbr człowieka najwyżej cenionych miejscu stawia życie kobiety, lecz również jej zdrowie. we wszystkich systemach prawnych życia i zdrowia - wyłącznie osoba dysponująca tymi dobrami może istniejące ryzyko podjąć lub nie. 26 27 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego Rola lekarza ogranicza się wówczas po pierwsze do stwierdzenia zagrożenia. Postępowanie lekarza mające na celu ograniczenie prawa kobiety do aborcji Dokonuje go lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie medycyny oprócz odpowiedzialnoSci cywilnej może skutkować odpowiedzialnoScią właSciwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej (ż2 pkt1 rozp.k.z.l.). karną. OdpowiedzialnoSć taka zaktualizuje się, jeSli kobieta zmuszona Przepisy wymagają jednoczeSnie, aby był to inny lekarz niż dokonujący do donoszenia ciąży i porodu dozna ciężkiego rozstroju zdrowia lub ciężkiego przerwania ciąży. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy ciąża zagraża bezpoSrednio uszkodzenia ciała, np. wówczas gdy kobieta w wyniku ciąży lub porodu straci życiu kobiety. Wówczas ten sam lekarz może stwierdzić występowanie wzrok. Analogicznie odpowiedzialnoSć lekarza może mieć miejsce w wypadku, zagrożenia, a następnie dokonać aborcji (art. 4a ust. 5 u.p.r.). gdy następstwem odmowy przeprowadzenia badania diagnostycznego będzie Smierć pacjentki (patrz CzęSć III Ochrona prawna ). Po drugie, zadaniem lekarza jest dostarczenie pacjentce informacji o stanie jej zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu (art. 31 ust. Prawo do przerwania ciąży obarczonej wadami 1 u.z.l.). Informacja powinna być pełna, co oznacza, że obowiązkiem lekarza rozwojowymi lub genetycznymi płodu jest skierowanie pacjentki na wszystkie konieczne badania, również te, które mogłyby skłonić ją do decyzji o przerwaniu ciąży. Bezprawne są próby Kobieta ma prawo zadecydować o kontynuowaniu lub przerwaniu ciąży ingerowania w decyzję pacjentki poprzez odmowę skierowania lub w sytuacji, gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na przeprowadzenia badań diagnostycznych lub konsultacji specjalistycznych. duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upoSledzenia płodu Jest to suwerenna decyzja pacjentki (patrz CzęSć III Ochrona prawna ). albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r.). Przepisy Ustawy o planowaniu rodziny nie precyzują, jakie zagrożenia W tym wypadku jednak przerwanie ciąży jest dopuszczalne do chwili zdrowotne uprawniają do samodzielnej decyzji. Nie ma katalogu chorób, które osiągnięcia przez płód zdolnoSci do samodzielnego życia poza organizmem uzasadniają z medycznego punktu widzenia przerwanie ciąży. Formuła ma kobiety ciężarnej. Za taki moment przyjmuje się w aktualnym stanie wiedzy charakter otwarty, co powinno chronić pacjentkę przed zawężaniem kręgu medycznej 22 tydzień. Wady płodu zdiagnozowane po tej dacie nie stanowią sytuacji ryzykownych dla jej zdrowia lub życia. W praktyce jednak brak podstawy do żądania przeprowadzenia aborcji. większej precyzji otwiera pole do uzurpowania sobie przez lekarzy prawa do oceny, czy konkretne schorzenie jest wystarczająco poważne. Przepisy Przy niektórych wadach płód nigdy nie osiągnie zdolnoSci do samodzielnego tymczasem nie stawiają wymogu, aby uszczerbek na zdrowiu, który może być życia, np. przy bezmózgowiu lub braku innych organów niezbędnych do życia. wynikiem ciąży, miał charakter ciężki. To pacjentka decyduje, czy jest Wówczas kobieta ma prawo do podjęcia decyzji o usunięciu ciąży w każdym w stanie ponieSć i żyć z danym uszczerbkiem, czy też nie. Ustawa również nie wypadku wykrycia wady, niezależnie od tego, w którym tygodniu to nastąpiło. mówi nic o prawdopodobieństwie wystąpienia zagrożenia. W szczególnoSci Wystąpienie okolicznoSci wskazujących na duże prawdopodobieństwo przepisy nie uzależniają prawa kobiety do przerwania ciąży od wysokiego ciężkiego i nieodwracalnego upoSledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby prawdopodobieństwa. Każde realnie występujące prawdopodobieństwo zagrażającej jego życiu stwierdza lekarz. JeSli płód jest dotknięty wadą uprawnia kobietę do podjęcia decyzji. genetyczną, orzeka o niej - na podstawie badań genetycznych - lekarz Ustawodawca nie ograniczył prawa wyboru kobiety żadnym terminem. posiadający tytuł specjalisty. Natomiast o wadzie rozwojowej płodu orzeka Kobieta do końca ciąży może, gdyby zaszły okolicznoSci zagrażające jej życiu - na podstawie obrazowych badań USG - lekarz posiadający tytuł specjalisty lub zdrowiu, podjąć decyzję o jej przerwaniu. W takim uregulowaniu znajduje w zakresie położnictwa i ginekologii (ż2 pkt2 rozp.k.z.l.). odzwierciedlenie ocena etyczna ustawodawcy, który wobec konfliktu dwóch Wady płodu stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży. JeSli dóbr: życia lub zdrowia kobiety oraz życia płodu, nie tylko na pierwszym jednak ciąża zagraża bezpoSrednio życiu kobiety, ten sam lekarz może miejscu stawia życie kobiety, lecz również jej zdrowie. po zdiagnozowaniu wady przeprowadzić aborcję (ż2 pkt2 rozp.k.z.l.). 28 29 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego Jak widać kwestią determinującą prawo kobiety do podjęcia decyzji jest dostęp Zgodnie z przepisami rozp.S.o.z. (patrz pkt II Prawo do opieki zdrowotnej do badań USG oraz badań prenatalnych. Zagadnienie badań ultrasono- w czasie ciąży i połogu ) kobieta, której ciąża nie jest obarczana ryzykiem graficznych oraz na jakich etapach ciąży powinny być wykonywane opisaliSmy wystąpienia wady, choroby lub niedorozwoju, powinna mieć wykonane w pkt II. Prawo do opieki zdrowotnej w czasie ciąży i połogu . Poniżej omawia- przynajmniej trzy badania ultrasonograficzne płodu: my kwestię dostępu do badań prenatalnych. W tym miejscu zasygnalizować w 10 - 14 tygodniu ciąży - badanie takie dostarcza informacji jeszcze trzeba, że pozbawienie kobiety dostępu do badań USG lub badań o obecnoSci żywej ciąży, jej usytuowaniu, ocenia wiek płodowy, prenatalnych, skutkować będzie odpowiedzialnoScią cywilnoprawną, wówczas stwierdza, czy ciąża jest pojedyncza czy mnoga oraz pozwala na gdy płód istotnie obarczony był wadą, pacjentce zaS odebrano możliwoSć podjęcia własnej decyzji, zmuszając do urodzenia chorego dziecka (patrz wykluczenie dużych wad rozwojowych oraz wad genetycznych i układu CzęSć III Ochrona prawna ). krążenia w 20 - 24 tygodniu ciąży - wykonuje się biometrię płodu i jego ułożenie w jamie macicy; ocenia się główkę, kręgosłup, klatkę piersiową, serce, jamę brzuszną, kończyny płodu oraz łożysko i objętoSć wód płodowych Prawo do badań prenatalnych w 30-37 tygodniu ciąży - ponownie ocenia się budowę płodu, jego