Nowiny Lekarskie 2007, 76, 5, 436-439
WOJCIECH BZD
GA1, JAN TRYKOWSKI2, JERZY BZD
GA2
DEZYNFEKCJA UKA
ADÓW WODNYCH I SPR
ŻONEGO POWIETRZA
UNITU STOMATOLOGICZNEGO
THE DISINFECTION OF WATER AND COMPRESSED AIR SYSTEMS OF A DENTAL UNIT
1
Wojskowy Ośrodek Farmacji i Techniki Medycznej w Celestynowie
Komendant: płk mgr farm. Tadeusz Domagalski
2
Zakład Higieny i Ekologii Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii w Warszawie
Kierownik Zakładu: doc. dr hab. Jerzy Bzdęga
Streszczenie
Wstęp. Układy wodne unitu stomatologicznego są często zanieczyszczone bakteriologicznie, co może stanowić zagrożenie dla pacjenta, jak
i personelu gabinetów.
Cel pracy. Celem pracy było badanie zanieczyszczeń mikrobiologicznych wody zasilającej urządzenia dentystyczne unitu: turbiny, mikromotoru,
strzykawki, kubka i skalera oraz badanie wody w kondensie układu ciśnieniowego. Dodatkowo badano skuteczność dezynfekcji układów wodnych
tych urządzeń.
Metody. Badanie na obecność E. coli i bakterii z grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych. Ogólną liczbę bakterii rosnących
w temperaturze 22ºC i 37ºC badano metodÄ… zalewowÄ…. Badanie na obecność bakterii Pseudomonas aeruginosa badano metodÄ… filtrów
membranowych. Badanie na obecność bakterii Legionella wykonano metodą filtrów membranowych, z 10 ml wody na podłożu Legionella
 GVPC  Selektiv  Agar firmy Merck. Przynależność bakterii Legionella do serotypu sprawdzano testem lateksowym firmy Oxoid. Wodę z
układów sprężonego powietrza badano tylko w kierunku ogólnej liczby bakterii.
Wyniki. Badania wskaz
ników bakteriologicznych wody, zasilającej urządzenia dentystyczne zainstalowane na unitach wykazały, że woda ze
skalerów była nadmiernie zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychro- i mezofilnymi. Wyhodowano także Escherichia coli typu
kałowego oraz Gram-ujemne pałeczki z rodzaju Legionella pneumophila serotyp 2 14.
Badania wykazały skuteczność dezynfekcji kwasem nadoctowym.
Wnioski. Wodę zasilającą unit stomatologiczny co najmniej raz w roku powinno się badać pod względem wymagań fizykochemicznych
i bakteriologicznych. Układy wodne unitu należy okresowo dezynfekować.
SA
OWA KLUCZOWE: unit stomatologiczny, biofilm, jakość wody, Legionella.
Summary
Introduction. Dental unit s water sets are often bacteriologicaly contaminated, which may be of risk to both the dentist, as well as, to his patient.
Aim. The purpose of this study was to examine the microbiological contamination of water coming from the dental unit: the turbine, micro-engine,
syringe, cup and scaler.
Methods. The test for the presence of E. coli and bacteria from coli group were performed with the membrane filters method. A general number of
bacteria growing in the temperature between 22 and 37 degrees Celsius was examined with the drench method. Testing for the presence of Pseu-
domonas aeruginosa bacteria was performed with the membrane filter method, from 10 ml of water, on a Legionella  GVPC  Selektiv  Agar
base manufactured by Merck. Appurtenance of the Legionella bacteria to the stereotype had been checked with Oxid s latex test. The water from
the compressed air sets has been examined only in respect to its general content of bacteria.
Results. The examinations of the bacteriological indicators concerning water used in the devices installed in dental units showed that the water
coming from scaler was excessively microbiologically contaminated with both psychro- and mezofiliate bacteria. Eschericha coli of the fecal type,
as well as, Gram  negative rods, from Legionella pneumophila serotype 2 14, have also been cultured out. The examinations have shown that
disinfection with peroxyacetic acid is effective.
Conclusions. The water feeding the dental unit should be at least once a year examined with regards to its physico-chemical and bacteriological
features. The dental unit s water sets, should be periodically disinfected.
KEY WORDS: dental unit, biofilm, water quality, Legionella.
