Skrzynka
Porad
W rubryce przedstawiane są odpowiedzi na pytania nade- Jednocześnie informujemy, że Redakcja nie jest w stanie
słane do Redakcji. Są to sprawy, które, naszym zdaniem, odpowiedzieć na wszystkie nadesłane pytania, dotyczą-
zainteresują szersze grono Czytelników. ce różnych drobnych szczegółów.
Proszę o podanie schematu obwodów zabezpieczających Usiłuję zbudować zasilacz stabilizowany (przejście z 24V na
do komputera PC. Chodzi o to, żeby przy uszkodzeniu za- 18V) do zasilania laptopa z samochodu. Próbowałem prze-
silacza nie uszkodziły się płyta główna, procesor i karty. robić stary zasilacz regulowany, ale poszedł z niego dym...
Fabryczne zasilacze majÄ… wbudowane potrzebne zabezpieczenia Potrzebne parametry: Uwy: 18V, Iwy: 5,6 A. Bardzo proszÄ™
i mało kto uznaje, że potrzebne są dodatkowe obwody ochronne. o przesłanie mi prostego schematu takiego zasilacza. Je-
Uszkodzenia urządzeń odbiorczych są bardzo rzadkie, a ich przyczy- szcze jedno pytanie: czy jeśli połączę szeregowo 6 kostek
ną nie jest awaria zasilacza, tylko pojawienie się w sieci wyjątkowo 7818, to czy maksymalny prąd obciążenia będzie większy?
silnych przepięć na przykład wskutek uderzenia pioruna albo omył- Skonstruowanie zasilacza stabilizowanego o prądzie wyjściowym
kowego podania napięcia międzyfazowego (380...400V). 5,6A i napięciu 18V, czyli mocy wyjściowej 100W, na pewno nie jest
Obwody, o które prosi Czytelnik, musiałyby dotyczyć także wyjść za- zadaniem dla początkujących. Równoległe łączenie kostek 78xx jest
silacza o wydajności kilkudziesięciu amperów. Teoretycznie rolę ochron- możliwe, ale na wyjściach należałoby zastosować indywidualne kon-
ną mogłyby pełnić odpowiednie tyrystory, włączone równolegle do wyjść densatory wyjściowe i diody separujące (Schottky ego). Początkują-
zasilacza, jednak dodatkowo należałoby wziąć pod uwagę inne czynniki. cym i niedoświadczonym Czytelnikom stanowczo odradzamy podej-
W najbliższym czasie na łamach EdW nie przewidujemy podobnego pro- mowanie eksperymentów, które mogą się skończyć uszkodzeniem
jektu, a zagraniczna literatura na ten temat jest więcej niż skąpa. kosztownego sprzętu (laptop).
A swoją drogą, kto widział laptopa, który stale pobiera
(...) Chciałbym się dowiedzieć, na jakiej zasadzie działa te- 100W mocy...
lefonia komórkowa. Najbardziej mnie interesuje, czy na
przykład ja, rozmawiając przez telefon komórkowy, powi- Czy można przerobić wzmacniacz 8&! na wzmacniacz 4&!?
nienem się obawiać, że będę przez kogoś podsłuchiwany? Jeśli tak, to proszę podać sposób, jak to zrobić.
Przecież wystarczy znalez
ć tylko częstotliwość mojego apa- A w zasadzie nie trzeba niczego przerabiać. Każdy wzmacniacz prze-
ratu telefonicznego. Nie wiem, czy te sygnały są w jakiś znaczony do współpracy z głośnikiem 8-omowym będzie współpra-
sposób kodowane, nie wiem, czy każdy aparat komórkowy cował z głośnikiem 4-omowym pod warunkiem, że nie będzie odda-
ma inną częstotliwość? Podobno są (tak mówi kumpel, ale wał pełnej mocy.
on często opowiada bajki), już jakieś urządzonka w sprze- Wzmacniacz obliczany dla głośnika 8-omowego dysponuje ja-
daży, szczególnie w Internecie, za pomocą których można kimś (znacznym) napięciem wyjściowym i jakimś prądem. Przemno-
podsłuchiwać CB radio, policję, lotnictwo i telefony ko- żenie maksymalnego napięcia i prądu wyjściowego daje maksymalną
morowe - czy to prawda? Czy mam kolesia zjechać, że moc wyjściową wzmacniacza. Przy współpracy z głośnikiem 4&! do
mnie w balona robi??? uzyskania takiej samej mocy wystarczy mniejsze napięcie wyjścio-
Temat podsłuchiwania oraz zakłócania telefonów komórkowych po- we, a za to potrzebny jest większy prąd wyjściowy. Dołączenie gło-
jawia się co jakiś czas w pytaniach kierowanych do Skrzynki Porad. śnika o mniejszej rezystancji powoduje, że znaczne napięcie zasilają-
Telefonia komórkowa GSM wykorzystuje zarówno częstotliwościo- ce nie jest wykorzystywane i przy prądzie maksymalnym nie uzyska
wą, jak i czasową metodę podziału pasma i co istotne, jest systemem się nominalnej mocy wzmacniacza, a stopień wyjściowy będzie się
cyfrowym. Oznacza to, że telefony komórkowe GSM nie mogą być grzał więcej niż z głośnikiem 8-omowym. Na pewno wzmacniacz
podsłuchiwane za pomocą klasycznych skanerów i prostszych urzą-  8-omowy może współpracować z głośnikiem 4&!, byle nie przekro-
dzeń podsłuchowych. Stosunkowo łatwe było podsłuchiwanie telefo- czyć prądu maksymalnego i nie przegrzać stopnia wyjściowego.
nów komórkowych poprzedniej generacji  analogowych (Centertel). Ewentualna przeróbka z 8&! na 4&! polegałaby na obniżeniu napięcia
Nie stanowi też problemu podsłuch CB i wspomnianych przez Czy- zasilającego o około 30%, co wiąże się z koniecznością wymiany
telnika służb, które wykorzystują systemy analogowe (zazwyczaj transformatora. Dodatkowo we wzmacniaczu z elementami dyskret-
z modulacją FM). Informacje o współczesnej telefonii komórkowej nymi być może należałoby wymienić tranzystory na podobne o więk-
można znalez
ć w EdW 2, 3, 4/2000 oraz 1/2001. szym prądzie, ale jest to zadanie tylko dla zaawansowanych.
Elektronika dla Wszystkich
10
Skrzynka porad
Czy mogę podpiąć głośnik 4&! 35W do wzmacniacza 8&! 25W? Poszukuję schematu zasilacza samochodowego redukują-
Tak. Trzeba jednak sprawdzić, jaką moc maksymalną uda się osią- cego napięcie z akumulatora 12V do 3V (do zasilania
gnąć ze względu na ograniczenie prądu wyjściowego i moc strat przenośnego odtwarzacza płyt CD). Na radio z odtwarza-
wzmacniacza. Niektóre wzmacniacze z  miękkim transformatorem czem płyt CD po prostu mnie nie stać.
i wydajnym stopniem wyjściowym z głosnikiem 4-omowym oddadzą W tym przypadku najprawdopodobniej wystarczy zastosować stabili-
taką samą, albo nawet większą moc. Inne, ze  sztywnymi transfor- zator LM317 w typowej aplikacji. Pobór prądu będzie wynosił co naj-
matorami zasilajacymi, będą się nadmiernie grzać i wtedy nie należy wyżej kilkaset miliamperów, więc z radiatorem nie będzie kłopotu
pracować z pełną mocą.  wystarczy zastosować kawałek blachy.
Bardzo zaciekawił mnie opis i zastosowanie potencjome- Mam do Państwa WIELK
prośbę. Proszę o podanie mi
trów cyfrowych. Chciałbym je zastosować do regulacji na- zalet i wad minimalizacji funkcji logicznych. Z góry dzię-
pięcia w zasilaczu, przy wykorzystaniu LM317 lub kuję za szybką odpowiedz
.
LM350. Z danych technicznych wynika, że moc wydziela- Minimalizacja funkcji logicznych ma same zalety! Tematem minima-
na na rezystorach w kostkach potencjometrów cyfrowych lizacji funkcji logicznych nie zajmowaliśmy się i na razie nie będzie-
wynosi 10mW. Czy nie uszkodzę z tego powodu kostki, gdy my się zajmować na łamach EdW. Temat ten coraz bardziej traci prak-
wmontuje ją w obwód regulacji napięcia stabilizatora? tyczne znaczenie ze względu na stosowanie programowalnych ukła-
Część scalonych potencjometrów przeznaczona jest do zasilania po- dów logicznych o coraz większych możliwościach, gdzie minimaliza-
jedynczym napięciem 5V. Co najmniej utrudnione jest włączenie ich cja przeprowadzana  na piechotę nie jest stosowana.
do obwodów, gdzie występują dużo wyższe napięcia. Maksymalna
wydzielana moc nie jest istotna w porównaniu z ograniczonym dopu- 1 - jak uformować długo nieużywane, nie montowane
szczalnym napięciem na obwodach potencjometru. Zamiast prób pra- kondensatory elektrolityczne i czy tak samo jest z elektro-
cy z podwyższonym napięciem na potencjometrze, należy raczej za- litami w wersji smd?
stosować taki układ stabilizatora, który pozwoli na pracę potencjome- 2 - w czym bezpiecznie przechowywać nieużywane układy
tru elektronicznego w typowych warunkach. Stabilizator o takiej kon- serii CD 4xxx (cmos)?
strukcji jest przygotowywany w Redakcji. Daje on na wyjściu napię- Ad 1. Należy je podłączyć do z
ródła napięcia stałego o wartości równej lub
cie dziesięciokrotnie wyższe, niż napięcie podawane na jego wejście nieco niższej napięciu znamionowemu na czas kilku... kilkunastu godzin.
programujące, a napięcie programujące może być uzyskane z poten- Ad 2. Dobrym rozwiązaniem jest wetknięcie ich w przewodzącą,
cjometru elektronicznego. czarnÄ… gÄ…bkÄ™.
Elektronika dla Wszystkich
11
Konkurs
Na rysunku przedstawiony jest układ z jednym tran- (...) Układ wykonałem jedynie w postaci  pająka . Chciałem sprawdzić, czy jest
zystorem i jednym tyrystorem. w stanie generować w zakresie od 1kHz do ok. 5MHz amplitudę napięcia wyj-
Jak zwykle zadanie konkursowe polega na roz- ściowego, wystarczającą dla miernika częstotliwości, zwłaszcza na krańcach za-
szyfrowaniu kresu i przy zastosowaniu w obwodzie drgającym tylko jednej pojemności 10nF.
Zaniechałem budowy tego miernika, pomimo zadowalającej oceny układu, po-
Jak działa
nieważ w tym czasie nie posiadałem cyfrowego miernika częstotliwości.(...)
i do czego służy taki układ?
Podobnie Andrzej Cieślak z A
owicza napisał: Jest to przystawka do
Odpowiedzi, koniecznie oznaczone dopiskiem Jak01, należy nadsyłać cyfrowego miernika częstotliwości, pozwalajaca mierzyć indukcyjność
w terminie 45 dni od ukazania siÄ™ tego numeru EdW. Nagrodami w konkursie 1µH  1H. DokÅ‚adny opis dziaÅ‚ania i wykonania zamieszczony byÅ‚ w Amator-
będą kity AVT lub książki. skie Radio/A 10/82 str. 373, Amatorskie Radio/B 2/82 str. 52.
Układ ten zmontowałem już b. dawno temu i do dziś mi od czasu do czasu
Rozwiązanie zadania z EdW 9/2002 służy. (...)
Układ rozpoznał też i podał czechosłowackie z
ródło Augustyn Basiak
z Gdańska. W artykule w wykazie literatury podane było niemieckie czasopi-
smo Funkschau nr 1/81.
Kilku uczestników mocno powątpiewało w prawidłowość podłączenia
kondensatorów C3, C6, C7. Przypuszczali, że na schemacie jest jakiś błąd.