ułożenie i biometrię oraz objętoSć wód płodowych i wyklucza się wady Podstawa prawna: Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o Swiadczeniach opieki łożyska. zdrowotnej finansowanych ze Srodków publicznych (u.S.o.z.); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2004 r.w sprawie zakresu W uzasadnionych sytuacjach Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca Swiadczeń opieki zdrowotnej, w tym badań przesiewowych, oraz okresów, wykonanie badania USG również przed 10. tygodniem ciąży. Szczegółowy w których te badania są przeprowadzane Załącznik nr 3: zakres lekarskich opis badania na poszczególnych etapach zaawansowania ciąży okreSlający badań prenatalnych (przedurodzeniowych), u kobiet o podwyższonym, cele badania, co powinien zawierać wynik znajduje się na stronach interneto- w stosunku do populacyjnego, ryzyku wystąpienia choroby lub wady, w tym wych Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (www.gpsk.am.poznan.pl, genetycznej, wraz z okresami ich przeprowadzania (rozp.S.o.z.) zakładka Towarzystwa naukowe , PTG ). Zapewnienie dostępu do badań prenatalnych ciąży na organach administracji Procedury inwazyjne rządowej oraz samorządu terytorialnego. W zakresie swoich kompetencji biopsja trofoblastu, są one zobowiązane zapewnić swobodny dostęp do informacji i badań amniopunkcja, prenatalnych, szczególnie wtedy, gdy istnieje podwyższone ryzyko bądx kordocenteza, podejrzenie wystąpienia wady genetycznej lub rozwojowej płodu albo badanie krwi pępowinowej; nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu płodu (art. u.p.r.2 ust. 2a). Badania prenatalne obejmują trzy grupy: procedury nieinwazyjne, procedury U kobiet o podwyższonym ryzyku wystąpienia choroby lub wady badania inwazyjne oraz badania cytogenetyczne i molekularne. Każda z nich obejmuje te powinny być wykonywane w 1 i 2 trymestrze ciąży. Do głównych wskazań następujące badania: należą: Procedury nieinwazyjne wiek kobiety powyżej 40 lat (w praktyce niektórzy lekarze i szpitale badania USG płodu wg standardów przewidzianych dla badania USG kierują na badania prenatalne kobiety powyżej 35 roku życia; taką pod kątem wad i chorób genetycznie uwarunkowanych, granicę wieku jako uprawniającą do badań prenatalnych podaje również badania biochemiczne (oznaczenia poziomów w surowicy krwi kobiety NFZ); ciężarnej): wystąpienie w poprzedniej ciąży aberracji chromosomowej płodu lub osoczowe białko ciążowe A (PAPP-A), dziecka; alfa fetoproteina (AFP), stwierdzenie wystąpienia strukturalnych aberracji chromosomowych wolna gonadotropina kosmówkowa - podjednostka beta - (wolne B-hCG), u kobiety ciężarnej lub u ojca dziecka; wolny estriol - Estriol; 30 31 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego stwierdzenie znacznie większego ryzyka urodzenia dziecka dotkniętego Ustawa o planowaniu rodziny (...) przewiduje jednak 12-tygodniowy termin, chorobą uwarunkowaną monogenetycznie lub wieloczynnikową; w którym dopuszcza przerwanie ciąży powstałej w powyższych okolicznoS- stwierdzenie w czasie ciąży nieprawidłowego wyniku badania USG i/lub ciach. Po jego upływie nie jest możliwe przerwanie ciąży. Oznacza to, że kobieta badań biochemicznych wskazujących na zwiększone ryzyko aberracji dysponuje jedynie 12 tygodniami, w ciągu których musi podjąć decyzjęi chromosomowej lub wady płodu. uzyskać wymagane zaSwiadczenia (zaSwiadczenie prokuratora,a w wypadku małoletnich dodatkowo w grę wchodzić może zgoda sądu rodzinnego). Badania cytogenetyczne i molekularne hodowla komórkowa, ZaSwiadczenie prokuratora wykonywanie preparatów do analizy cytogenetycznej (techniki prążkowe), Prokurator w zaSwiadczeniu stwierdza uzasadnione podejrzenie, że ciąża analiza mikroskopowa kariotypu, powstała w wyniku czynu zabronionego (art.4a ust.5 w związku z art.4a ust. analiza FISH (hybrydyzacja in situ z wykorzystaniem fluorescencji), 1 pkt 3 u.p.r.). Ustawa zatem nie wymaga, aby prokurator ze stanowczoScią analiza molekularna i biochemiczna w przypadkach chorób potwierdził fakt zaistnienia przestępstwa, ani też by ze stanowczoScią monogenicznych. zaSwiadczył, że ciąża powstała w rezultacie jego popełnienia. Prokurator Badania prenatalne wykonywane są również przez różne oSrodki w ramach potwierdza jedynie uzasadnione podejrzenie, że okolicznoSci te miały miejsce. tzw. programów zdrowotnych (patrz CzęSć II Programy zdrowotne ). ZaSwiadczenie zatem nie stwierdza faktów, a jedynie ich prawdopo- dobieństwo. Nieuzasadnione jest zatem odwlekanie wydania zaSwiadczenia do momentu zgromadzenia dowodów prowadzących do pewnoSci. Prokurator ma obowiązek wydać zaSwiadczenie już w momencie, kiedy dysponuje Prawo do przerwania ciąży pochodzącej z czynu dowodami uzasadniającymi samo podejrzenie. W przeciwnym razie prokurator bezzasadnie ogranicza, a czasem prowadzi do pozbawienia zabronionego kobiety dostępu do legalnej aborcji. Kobieta ma prawo przerwać ciążę wówczas, gdy zachodzi uzasadnione Najkorzystniej wygląda sytuacja kobiety wówczas, gdy ta bezpoSrednio podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (art. 4a ust. 1 pkt po przestępstwie zgłasza jego popełnienie organom Scigania. Wczesne 3 u.p.r.). Chodzi tu nie tylko o przestępstwo zgwałcenia (art. 197 k.k.). Kobieta zawiadomienie umożliwia prokuratorowi zebranie innych, oprócz zeznania ma prawo zadecydować w każdym wypadku, gdy do zapłodnienia dochodzi pokrzywdzonej, dowodów, w tym wykonanie obdukcji, pobranie nasienia w wyniku jednego z czynów okreSlonych w Kodeksie karnym. Należą do nich: sprawcy z ubrania, ciała pokrzywdzonej lub miejsca zdarzenia. JeSli kazirodztwo (art. 201 k.k.); w terminie najbliższej miesiączki okaże się, że pokrzywdzona jest w ciąży, czynnoSć seksualna z osobą bezradną lub niepoczytalną (art. 198 k.k.); prokurator dysponując powyższymi dowodami oraz zaSwiadczeniem czynnoSć seksualna z dzieckiem, które nie ukończyło lat 15, tzw. czyn ginekologicznym okreSlającym wiek płodu, nie będzie wahał się przed lubieżny (art. 200 k.k.); jeSli w ciążę zachodzi dziewczynka przed potwierdzeniem uzasadnionego podejrzenia, że ciąża powstała w wyniku ukończeniem 15 roku życia, zawsze taka ciąża jest wynikiem czynu przestępstwa. zabronionego; nie ma przy tym znaczenia, czy do zbliżenia doszło za obopólną zgodą czy nie; Nie zawsze jednak zebranie materiału dowodowego ponad zeznania nadużycie stosunku zależnoSci (np. molestowanie seksualne w miejscu pokrzywdzonej jest możliwe. Nie każde przestępstwo przeciwko wolnoSci pracy) (art. 203 k.k.); seksualnej zostaje popełnione z zastosowaniem przemocy. Przykładowo zmuszanie do prostytucji (art. 203 k.k.); do gwałtu może dojSć w wyniku