Wprowadzenie urzÄ…dzenia dentystyczne unitu, takie jak: turbina,
mikromotor, strzykawka, kubek i skaler, która czasem za-
Urządzenia dentystyczne unitu są w większości
lega w przewodach przez dłuższy okres czasu [1]. W
napędzane sprężonym powietrzem i zasilane przewodami
przewodach dostarczających wodę do końcówek osadzają
wodnymi o średnicy ok. 5 mm wykonanymi z tworzyw
się różnego rodzaju zanieczyszczenia pochodzące z korozji
sztucznych. Dotychczas w Polsce nie określono normatywu
rur wodociągowych oraz triwodorotlenku żelazowego pow-
higienicznego jakiemu powinno odpowiadać powietrze
stajÄ…cego w reakcji utleniania rozpuszczonego w
i woda zasilająca unit dentystyczny. Najważniejszym
wodzie diwodorowęglanu żelazawego, będącego stałym
jednak problemem jest jakość wody zasilającej
zanieczyszczeniem wody w Polsce. W wyniku dalszych
Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego 437
reakcji triwodorotlenek żelazowy ulega przekształceniu w poniedziałki, kiedy unit nie był używany przez
do tritlenku żelazowego. dwie kolejne doby, przed rozpoczęciem pracy i po
Jest możliwe, że w momencie wyłączania urządzenia dwuminutowym spuszczeniu wody z każdego urządzenia
dentystycznego ślina pacjenta zostanie zassana powrotnie [7]. Wodę niezwłocznie dostarczano do pracowni
do przewodu wodnego, co sprzyja powstaniu biofilmu bakteriologicznej. Badanie na obecność E. coli i bakterii z
bakteryjnego i charakterystycznej niszy ekologicznej grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych [8,
[2, 3, 4]. W ukÅ‚adzie ciÅ›nieniowym, bakterie mogÄ… 9]. OgólnÄ… liczbÄ™ bakterii rosnÄ…cych w temperaturze 22ºC
pochodzić z czerpanego przez kompresor powietrza i na- i 37ºC badano metodÄ… zalewowÄ…. Badanie na obecność
mnażać się w kondensie wodnym zbiornika ciśnieniowego, bakterii Pseudomonas aeruginosa badano metodą filtrów
który pochodzi z wilgoci zawartej w sprężanym membranowych [10]. Wszystkie badania wykonano
powietrzu [5]. Należy zauważyć, że wiele gatunków zgodnie z Polskimi Normami. Badanie na obecność bakterii
bakterii Gram-ujemnych odczuwa swą gęstość w danej Legionella wykonano metodą filtrów membranowych, z
niszy ekologicznej i stosownie do tego odpowiednio 10 ml wody, na podłożu Legionella  GVPC  Selektiv
reguluje swoją aktywność metaboliczną. Komunikacja  Agar firmy Merck. Za kolonie Legionelli uznano
między poszczególnymi komórkami zachodzi dzięki kolonie o barwie kremowo-białej, lekko wypukłe ponad
produkcji feromonów, to jest białek o niskich masach powierzchnię z wyraz
nie opalizującym środkiem, które
cząsteczkowych, które łatwo przenikają do cytoplazmy wyrosły pomiędzy 4 a 7 dniem inkubacji. Przynależność
sąsiednich komórek. Komórki podatne na działanie bakterii Legionella do serotypu sprawdzano testem
tego feromonu reagują na odpowiednie stężenie tej lateksowym firmy Oxoid. Jako kontrolę stosowano
substancji zmianą metabolizmu: represją lub aktywacją podłoża bez cysteiny Mc Conkeya i agar z krwią.
odpowiednich genów. Przewody zasilające w wodę urządzenia dentystyczne
Badania bakteriologiczne prowadzono w kierunku unitu poddano dezynfekcji. Do tego celu wybrano
bakterii Escherichia coli, Escherichia coli typu kałowego, zawierający kwas nadoctowy preparat Steridial Forte
bakterii mezofilnych i psychrofilnych oraz Pseudomonas firmy Impuls Gdańsk. W pierwszej kolejności płukano
aeruginosa, które są wskaz
nikami mikrobiologicznego przewody 2% roztworem kwasu cytrynowego w celu
zanieczyszczenia wody. Dodatkowe badania częściowego usunięcia biofilmu i tritlenku żelaza,
prowadzono w kierunku gram-ujemnych pałeczek używając około 10 l roztworu z tym, że przez każde
Legionella, występujących w różnych środowiskach urządzenie dentystyczne przetłaczano nie mniej niż 0,5 l,
wodnych, takich jak: klimatyzatory, baseny perełkowe, a przez urządzenie zasilające kubek  2 l. Następnie
nawilżacze, fontanny, inhalatory, a także w unitach den- przewody płukano 10 l wody dejonizowanej i 10 l świeżo
tystycznych. Mogą one stanowić realne zagrożenie dla przygotowanego roztworu Steridialu Forte, który tłoczono
pacjentów i personelu gabinetów stomatologicznych. z taką szybkością, aby czas kontaktu wynosił około 1
Pałeczki Legionella wywołują zapalenie płuc, często h. W następnej kolejności płukano przewody 10 l wody
o ciężkim przebiegu i wysokiej śmiertelności. Istnieją dejonizowanej i przez 5 minut wodą zasilającą unit.