W oryginale schemat wyglądał jak na rysunku poniżej. A wzór płytki druko-
wanej zgadza się z tym schematem. Ponadto praktyczną przydatność potwier-
dzili wspomniani uczestnicy. Kondensator odsprzęgający,  elektrolit C7
przestaje być skuteczny w zakresie wyższych częstotliwości i wtedy jego ro-
lę przejmuje C6. Wygląda, że autor pierwowzoru eksperymentalnie stwierdził
potrzebę dodania C3 o podanej małej wartości, by układ poprawnie pracował
Przedstawiony układ z trzema tranzystorami to miernik indukcyjności. Do za- także przy najwyższych częstotliwościach.
cisków A, B dołączona jest mierzona cewka Lx. Tworzy ona z pojem-
nością C1 obwód rezonansowy (badana cewka Lx jest połączona sze-
regowo z L1). Tranzystory T1, T2 tworzÄ… wzmacniacz-generator, za-
pewniający powstanie drgań w szerokim zakresie indukcyjności Lx
(1uH...1H). Aby zapewnić niezawodną pracę i stałą amplitudę gene-
rowanego przebiegu, zastosowano dość rozbudowany układ. Konden-
satory C3, C4 wpływają na zachowanie układu przy dużych częstotli-
wościach, a obwód z diodami D1, D2, C7 prostuje i filtruje część na-
pięcia wyjściowego i wpływa na punkt pracy tranzystora T1, stabili-
zując amplitudę drgań.
Tranzystor T3 jest jedynie buforem, umożliwiającym dołączenie
dowolnego miernika częstotliwości. Wartość mierzonej indukcyjności należy
obliczyć ze znanego z podręczników wzoru na częstotliwość rezonansową ob- Zupełnie nietrafnych odpowiedzi było niewiele. Oto dwa przykłady:
wodu LC. Dokładność pomiaru zależy od znajomości dokładnej wartości po- Jest to przystawka do miernika, pozwalająca na pomiar zniekształceń
jemności C1. nieliniowych.
Zadanie zapowiadało się jako trudne, a tymczasem napłynęło zadziwiają- Jest to Q-metr filtrów pośredniej częstotliwości.
co dużo trafnych i precyzyjnych odpowiedzi. Na przykład Bolesław Tomkow- Nagrody otrzymują: Andrzej Cieślak z A
owicza, Bolesław Tomkowski
ski z Warszawy rozpoznał układ i nadesłał nawet kserokopię z
ródła. Napisał: z Warszawy, Augustyn Basiak z Gdańska, Leszek Kołodziej z Cieszyna.
Elektronika dla Wszystkich
12



Projekty AVT
A
adowarka akumulatorów ołowiowych
A

a
d
o
w
a
r
k
a
a
k
u
m
u
l
a
t
o
r
ó
w
o
Å‚
o
w
i
o
w
y
c
h
A
adowarka akumulatorów ołowiowych
A

a
d
o
w
a
r
k
a
a
k
u
m
u
l
a
t
o
r
ó
w
o
Å‚
o
w
i
o
w
y
c
h
12V 1...30Ah
1
2
V
1
.
.
.
3
0
A
h
12V 1...30Ah
1
2
V
1
.
.
.
3
0
A
h
Zasilacz buforowy
Z
a
s
i
l
a
c
z
b
u
f
o
r
o
w
y
Zasilacz buforowy
Z
a
s
i
l
a
c
z
b
u
f
o
r
o
w
y
2628
2628
Opisywany układ służy do ładowania aku- Montaż jest prosty, więc budowy urządze- 0,6V, tylko 2,5V. Choć na schematach symbo-
mulatorów kwasowo-ołowiowych. Może też nia mogą podjąć się także osoby mało zaa- lem stabilizatora TL431 słusznie jest regulo-
współpracować z akumulatorem w roli zasi- wansowane, nawet te, które nie do końca ro- wana dioda Zenera, niemniej tak jak w tran-
lacza buforowego, zapewniającego bezprzer- zumieją wszystkie szczegóły jego działania. zystorze, jeśli napięcie na wejściu REF jest
wowe zasilanie urządzeń. Uwaga! A
adowarka jest opracowana niższe od napięcia progowego (2,5V), nie
Prezentowana konstrukcja ma szereg bar- i optymalizowana dla małych akumulatorów płynie prąd  kolektora , a jeśli napięcie na tej
dzo cennych cech, rzadko spotykanych w ła- (żelowych) o napięciu 12V i pojemności końcówce wzrośnie do napięcia progowego,
dowarkach akumulatorów. Przede wszystkim 1...30Ah. Dla akumulatorów o pojemno- prąd  kolektora popłynie przez stabilizator
1. Uniemożliwia przeładowanie akumula- ściach 10...200Ah opracowano inny układ, od końcówki oznaczonej K (katoda) do
tora. Gdy akumulator zostanie w pełni nała- pracujący na zasadzie impulsowej, który zo- A (anoda).  Wzmocnienie prądowe tego nie-
dowany, prąd ładowania spada do znikomej stanie zaprezentowany w jednym z najbliż- codziennego tranzystora jest bardzo duże 
wartości, więc nawet wielodniowe ładowanie szych numerów EdW. prąd  bazy (I ) w typowych warunkach pra-
REF
nie grozi niczym zÅ‚ym. cy wynosi okoÅ‚o 2µA, ale nie jest to w tym za-
2. Prąd ładowania można łatwo dostoso- Opis układu stosowaniu istotne. Niewiele ważniejszy jest
wać do pojemności współpracującego aku- Układ jest rodzajem zasilacza prądu stałego fakt, że  napięcie nasycenia , czyli najniższe
mulatora. o regulowanym napięciu wyjściowym napięcie między  kolektorem (K) a  emite-
3. Zanik napięcia sieci podczas ładowania z wbudowanym ogranicznikiem prądowym. rem (A) nie będzie nigdy mniejsze niż około
nie spowoduje szybkiego rozładowania Gdy napięcie akumulatora jest niższe od na- 2V . W rzeczywistości kostka TL431 zawiera
akumulatora  prąd rozładowania wynosi stawionego napięcia zasilacza, działa ogra-
wtedy około 2,5mA. nicznik prądu i akumulator jest ładowany
4. Nie boi się odwrotnego dołączenia aku- prądem o ustalonej wartości. Gdy napięcie na
mulatora. Większość ładowarek i prostow- akumulatorze wzrośnie do nastawionego na-
ników przy odwrotnym podłączeniu akumu- pięcia zasilacza, prąd ładowania stopniowo
latora ulega poważnemu uszkodzeniu wsku- maleje. Taki sposób ładowania jest zalecany
tek przepływu ogromnego prądu przez obwo- przez producentów akumulatorów. Niniejszy
dy wyjściowe. projekt jest uzupełnianiem cyklu artykułów
5. Nie boi się także zwarcia zacisków wyj- Akumulatory w praktyce elektronika, które
ściowych ładowarki. Zastosowane rozwią- niedawno ukazały się w EdW.
zanie układowe powoduje, że przy takich Przebiegi prądu i napięcia występujące Rys. 1
skrajnie niekorzystnych błędach nie dzieje podczas ładowania pokazane są na rysunku 1.
się nic złego, a prąd  zwarciowy ma war- Kluczową rolę w re- Rys. 2
tość pojedynczych miliamperów. Na pewno gulacji napięcia gra
nie zapewni tego zwykły bezpiecznik umie- popularny od lat układ
szczony na wyjściu. scalony TL431  patrz
6. Dwukolorowa dioda LED pokazuje stan rysunek 2a. Jak poka-
pracy, a płynne zmiany koloru świecenia od zuje rysunek 2b, dzia-
czerwonego do zielonego odzwierciedlajÄ… Å‚a on podobnie jak
proces ładowania. zwykły tranzystor
Wszystkie te cechy osiągnięto w bardzo NPN, tylko napięcie
prostym układzie, zawierającym garstkę po- progowe  emiter-ba-
pularnych i tanich elementów. za wynosi nie około
Elektronika dla Wszystkich
13
Projekty AVT
12 tranzystorów, rezystory, diody i kondensa- nie prądu ładowania, by napięcie akumulato- Aprąd przez TA nie popłynie, jeśli nie otworzy
tory  rysunek 2c pokazuje bardzo upro- ra nie rosło. się T1.
szczony schemat wewnętrzny. Taki układ nie pozwoli na nadmierny Ma to ważne konsekwencje praktyczne
Zasadę działania obwodu stabilizacji na- wzrost napięcia na akumulatorze, ale nie ma i jest wyjątkowo cenną zaletą ładowarki.
pięcia pomoże zrozumieć rysunek 3. Jeśli ograniczenia prądu ładowania. Wystarczy Oznacza między innymi, że po zwarciu zaci-
napięcie ładowanego akumulatora jest niskie, jednak dodać niewielki rezystor szeregowy sków wyjściowych (bez akumulatora) pomi-
mniejsze od nominalnego, na rezystorze RE RS i jeden tranzystor według rysunku 4. mo zwarcia prąd w ogóle nie będzie płynął.
napięcie jest mniejsze niż napięcie progowe Wartość RS wyznacza prąd ładowania. Gdy Także przy rozwarciu zacisków, bez akumu-
U1 (2,495Vą55mV). Przez stabilizator U1 prąd chce wzrastać i napięcie na RS wzrośnie latora, napięcie na zaciskach nie pojawi się.
prąd nie płynie. Płynie natomiast prąd przez do wartości napięcia progowego tranzystora Warunkiem rozpoczęcia pracy jest dołącze-
tranzystor TA, który tu pracuje w układzie (około 0,6V), otwiera się tranzystor TB (też nie  obcego napięcia  napięcia akumula-
wspólnej bazy. Napięcie na jego bazie jest pracujący w układzie wspólnej bazy), tora. Napięcie akumulatora wyższe niż
ustalone i wynosi połowę napięcia akumula- zmniejsza napięcie na RA, a tym samym na 6V umożliwi pracę tranzystora T3 i T1.
tora. Rezystory RD, RE są tak dobrane, że RC. W rezultacie maleje prąd tranzystora TA Oznacza to, że układ nie może służyć do  re-
napięcie na RF jest duże, wynosi kilka wol- i tranzystor T1 zostaje przytkany na tyle, że- animacji akumulatorów kompletnie wyła-
tów, co gwarantuje otwarcie MOSFET-a T1. by utrzymać stałą wartość prądu płynącego dowanych. Nie ma to zresztą większego sen-
Prąd ładowania płynie przez akumulator przez RS i akumulator. su, bo taki akumulator rozładowany do zera
i tranzystor T1, a napięcie na akumulatorze Należy zauważyć, że taki układ nie jest kla- może być nieodwracalnie uszkodzony i trze-
stopniowo wzrasta. Jeśli napięcie akumula- sycznym zasilaczem, bo bez akumulatora po ba najpierw spróbować go  ruszyć . Przez
tora wzrasta, wzrasta też napięcie na rezysto- włączeniu zasilania  nie wystartuje . Bez aku- rozładowany do zera akumulator prąd nie
rze RE. Gdy zwiększy się do wartości napię- mulatora, w pierwszej chwili po włączeniu chce płynąc i do  ruszenia go zwykle wyko-
cia progowego, przez układ U1 popłynie napięcia sieci, tranzystor T1 jest zatkany rzystuje się z
ródło napięcia znacznie wyższe-
prąd. Prąd ten wywoła dodatkowy spadek na- i nie zostanie otwarty, bo do tego potrzebny go od 15V i rezystor o odpowiedniej mocy.
pięcia na RC. Napięcie w punkcie A spadnie, jest przepływ prądu przez tranzystor TA. Przykład pokazany jest na rysunku 5. Aku-
więc tranzystor TA zostanie przytkany (jego mulator trzeba podłączyć na kilka...kilkana-
prąd zmaleje). Mniejszy prąd wywoła mniej- ście godzin z nadzieją, że  ruszy i odzyska
szy spadek napięcia na RF, co spowoduje Rys. 4 przynajmniej część pierwotnej pojemności.