groxby lub podstępu. Natomiast przestępstwo handel ludxmi w celu uprawiania prostytucji za granicą (art.204 ż4 k.k.). obcowania płciowego z osobą bezradną, upoSledzoną lub chorą umysłowo zostało zdefiniowane w Kodeksie karnym jako przestępstwo bezprzemocowe. Uzasadnione podejrzenie, że ciąża wynika z czynu zabronionego stwierdza Znamię przemocy w ogóle nie występuje w opisie czynu, co oznacza, prokurator. Wystawia on zaSwiadczenie, z którym kobieta udaje się do szpitala. że przestępstwo zostaje popełnione bez względu na to, czy sprawca stosował 32 33 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego przemoc, czy nie. Podobnie jest w wypadku kazirodztwa, molestowania seksualnego oraz tzw. czynu lubieżnego. Gdy do przestępstwa dochodzi bez Czy wydanie zaSwiadczenia jest uzależnione przemocy, odpada obdukcja. Nie zawsze też możliwe jest odebranie zeznań od wykrycia lub ukarania sprawcy? Swiadków. Przestępstwa przeciwko wolnoSci seksualnej najczęSciej są popeł- niane bez Swiadków. Prawo do przerwania ciąży pochodzącej z przestępstwa nie jest uzależnione Specyfiką przestępstw przeciwko wolnoSci seksualnej jest również wysoka od wykrycia sprawcy, jego ujęcia ani tym bardziej skazania. ZaSwiadczenie tzw. ciemna liczba, t.j. liczba przestępstw nieujawnionych. Przestępstwa wydaje prokurator jeszcze na etapie postępowania przygotowawczego, czyli zgłoszone organom Scigania stanowią tu niewielki procent, przysłowiowy zanim sprawa trafi do sądu. Może również zdarzyć się tak, że po wydaniu czubek góry lodowej, wszystkich czynów. Ciemna liczba obejmuje te wypadki, zaSwiadczenia potwierdzającego uzasadnione podejrzenie, że ciąża pochodzi kiedy ofiara nie zdecydowała się na złożenie zawiadomienia z poczucia z przestępstwa, prokurator zmuszony będzie umorzyć postępowanie wstydu, strachu przed sprawcą, obawy przed tzw. wtórną wiktymizacją, na skutek np. niewykrycia sprawcy. upokorzeniem i cierpieniami wynikającymi z postępowania karnego, ostracy- zmem społecznym. Stąd częSć ofiar zgłasza się do organów Scigania dopiero w chwili stwierdzenia ciąży, oczekując przede wszystkim pomocy w zapobie- żeniu drastycznym konsekwencjom przestępstwa. Z badań wiktymologicz- Kto może przerwać ciążę? nych dotyczących ciemnej liczby wywodzić można wniosek, że w wielu wypadkach, gdy do zapłodnienia nie dochodzi, pokrzywdzone nie decydują się Przerwania ciąży może dokonać wyłącznie lekarz. Przepisy wymagają, aby na ujawnienie czynu. Prokurator musi uwzględniać i tę specyfikę przestępstw posiadał następujące kwalifikacje: przeciwko wolnoSci seksualnej. Dlatego nie może odmawiać wydania pierwszy stopień specjalizacji w zakresie położnictwa i ginekologii, zaSwiadczenia wyłącznie z powodu braku innych, oprócz zeznania pokrzyw- tytuł specjalisty w zakresie położnictwa i ginekologii. dzonej, dowodów. W obecnoSci i pod kierunkiem lekarza posiadającego wymienione kwalifikacje Szczególny przypadek, kiedy związek pomiędzy przestępstwem a ciążą jest zabieg może również wykonać lekarz odbywający szkolenie specjalizacyjne, oczywisty i nie nasuwa żadnych wątpliwoSci, stanowi tzw. czyn lubieżny. w celu uzyskania pierwszego stopnia specjalizacji w zakresie położnictwa Podejmowanie stosunków seksualnych z dziewczynką poniżej 15. roku życia i ginekologii. jest karalne. JeSli do prokuratury zgłasza się matka ze swoją córką 15-latką, która zaszła w ciążę, nie zachodzi żadna wątpliwoSć, co do tego, że ciąża ta pochodzi z przestępstwa. Nie ma znaczenia, czy do obcowania doszło za zgodą dziecka, czy nie. Nie ma też znaczenia, czy sprawcą jest równolatek ciężarnej czy też osoba dorosła. Wystarczającą przesłanką wystawienia Czy przerwanie ciąży jest odpłatne? zaSwiadczenia przez prokuratora jest zaSwiadczenie ginekologa potwierdza- jące ciążę i jej stopień zaawansowania. Osoba uprawniona do przerwania ciąży jest uprawniona do Swiadczenia bezpłatnego. Aborcja co do finansowania jest takim samym Swiadczeniem jak Prokurator nie ma prawa odmówić wydania zaSwiadczenia na tej podstawie, inne Swiadczenia opieki zdrowotnej. Koszty zabiegów są pokrywane że aborcja jest niezgodna z jego Swiatopoglądem (patrz pkt VII Prawo ze Srodków publicznych. Wprost wskazują na to przepisy u.p.r., w mySl których do Swiadczeń zdrowia reprodukcyjnego a klauzula sumienia). osobom objętym ubezpieczeniem społecznym i osobom uprawnionym Wystawienie zaSwiadczenia wówczas, gdy zachodzi uzasadnione na podstawie odrębnych przepisów do bezpłatnej opieki leczniczej przysługuje podejrzenie, że ciąża pochodzi z przestępstwa, jest ustawowym obowiązkiem prawo do bezpłatnego przerwania ciąży w publicznym zakładzie opieki prokuratora. Odmowa lub zwłoka w jego wydaniu prowadząca do koniecznoSci zdrowotnej (art. 4b u.p.r.). Praktyczna realizacja prawa do bezpłatnych donoszenia ciąży i porodu, może wiązać się z odpowiedzialnoScią cywilno- zabiegów aborcyjnych ciąży na NFZ oraz jego wojewódzkich oddziałach, które prawną. W takiej sytuacji kobieta zawsze powinna nalegać na udzielenie jej są zobowiązane zawierać kontrakty obejmujące i to Swiadczenie. odmowy na piSmie. 34 35 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego Czy można przerwać ciążę w prywatnym gabinecie? III. Prawo do Swiadczeń zdrowia reprodukcyjnego a klauzula sumienia Przepisy nie stoją na przeszkodzie, aby prywatne gabinety objęły swoją ofertą zabiegi usuwania ciąży. Jednak jeSli do aborcji dochodzi ze względów Podstawa prawna: Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza medycznych (zagrożenie dla życia, zdrowia kobiety) lub z powodu wad płodu, i lekarza dentysty (u.z.l.), art. 39, 30 aborcja musi być przeprowadzona w szpitalu (art.4a ust.3 u.p.r.). Z punktu widzenia prawa obojętny jest status własnoSciowy szpitala, może to być szpital Jedną z barier, na jakie napotykają pacjentki szukające dostępu do Swiadczeń prywatny. zdrowia reprodukcyjnego, jest tzw. klauzula sumienia. Lekarze bądx też całe szpitale, zastrzegają, że nie wykonują zabiegów przerywania ciąży, badań prenatalnych lub badań diagnostycznych, które są niezbędne dla pacjentki mogą natomiast stwarzać ryzyko dla płodu. Ginekolodzy odmawiają wypisy- Prawo nastolatki do przerwania ciąży wania recept na antykoncepcję hormonalną lub antykoncepcję po stosunku. Jako przyczyna odmowy podawana jest sprzecznoSć tych Swiadczeń Wąsko zakrojona autonomia kobiety w zakresie decydowania o swoim życiu ze Swiatopoglądem danego lekarza lub wszystkich lekarzy zatrudnionych osobistym zostaje jeszcze bardziej ograniczona, gdy chodzi o kobiety w placówce odmawiającej Swiadczenia. małoletnie, tj. te, które nie ukończyły 18 roku życia. Wówczas wymagana jest WolnoSć sumienia