także odnotowane pozapłucne infekcje legionellozowe.
Wyniki
Opisywano m.in. zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie
osierdzia, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie
Badania wykazały, że pod względem wymagań
trzustki, zatok i otrzewnej [6].
bakteriologicznych wszystkie unity były zasilane wodą,
zgodnÄ… z wymogami rozporzÄ…dzenia Ministra Zdrowia w
Cel pracy
sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do
Celem pracy było badanie bakteriologiczne picia i na potrzeby gospodarcze [11].
wody zasilającej urządzania dentystyczne unitu Pod względem wymagań fizykochemicznych
stomatologicznego oraz badanie skuteczności dezynfekcji woda zasilająca wszystkie unity miała przekroczenia
układów wodnych kwasem nadoctowym. zawartości żelaza w zakresie od 0,3 do 0,5 mg/l. Należy
jednak zauważyć, że w paz
dzierniku 2002 r., zgodnie z
Materiały i metodyka
wymogami Unii Europejskiej, zmieniono normy jakim
powinna odpowiadać woda. Aktualnie zawartość żelaza
Wodę do badań pobierano z: turbiny, mikromotoru,
wynosi 0,2 mg/l, a poprzednio wynosiła 0,4 mg/l.
strzykawki, skalera i jednorazowego kubka z wodÄ…
Wyniki badania bakteriologicznego wody z unitu o
dla pacjenta. A
ącznie przebadano wodę z urządzeń
najlepszych wskaz
nikach zamieszczono w tabeli 1., a wyniki
dentystycznych 18 unitów.
badania bakteriologicznego wody z unitu o najgorszych
Wodę zasilającą pobierano do badań fizykochemicznych
wskaz
nikach zamieszczono w tabeli 2. Przeprowadzone
i bakteriologicznych z kranów czerpalnych w gabinecie,
badania kontrolne po dezynfekcji układów wodnych unitów
w którym był zainstalowany unit. Wodę z końcówek
wykazały, że woda z urządzeń dentystycznych nie zawierała
urządzeń dentystycznych pobierano tylko do badań
drobnoustrojów.
bakteriologicznych. Próbki wody pobierano zawsze
438 Wojciech Bzdęga i inni
Tab. 1. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najlepszych
wskaz
nikach mikrobiologicznych
Table 1. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the best indices
Wskaz
nik jakości wody Ogólna liczba bakterii w 1 ml
Pseudomonas
E. coli
UrzÄ…dzenie Legionella
Bakterie W 37ºC, W 22ºC,
aeruginosa
lub bakterie
grupy coli 24 h 72 h
typu kałowego
Turbina 0 0 15 32 0 0
Mikromotor 0 0 0 38 0 0
Strzykawka 0 0 116 N 0 0
Skaler 0 0 N N 0 0
Kubek 0 0 0 50 0 0
Sprężone powietrze - - N N - -
N  niepoliczalne (wzrost zlewny)/countless (plate overgrown)
Tab. 2. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najgorszych
wskaz
nikach mikrobiologicznych
Table 2. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the worst indices
Wskaz
nik jakości wody Ogólna liczba bakterii w 1 ml
E. coli Pseudomonas
UrzÄ…dzenie Bakterie W 37ºC, W 22ºC,
Legionella
lub bakterie aeruginosa
grupy coli 24 h 72 h
typu kałowego
Turbina 0 0 52 N 0 0
Mikromotor 0 0 N N 0 0
Strzykawka 0 0 N N 0 0
Skaler 6 0 N N 0 0
Kubek 0 0 226 N 0 +
Sprężone powietrze - - N N - -
N  niepoliczalne (wzrost zlewny) / countless (plate overgrown)
Dyskusja kwas nadoctowy preparat Steridial Forte firmy Impuls
Gdańsk. Kwas nadoctowy, w porównaniu do innych
Badania wskaz
ników bakteriologicznych wody
preparatów dezynfekcyjnych, charakteryzuje się dużą
zasilajÄ…cej urzÄ…dzenia dentystyczne zainstalowane na
siłą bakteriobójczą. Dodatkowym aspektem jest to, że
unitach wykazały, że woda ze skalerów była nadmiernie
kwas nadoctowy łatwo rozkłada się do kwasu octowego,
zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychro-
nieszkodliwego dla pacjenta, sprzętu i środowiska. Nie
i mezofilnymi, a w jednym przypadku wyhodowano
mniej ważne jest, że bakterie nie wytwarzają oporności
Escherichia coli typu kałowego. W tym samym unicie,
na kwas nadoctowy.