przytkanie tranzystora T1 i takie zmniejsze- Układ z rysunku 4 może pełnić przewi-
dzianÄ… rolÄ™ Å‚adowarki, ale warto go nieco roz-
Rys. 3 budować, by zyskać dodatkowe cenne funk-
cje. Schemat proponowanej, ostatecznej we-
rsji pokazany jest na rysunku 6. Aby umożli-
wić regulację prądu ładowa-
nia, przewidziano nie jeden,
a kilka rezystorów RS. Do-
datkowa dioda Schott-
ky ego D8 pozwala zmniej-
szyć wymagany spadek na-
pięcia na szeregowym rezy-
storze RS z wartości
Rys. 5
Rys. 6 Schemat ideowy
Elektronika dla Wszystkich
14
Projekty AVT
0,6V do około 0,3V, co zmniejsza straty mo- Byłaby to istotna wada ładowarki, bo aku- tywnych skutków ani dla akumulatora, ani
cy w rezystancji RS i powala zastosować ty- mulator może się rozłączyć (np. wskutek sła- dla ładowarki. W trakcie testów modelu ko-
powe miniaturowe rezystory o oporności bego styku zacisków z klemami) i zielona nieczne okazało się dodanie diody D9. Bez
0,47&! ...1&!. Dodatkowy rezystor R1 zwięk- lampka mylnie pokazałaby, że jest on już na- niej przy odwrotnym zasilaniu tranzystor T1
sza nieco prąd płynący przez D8 i zapewnia ładowany. Aby usunąć tę wadę wystarczy... zostałby otwarty i popłynąłby duży prąd roz-
na niej spadek napięcia około 0,3V. zasilać ładowarkę przebiegiem tętniącym. ładowania akumulatora. Może się to wydać
Obecność dwóch połączonych równole- Wtedy w każdym półokresie prąd ładowania dziwne  przyczynę wyjaśnia rysunek 7, po-
gle rezystorów R3 i R4 wynikła tylko z ka- będzie zmniejszał się do zera. Jeśli akumula- kazujący kluczowe fragmenty układu przy
prysu. Właśnie dla kaprysu w układzie wy- tor zostanie usunięty, najbliższy zanik prądu odwrotnym włączeniu zasilania (i dla upro-
korzystano wyłącznie rezystory o czterech i spadek napięcia na zaciskach w układzie szczenia, przy braku napięcia sieci). Zgodnie
nominałach: 62k&!, 15k&!, 1k&! i 1&!. wyłączy tranzystor T1 i spowoduje zaświece- z rysunkiem 2c, stabilizator TL431 w kierun-
Kondensator C1 zapobiega samowzbu- nie lampki czerwonej. Warunkiem takiego ku przewodzenia zachowuje siÄ™ jak zwyczaj-
dzeniu układu (warto sprawdzić działanie działania jest brak w układzie pojemności  na dioda, a z kolei tranzystor T2 pełni rolę
bez tego kondensatora  samowzbudzenie zarówno dołączenie pojemności filtrującej diody Zenera o napięciu 5...6V. Umożliwia to
nie zawsze jest szkodliwe; w modelu powo- do przekÄ…tnej mostka prostowniczego, jak przewodzenie tranzystora T3 i otwarcie T1.
dowało odmienne działanie sygnalizacyjnej i do punktów P, N zmienia działanie układu Prąd byłby wtedy związany ze spadkiem na-
diody LED). i odłączenie akumulatora podczas ładowania pięcia na RS, z napięciem  Zenera T2 i na-
Pożyteczną rolę sygnalizatora stanu pracy nie będzie już sygnalizowane. W propono- pięciem progowym U tranzystora T1.
GSth
pełni dwukolorowa dioda LED D10. Podczas wanym układzie nie ma kondensatorów W praktyce oznaczałoby to uszkodzenie re-
ładowania świecą obie struktury, przez co i akumulator jest ładowany prądem tętnią- zystora(-ów) RS, diod mostka prostownicze-
kolor świecenia jest zbliżony do pomarań- cym. go, a nawet tranzystora T1.
czowego. Jeśli napięcie na akumulatorze doj- Dioda świecąca D10 jest zasilana nietypo- Dodanie diody D9 rozwiązuje problem,
dzie do wartości nastawionej potencjome- wo napięciem wprost z transformatora. Moż- uniemożliwiając pracę tranzystora T2 i T1.
trem PR1, napięcie na R5 zwiększy się, zo- na byłoby (wspólną) katodę diody D10 dołą- Ostatecznie układ jest odporny na wszel-
stanie otwarty tranzystor T5 a zatkany T6. czyć wprost do punktu N. Ale wtedy, po za- kie zagrożenia.
Struktura czerwona zgaśnie. Zielony kolor niku napięcia sieci, świeciłaby się lampka
lampki D1 świadczy więc tylko o tym, że zielona, a akumulator rozładowywałby się Montaż i uruchomienie
układ nie pracuje już w trybie ogranicznika prądem o wartości kilkunastu miliamperów. Układ ładowarki można zmontować na płyt-
prądowego i że utrzymuje na zaciskach aku- Zasilenie diody D10 wprost z transformatora ce drukowanej, pokazanej na rysunku 8.
mulatora nastawione napięcie. Uwaga! Jak zagwarantuje po pierwsze, że po zaniku na- Montaż nie powinien sprawić kłopotu nawet
pokazuje rysunek 1, zaświecenie zielonej pięcia sieci dioda D10 zgaśnie całkowicie, początkującym. Należy zwrócić uwagę na
lampki nastąpi w punkcie oznaczonym literą sygnalizując awarię, a akumulator będzie się właściwe wlutowanie końcówek brzęczyka
A. Choć ogranicznik prądowy nie będzie już rozładowywał prądem w wartości nie więk- Y1, który ma działać przy odwrotnym dołą-
działał, akumulator nie będzie jeszcze pełny szej niż 2,5mA. czeniu akumulatora.
 zgromadzony ładunek wyniesie 70...80% Obwód D7, Y1, jak się łatwo domyślić, Stosownie do pojemności ładowanego
pojemności nominalnej. Dla pełnego nałado- jest sygnalizatorem odwrotnego dołączenia akumulatora należy dobrać prąd ładowania.
wania akumulator trzeba pozostawić w łado- akumulatora. Głośny pisk brzęczyka natych- Jest o bardzo łatwe. Trzeba wlutować tyle 1-
warce jeszcze przez co najmniej dwie...trzy miast ostrzeże roztargnionego użytkownika. omowych rezystorów, żeby uzyskać potrzeb-
godziny (można dowolnie długo). Choć zie- Odwrotne dołączenie akumulatora, nawet na ny prąd. Jeden rezystor RS o wartości 1&!
lona lampka nie oznacza pełnego naładowa- dowolnie długi czas, nie grozi jednak niczym zapewnia prąd ładowania około 0,15A.
nia, jej wskazania są bardzo pożyteczne, bo złym. Niezależnie, czy układ jest zasilany, Przykładowo dla akumulatora żelowego
powalają szacunkowo określić stan akumula- czy nie, pobór prądu z akumulatora wyniesie o pojemności 2Ah, maksymalny prąd łado-
tora. przy takim błędnym połączeniu tylko około
Gdyby zielona lampka zaświeciła się po 8...9mA, co nie będzie mieć żadnych nega-
bardzo krótkim czasie ładowania albo nawet Rys. 8 Schemat montażowy
tuż po dołączeniu akumulatora, oznacza to, że Rys. 7
albo akumulator jest w bardzo kiepskim sta-
nie (ma dużą rezystancję wewnętrzną) albo
rezystancja styku zacisków ładowarki z kle-
mami akumulatora jest zbyt duża. W każdym
przypadku wskazuje to na konieczność bliż-
szego zbadania problemu.
Wkażdym wypadku, gdy napięcie sieci
zostanie włączone, a akumulator nie, wtedy
świecić będzie tylko czerwona struktura
świadcząca o braku akumulatora. Warto zau-
ważyć, że wcześniejsze rozważania dotyczą
zasilania ładowarki napięciem stałym (filtro-
wanym), a nie tętniącym. Przy zasilaniu ła-
dowarki napięciem stałym) czerwona dioda
będzie świecić do chwili dołączenia akumu-
latora  póz
niej włączy się struktura zielona
i dioda zaświeci kolorem pomarańczowym.
Jednak po odłączeniu akumulatora... zaświe-
ci dioda zielona.
Elektronika dla Wszystkich
15
Projekty AVT
wania wynosi 0,6A (0,3*2), więc trzeba wlu- Przy takim prądzie straty mocy mogą sięgnąć nieco więcej dla pracy cyklicznej. Chodzi
tować cztery 1-omowe rezystory RS. kilkunastu watów, co będzie wymagać zasto- o to, że impulsy prądu ładowania wywołują
Po zmontowaniu i sprawdzeniu całości, sowania większego radiatora. Podczas pracy pewien spadek napięcia na rezystancji we-
do zacisków P, N trzeba dołączyć akumulator taki radiator może być bardzo gorący  nawet wnętrznej akumulatora, przez co charaktery-
i ładować go. Podczas ładowania pustego do +90...100oC. styka ładowania jest nieco inna niż przy prą-
akumulatora napięcie na nim będzie rosnąć, dzie stałym.
ale po pewnym czasie ustabilizuje się na war- Dla dociekliwych Użyty transformator zasilający powinien
tości wyznaczonej przez czynną rezystancję Dobierając prąd ładowania, trzeba pamiętać, mieć nominalne napięcie wtórne (zmienne)
PR1. Za pomocą potencjometru PR1 nale- że nie powinien przekraczać liczbowo warto- w granicach 12...15V. Jego moc będzie zale-
ży dobrać końcowe napięcie ładowania. Je- ści 0,3C (C  pojemność akumulatora w am- żeć od potrzebnego prądu ładowania. Moc
śli ładowarka będzie pracować w trybie bez- perogodzinach). Przy prądzie 0,3C czas peł- transformatora powinna być co najmniej
przerwowego zasilacza buforowego (stale nego naładowania wyniesie około 6 godzin. 50% większa od mocy uzyskanej z przemno-
włączona i połączona z akumulatorem), wte- Przykładowo dla akumulatora o pojemno- żenia prądu ładowania i napięcia 15V. Przy-
dy trzeba za pomocą PR1 ustawić napięcie ści 10 amperogodzin (10Ah) prąd ładowania kładowo dla prądu ładowania 0,6A iloczyn
końcowe około 13,8V (13,5...13,8V), co od- nie powinien przekroczyć 3A (0,3*10Ah). 0,6A*15V wynosi 9W, więc moc transfor-
powiada zalecanej przez wszystkich produ- Niektórzy wytwórcy podają maksymalny matora nie powinna być mniejsza niż
centów wartości 2,25...2,3V na ogniwo, gwa- prąd ładowania równy 0,25C. Oczywiście 13,5W (150%*9W).
rantującej przewidzianą trwałość. prąd ładowania można zmniejszyć do warto- Trudno podać ścisłą procedurę doboru ra-
Przy pracy cyklicznej (na przemian łado- ści 0,1C, a nawet 0,05C, ale wtedy czas łado- diatora, bo wydzielana moc strat będzie
wanie i rozładowywanie) napięcie końcowe wania radykalnie się wydłuży, nawet do kil- w istotnym stopniu zależeć nie tylko od prą-
na akumulatorze powinno wynosić około kudziesięciu godzin. du, ale też od napięcia transformatora. Dla
15V (14,4...15V). Tu wartość napięcia koń- Wartość prądu ładowania wyznacza wy- zmniejszenia strat mocy w tranzystorze T1
cowego nie jest krytyczna. Czym wyższe to padkowy opór rezystorów RS1...RS4. Na warto stosować transformator o możliwie
napięcie, tym szybciej naładuje się akumula- schemacie ideowym (rysunek 5) pokazano małym napięciu wyjściowym (11...13VAC),
tor. Jednak pozostawienie akumulatora na cztery rezystory RS. Na płytce przewidziano byleby tylko zapewnił on potrzebny prąd ła-
stałe pod napięciem większym niż 15V może cztery grupy, umożliwiające wlutowanie dowania. Gdy posiadany transformator ma
zmniejszyć jego żywotność. w sumie do 12 rezystorów. Celowo wykorzy- niepotrzebnie zbyt wysokie napięcie wyj-
Wlutowanie odpowiedniej liczby 1-omo- stano taki sposób, ponieważ umożliwia on ściowe, można spróbować zmniejszyć grza-
wych rezystorów RS i ustawienie potencjo- bardzo proste dobranie prądu ładowania. Na- nie T1 przez eksperymentalne dobranie do-
metru PR1 to jedyne wymagane regulacje. bywcy zestawu AVT-2628 otrzymajÄ… w kom- datkowego rezystora szeregowego Rx o od-
Należy jednak pamiętać, że ustawienie na- plecie 12 rezystorów o nominale 1&!. Dzięki powiedniej mocy, włączonego według ry-
pięcia końcowego nie jest możliwe  na su- zastosowaniu diody D7 można było znacznie sunku 9. Wtedy część mocy strat wydzieli
cho , bez akumulatora. Należy je ustawić zredukować moc wydzielaną w tych rezysto- się w tym rezystorze.