wyboru i życia zgodnie z własnym Swiatopoglądem jest pisemna zgoda przedstawiciela ustawowego, czyli rodzica lub opiekuna wartoScią konstytucyjną, jest też jednym z prawa człowieka. Jednakże prawnego. W przypadku małoletniej powyżej 13 roku życia wymagana jest zarówno wSród wartoSci gwarantowanych Konstytucją jak i w katalogu praw również jej pisemna zgoda. W przypadku małoletniej poniżej 13 roku życia człowieka znajdują się i inne, w tym w szczególnoSci prawo do życia, prawo wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia ma prawo do wyraż- do zdrowia, prawo do wolnoSci osobistej, prawo do prywatnoSci i decydowania enia własnej opinii. o swoim życiu osobistym. Polskie ustawodawstwo, precyzując zasady korzystania z wolnoSci konstytucyjnych, szuka takich rozwiązań, dzięki którym Zgoda sądu, niezależnie od wieku kobiety będzie również wymagana, gdy realizacja przez lekarza prawa do poszanowania jego Swiatopoglądu nie przedstawicielem ustawowym jest opiekun prawny. Wynika to stąd, że opiekun narazi na uszczerbek praw przysługujących jego pacjentce. W niektórych zobligowany jest do uzyskania zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich przypadkach prawo lekarza musi też ustąpić przed prawem pacjentki. ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby małoletniego (art. 156 k.r.o.). JeSli rodzic lub opiekun prawny sprzeciwia się przerwaniu ciąży, nastolatka będzie mogła przerwać ciążę, pod warunkiem jednak, że zgodę wyda sąd Czy odmowa lekarza mieszcząca się w granicach opiekuńczy. wyznaczonych przez prawo może pozbawiać Może się okazać, że wymóg uzyskania zgody, zwłaszcza w sytuacji sprzeciwu pacjentkę Swiadczenia? rodziców i koniecznoSci skierowania sprawy do sądu, pozbawi małoletnią Lekarz, który powołując się na klauzulę sumienia, czyni to zgodnie z Ustawą możliwoSci usunięcia ciąży. Największe ryzyko dotyczy wypadków ciąży o zawodach lekarza i lekarza dentysty, nie naraża pacjentki na ryzyko pochodzącej z czynu zabronionego. Tu termin na przeprowadzenie aborcji pozbawienia dostępu do Swiadczenia. Przepisy nakładają na niego obowiązki wynosi 12 tygodni. Dopełnienie czynnoSci proceduralnych związanych zabezpieczające prawo pacjentek do Swiadczeń. Pełne stosowanie prawa z uzyskiwaniem właSciwych zaSwiadczeń - w pierwszej kolejnoSci od prokura- z uwzględnieniem zarówno przywileju odmowy jak i obowiązków z odmową tora, następnie sądu opiekuńczego - może nastąpić po upływie ustawowego związanych nie zamyka pacjentce drogi do aborcji, badań prenatalnych lub terminu na przerwanie ciąży. 36 37 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego innych Swiadczeń związanych ze zdrowiem reprodukcyjnym. Niestety w Polsce utarła się praktyka wybiórczego stosowania przepisów o klauzuli sumienia. Kiedy prawo nie zezwala lekarzowi odmówić Lekarze są Swiadomi prawa do odmowy, niechętnie natomiast wypełniają Swiadczenia sprzecznego z jego Swiatopoglądem? obowiązki z nim związane. Tymczasem klauzula sumienia to tandem składający się z jednej strony z uprawnienia z drugiej zaS z obowiązków. Zagrożenie dla życia, ryzyko ciężkiego uszkodzenia ciała Tandem ten funkcjonuje wyłącznie jako całoSć. Lekarzowi nie wolno korzystać z przywileju z pominięciem obowiązków. Obowiązki warunkują Przepisy Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty przewidują, że lekarz skorzystanie z przywileju. Praktyka przeciwna narusza prawo. ma bezwzględny obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej w przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. Ustawodawca wychodzi tu z założenia, Jakie obowiązki ciążą na lekarzu odmawiającym że życie i zdrowie człowieka są wartoSciami cenniejszymi niż prawo jednostki Swiadczenia sprzecznego z jego Swiatopoglądem? do poszanowania jej Swiatopoglądu. Konsekwentnie, w sytuacji konfliktu tym właSnie wartoSciom należy przyznać pierwszeństwo. Przykładowo lekarzowi Obowiązek wskazania realnych możliwoSci uzyskania Swiadczenia nie wolno odmówić badania diagnostycznego stwarzającego ryzyko niedono- u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej. Wymóg, aby szenia ciąży, jeżeli w wyniku braku diagnozy i leczenia, zagrożone byłoby życie możliwoSci miały charakter realny oznacza, że lekarz może odesłać kobiety. jedynie do takiego Swiadczeniodawcy (innego lekarza, szpitala, zakładu opieki zdrowotnej), co do którego wie, że przeprowadza on dane Wypadki niecierpiące zwłoki Swiadczenia. Przede wszystkim, że Swiadczeniodawca ten podpisał we właSciwym zakresie kontrakt z NFZ oraz że nie podnosi wobec danego Podobnie lekarzowi nie wolno odmówić Swiadczenia sprzecznego z jego Swiadczenia wątpliwoSci natury etycznej. Lekarz korzystający z klauzuli Swiatopoglądem w wypadkach niecierpiących zwłoki. Upływ czasu ma sumienia ma zatem obowiązek udzielić informacji, kto i gdzie dane niebagatelne znaczenie dla dostępnoSci procedury przerwania ciąży. Swiadczenia wykona. Przypomnijmy, że przepisy Ustawy o planowaniu rodziny przewidują terminy, po którym przerwanie ciąży nie jest możliwe. Przykładowo kobieta chcąca Do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn. 6 paxdziernika 2005 w sprawie usunąć ciążę pochodzącą z przestępstwa, która zgłasza się do lekarza ogólnych warunków umów o udzielanie Swiadczeń opieki zdrowotnej z zaSwiadczeniem prokuratora tuż przed upływem dwunastego tygodnia, została wpisana zasada, że szpital, w którym wszyscy pracujący lekarze znajduje się w sytuacji niecierpiącej zwłoki. Odmowa naraża ją na ryzyko, powołują się na klauzulę sumienia, musi mieć umowę z inną placówką, że w wyniku upływu terminu do dokonania aborcji zmuszona zostanie która wykonuje dane badania czy zabiegi. Taka umowa od 1 stycznia 2006 do urodzenia dziecka poczętego w wyniku np. przestępstwa zgwałcenia. jest warunkiem niezbędnym do podpisania umowy z NFZ. Podobnie z sytuacją niecierpiącą zwłoki zajdzie wówczas, gdy płód dotknięty jest wadą genetyczną, a wada ta została zdiagnozowana na krótko przed Obowiązek odnotowania faktu odmowy Swiadczenia w dokumentacji osiągnięciem przez płód zdolnoSci do samodzielnego życia poza organizmem medycznej, pisemnego uzasadnienia oraz wskazania innej placówki kobiety. wykonującej dane Swiadczenia. Wskazać jednak należy, że w doktrynie prawniczej silnie jest również Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach reprezentowany pogląd, iż wypadkami niecierpiącymi zwłoki są jedynie służby ma obowiązek uprzedniego powiadomienia na piSmie przełożonego. sytuacje, gdy zwłoka mogłaby powodować zagrożenie dla życia lub ciężki uszczerbek na zdrowiu. 