który miał najgorsze wskaz
niki mikrobiologiczne, wyho-
dowano z urzÄ…dzenia zasilajÄ…cego kubek, Gram-ujemne
Wnioski
pałeczki z rodzaju Legionella pneumophila serotyp 2  14
1. Urządzenia dentystyczne unitu, rzadko używane,
oraz pałeczki Escherichia coli typu kałowego. Należy
jak np. skaler, mogą łatwo ulegać zanieczyszczeniom
podkreślić, że pozostałe próbki wody pobrane w tym
mikrobiologicznym.
unicie wykazywały znaczne przekroczenia zawartości
2. Należy ustalić zakres i częstotliwość badania wody
bakterii psychro- i mezofilnych.
zasilajÄ…cej unit i urzÄ…dzenia dentystyczne. W wodzie
Przewody zasilajÄ…ce w wodÄ™ urzÄ…dzenia dentystyczne
zasilającej unit należy badać wskaz
niki fizykochemiczne
unitu, w którym stwierdzono obecność pałeczek
i bakteriologiczne jeden raz w roku.
Legionella poddano dezynfekcji. W wyborze preparatu do
3. W wodzie z urządzeń dentystycznych unitu należy
dezynfekcji systemu wodnego unitu stomatologicznego
badać wskaz
niki mikrobiologiczne z rozszerzeniem na
kierowano się wytycznymi Państwowego Zakładu
rodzaj Legionella dwa razy w roku.
Higieny, który do dezynfekcji aparatury medycznej (m.in.
4. System wodny i sprężonego powietrza zasilający
endoskopów i aparatów do dializ) zaleca stosowanie
urządzenia dentystyczne należy okresowo dezynfekować.
kwasu nadoctowego. Do dezynfekcji wybrano zawierajÄ…cy
Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego 439
7. PN-74/C-04620/00. Woda i ścieki. Pobieranie próbek. Posta-
Piśmiennictwo
nowienia ogólne i zakres normy.
1. Zabłocki M.: Kryteria higieny końcówek stomatologicznych.
8. PN-75/C-04615/03. Woda i ścieki. Badania mikrobiolo-
Stom. Współ., 1998, 5, 134 135.
giczne. Oznaczanie liczby bakterii metodą płytkową.
2. Barbeau J., Gauthier C., Payment P.: Biofilms, infectious
9. PN 75/C-04615/06 Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne.
agents, and dental unit waterlines: a review. Canad. J. Micro-
Oznaczanie bakterii grupy coli metodą filtrów membrano-
biol., 1998, 44, 1019 1028.
wych.
3. Williams H.N., Bear M.L., Kelley J.I.: Contribution of biofilm
10. PN-77/C-04615/08. Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne.
bacteria to the contamination of the dental unit water supply.
Oznaczanie bakterii grupy coli typu kałowego (fekalnego)
JADA, 1995, 126, 1255 1260.
metodą filtrów membranowych.
4. Meiller T.F., Depaola L.G., Kelly J.I. et al.: Dental unit water-
11. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r.
lines: biofilms, disinfection and recurrence. JADA, 1999, 130,
w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczo-
65 72.
nej do spożycia przez ludzi. Dz. U. 2002, nr 203 poz.1718.
5. Hubar J.S., Pelon W., Gardiner D.: Evaluation of compressed
air used in the dental operatory. JADA, 2002 ,133, 837 841.
Adres do korespondencji:
6. Reinthaler F.F., Mascher F., Stunzer D.: Serological exami-
Wojciech Bzdęga
nations for antibodies against Legionella species in dental ul. Kozielska 4
01-163 Warszawa
personnel. J. Dent. Res., 1988, 67, 942 943.