w warunkach normalnej pracy po dołączeniu rach i można tu śmiało stosować popularne
i pełnym naładowaniu akumulatora. miniaturowe rezystory o obciążalności
Uwaga! Z tranzystorem T1 koniecznie 0,1...0,2W.
musi współpracować odpowiedni radia- Wnikliwi Czytelnicy mogą się zastana-
tor! Jego wielkość będzie zależeć od prądu wiać, dlaczego 1-omowy rezystor daje prąd
ładowania i napięcia transformatora. Przy 0,15A, a nie 0,3A  przecież spadek napięcia
małych prądach może wystarczyć kawałek na rezystancji RS ma wynosić 0,3V. Tak jest,
blachy aluminiowej. 12 rezystorów 1-omo- ale ponieważ układ jest zasilany przebiegiem Rys. 9
wych da prąd maksymalny sięgający 2A. tętniącym niefiltrowanym, więc prąd łado-
wania płynie tylko wtedy, gdy napięcie
z transformatora (pomijając spadek napięcia Po pewnym czasie eksploatacji użytkow-
Wykaz elementów
na diodach prostowniczych) jest wyższe od nik może skorygować ustawienia prądu i na-
R1-R4,R7,R12,R14-R16 . . . . . . . . . . . . . . . .15k&! napięcia akumulatora. W rezultacie przebieg pięcia końcowego. Akumulatory to dość ka-
R5,R9,R13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1k&! prądu ładowania przypomina przebieg pro- pryśne elementy i warto poznać dokładnie
R6 R8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62k&! stokątny o wypełnieniu około 50% lub nieco właściwości konkretnego egzemplarza, prze-
R10,R11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59k&! więcej (ściślej trapezoidalny). W rzeczywi- prowadzając szereg prób przy różnych prą-
PR1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22k&! stości jeden 1-omowy rezystor zapewni prąd dach i napięciach ładowania, przeprowadza-
RS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1&! (12szt.) w granicach 0,1A...0,2A, zależnie od napię- jąc po każdym takim cyklu ładowania kon-
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1nF cia wtórnego i mocy użytego transformatora trolne rozładowanie sprawdzające rzeczywi-
D1-D4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4001 oraz od rozrzutu napięć progowych D8, T2 stą pojemność.
D5-D7,D9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4148 i tolerancji rezystorów. Warto to sprawdzić
D8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BAT43 w gotowym układzie, a w razie potrzeby Możliwości zmian
D10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LED 2-kol można dobrać rezystory RS we własnym za- W miejsce PR1 można zastosować klasyczny
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BUZ11 kresie. Na marginesie warto nadmienić, że z duży potencjometr obrotowy, umieszczony
T2-T6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC558 uwagi na kształt impulsów prądu ładowania, na płycie czołowej z dobraną indywidualnie
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .TL431 naprawdę precyzyjny wynik pomiaru prądu skalą, pozwalający łatwo ustawić napięcie
Y1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .piezo z gen. 12V ładowania dadzą tylko mierniki przetworni- końcowe
kiem wartości skutecznej (True RMS). W miejsce sieci rezystorów RS można za-
Ze względu na impulsowy sposób łado- stosować obrotowy lub zestaw przełączni-
Komplet podzespołów z płytką
K
o
m
p
l
e
t
p
o
d
z
e
s
p
o
Å‚
ó
w
z
p
Å‚
y
t
k
Ä…
wania, warto stosować możliwie duże warto- ków  dwójkowych , pozwalających zmie-
jest dostępny w sieci handlowej AVT
j
e
s
t
d
o
s
t
Ä™
p
n
y
w
s
i
e
c
i
h
a
n
d
l
o
w
e
j
A
V
T
ści z zalecanego zakresu napięć końcowych: niać prąd w sekwencji 1A-0,5A-0,25A-
jako kit szkolny AVT-2628
j
a
k
o
k
i
t
s
z
k
o
l
n
y
A
V
T
2
6
2
8
13,8V dla pracy buforowej i 15V lub nawet 0,125A.
Elektronika dla Wszystkich
16
Projekty AVT
Jeśli ktoś zechce wzbogacić opisywany na większe układ mógłby pracować przy ściowym (11...13V), który zapewni wymaga-
przyrzÄ…d we wskaz
nik  amperomierz kon- znacznie większych prądach. Zastosowany ny prąd ładowania przy napięciu na akumu-
trolujący prąd ładowania, nie powinien go tranzystor T1 typu BUZ11, IRF540 teore- latorze równym 15V  moc strat w tranzysto-
włączać między punktami N, P a akumulato- tycznie może pracować z prądami ponad rze T1 będzie wtedy najmniejsza. Najwięk-
rem, jak pokazuje (przekreślony) rysunek 10, 20A (BUZ10, IRF530 ponad 10A). Praktycz- sza moc strat wystąpi na początku ładowania,
aby dodatkowy spadek napięcia nie szkodził nym ograniczeniem jest jednak moc strat cie- gdy napięcie akumulatora będzie wynosić
pracy układu regulacji napięcia. Każda rezy- plnych w tym tranzystorze, która przy prą- 12...13V.
stancja włączona w obwodzie wyjściowym dach rzędu 10...20A mogłaby sięgnąć kilku- Przy większych prą- Rys. 11
jest szkodliwa i znacznie wydłuża czas łado- dziesięciu watów. Wymagałoby to zastoso- dach warto rozważyć wy-
wania. Amperomierz należy włączyć w in- wania bardzo sprawnego radiatora. Kto korzystanie prostownika
nym miejscu toru prą- chciałby wypróbować taką wersję z dużym impulsowego, który zo-
dowego. Na płytce dru- klasycznym radiatorem albo chłodzeniem stanie opisany w
kowanej przewidziano z wymuszonym za pomocą wentylatora, powi- przyszłości.
(zaznaczone też na nien wziąć pod uwagę, że rezystancja ter- Jeśli ktoś chciałby do-
schemacie) punkty miczna tranzystora IRF540 wynosi 1,1K/W, dać obwód kompensacji
oznaczone X, X1, do a BUZ11 - 1,67K/W. Do tego dojdzie rezy- cieplnej (-3...-5mV/K na
których można dołą- stancja między obudową a radiatorem  oko- ogniwo, czyli -18...-
czyć amperomierz po ło 0,5K/W przy zastosowaniu pasty termo- 30mV/K dla akumulatora
przecięciu ścieżki po- Rys. 10 przewodzącej. Żeby więc rozproszyć na 12V), może w miejsce
między nimi. przykład 40W mocy strat, zastosowany ra- włączyć dziesięć diod
W tytule projektu podane jest, że układ diator do tranzystora IRF540 czy BUZ11 krzemowych w szereg
przeznaczony jest do akumulatorów o pojem- musiałby mieć bardzo małą oporność cieplną i dobrać indywidualnie wartość R6 według
ności do 30W. Tak naprawdę ograniczeniem poniżej 1K/W, natomiast BUZ10 czy IRF530 rysunku 11. Producenci akumulatorów poda-
nie jest wcale pojemność akumulatora, tylko nie poradzą sobie z rozproszeniem takiej ilo- ją jednak, że przy pracy w temperaturach
moc strat tranzystora T1 i maksymalny prąd ści ciepła. otoczenia +5...+35oC taka kompensacja nie
diod mostka. Ze względu na zastosowanie Wersję pracującą przy większych prądach jest konieczna.
popularnych diod 1-amperowych, najwięk- można śmiało wypróbować w praktyce, a dla
szy prąd ładowania prezentowanej wersji nie zmniejszenia mocy strat trzeba dobrać trans- Jerzy Częstochowski
powinien przekroczyć 2A. Po zmianie diod formator o możliwie niskim napięciu wyj- Konsultacja Piotr Górecki
Humor
Przysyłam rozwinięcia różnych skrótów (i nie tylko skrótów) zwią- W.S.Z.Y.S.T.K.I.C.H.: Wireless Synthetic Zombie Yearning
zanych z EdW. Nie jestem ich autorem, zostały one wygenerowane for Sabotage/Transforming Killing and Intensive Calculation Humanoid
przez skrypty na stronach WWW. Jeśli komuś się one nie będą E.P.: Electronic Person
podobać, to bardzo przepraszam, te rozwinięcia skrótów zamie- P.R.A.K.T.Y.C.Z.N.A.: Positronic Robotic Android Keen
szczam jako ciekawostkę. (...) Pierwsza strona używa rozwinięć on Troubleshooting/Ytterbium Cybernetic Zealous Nullification Android
skrótów na wyrażenia związane z cyborgami, druga z komputerami B.U.R.L.E.S.K.A.: Biomechanical Upgraded Replicant Limited
i elektronikÄ…. to Efficient Sabotage and Kamikaze Assassination
Z.B.I.G.N.I.E.W.: Zeta Biomechanical Individual Generated
E.D.W.: Entity Designed for Warfare for Nocturnal Infiltration and Efficient Warfare
P.I.O.T.R.: Positronic Individual Optimized for Troubleshooting O.R.L.O.W.S.K.I.: Obedient Robotic Lifeform Optimized
and Repair for Worldwide Sabotage and Kamikaze Infiltration
G.O.R.E.C.K.I.: General Obedient Replicant Engineered for Ceaseless A.N.D.R.Z.E.J.: Artificial Networked Device Responsible
Killing and Infiltration for Zealous Exploration and Judo
R.A.A.B.E.: Robotic Android Assembled for Battle and Exploration J.A.N.E.C.Z.E.K.: Journeying Artificial Neohuman Engineered
A.V.T.: Android Viable for Troubleshooting for Ceaseless Zoology and Efficient Killing
E.L.E.K.T.R.O.N.I.K.A.: Electronic Lifeform Engineered for Killing EDW Erasable Desktop Web
and Troubleshooting/Robotic Obedient Nocturnal Infiltration and Killing PIOTR Portable Interactive Omni-Telecommunications Register
Android RAABE Rendering Architecture Automatic Bit Equipment
E.L.E.K.T.R.O.N.I.K.: Electronic Lifeform Engineered for Killing AVT Asynchronous Volume Terminal
and Troubleshooting/Replicant Optimized for Nocturnal Infiltration EP Electronic Port
and Killing Pozdrawiam,
D.L.A.: Digital Lifelike Android Grzegorz Niemirowski
Elektronika dla Wszystkich
17
µP3020
µP3020
Pozytywka sterowana przez RS-232C
Pozytywka sterowana przez RS-232C
Uniwersalny moduł dz
więkowy
Uniwersalny moduł dz
więkowy
Do czego to służy? bór melodyjek, a ponadto pojawia się ten sam nym mikroprocesorem tylko dwóch linii por-
W literaturze dla elektroników można znalez
ć problem z dostępnością. Często wykorzystu- tu szeregowego. Jeśli moduł nie musi odpo-
wiele schematów pozytywek, zarówno je się też układy firmy ISD. Tu jednak poja- wiadać procesorowi sterującemu  wystarczy
z wbudowaną na stałe melodią, jak i progra- wia się problem ograniczonego czasu zapisu tylko jedna linia! Zmiany te opisano w dal-
mowanych. Wadą tych pierwszych jest brak okupionego dodatkowo stratą jakości przy szej części artykułu. Te założenia spełnia pre-
możliwości skomponowania własnej melodii, zakupie kostek o dłuższym czasie nagrania. zentowany przeze mnie układ.
wadą drugich  najczęściej bardzo proste  po- Wyobraz
my sobie jednak pozytywkę z wła-
piskujące brzmienie, jak np. w większości snym systemem operacyjnym, którą można Jak to działa?