38 39 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Rwiadczenia zdrowia reprodukcyjnego Czy dyrektor szpitala, zakładu opieki zdrowotnej, ordynator oddziału ma prawo zadeklarować w imieniu podległej mu placówki, że nie OCHRONA PRAWNA CZĘRĆ III wykonuje się w niej okreSlonych Swiadczeń? WolnoSć sumienia, z której wywodzi się prawo odmowy Swiadczenia sprzecznego ze Swiatopoglądem lekarza, jest wolnoScią przysługującą wyłącznie jednostce, nie zaS instytucjom. Dlatego klauzula sumienia znajduje I. Droga interwencyjna odniesienie wyłącznie do konkretnego lekarza w konkretnym przypadku i w żadnym razie nie może być stosowana przez całą placówkę na zasadzie Na działanie niezgodne z prawem przysługuje skarga do następujących instytucji: sumienia zbiorowego firmowanego generalnymi deklaracjami ze strony kierownictwa zakładu. Rzecznik Praw Obywatelskich Czy na klauzulę sumienia może powołać się farmaceuta i odmówić Pełnomocnik ds. Rodziny i Kobiet wydania hormonalnych Srodków antykoncepcyjnych? Czy prokurator Kierownik zakładu opieki zdrowotnej, złożona zgodnie z przepisami może ze względów Swiatopoglądowych odmówić wydania zaSwiad- ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania czenia uprawniającego do przeprowadzenia aborcji? Czy prawo odmowy administracyjnego (Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z póxn. zm.). udziału w czynnoSciach medycznych z powodu ich niezgodnoSci ze Swiatopoglądem przysługuje położnej lub pielęgniarce? Krajowy Konsultant d/s Położnictwa i Ginekologii Żadnemu z przedstawicieli powyższych zawodów nie przysługuje przywilej Prof. dr hab. Stanisław RADOWICKI wyłączenia się lub odmowy wykonania czynnoSci służbowej ze względów Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Swiatopoglądowych. Klauzula sumienia może być stosowana wyłącznie II Katedra Położnictwa i Ginekologii AM w wypadkach, gdy została przewidziana w przepisach regulujących wykony- ul. Karowa 2, 00-315 Warszawa wanie poszczególnych zawodów. Jedynie wówczas zabezpieczony jest tel. 0-22 629-12-40, fax. 828-69-25 interes drugiej strony klienta, osoby pokrzywdzonej przestępstwem czy e-mail: rado@szpitalkarowa.pl pacjenta. Ponieważ stosowne regulacje nie zostały wprowadzone Wojewódzcy Konsultanci d/s Położnictwa i Ginekologii do przepisów zawodowych, nie może być mowy o prawie odmowy wykonania czynnoSci zawodowej. Lista adresowa znajduje się na końcu broszury Biuro Praw Pacjenta przy Ministrze Zdrowia Dyrektor biura: Krystyna Barbara Kozłowska ul. Długa 38/40, Warszawa 00-238 tel./faks: (0-22) 635-75-78 e-mail: sekretariat@bpp.waw.pl Bezpłatna infolinia: 0-800-190-590 (pn. - pt. w godz. 9.00 - 21.00) Biuro czynne: pn. - pt. w godz. 8.15 - 16.15 Przyjmowanie petentów: pn. - pt. w godz. 9.00 - 16.00 Prawnik biura przyjmuje: pn. - pt. w godz. 9.00 - 15.00 Konsultanci medyczni Biura Praw Pacjenta: pn. - czw. w godz. 15.30 - 19.30 Rzecznicy Praw Pacjenta przy terenowym oddziałach NFZ (lista adresów na końcu publikacji) 40 41 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Ochrona prawna Co więcej, jeSli zaniechania lub zaniedbania po stronie personelu medycznego II. Postępowanie cywilne pozew o odszkodowanie, doprowadziłyby do Smierci pacjentki, renta przysługiwać będzie jej dzieciom rentę, zadoSćuczynienie za doznaną szkodę oraz innym osobom, wobec których na zmarłej ciążył ustawowy obowiązek alimentacyjny (np. rodzicom). Takiej samej renty mogą żądać inne osoby Na drodze postępowania cywilnego kobieta może uzyskać odszkodowanie, bliskie, którym zmarła dobrowolnie i stale dostarczała Srodków utrzymania, rentę oraz zadoSćuczynienie za doznaną krzywdę. Pozwy rozpoznają jeżeli z okolicznoSci wynika, że wymagają tego zasady współżycia wydziały cywilne sądów powszechnych. społecznego (art.446 ż2 k.c.). Odszkodowanie Roszczenie o zadoSćuczynienie za doznana krzywdę Celem tego Swiadczenia jest pokrycie straty materialnej, która powstała Celem tego roszczenia jest zrekompensowanie szkody niemajątkowej, tzw. w majątku pacjentki poszkodowanej bezprawnym działaniem przedstawicieli szkody moralnej, krzywdy. Chodzi o sytuacje, w których pacjentka w wyniku służby zdrowia. Odszkodowanie przysługuje w razie uszkodzenia ciała lub bezprawnego działania ze strony np. lekarza, położnej, NFZ doznała cierpień wywołania rozstroju zdrowia, np. wówczas gdy w wyniku bezprawnej odmowy fizycznych, psychicznych lub emocjonalnych. przeprowadzenia aborcji, pacjentka na skutek przebiegu ciąży lub porodu traci Roszczenie o zadoSćuczynienie za doznaną krzywdę przysługuje w wypadku wzrok. Naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty, naruszenia dóbr osobistych (art. 448 k.c.), w tym takich jak wolnoSć, prawo w tym koszty leczenia, a jeżeli poszkodowana stała się inwalidką, także sumę do prywatnoSci, prawo do kształtowania własnego życia osobistego. potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu (art.444 ż1 k.c.). Przykładowo naruszenia dóbr osobistych dopuszcza się lekarz, który Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła odmawiając skierowania na badania prenatalne w obawie, że pacjentka Smierć pacjentki, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić w wypadku wyniku negatywnego przeprowadzi aborcję, nie wskazuje kto koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł (art.446 ż1 k.c.). Sąd ponadto i gdzie takie skierowania wystawi. JeSli w wyniku odmowy kobieta zostanie może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłej stosowne zmuszona do urodzenia dziecka chorego, będzie mogła dochodzić odszkodowanie, jeżeli wskutek Smierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich zadoSćuczynienia. sytuacji życiowej (art.446 ż3 k.c.). Do takiego odszkodowania uprawnione Roszczenie o zadoSćuczynienie przysługuje także w razie uszkodzenia ciała będą m.in. dzieci i mąż. lub wywołania rozstroju zdrowia (art.445 ż1 w związku z art.444 k.c.). Roszczenie takie powstaje np. wówczas, gdy lekarz odmawia przerwania ciąży, a w wyniku porodu lub przebiegu ciąży, kobieta doznaje uszczerbku na zdrowiu. Renta Oprócz zadoSćuczynienia za doznaną krzywdę oraz odszkodowania pacjentka W końcu roszczenie o zadoSćuczynienie za doznaną krzywdę przysługuje może dochodzić od osoby lub instytucji zobowiązanej do naprawienia szkody w razie zawinionego naruszenia praw pacjenta okreSlonych w ustawie Swiadczenia okresowego renty (art.444 ż2 k.c.). Roszczenie takie powstanie, jeżeli o zakładach opieki zdrowotnej (art.19a u.z.o.o.), tj. kobieta utraciła zdolnoSć do pracy zarobkowej (całkowicie lub częSciowo) albo jeżeli prawa dostępu do dokumentacji medycznej, zwiększyły się jej potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłoSć. prawa do ochrony danych osobowych, Z ważnych powodów sąd może zamiast renty lub jej częSci przyznać prawa do Swiadczeń zdrowotnych, odszkodowanie jednorazowe (art. 447 k.c.). Dotyczy to w szczególnoSci wypadku, prawa do informacji, gdy poszkodowana stała się inwalidką, a przyznanie jednorazowego odszko- prawa do wyrażania zgody na interwencje medyczną, dowania ułatwi jej wykonywanie nowego zawodu. prawa do godnoSci. 42 43 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Ochrona prawna Niezależnie od powyższego w grę wchodzić może przestępstwo nieudzielenia pomocy osobie znajdującej się w położeniu grożącym utratą życia lub III. Postępowanie karne zawiadomienie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 162 k.k.). o popełnieniu przestępstwa O popełnieniu przestępstwa może zawiadomić każdy, nie tylko osoba, na szko- dę której zostało ono popełniono. Zawiadomienie można złożyć pisemnie Na drodze postępowania karnego prokurator w postępowaniu przygotowaw- wysyłając lub doręczając je do właSciwej dla miejsca popełnienia przestępstwa czym, a następnie sąd badają, czy dany lekarz dopuScił się przestępstwa, prokuratury rejonowej lub w komendzie policji. Można je również złożyć ustnie a jeSli tak sąd wymierzenia karę (grzywny, ograniczenia albo pozbawienia do protokołu. wolnoSci). Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu są przestępstwami publiczno- W prawie karnym obowiązuje zasada, że do odpowiedzialnoSci karnej można skargowymi, co powoduje że w związku z zasadą legalizmu organy Scigania pociągnąć osobę za jej działania, nie zaS za zaniechania. Od tej zasady powinny podejmować postępowanie niezależnie, czy miało miejsce zawiado- przewiduje się wyjątek - można pociągnąć do odpowiedzialnoSci za zaniecha- mienie o przestępstwie, o ile tylko dysponują uzasadnionym podejrzeniem, nie osobę, na której ciążył prawny obowiązek działania. Obowiązek taki że do przestępstwa doszło. Wielokrotnie wystarczających przesłanek w pewnych okolicznoSciach spoczywa na lekarzu. W mySl art. 30 u.z.l.. Lekarz do wszczęcia postępowania dostarczają publikacje prasowe opisujące jest zobowiązany do udzielania pomocy w każdym przypadku, gdy: tragiczne w skutkach przypadki lekceważenia przez lekarzy praw reprodukcyjnych kobiet. Organy Scigania powinny wówczas reagować zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty z urzędu i badać okolicznoSci. życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. IV. Postępowanie dyscyplinarne Lekarz zatem ma bezwzględny obowiązek podjęcia działań dla ratowania życia pacjentki, ochrony jej zdrowia przed poważnym uszczerbkiem, oraz Jest to postępowanie dotyczące odpowiedzialnoSci zawodowej lekarza. w sytuacjach wymagających bezzwłocznych Swiadczeń medycznych. Lekarze podlegają odpowiedzialnoSci zawodowej w związku z czynami Uchylenie się lekarza od Swiadczeń w powyższych wypadkach wiązać się naruszającymi kodeks etyki lekarskiej lub przepisy o wykonywaniu zawodu, może z odpowiedzialnoScią za jedno z poniższych przestępstw: w tym prawa pacjenta. Jest to jednak odpowiedzialnoSć wyłącznie w ramach samorządu zawodowego. Stąd pacjent nie może w wyniku postępowania NieumySlne spowodowanie Smierci (155 k.k.) uzyskać rekompensaty finansowej. Najsurowsze kary przewidziane w Ustawie Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci: o izbach lekarskich, na podstawie której postępowanie się toczy, to kara pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolnoSci płodzenia, pozbawienia i kara zawieszenia prawa do wykonywania zawodu. Pozostałe innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub to kara upomnienia i nagany. Skargę o wszczęcie postępowania długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby dyscyplinarnego składa się u rzecznika odpowiedzialnoSci zawodowej przy psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolnoSci do pracy właSciwej miejscowo Okręgowej Izbie Lekarskiej. Rzecznik pełni funkcję w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia oskarżyciela. Postępowanie w pierwszej instancji toczy się przed okręgowymi ciała (art. 156 k.k.). sądami lekarskimi. Odwołania rozpatruje Naczelny Sąd Lekarski. Narażenie człowieka na bezpoSrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 160 k.k.). 44 45 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Ochrona prawna Mazowieckie prof. dr hab. Instytut Ginekologii tel. (0-22) 681-75-30 Andrzej i Położnictwa WAM Krajowy Konsultant ds. Położnictwa i Ginekologii STASZEWSKI ul. Szaserów 128 04-349 Warszawa prof. Stanisław Radowicki, Opolskie Prof. dr hab. Samodzielny Specjalistyczny tel. (0-77) 453-61-06 Klinika Endokrynologii Ginekologicznej AM w Warszawie, Stanisław ZOZ nad Matką i Dzieckiem Szpital Kliniczny im. Ks. Anny Mazowieckiej LEMBRYCH ul. Ozimska 2 ul. Karowa 2, 00-315 Warszawa 45-057 Opole tel. 22/ 629 12 40, fax 828 69 25 Podkarpackie prof. dr hab. med. Woj. Szpital Specjalistyczny tel. (0-17) 866-60-00 Andrzej ul. Szopena 2 SKRĘT 35-241 Rzeszów Podlaskie Prof. dr hab. Klinika Ginekologii AM tel. (0-85) 746-83-47 Konsultanci Wojewódzcy Marian ul. M.Skłodowskiej-Curie 24 a, SZAMATOWICZ 15-276 Białystok Pomorskie prof. dr hab. II Klinika Położnictwa tel. (0-58) 349-34-41 Janusz i Ginekologii AMG fax. 341-80-03 DolnoSląskie dr hab. Katedra i Klinika tel. (0-71) 329-25-76 EMERICH ul. Kliniczna 1 a Mariusz RozrodczoSci i Położnictwa 80-402 Gdańsk ZIMMER ul. Dyrekcyjna 5/7 50-528 Wrocław Rląskie dr hab. n. med. Kat. i Oddział Kliniczny tel. (0-32) 281-71-06 Anita Położnictwa i Ginekologii Kujawsko prof. dr hab. med. Katedra i Klinika Położnictwa, tel. (0-52)371-26-36 OLEJEK RAM SK Nr 9 - Pomorskie Wiesław Chorób Kobiecych i Onkologii fax (0-52) 372-59-71 ul. Batorego 15 SZYMAŃSKI ginekologicznej Collegium kom. 604238036 41-902 Bytom Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Rwiętokrzyskie dr hab. n. med. Szpital Miejski tel. Uniwersytet Mikołaja Leszek Sw. Aleksandra (0-41) 34-17-827/831 Kopernika w Toruniu WOŁOWIEC ul. KoSciuszki 25 fax 36-820-30 ul. Ujejskiego 75 25-316 Kielce Bydgoszcz Warmińsko dr n. med. Wojewódzki Szpital Lubelskie prof. dr hab. n. med. Katedra i Klinika Położnictwa tel. (0-81)742 52 35 - Mazurskie Marek Specjalistyczny Oddział tel. (0-89) 538-65-30 Jan i Perinatologii AM STEFANOWICZ Ginekologii i Perinatologii OLESZCZUK ul. Jaczewskiego 8 ul. Żołnierska 18 20-954 Lublin 10-561 Olsztyn Lubuskie prof. dr hab. med. Klinika Perinatologii tel. (0-61)841-92-04 Wielkopolskie Prof. dr hab. n. med. AM im. K. Marcinkowskiego tel. (0-61) 841-94-90, Grzegorz i Ginekologii 841-93-22 Stefan Ginekologiczno-Położniczy 841-94-88 BRĘBOROWICZ ul. Polna 33 SAJDAK Szpital Kliniczny SP