telefonów komórkowych, lub trudne urucha- w prosty sposób zaprogramować, korzystając Schemat urządzenia przedstawiono na rysun-
mianie wymagające strojenia, co sprawia spo- z dowolnego terminala ze złączem RS-232C, ku 1. Jego sercem jest mikrokontroler
ry problem osobom, którym przysłowiowy z własnym bankiem brzmień, które możemy 89C2051 (U3) zaprogramowany za pomocą
słoń nadepnął na ucho. Ostatnio prawie we sami dowolnie przygotować, dodatkowo pa- nieśmiertelnego BASCOM-a. Do linii TxD
wszystkich rozwiązaniach wykorzystuje się miętającą melodię po zaniku zasilania. Układ i RxD tego układu dołączono pracujący w ty-
układy UM66TL lub któryś z układów firmy taki może być wykorzystany np. jako efek- powej aplikacji układ MAX232 (U1), zapew-
Holtek. Te pierwsze brzmią nieciekawie, po- towny sygnalizator. Po minimalnych zmia- niający dopasowanie poziomów napięć dla
nadto pomimo bogatej oferty melodii  zaszy- nach otrzymujemy  bajerancki dzwonek do interfejsu szeregowego RS-232C. Linie P3.2
tych w różnych wersjach tych kostek najczę- drzwi lub uniwersalny moduł dz
więkowy i P3.3 wykorzystano jako interfejs I2C do
ściej jesteśmy w sklepie skazani na zakup tej, współpracujący np. z mikroprocesorową cen- współpracy z zewnętrzną pamięcią EEPROM
która  przyszła z hurtowni . Układy Holteka tralką alarmową. Zaletą takiego modułu jest
brzmią lepiej, ale też mają ograniczony wy- wykorzystywanie do komunikacji z głów- Rys. 1 Schemat ideowy
Elektronika dla Wszystkich
18
(U2) przechowującą melodię. Jest to układ Układ pracuje w typowej katalogowej aplika- sujących dz
więk adres próbki pozostawiam
typu 24C02. Pojemność tego układu wynosi cji. Do mikrokontrolera dołączono także ty- dociekliwym Czytelnikom. Spacje i znaki
256 bajtów i umożliwia zapisanie ok. 100 powy układ resetu (C6,R1) zapewniający je- ENTER są ignorowane. Taki format opisu
dz
więków, co jest wartością w zupełności go poprawny  start po włączeniu zasilania melodii jest powszechnie stosowany w tele-
wystarczającą. Wybór tego układu był po- oraz kwarc 11.0592MHz (X1), umożliwiają- fonach komórkowych, co pozwala użyć  ko-
dyktowany najprostszym adresowaniem. cy uzyskanie typowych prędkości transmisji mórkowych melodyjek do zaprogramowa-
W przypadku układów o większej pojemno- szeregowej. Całość zasilana jest napięciem nia naszego urządzenia. Odebranie znaku
ści (np. 24C04) adresowanie komórek pa- stabilizowanym +5V uzyskiwanym ze stabi- niezgodnego z formatem zapisu wobec umie-
mięci nieco się komplikuje i wymaga zmian lizatora typu 7805 (U6). Tyle o stronie sprzę- szczenia na końcu podprogramu Play opera-
w programie mikrokontrolera. Ponieważ pro- towej. cji modulo pomiędzy adresem i całkowitą
gram w układzie modelowym zajmuje pra- Niemniej ważnym elementem urządzenia liczbą próbek nie skutkuje niczym złym, po-
wie równe 2kB, konieczne stałoby się użycie jest program sterujący mikrokontrolerem, na- za tym, że pozytywka będzie  nieco fałszo-
układu 89C4051, który wprawdzie nie wy- pisany w języku MCS BASIC. Program wać. Całkowita liczba próbek przechowywa-
maga żadnych przeróbek płytki drukowanej, można ściągnąć ze strony internetowej EdW: na jest w stałej Number_of_samples 
jednak ze względu na to, że darmowo rozpro- http://www.edw.com.pl/library/pliki/pozyt- w przypadku pięciu oktaw wynosi ona
wadzany BASCOM ma ograniczenie kodu soft.zip. Pierwszą rzeczą rzucającą się 5*12=60 próbek. Odtwarzanie jest kontynuo-
wynikowego do 2kB, takie rozwiÄ…zanie unie- w oczy jest dyrektywa $baud=300 ustalajÄ…ca wane do momentu napotkania znaku 0 ozna-
możliwiłoby wykonanie układu osobom po- prędkość transmisji na 300 bodów. Tak mała czającego koniec zapisu lub wykrycia naci-
siadającym tylko tę wersję. Po szczegóły do- prędkość była podyktowana tym, że układ śnięcia przycisku P. Wtedy program wraca
tyczące współpracy mikrokontrolera z szere- przy programowaniu melodii przepisuje zna- do głównej pętli. W przypadku odebrania
gowymi pamięciami EEPROM odsyłam do ki odbierane z portu szeregowego do stosun- znaku z portu szeregowego układ sprawdza
katalogu lub kursu BASCOM College. Wej- kowo wolnej pamięci EEPROM. Przy du- znak  jeśli jest to  l  zapala diodę na czer-
ścia adresowe pamięci dołączono do masy, żych prędkościach transmisji pamięć nie na- wono i czeka na dalsze znaki, które razem
jako że jest to jedyne urządzenie I2C na ma- dążałaby z zapisem danych. Zastosowanie mają utworzyć słowo  login . Takie rozwią-
gistrali. Do linii P3.4 i P3.5 za pośrednic- tak małej prędkości gwarantuje niezbędny zanie zapobiega zgłaszaniu się systemu po-
twem tranzystorów T1 i T2 dołączono dwu- odstęp czasu pomiędzy kolejnymi zapisami zytywki przypadkowo. Gdy sekwencja się
kolorową diodę LED sygnalizującą stan pra- do pamięci. Po włączeniu zasilania program nie zgadza  układ wraca do stanu oczekiwa-
cy układu (w układzie wykorzystuje się 3 oczekuje w pętli na naciśnięcie przycisku nia. Gdy jest ona prawidłowa  zgłasza się za
możliwe kolory świecenia  kolor żółty uzy- P lub odbiór znaku z portu szeregowego. pomocą terminala system operacyjny pozy-
skuje się przez jednoczesne zaświecenie obu Dioda LED jest w tym czasie zaświecona na tywki  podprogram Music_box_os (w czasie
diod). Do linii P3.7 dołączono przycisk uru- żółto. Po naciśnięciu przycisku dioda się na pracy z systemem przycisk P jest nieaktyw-
chamiający i zatrzymujący odtwarzanie me- zielono, a układ przechodzi do podprogramu ny!). Umożliwia on wybór następujących
lodii. Jako bank sampli wykorzystano wielo- Play realizującego odtwarzanie. Polega ono opcji: opcja 0  ponowne wyświetlenie menu
krotnie już w EdW prezentowany układ na pobraniu z pamięci znaków opisujących (podprogram Print_menu), opcja 1  odtwo-
ISD2560 (U4). Wybór tego układu był po- dz
więk do odtworzenia podprogramem Ee- rzenie melodii (ten sam podprogram Play co
dyktowany prostotą współpracy z mikrokon- prom_read_byte (po informacje dotyczące poprzednio  do rozróżnienia, czy wywołano
trolerem oraz najwyższą spośród układów cyklu odczytu odsyłam do katalogu), przeli- go z poziomu systemu pozytywki czy za po-
ISD jakością odtwarzania (układ ISD2545 czeniu ich na adres w pamięci ISD-ka i sko- mocą przycisku służy zmienna bitowa In_sy-
jest trudno dostępny). Kostka pracuje w try- ku do podprogramu Play_sample, który wy- stem)  można je zatrzymać klawiszem ESC,
bie adresowym (linie A7 i A8 dołączone do stawia obliczony adres na linie P1.0-P1.5, opcja 2  odczyt pamięci (podprogram Ee-
masy). Dwa najmłodsze bity adresowe dołą- generuje krótki impuls ujemny na wejściu prom_read  powoduje wyświetlenie zawar-
czono do masy (sample rozmieszczone są CE układu ISD, a następnie czeka w pętli na tości pamięci melodii na ekranie terminala 
w pamięci  co cztery komórki). Pozostałe pojawienie się impulsu ujemnego na wyjściu umożliwia to póz
niejsze skopiowanie jej do
linie adresowe (A2-A6) dołączono do portu EOM sygnalizującego zakończenie odtwa- pliku lub wydrukowanie w celu póz
niejszego
P1 mikrokontrolera, pamiętając o niezbęd- rzania próbki po napotkaniu przez U4 znacz- wykorzystania (zawartość pamięci jest wy-
nym podciąganiu linii P1.0 i P1.1 (rezystory nika końca nagrania EOM. Taka realizacja, świetlana bez znaków spacji, gdyż są one po-
R9 i R10). Daje to razem maksymalnie 25=64 jest możliwa, ponieważ częstotliwość, z jaką mijane przy programowaniu). Odczyt kończy
próbki, co wystarcza aż nadto do przechowa- mikrokontroler testuje wyprowadzenie się po napotkaniu znaku 0, opcja 3  zapis
nia pięciu oktaw sampli, co umożliwi ode- EOM, jest dużo większa niż czas trwania te- pamięci (podprogram Eeprom_write)  po
granie przez nasz układ nawet najwymyśl- go sygnału  nie istnieje więc możliwość wybraniu tej opcji można się jeszcze wyco-
niejszych melodyjek. Do linii P1.6 i P1.7 mi-  przeoczenia tego impulsu przez procesor. fać klawiszem ESC. Z chwilą wysłania
krokontrolera dołączono odpowiednio linie Jeśli chodzi o format opisu dz
więku  jest on pierwszego znaku jest on umieszczany w pa-
CE i EOM układu ISD. Za pomocą pierwszej intuicyjny  składa się z nazwy dz
więku pi- mięci. Znaki można wprowadzać z klawiatu-
procesor uruchamia odtwarzanie próbki, za sanej dużą literą, cyfry oznaczającej numer ry lub wysłać w postaci tekstu z pliku (taką
pomocą drugiej jest informowany o zakoń- oktawy i ewentualnego krzyżyka podnoszą- możliwość oferuje np. HyperTerminal do-
czeniu jej odtwarzania i możliwości przejścia cego wysokość dz
więku o pół tonu. Jeśli stępny w systemie Windows). Dzięki wspo-
dalej. Pozostałe wyprowadzenia ISD-eka do- z pamięci odczytany zostanie znak P ozna- mnianej już prędkości 300 bodów układ na
łączono w typowy, zalecany w katalogu spo- czający pauzę  mikrokontroler odczekuje pewno nie zgubi żadnego znaku. W czasie
sób. Ze względu na bardzo małą moc 100ms. Nie ma możliwości (podobnie jak trwania zapisu układ wyświetla na ekranie
wzmacniacza wbudowanego w U4 i możli- w większości  komórek ) regulacji czasu znaki #. Zapis kończy się z chwilą napotka-
wość jego łatwego uszkodzenia zdecydowa- trwania dz
więku  różne wartości rytmiczne nia znaku 0 lub zapełnienia pierwszych 252
no się na zastosowanie zewnętrznego uzyskuje się poprzez wstawienie większej bajtów pamięci  wtedy wpisywane są do
wzmacniacza mocy (U5). Jest to popularny lub mniejszej ilości pauz  daje to efekt gry ostatnich czterech komórek zera  daje to
i tani układ typu LM386 wymagający mini- staccato. Analizę podprogramu Play wyli- pewność, że procedura odtwarzająca na pew-
malnej liczby elementów zewnętrznych. czającego na podstawie znaków ASCII opi- no się zakończy. Jeśli po znaku 0 wysyłane są
Elektronika dla Wszystkich
19
jeszcze jakieÅ› znaki  sÄ… one ignorowane, a na pojawiania siÄ™ kolejnych dz
więków wysyłano LED, przycisk, głośnik, a na tylnej ściance
ekranie terminala wyświetlane są gwiazdki. Do do  51 sygnał wystawienia kolejnego adresu gniazdo 220V i gniazdo złącza szeregowego.
zapisu bajtu do pamięci wykorzystuje się pod- i zwierano wyprowadzenie CE do masy na Do połączenia układu z komputerem należy
program Eeprom_write_byte. No i wreszcie płytce ISDofonu (w czasie całego zapisu mu- zastosować dowolny kabel modemu zerowe-
opcja 4 umożliwiająca opuszczenie systemu si ono być aktywne). Przy odpowiednio wol- go (null-modem). Po połączeniu układu
pozytywki. Po jej wybraniu układ wraca do nym odtwarzaniu (ok. 4 s. na dz
więk) ze z komputerem i włączeniu zasilania dioda
stanu oczekiwania. Tyle opisu jak to działa. wszystkim spokojnie można zdążyć. Można LED powinna świecić się na żółto. Urucha-
Teraz czas na... próbować ten proces zautomatyzować, ale są- miamy program terminalowy (np. HyperTer-
dzę, że więcej problemu sprawi zgranie wszy- minal), ustawiamy parametry transmisji na
Montaż i uruchomienie stkich urządzeń w czasie niż nagrywanie 300 8N1 (300 bodów, 8 bitów danych, 1 bit
Układ modelowy zmontowano na jednostron- w opisany przeze mnie sposób. Przy nagry- stopu, brak kontroli poprawności przesyła-
nej płytce drukowanej przedstawionej na ry- waniu wg opisu (ręczne sterowanie sygnałem nych danych) i po wybraniu opcji połącz,
sunku we wkładce. Montaż przeprowadza- CE) na pewno każda próbka zajmie więcej wprowadzamy z klawiatury słowo  login .
my w typowy sposób, rozpoczynając od wlu- niż 4 komórki pamięci, co spowoduje nadpi- Jeśli zgłosi się system operacyjny pozytywki,
towania w płytkę kilku zworek. Jedynym od- sanie znacznika EOM poprzedniej próbki a dioda zaświeci na czerwono, można zapro-
stępstwem jest montaż rezystorów R9 i R10, próbką następną. Tu znów z pomocą przyj- gramować melodię opcją 3  format melodii
które należy przylutować od strony druku dzie nam BASCOM. Tym razem należy odłą- opisano w części  Jak to działa . Na począ-
zgodnie ze schematem ideowym. Na rezysto- czyć wejście ISD-ka od z
ródła dz
więku i na- tek najlepiej wykorzystać do tego celu test,
ry należy nasunąć kawałki koszulki izolacyj- pisać program na mikrokontroler, który po który odtworzy wszystkie próbki, aby spraw-
nej, aby uniknąć zwarć. Na początku należy wystawieniu kolejnych adresów uaktywni na dzić, czy są one przygotowane poprawnie.
wykonać dwie czynności - zaprogramować chwilę (tak jak w podprogramie Play_sample Można też wykorzystać jedną z melodii
mikrokontroler oraz przygotować i umieścić sterującym pozytywką) wejście CE układu przedstawionych niżej.
próbki w układzie ISD. Pierwsza czynność ISD (które należy tym razem podłączyć do Po zaprogramowaniu pamięci można od-
nie wymaga komentarza  używamy do tego mikrokontrolera), a przed jego uruchomie- tworzyć melodię z menu opcją 1 lub po wyj-
celu dobrze znanego BASCOM-a, pamiętając niem ustawić na wejściach A1 i A0 wartość ściu z systemu  przyciskiem. Jeśli wszystko
o odpowiednim skonfigurowaniu jego opcji. 10. Spowoduje to dogranie zaraz za naszą działa jak opisano  urządzenie można uznać
Druga wymaga nieco więcej uwagi. Musimy próbką kolejnej  próbki zajmującej jedną za uruchomione.
przygotować 60 (może być więcej lub mniej komórkę pamięci, zawierającej ciszę, co
 należy wtedy zmodyfikować stałą Num- w połączeniu z naszą próbką da próbkę za-
ber_of_samples) próbek umieszczonych pod kończoną znacznikiem EOM. Taki może
adresami mającymi na dwóch najmłodszych w pierwszej chwili nieco skomplikowany
bitach wartość 00. Jako z
ródło sygnału moż- proces nagrywania daje gwarancję uzyskania
Wykaz elementów
na wykorzystać kartę dz
więkową komputera w pamięci ISD wszystkich próbek o jednako-
Rezystory
R
e
z
y
s
t
o
r
y
i dowolny programowy sekwencer MIDI lub, wym czasie trwania i zaczynających się rów-
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8,2k&!
jeśli ktoś ma dostęp  elektroniczny instru- no tzn. bez przesunięć czasowych, co jest wa-
R2 R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4,7k&!
ment klawiszowy. Idealnie do nagrywania runkiem poprawnego odtwarzania zaprogra-
R4 R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .330&!
nadaje się płytka testowa do BASCOM Col- mowanej melodii (jak już powiedziano wcze- R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,5k&!
R7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22&!
lege w połączeniu z układem ISDofonu opi- śniej, układ nie ma możliwości zmiany czasu
R8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470k&!
sywanym w jednym z wcześniejszych nume- trwania dz
więku, więc wszystkie próbki mu-
R9,R10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1k&!
rów EdW. Taki zestaw wykorzystano przy na- szą trwać tyle samo). Układ aplikacyjny ISD
Kondensatory
K
o
n
d
e
n
s
a
t
o
r
y
grywaniu próbek w układzie modelowym, można również zmontować w pająku, na pod-
C1,C4,C5,C9,C12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470nF
przy czym jako z
ródÅ‚o sygnaÅ‚u wykorzystano stawce pod ukÅ‚ad scalony, ale ze wzglÄ™du na C6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10µF/16V
C7,C8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33pF
kartÄ™ dz
więkową. Wejście analogowe (nie koszt układu ISD nie zachęcam do takich
C10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470µF/16V
mikrofonowe  należy je odłączyć) ISDofonu  prowizorek . Również samo nagrywanie
C11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47nF
dołączono do wyjścia karty dz
więkowej. Li- można zrealizować w inny sposób. Ważne,
C13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4,7µF/16V
nie adresowe ukÅ‚adu ISD doÅ‚Ä…czono do pÅ‚ytki aby pod kolejnymi adresami majÄ…cymi 00 na C14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100µF/25V
C15,C17,C19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF ceramiczny
testowej identycznie jak na schemacie pozy- dwóch najmłodszych bitach znalazły się
C16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100µF/16V
tywki. Mikroswitche ISDofonu ustawiono próbki OBOWI
ZKOWO zakończone
C18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4700µF/35V
wszystkie w pozycji OFF (jedynka logiczna) znacznikiem EOM. Przed nagrywaniem
Półprzewodniki
P
ó
Å‚
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
i
z wyjątkiem tych dołączonych do linii A0 wszystkich próbek warto wcześniej wykonać
BR1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .mostek 1A
i A1 układu ISD, które ustawiono na ON (ze- próby polegające na optymalnym doborze po- LED . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .dioda LED 2-kol.
T1 T2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC556
ro logiczne). Również linie A7 i A8 ustawio- ziomu sygnału, zapewniającym jak najlepszą
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .MAX232
no na zero (adresowy tryb pracy). Wejście za- dynamikę bez przesterowania. Zmontowany
U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24C02
pisu ustawiono w stanie RECORD. Rezysto- układ należy zasilić napięciem stałym niesta-
U3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89C2051
ry na płytce tego układu załatwiają sprawę bilizowanym (ale filtrowanym, ze względu na U4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ISD2560
U5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LM386
podciągania P1.0 i P1.1, więc nie musimy już małą pojemność kondensatora przed stabili-
U6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7805
tego robić. Następnie napisano, krótki pro- zatorem w układzie) o wartości ok. 12V (ze
Pozostałe
P
o
z
o
s
t
a
Å‚
e
gram na  51 wystawiający kolejne adresy na względu na straty mocy w stabilizatorze). Za-
P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .włącznik
port P1 po naciśnięciu przycisku do niej dołą- silacz w układzie modelowym składał się
SPK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .głośnik 1W/8
X1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .kwarc 11.0592MHz
czonego. W programie sekwencerowym z transformatora TS2/15, mostka 1A i dwóch
TR1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .TS2/15
stworzono krótkÄ… sekwencjÄ™ polegajÄ…cÄ… na kondensatorów  4700µF i 100nF. Z takim
zagraniu kolejno wszystkich dz
więków zasilaczem stabilizator pracował bez radiato-
z wszystkich pięciu oktaw wybraną barwą ra.
Płytka drukowana jest dostępna w sieci
P
Å‚
y
t
k
a
d
r
u
k
o
w
a
n
a
j
e
s
t
d
o
s
t
Ä™
p
n
a
w
s
i
e
c
i
(w układzie modelowym były to organy). Cały układ umieszczono w typowej obudo-
handlowej AVT jako kit szkolny AVT-3020
h
a
n
d
l
o
w
e
j
A
V
T
j
a
k
o
k
i
t
s
z
k
o
l
n
y
A
V
T
3
0
2
0
Rozpoczęto powolne odtwarzanie i w miarę wie plastikowej, w której zamontowano diodę
Elektronika dla Wszystkich
20
Możliwości zmian być zasilany cały czas, natomiast w miejsce mnianą na początku artykułu, jest realizacja
Układ może być wykorzystany jako dzwonek przycisku P dołączamy transoptor zapewnia- uniwersalnego modułu dz
więkowego np. do
do drzwi  zajdzie wtedy zapewne potrzeba jący separację galwaniczną wejścia proceso- centrali alarmowej. W tym przypadku
dołączenia go do istniejących przewodów ra od napięcia sieciowego i zwierający jego w miejsce sampli instrumentów należy oczy-
dzwonka, na które podawane jest napięcie wejście do masy po naciśnięciu przycisku wiście nagrać stosowne komunikaty słowne
sieci 220V po naciśnięciu przycisku przed dzwonka. Ponieważ jest to przeróbka wyma- i zmodyfikować odpowiednio do potrzeb
drzwiami. W takim przypadku układ musi gająca prac z obwodami sieci 220V, nie po- program sterujący mikrokontrolerem. Za-
daję szczegółów  począt- pewne pomocny okaże się program pozytyw-
Test (dla pięciu oktaw):
kujący nie powinni się za ki. Jeśli moduł miałby współpracować np.
C1C1#D1D1#E1F1F1#G1G1#A1A1#H1C2C2#D2D2#E2F2F2#G2G2#A2A2#
nią zabierać, a bardziej zaa- z innym mikrokontrolerem 8051, to można
H2C3C3#D3D3#E3F3F3#G3G3#A3A3#H3C4C4#D4D4#E4F4F4#G4G4#A4A
4#H4C5C5#D5D5#E5F5F5#G5G5#A5A5#H5
wansowani z łatwością do- nie montować układu MAX232 i połączyć
0
biorą potrzebne elementy. bezpośrednio linie procesorów. W takim za-
Należy też zmienić nieco stosowaniu zbędna okaże się też zapewne pa-
Melodia przykładowa 1 (La Cucaracha):
C3 P C3 F3 F3 A3 A3 C4 P A3 PP
program sterujący mikro- mięć EEPROM. Może też być konieczne za-
C4 P C4 D4 C4 A3# A3 A3# P G3 PP
kontrolerem tak, aby odtwa- stosowanie zewnętrznego wzmacniacza
C3 P C3 E3 E3 G3 G3 A3# P G3 PP rzanie melodii było wyko- o większej mocy. Można wtedy nie monto-
C4 P D4 C4 A3# A3 G3 F3 PP
nywane tylko podczas trzy- wać układu U5, a wejście wzmacniacza mo-
mania wciśniętego przyci- cy dołączyć do wyjścia układu ISD. Zaletą
C3 C3 C3 F3 P A3 P C3 C3 C3 F3 P A3 P
F3 P F3 E3 E3 D3 D3 C3 PP sku (tak jak to jest w każ- takiego modułu (wspomnianą już na począt-
C3 C3 C3 E3 P G3 P C3 C3 C3 E3 P G3 P
dym dzwonku drzwiowym), ku), w stosunku do zastosowania np. ISDofo-
C4 D4 C4 A3# A3 G3 F3 PP
bowiem w wersji oryginal- nu, jest fakt wykorzystania do sterowania
0
nej pierwsze naciśnięcie modułem tylko jednej lub dwóch linii, a co za
Melodia przykładowa 2 (fragment fugi d-moll J.S.Bacha):
przycisku rozpoczyna od- tym idzie oszczędność wyprowadzeń proce-
A2 G2 A2 F2 A2 E2 A2 D2 A2 C2# A2 D2 A2 E2 A2 F2
twarzanie, a kolejne zatrzy- sora głównego, które wykorzystywane są np.
A2 A1 A2 H1 A2 C2# A2 D2 A2 C2# A2 D2 A2 E2 A2 F2
D3 C3 D3 A2# D3 A2 D3 G2 D3 F2# D3 G2 D3 A2 D3 A2# muje. do podpinania czujników.