ZOZ fax 841-92-88 69-535 Poznań Zachodnio prof. dr hab. n. med. Klinika Ginekologii Operacyjnej tel. (0-91) 425-33-12 Łódzkie prof. dr hab. n. med. Instytut Centrum Zdrowia tel. (0-42)271-11-24 - Pomorskie Stanisław ul. Polna 33 Przemysław Matki Polki fax (0-42)646-66-53 RÓŻEWICKI 60-535 Poznań OSZUKOWSKI ul. Rzgowskiej 281/289 Klinika Ginekologii Łódx ul. Unii Lubelskiej 1 71-252 Szczecin Małopolskie prof. dr hab. Katedra Ginekologii tel. (0-12)424 86 60 Antoni i Położnictwa CMUJ BASTA ul. Kopernika 23 Kraków 46 47 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Ochrona prawna Rwiętokrzyska Izba Lekarska w Kielcach Przewodniczący Marek Jodłowski Okręgowe Izby Lekarskie ul. Wojska Polskiego 52, 25-389 Kielce tel. +48 (41) 362-13-81, fax. +48 (41) 363-15-00 Okręgowa Izba Lekarska w Białymstoku http://www.kielce.oil.org.pl Przewodniczący Jan Stasiewicz ul. Rwiętojańska 7, 15-082 Białystok Okręgowa Izba Lekarska w Krakowie tel. +48 (85) 732-19-35, fax. +48 (85) 732-71-72 Przewodniczący Jerzy Friediger http://www.bialystok.oil.org.pl ul. Krupnicza 11 A, 31-123 Kraków tel. +48 (12) 429-21-41, 430-07-66, 430-07-72, fax. +48 (12) 422-57-55 Beskidzka lzba Lekarska w Bielsku-Białej http://www.oilkrakow.org.pl Przewodnicząca Krystyna Szyrocka-Kowalczyk http://www.krakow.oil.org.pl ul. Krasińskiego 28, 43-300 Bielsko-Biała tel. +48 (33) 815-03-12, tel/fax. +48 (33) 822-70-17 Lubelska Izba Lekarska w Lublinie http://www.bil.bielsko.pl/ Przewodniczący Andrzej Ciołko http://www.bielsko-biala.oil.org.pl ul. Chmielna 4, 20-079 Lublin tel/fax. +48 (81) 536-04-50 Bydgoska Izba Lekarska http://www.oil.lublin.pl Przewodnicząca Radosława Staszak-Kowalska http://www.lublin.oil.org.pl ul. Powstańców Warszawy 11, 85-681 Bydgoszcz tel/fax. +48 (52) 346-00-84, 346-07-80 Okręgowa Izba Lekarska w Łodzi http://www.bil.org.pl/ Przewodniczący Grzegorz Krzyżanowski http://www.bip54.lo.pl/ ul. Czerwona 3, 93-005 Łódx http://www.bydgoszcz.oil.org.pl tel. +48 (42) 683-17-91, fax. +48 (42) 683-13-78 http://www.oil.lodz.pl Okręgowa Izba Lekarska w Gdańsku http://www.lodz.oil.org.pl Przewodnicząca Barbara Sarankiewicz-Konopka ul. Rniadeckich 33, 80-204 Gdańsk Warmińsko-Mazurska Izba Lekarska w Olsztynie tel. +48 (58) 524-32-00, fax. +48 (58) 524-32-01 Przewodniczący Leszek Dudziński http://www.gdansk.oil.org.pl ul. Żołnierska 16, 10-560 Olsztyn tel. +48 (89) 534-44-83, tel/fax. +48 (89) 523-60-61 Okręgowa Izba Lekarska w Gorzowie-Wielkopolskim http://www.owmil.olsztyn.pl/ Przewodnicząca Ewa Joniec http://www.olsztyn.oil.org.pl ul. Dąbrowskiego 9, 66-400 Gorzów Wlkp. tel/fax. +48 (95) 722-54-95 Okręgowa Izba Lekarska w Opolu http://www.gorzow.oil.org.pl Przewodniczący Jerzy Jakubiszyn ul. Grunwaldzka 23, 45-054 Opole Rląska Izba Lekarska w Katowicach tel. +48 (77) 454-59-39, fax. +48 (77) 454-67-09 Przewodniczący Maciej Hamankiewicz http://www.opole.oil.org.pl ul. Grażyńskiego 49 A, 40-126 Katowice tel. +48 (32) 203-65-47 do 48, fax. wew. 309 Okręgowa Izba Lekarska w Płocku http://www.izba-lekarska.org.pl Przewodniczący Paweł Sobieski e-mail sekretariat@izba-lekarska.org.pl ul. KoSciuszki 8, 09- 402 Płock http://www.katowice.oil.org.pl tel.+48 (24) 262-64-24, tel/fax. +48 (24) 264-56-46 http://www.plocman.pl/izba/oil1.html http://www.plock.oil.org.pl 48 49 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Ochrona prawna Wielkopolska Izba Lekarska w Poznaniu Okręgowa Izba Lekarska w Zielonej Górze Przewodniczący Piotr Stryczyński Przewodniczący Mariusz Witczak ul. Nowowiejskiego 51, 61-734 Poznań ul. Braniborska 17, 65-273 Zielona Góra tel. +48 (61) 852-58-60, 851-87-66, fax. +48 (61) 851-87-62 tel. +48 (68) 320-79-00, fax. +48 (68) 320-78-15 http://www.wil.org.pl/ http://www.zielona-gora.oil.org.pl http://www.poznan.oil.org.pl Wojskowa Izba Lekarska w Warszawie Przewodniczący Marian Brocki Okręgowa Izba Lekarska w Rzeszowie ul. Koszykowa 78 128, 00-909 Warszawa Przewodniczący Janusz Hejda tel. +48 (22) 621-12-11, 621-04-93, tel MON 84-56-75, tel/fax MON 84-55-80 ul. Reformacka 10, 35-026 Rzeszów http://www.wil.oil.org.pl tel. +48 (17) 85-358-37, fax. +48 (17) 85-394-31 oilrz@pro.onet.pl Okręgowa Izba Lekarska w Koszalinie http://www.rzeszow.oil.org.pl Przewodniczący Marek Janus ul. Orzechowa 40, 75-667 Koszalin Okręgowa Izba Lekarska w Szczecinie tel. +48 (94) 346-73-60, fax. +48 (94) 346-73-63 Przewodniczący Krzysztof Kozak http://www.oil.koszalin.pl/ ul. Marii Skłodowskiej - Curie 11, 71-332 Szczecin http://www.koszalin.oil.org.pl tel. +48 (91) 487-49-36, 487-48-98, 487-49-60, fax. +48 (91) 487-49-60 http://www.szczecin.oil.org.pl Okręgowa Izba Lekarska w Częstochowie Przewodniczący Zbigniew Brzezin Okręgowa Izba Lekarska w Tarnowie ul. Waszyngtona 42, 42-200 Częstochowa Przewodniczący Jacek Stanula tel/fax. +48 (34) 324-76-19 ul. MoScickiego 14, 33-100 Tarnów http://www.czestochowa.oil.org.pl tel. +48 (14) 626-25-57, tel/fax. +48 (14) 621-51-83 http://www.lukasz.med.pl/~oil/index.html http://www.tarnow.oil.org.pl Kujawsko-Pomorska Izba Lekarska w Toruniu Rzecznicy Praw Pacjenta w oddziałach NFZ Przewodniczący Maciej Czerwiński ul. Chopina 20, 87-100 Toruń DolnoSląski Oddział NFZ tel. +48 (56) 655-41-61, fax. +48 (56) 655-41-60 tel. (71) 37 47 224/5 http://www.torun.oil.org.pl ul. Joannitów 6, 50-525 Wrocław Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie Przewodniczący Andrzej Włodarczyk Kujawsko-Pomorski Oddział NFZ ul. Grójecka 65A, 02-094 Warszawa tel. (52) 325 27 37 tel. +48 (22) 822-18-84, 822-96-09, 822-96-01 ul. Mickiewicza 15 85-071 Bydgoszcz fax. +48 (22) 822-02-83, 822-12-48 http://www.warszawa.oil.org.pl Lubelski Oddział NFZ tel. (81) 53 10 543 DolnoSląska Izba Lekarska we Wrocławiu ul. Szkolna 16, 20-124 Lublin Przewodniczący Andrzej Wojnar ul. Matejki 6, 50-333 Wrocław Lubuski Oddział NFZ tel. +48 (71) 322-50-56, 322-50-57, fax. +48 (71) 322-48-44 57, 322 48 44 tel. (68) 32 87 676 http://www.dilnet.wroc.pl ul. Podgórna 9b, 65-057 Zielona Góra http://www.bip.dilnet.wroc.pl http://www.wroclaw.oil.org.pl 50 51 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Ochrona prawna Łódzki Oddział NFZ tel. (42) 633 60 74 Gdzie można uzyskać pomoc? ul. Żeligowskiego 32/34, 90-643 Łódx Porady zdrowotne Małopolski Oddział NFZ tel. (12) 298 83 03 Stowarzyszenie do Walki z Rakiem "Klub Amazonki", Białystok ul. Ciemna 6, 31-053 Kraków ul. Warszawska 15, 15-062 Białystok, tel. (0- 85) 732 01 16 w. 22 Mazowiecki Oddział NFZ Liga Kobiet Polskich, Bydgoszcz tel. (22) 444 15 01/02 ul. Modrzewiowa 6, 85-631 Bydgoszcz, tel. (0- 52) 372 16 79, 346 03 38 ul. Prosta 69, 00-838 Warszawa Chorzowskie Stowarzyszenie Kobiet i Ich Rodzin "Familia", Chorzów ul. Racławicka 29, 41-506 Chorzów, tel.: (0- 32) 241 49 39, 241 10 71 Opolski Oddział NFZ Klub "Kobieta 2000", Choszczno tel. (77) 40 20 182 ul. 22 lipca 4, 73-200 Choszczno, tel/faks: (0- 95) 765 04 15, 765 71 31 ul. Głogowska 37, 43-315 Opole Punkt Interwencji Kryzysowej Stowarzyszenia Razem, Ciechanów ul. Kargoszyńska 19, 06-400 Ciechanów, tel.: (0- 29) 673 33 45 Podkarpacki Oddział NFZ tel. (17) 86 04 170 Elbląskie Stowarzyszenie Amazonek, Elbląg ul. Zamkowa 8, 35-032 Rzeszów ul. Robotnicza 246, 82-300 Elbląg, tel. (0- 55) 231 41 24 Demokratyczna Unia Kobiet, Gdańsk Podlaski Oddział NFZ ul. Miszewskiego 17 pok. 201, 80-239 Gdańsk, tel.: (0- 58) 345 50 16 tel. (85) 745 95 77 Gorzowskie Towarzystwo Amazonek, Gorzów Wielkopolski ul. Pałacowa 3, 15-042 Białystok ul. Walczaka 25, 66-400 Gorzów Wielkopolski Pomorski Oddział NFZ Klub Rląskich Amazonek, Katowice tel. (58) 32 18 636 ul. Roxdzieńskiego 88a, 40-203 Katowice, tel. (0- 32) 258 93 25 ul. Podwale Staromiejskie 69, 80-844 Gdańsk Rwiętokrzyski Klub "Amazonka" przy Rwiętokrzyskim Centrum Onkologii, Kielce Rląski Oddział NFZ ul. Jagiellońska 74a, 25-734 Kielce, tel. (0- 41) 367 44 29, 366 34 54 tel. (32) 735 17 07 Stowarzyszenie Regionu Kluczborskiego "Kobietom-Mammograf", ul. Kossutha 13, 40-844 Katowice Kluczbork ul. Ficka 16, , 46-200 Kluczbork, tel. (0- 77) 418 25 52 Rwiętokrzyski Oddział NFZ tel. (41) 364 61 06 Towarzystwo Interwencji Kryzysowej, Kraków ul. Jana Pawła II 9, 25-025 Kielce ul Krakowska 19, 31-062 Kraków, tel.:(0- 12) 431 15 59 Krakowskie Towarzystwo "Amazonki", Kraków Warmińsko-Mazurski Oddział NFZ ul. Garncarska 11, 31-115 Kraków, tel. (0- 12) 422 99 00, w. 235 tel. (89) 539 97 93 Leszczyńskie Stowarzyszenie Rehabilitacyjne "Amazonka", Leszno ul. Żołnierska 16, 10-561 Olsztyn ul. Sw. Józefa 5, 64-100 Leszno, tel.: (0- 65) 520 02 70, 520 65 35 Klub Kobiet po Mastektomii "Amazonki", Lublin Wielkopolski Oddział NFZ ul. Organowa 2A, 20-850 Lublin, tel. (0- 81) 740 07 45 tel. (61) 850 60 75 ul. Grunwaldzka 158, 60-309 Poznań Stowarzyszenie Kobiet z Problemem Onkologicznym, Łomża al. Piłsudskiego 11A, p. 109, 18-404 Łomża 6, tel. (0- 86) 218 62 81, w. 263, 585 Zachodniopomorski Oddział NFZ Centrum Informacji i Pomocy Psychologicznej AZYL, Łódx tel. (91) 425 10 50/52 Agnieszka Pietraho, tel. (0- 42) 630 10 43 ul. Arkońska 45, 71-470 Szczecin 52 53 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Ochrona prawna Liga Kobiet Polskich, Łódx Liga Kobiet Polskich - Zarząd Wojewódzki, Warszawa ul. Legionów 2, 91-401 Łódx, tel. (0- 42) 630 06 86, (0-prefiks 42) 630 99 24 ul. Kłopotowskiego 6, 03-719 Warszawa, tel.(0- 22) 619 57 36 Stowarzyszenie Kobiet po Mastektomii-Klub Sądeckich Amazonek, Stowarzyszenie "Otwarte Drzwi", Warszawa Nowy Sącz Centrum Pomocy Wzajemnej "Klub za Bramą", ul. Targowa 82/5, 03-448 Al. WolnoSci 49, 33-300 Nowy Sącz, tel. (0- 18) 443 72 72 Warszawa, tel.(0- 22) 619 85 01, 679 85 01, 618 86 96 Stowarzyszenie na rzecz Promocji, Edukacji i Opieki "Zdrowie kobiet", Centrum Pomocy Rodzinie, Olsztyn Warszawa ul. Kopernika 45, 10-512 Olsztyn, tel.: (0- 89) 527 20 54 ul. Bolesławicka 22/86, 03-352 Warszawa, tel. (0- 22) 811 17 64 Demokratyczna Unia Kobiet, Ostrołęka Towarzystwo Pomocy Młodzieży, Warszawa pl. gen. Bema 7A, 07-400 Ostrołęka, tel./faks: (0- 29) 764 40 56, 0603 638 873 ul. gen. Wł. Andersa 29, 00 -159 Warszawa, tel./faks: (0- 22) 635 54 67 Pilski Klub Amazonek, Piła Stowarzyszenie Pomocy Samotnym Matkom "Pozwól żyć", Warszawa Adres do korespondencji: ul. Batalionów Chłopskich 9, 64-920 Piła, ul. Dobrowoja 10, lok. 10, 04-003 Warszawa tel.: (0- 22) 810 47 88 tel./faks: (0- 67) 213 20 21 Liga Kobiet Polskich, Wrocław Centrum Interwencji Społecznej Demokratyczna Unia Kobiet, Poznań ul. KoSciuszki 35b (oficyna), 50-011 Wrocław, tel.: (0- 71) 343 19 27 ul. Taczaka 10 (pokój nr 136), 61-818 Poznań, tel./faks: (0- 61) 863 11 88 Zielonogórskie Stowarzyszenie Amazonek, Zielona Góra ul. Dąbrowskiego 35, 65-021 Zielona Góra, tel.: (0- 68) 327 21 86 Fundacja Pomocy Samotnej Matce "PRO-VITA", Poznań ul. Garbary 22, 61-867 Poznań, tel. (0- 61) 853 05 87, (0- 61) 853 32 81 Poznańskie Towarzystwo "Amazonki", Poznań ul. Piastowska 38, 61-556 Poznań, tel. (0- 61) 0602 32 49 14, tel./faks: (0- 61) 833 36 65, Porady prawne: Kobiety - Kobietom, Poznań Federacja Organizacji Służebnych Na Rzecz Kobiet i Ich Rodzin ul. Mickiewicza 3/5, 60-833 Poznań, tel.: (0- 61) 851 97 84, 855 76 04 "VICTORIA", Elbląg Stowarzyszenie Razem, Przasnysz ul. Komeńskiego 42, Elbląg, tel.: (0-55) 642 98 98 ul. Reymonta 13, 06-300 Przasnysz, tel.: (0- 29) 752 55 88 Towarzystwo Interwencji Kryzysowej, Kraków Stowarzyszenie Klub Kobiet po Mastektomii "Amazonki-Dana", Radom ul Krakowska 19, 31-062 Kraków, tel.:(0-12) 431 15 59 ul. Sandomierska 14, 26-600 Radom, tel. (0- 48) 366 23 85 Międzynarodowa Fundacja Kobiet Łódx Liga Kobiet Polskich, Skierniewice ul. Więckowskiego 13, 90-721 Łódx, tel./faks: (0-42) 632 33 59, 630 42 95 ul. Mszczonowska 15, 96-100 Skierniewice, tel.: (0- 46) 833 38 27 Fundacja Ruch Pomocy Rodzinie Warszawa Liga Kobiet Polskich -Zarząd Miejski, Stowarzyszenie "Serce", Sopot ul. Żurawia 20, 00-515 Warszawa, tel. (0-22) 621 51 70 Al. Majakowskiego 11/1, 81-719 Sopot, tel. (0 prefiks 58) 55 01 205 Lubuskie Stowarzyszenie na rzecz Kobiet BABA, Zielona Góra pl. Matejki 3a, 65-001 Zielona Góra, tel.: (0 -68) 454 92 32, 0 602 55 80 17 Stowarzyszenie Kobiet po Mastektomii "Agata", Szczecin ul. Kopernika 7, 70-241 Szczecin, tel.: (0- 91) 488 18 68 Klinika Prawa przy UW ul. Krakowskie PrzedmieScie 26/28 00-325 Warszawa, tel. 552 43 18, 552 08 11 Towarzystwo Rremskich Amazonek, Rrem ul. Poznańska 32 (Swietlica osiedlowa), 63-100 Rrem, tel. (0- 61) 283 69 88 Helsińska Fundacja Praw Człowieka ul. Zgoda 11, 00-018 Warszawa tel.: (0 22) 828 10 08, 828 69 96, 556 44 40 Fundacja Ruch Pomocy Rodzinie, Warszawa Centrum Praw Kobiet, Warszawa ul. " urawia 20, 00-115 Warszawa, tel. (0- 22) 621 51 70 ul. Wilcza 60/ 19, 00-670 Warszawa, tel. (0- 22) 652 01 17, 622 25 17 Klub Kobiet po Mastektomii "Amazonki", Warszawa Centrum Praw Kobiet, Gdańsk Zakład Rehabilitacji Centrum Onkologii, ul. Roentgena 5, Warszawa, ul. gen. De Gaulle'a 1B, lok. 15, 80-261 Gdańsk, tel.: (0- 58) 341 79 15 tel./faks: (0- 22) 643 91 85 Centrum Praw Kobiet, Kraków Liga Kobiet Polskich -Zarząd Główny, Warszawa ul. Brodzińskiego 8, 30-506 Kraków, tel./faks: (0- 12) 296 13 70 ul. Bracka 5, 00-501 Warszawa, tel./faks: (0- 22) 619 57 36, 621 29 64 Fundacja Centrum Praw Kobiet, Łódx 54 55 DOSTĘP DO OPIEKI ZDROWOTNEJ Rwiadczenia zdrowiareprodukcyjnego Ochrona prawna