D3 D2 D3 E2 D3 F2# D3 G2 D3 F2# D3 G2 D3 A2 D3 A2#
Inną możliwością wyko-
0
rzystania układu, wspo- A
ukasz Jarczyk
Elektronika dla Wszystkich
21
Różne
Tesla raz jeszcze
raz jeszcze
Tesla
Po opublikowaniu w EdW 9 i 10/2002 opi-
su transformatora Tesli otrzymaliśmy sze-
reg listów od Czytelników zainteresowa-
nych tematem. Wśród pozytywnych opinii
i wyrazów wdzięczności za podzielenie się
praktycznym doświadczeniem, pojawił się
też jeden list bardzo krytyczny względem
projektu i Autorów. Oto on:
Witam serdecznie RedakcjÄ™.
Nazywam się Paweł Tokarewicz i razem
z kolegą Jackiem Borowskim chcieliśmy
zwrócić uwagę na kilka rażących błędów za-
wartych w artykule o transformatorze Tesli.
Wraz z kolegą mamy po 21 lat i obaj jesteśmy
z wykształcenia elektrykami, jako pracę dy-
plomową wykonaliśmy transformator Tesli. ponieważ nawinięcie porządnie takiego trans-
Bardzo poważnym błędem jest pominięcie na formatora wymaga dużego doświadczenia
schemacie kondensatora zabezpieczającego oraz profesjonalnego warsztatu. Artykuł powi-
a także pisanie, że iskiernik zabezpieczający nien zawierać też informacje, że transforma-
i dławiki są zbędne. Prawidłowy schemat po- tor zasilający pracuje praktycznie w stanie
winien tak wyglądać: zwarcia a wykonanie transformatora, który
mógłby pracować
w stanie zwarcia
jest w warunkach
domowych nie-
możliwe. Prawi-
dłowo wykonany
transformator po-
winien wyglądać
tak jak na zdjęciu Przekazaliśmy ten list Autorom projek-
powyżej. Bardzo tu, którzy przysłali następującą odpowiedz
:
ważne jest też, aby Serdecznie pozdrawiamy wszystkich czy-
Niezastosowanie tych elementów może T.T. uruchamiać przez autotransformator. telników Elektroniki dla Wszystkich oraz ca-
mieć poważne w skutkach konsekwencje. Au- Uważamy także, że jako kondensator łą redakcję, bardzo nam miło, że nasz artykuł
torzy artykułu nie dodali, czy ich kondensa- główny lepiej spisuje się kondensator war- spotkał się, jak nam wiadomo, z dużym zain-
tor główny jest zaraz po wyłączeniu urządze- stwowy, ponieważ ma dużą trwałość przy za- teresowaniem. Dotarł do nas także list kryty-
nia całkowicie rozładowany, czy też trzeba stosowaniach impulsowych i niską indukcyj- kujący nasz artykuł, postaramy się więc wy-
czekać na jego całkowite rozładowanie. A to ność własną i to właśnie różni go w znacz- jaśnić wszystkie nieścisłości, jakie według
właśnie do rozładowania kondensatora nym stopniu od kondensatora rolkowego, naszych kolegów zawarte są w artykule doty-
głównego i zabezpieczającego służy iskier- który posiada znaczną indukcyjność własną, czącym cewek Tesli.
nik zabezpieczający. Chroni on także przed co jest czynnikiem negatywnym przy pracy 1. Kondensator główny w cewkach Tesli
pojawieniem się wysokiego potencjału na- impulsowej. o schemacie z rysunku 1 czy 2 (EdW 9/2002,
pięciowego, pochodzącego z obwodu pier- Ale najbardziej rażącym błędem jest to, str. 14) jest rozładowywany po wyłączeniu za-
wotnego na transformatorze zasilającym. że według autorów w obwodzie pierwotnym silania poprzez uzwojenie wtórne transforma-
Pominięcie dławików, których zadaniem jest występują oscylacje prądowe rzędu setek tora zasilającego, rezystancja tego uzwojenia
eliminowanie zakłóceń pochodzących z sie- amperów. Jest to całkowicie niezgodne pozwala na momentalne rozładowanie kon-
ci, zapobiegają one również cofaniu się na- z prawdą, w T.T. występuje przyrost napięcia densatora (wiele razy zaraz po próbie urzą-
pięcia, co w obwodach wysokonapięciowych a nie prądu. dzenia odkręcaliśmy kondensator rękami i nic
jest bardzo częstym zjawiskiem, nie jest naj- Do listu dołączany wszystkie potrzebne nas nie kopnęło), tak więc nie możemy zgo-
lepszym pomysłem. Pominięcie kondensato- wzory, aby obliczyć transformator sieciowy. dzić się z naszymi kolegami, że do rozładowa-
ra zabezpieczającego powoduje znaczne Chcielibyśmy prosić o wydrukowanie tych nia kondensatora głównego służy iskrownik
straty mocy biernej, a do kompensacji tej wzorów w waszym czasopiśmie, ponieważ zabezpieczający. Jest to całkowicie niezgodne
mocy służy ten kondensator. wiemy jak trudno znalez
ć podobne wzory z logiką, ponieważ chroni on przed przepię-
Osobiście odradzamy próby samodzielne- oraz ilu młodych elektryków i elektroników ciami powstającymi sporadycznie na uzwoje-
go wykonywania transformatora zasilającego, poszukuje takich wzorów. niu wtórnym transformatora zasilającego.
Elektronika dla Wszystkich
22
Różne
2. Dławiki uznane przez nas za niepotrzeb- świadomi, że być może przerosło to naszych tor o mocy rzędu kilku kW? Może uda nam
ne chronią transformator zasilający i sieć starszych kolegów, ale nie powinni się oni tym się go pożyczyć od naszych starszych kole-
energetyczną przed prądami w.cz., które mogą załamywać, w końcu nie każdy jest w stanie gów? Przy mniejszych mocach transformato-
pojawić się na uzwojeniu wtórnym transfor- temu podołać. Tak, więc zachęcamy wszyst- ra zasilającego udary są na tyle małe, że au-
matora zasilającego, a co za tym idzie również kich do praktycznych prób z nawijaniem totransformator można pominąć.
na uzwojeniu pierwotnym (napięcie z pierwot- transformatorów, trzeba również zaznaczyć, 6. Jest prawdą, że kondensator warstwo-
nej części transformatora rezonansowego), że transformator w cewce Tesli pracuje bar- wy jest lepszy (lepsze parametry impulsowe),
nie zaś jak twierdzą koledzy do zabezpieczenia dzo krótko, jeżeli ktoś chce swoją cewkę włą- jednakże jest trudniejszy do wykonania i na
T.T. przed zakłóceniami z sieci energetycznej czać na stałe, to powinien zaopatrzyć się początek polecamy zrobienie kondensatora
(bo przed czym tu chronić transformator, to w transformatory z zabezpieczeniem nadprą- rolkowego.
sieć jest narażona na zakłócenia).  Tesla dowym (transformatory do zasilania neo- 7. Na koniec pozostawiliśmy do sprosto-
jest urządzeniem odpornym na zakłócenia ja- nów). Nasi koledzy napisali, że transformator wania najważniejszy z zarzutów, a mianowi-
kie mogą pojawić się w sieci energetycznej. zasilający powinien wyglądać tak jak na ich cie: w obwodzie pierwotnym części rezonan-
Ponieważ nigdy nie mieliśmy kłopotów spo- fotografii, naszym zdaniem ważniejsze jest, sowej cewki Tesli występują oscylacje gasną-
wodowanych ich brakiem, uznaliśmy je za jak transformator jest zbudowany, niż jak wy- ce na częstotliwości rezonansowej obwodu,
zbędne w większości przypadków. gląda z wierzchu, a o tym nie było w liście ani kondensator główny rozładowuje się przez
3. Według schematu z rysunku 1 (EdW słowa. Jedną z rzeczy jaką zaobserwowaliśmy uzwojenie pierwotne części rezonansowej.
9/2002) kondensator zabezpieczający nie jest na fotografii naszych kolegów jest dziwne W takim stanie obwód pierwotny ma charak-
potrzebny, gdyż jego rolę przejmuje wtedy uzwojenie wtórne, nawijane coraz węższymi ter rezystancyjny, a rezystancja tego obwodu
kondensator główny. Przy zastosowaniu dła- warstwami i silnie odsuwane od rdzenia, jest jest bardzo mała (kilka &!), tak więc siłą rze-
wików powinno się dodać także kondensator jakby podzielone na sekcje, z których każda czy musi w obwodzie pierwotnym występo-
zabezpieczający, który chroni dodatkowo jest węższa i ma większy obwód. Jak dowie- wać dosyć duży prąd, a przyrost napięcia wy-
nasz transformator i poprawia cos Õ ukÅ‚adu dzieliÅ›my siÄ™ od jednego z profesorów w na- stÄ™puje w uzwojeniu wtórnym części rezonan-
(zmniejszenie strat mocy). szej szkole, stopniowe oddalanie takimi sek- sowej T.T. (stÄ…d te pioruny).
4. Pragniemy przeprosić za brak informa- cjami uzwojenia od rdzenia powoduje zwięk- Podsumowanie: większość domniema-
cji o tym, że transformator pracuje w stanie szenie impedancji uzwojenia, a co za tym nych błędów pokazanych przez naszych kole-
bardzo zbliżonym do stanu zwarcia, jednakże idzie większy opór w stanie zwarcia transfor- gów wynika z niezrozumienia przez nich arty-
stwierdzenie naszych kolegów, że wykonanie matora, dziwi nas, że autorzy listu nie napisa- kułu i mylenia obwodów wtórnego i pierwot-
transformatora zasilającego do cewki Tesli li tego. Po prostu nie napisali niczego o swo- nego części rezonansowej zarówno ze sobą,
jest w warunkach domowych niemożliwe, jest im transformatorze zasilającym. jak i z obwodami wtórnym i pierwotnym
lekką przesadą  w końcu wykonaliśmy razem 5. Cała cewka powinna być włączana transformatora zasilającego.
cztery egzemplarze i nie mamy z nimi proble- przez autotransformator, ze względu na udar
mów. Niewątpliwie jest to najtrudniejsze za- prądowy w chwili włączenia, lecz powiedzmy Radosław Szymczycha
danie przy budowie urządzenia i jesteśmy sobie szczerze, skąd wziąć autotransforma- A
ukasz Bajda
Elektronika dla Wszystkich
23
Kurs Protela
Spotkania
Spotkania
z Protelem 99 SE
z Protelem 99 SE
Spotkanie 10
Na poprzednim spotkaniu ćwiczyliśmy cy i nie należy żałować czasu nie tylko na i umieszczenie ewentualnych zwór na płyt-
ustawianie elementów na płytce. Przypo- ustawienie elementów, ale też na wstępne kach jednostronnych. Kolejnym etapem
minam, że jest to bardzo ważny etap pra- zaplanowanie przebiegu masy, zasilania jest prowadzenie ścieżek.
Chcemy zaprojektować jednostronną płytkę A tak przy okazji  taka  nitka w materia- Do prowadzenia ścieżek koniecznie musisz
do nietypowego generatora przebiegu sinu- łach opisujacych Protela nazywana jest trochę wykorzystać  prawdziwe ścieżki. Sytuacja
soidalnego. Ponieważ już wcześniej ustawili- dziwnie  From-To , czyli dosłownie  od-do . jest taka sama, jak podczas rysowania sche-
śmy reguły, więc od razu można wykonać Mógłbyś teraz znów wykonać polecenia matu, gdzie koniecznie trzeba było wyko-
polecenie A A(AutoRoute, All). W otwar- A A, ale przy okazji warto zaprojektować rzystywać  drut (Wire), a nie  zwykłą li-
tym oknie zamiast OK trzeba kliknąć Route szersze ścieżki masy i zasilania. Dodaj więc nię . Dlatego zamiast P - L (Place, Line)
All. U mnie program błyskawicznie zapro- dwie reguły, które spowodują, że ścieżki tych obowiązkowo wykonaj P - T (Place, Inte-
jektował ścieżki, jak pokazuje rysunek 39. obwodów będą grubsze: D Rzakładka Ro- ractive Routing). Przekonasz się szybko, że
uting, dolna reguła Width Constraint. Dodaj nie jest to zwykłe rysowanie ścieżek, jak
nową regułę przyciskiem Add. w prostszych programach.
W okienku Filter Kind najpierw wybierz
Net, a potem znajdz
sieć Rys. 41
GND. Zwiększ szeroko-
ści ścieżek. Okno będzie
wyglądać jak na rysun-
ku 41. Ja dla obwodu
zasilania dodałem kolej-
ną regułę, jak pokazuje
rysunek 42.
Rys. 39 Po wykonaniu pole-
Przyjrzyj siÄ™ cenia A  A Protel nie
Rys. 40 płytce. Czy wszyst- poradził sobie z zada-
ko jest prawidło- niem  patrz rysunek 43.
wo? Mała strata, bo daje nam
Nóżka 14 kostki to znakomitą okazję wy-
nie jest podłączona! próbować interaktywne
Podczas symulacji narzędzia do prowadze-
nie było problemu, nia ścieżek.
bo symulator auto- Prawym klawiszem
matycznie  podłą- + wybierz czynną warstwę
czył napięcie zasi- BottomLayer.
lania do wyprowa- Teraz możesz rysować ścieżki. Przeanali- Rys. 42
dzenia oznaczonego zuj propozycje przebiegu ścieżek z rysunków
VDD. Teraz pod- 43 i 39. Cały problem to przebieg obwodu Rys. 43
czas projektowania płytki ujawnił się błąd. masy. Zaprojektujmy więc ręcznie kilka ście-
Usuń go szybko. Usuń ścieżki poleceniem T żek, a resztę pracy pozostawmy automatowi.
U A. Przełącz się na schemat i podłącz ob- Przede wszystkim połączmy  dolne wypro-
wód VDD do obwodu VAA (P O wybierz wadzenia kondensatorów C2, C6.
kształt symbolu i nazwę), jak pokazuje rysu- Aby zacząć rysować ścieżkę, na pewno
nek 40. Następnie z poziomu schematu uaktu- trzeba skorzystać z polecenia Place. Naci-
alnij płytkę: D P, GenWizard.PCB, odznacz śnij P lub Place w górnym pasku i zwróć
okienka w części Classes  Execute. uwagę, że nie ma tu polecenia Track (ścież-
Przełącz się na płytkę i przekonaj się, że ka). W żadnym wypadku nie wybieraj pole-
pojawiła się  nitka od wyprowadzenia 14 cenia L (Line). Podobnie jak na schemacie,
kostki U1 do kondensatora C9. ma to być ścieżka, a nie zwykła linia.
Elektronika dla Wszystkich
24
Kurs Protela
Naciśnij więc kolejno klawisze P - T. Koni eczni e
Kursor zmieni się w krzyżyk. Kliknij  dol- powróć też do
ny punkt lutowniczy kondensatora C2. Ru- opcji Avoid Ob-
szaj myszkÄ… i zaobserwuj, co siÄ™ dzieje. stacle (T - P,
Cienka  nitka zachowuje się teraz jak gum- Options). Znów
ka. Spróbuj więc poprowadzić ścieżkę do Protel nie pozwo-
 dolnego punktu kondensatora C6. li Ci poprowadzić
Nie można? ścieżki z wypro-
Ścieżka w żaden sposób nie chce  wyjść wadzenia nr 1
z zaklętego obszaru! Pokazuje to rysunek 44. kondensatora C2.
I właśnie na takich problemach  wyłoży- Spróbuj nato-
ło się wielu początkujących, którzy nie mo- miast poprowa-
gąc dojść, dlaczego tak się dzieje, w ogóle dzić ścieżkę od
porzucili Protela na korzyść prostszych pro-  dolnego wy-
gramów. pr owadzeni a
Ty zapewne domyślasz się, że Protel po kondensatora C3
prostu nie powala Ci poprowadzić ścieżki do nóżki 8 kostki
w sposób, który naruszałby ustalone wcze- U1. Tym razem
śniej reguły. wszystko uda się doskonale. Kliknij najpierw Rys. 47
Przekonaj się, że tak jest. Wykonaj pole- na punkcie nr 2 kondensatora C3 i przesuń
cenie T- P(Tools, Preferences) i w zakładce kursor w dół. go wychodzi odcinek ukośny, a drugi jest  pro-
Options zmień Mode z Avoid Obstacle (uni- I oto doszliśmy do niezmiernie ważnych sty . Przykład pokazany jest na rysunku 48.
kaj przeszkód) na Ignore Obstacle (Ignoruj zagadnień praktycznych! Zwróć uwagę, że Wytyczając ścieżkę, możesz w ten sposób
przeszkody), jak pokazuje rysunek 45. zawsze pokazują się dwa odcinki ścieżki: je- według upodobania  w locie zmieniać jej
Teraz można poprowadzić ścieżki dowol- den wypełniony, drugi tylko w zarysie. Ten przebieg. Poćwicz koniecznie i poprowadz

nie, ale Protel sygnalizuje konflikty (złama- pierwszy, wypełniony, to proponowana kilka ścieżek, korzystając z klawisza spacji.
nie reguł), podświetlając odpowiednie skła- ścieżka, którą umieścisz na płytce najbliż- Przyzwyczaj się do omawianych cech. To co
dniki jaskrawym zielonym kolorem, jak po- szym kliknięciem myszki. Ten drugi,  pu- przy pierwszym kontakcie wygląda na utru-
kazuje rysunek 46. sty , to segment przewidywany jako następ- dnienie, po nabraniu wprawy okaże się zna-
Idiotycznym rozwiązaniem byłoby we- ny. Przez ten dodatkowy,  pusty segment komitą pomocą w trasowaniu ścieżek. Może
tknięcie głowy w piasek, czyli wyłączenie Protel oferuje naprawdę cenną pomoc. Zau- na początku takie działanie wyda Ci się
wyświetlania takich konfliktów. Można wy- waż, że program inteligentnie obcina ten dziwne, ale to naprawdę jest ogromna zaleta,
łączyć bieżące monitorowanie konfliktów:  pusty segment i tym samym pokazuje Ci a nie wada.
T- D(Tools, DesignRuleCheck) i w zakład- dopuszczalne położenie ścieżek. Z wyprze- Ale to jeszcze nie wszystko. Najczęściej
ce On-line kliknąć All Off. Otwórz tę zakład- dzeniem zorientujesz się, czy uda się popro- ścieżki prowadzimy właśnie tak, jak pokazuje
kę. Zamiast wyłączać, włącz dodatkowo wadzić ścieżkę w zaplanowany przez Ciebie rysunek 48: na wprost i pod kątem 45 stopni
sprawdzanie innych reguł (Max/Min Width sposób. W trybie Avoid Obstacles nie możesz (porównaj rysunki 39 i 43). Taki tryb prowa-
Constraints, Short Circuit Constraints, Com-  wjechać na elementy czy obszary grożące dzenia ścieżek nazwiemy po prostu trybem 45.
ponent Clearence) według rysunku 47. kolizją. I tak  pusty segment pozwala wcze- W trybie 45 za pomocą klawisza spacji mo-
śniejszej zorientować się, czy ścieżki trzeba żesz zmieniać kierunek rysowania pierwsze-
Rys. 44 poprowadzić inaczej. Nie musisz wycofywać go segmentu,
się przez kasowanie poprowadzonych już jak pokazuje ry-
ścieżek. Praktycy znający prostsze programy sunek 48.
od razu doceniÄ… tÄ™ pomoc. Protel oferu-
A to jeszcze nie koniec przyjemnych nie- je Ci kilka dal-
spodzianek. Podczas prowadzenia ścieżki szych godnych
(P  T) naciśnij klawisz spacji. Zmieni się uwagi trybów
położenie obu odcinków. Znów naciśnij kla- interaktywnego
wisz spacji  wróciłeś do pierwszej wersji. prowadzenia
Zwróć uwagę, że w jednym przypadku ten ścieżek. Aktu-
wypełniony segment wychodzi zawsze alny tryb mo-
z punktu początkowego  na wprost , a drugi żesz zmienić
odcinek, ten  pusty , jest zawsze pochylony w trakcie pracy: Rys. 48
Rys. 45 pod kątem 45 stopni. Po naciśnięciu klawisza po rozpoczęciu
spacji jest odwrotnie - z punktu poczÄ…tkowe- interaktywnego Rys. 49
Rys. 46
Elektronika dla Wszystkich
25
Kurs Protela
rysowania ścieżki naciśnij jednocześnie kla- W sumie masz aż dziewięć trybów inte- wadziłem tylko fragmenty dwóch obwodów,
wisze Shift i Spacja. Zwróć uwagę, jak zmie- raktywnego prowadzenia ścieżek. Wypróbuj jak pokazuje rysunek 51. Aby reszta obwodu
nia się proponowany sposób trasowania ście- je wszystkie! masy była wykonana ścieżką o szerokości 70
żek. Jak pokazuje rysunek 49, masz do dys- Na marginesie wspomnę, że tryby te doty- milsów, wydałem polecenie P - T i zacząw-
pozycji aż cztery dalsze tryby (A
uk45, 90, czą nie tylko ręcznego trasowania ścieżek. szy rysować dalszy fragment obwodu masy,
A
uk90, Free). W trzech pierwszych za pomo- Projektując ścieżki za pomocą autorutera nacisnąłem Tab. W okienku Trace Width
cą klawisza spacji możesz, jak poprzednio, możesz wybrać jeden z trzech trybów  usta- znów wpisałem 70. Zamknąłem okno (OK)
zmieniać położenie początkowego segmentu. wisz go jako jedną z reguł (D R, zakładka i... zrezygnowałem z rysowania ścieżek.
W czwartym nie ma to sensu, bo ścieżkę mo- Routing, reguła Routing Corners, okienko Resztę zleciłem autoruterowi. Po polece-
żesz umieszczać pod dowolnym kątem. Style, gdzie masz możliwości: 45degrees, niu A- Aw oknie dodatkowo zaznaczyłem
90degrees i Rounded). okienko Lock All Pre-routes, by automat nie
Nie żałuj czasu, zmienił moich ścieżek i kliknąłem Route All
sprawdz
wszystkie tryby - patrz rysunek 52.
z rysunku 49 zarówno na Po niecałych trzech sekundach na ekranie
naszej płytce generatora, pojawił się obraz jak na rysunku 53. Doko-
jak i na innych. Poznaj nałem drobnych korekt za pomocą poleceń
możliwości Protela w tym M- E, M- B oraz E - D. Powiększyłem
zakresie. punkty dołączenia baterii (100mil).
Tylko się nie zachłyśnij Choć wcześniej włączyłem bieżącą kon-
możliwościami i nie mie- trolę błędów zgodnie z ustawionymi reguła-
szaj na jednej płytce wszy- mi, na wszelki wypadek wygenerowałem do-
stkich trybów. Osobiście datkowo raport z testu reguł: T- D, przycisk
proponuję Ci, żebyś jed- Run DRC. Raport nie wykazał żadnych błę-
nak wykorzystywał dwa dów, jak pokazuje rysunek 54.
 klasyczne tryby z rysun- Na koniec dodałem punkt wyjściowy
ku 48. Podczas normalnej generatora. Ponieważ punktu tego nie było
pracy nie będziesz więc na schemacie, Protel może potraktować ob-
Rys. 50 naciskał kombinacji Shift+Spacja, tylko bę- cy punkt jako błąd i podświetlić na zielono
dziesz przełączał jeden z dwóch trybów z ry-  u mnie przy pierwszej próbie program
Rys. 51 sunku 48 za pomocą klawisza Spacja. zasygnalizował błąd, ale przy innej próbie
Koniec zabawy! Skasuj wszystkie ścieżki nie zareagował na dodanie punktu i zaak-
umieszczone na płytce generatora (T- U- A). ceptował go jako należący do projektu.
Znów spróbuj połączyć  dolne wypro- Ostateczny układ ścieżek pokazany jest na
wadzenia kondensatorów C2, C6 po polece- rysunku 55.
niu P- T. Nadal nie potrafisz? Następnie wyłączyłem wyświetlanie ście-
W trakcie umieszczania pierwszego seg- żek: (Shift+S), ale lepiej D  O, Layers,
mentu naciśnij więc klawisz tabulatora (Tab). i ustaliłem położenie napisów. Dodałem też
Otworzy się spore okno. W małym okienku napisy (P - S, Tab) trzech wyprowadzeń ze-
Trace Width wpisz 50 zamiast 70, jak poka- wnętrznych: OUT, O, P. Dodałem napis Sin-
zuje rysunek 50. Teraz już uda Ci się popro- Gen, aby łatwo zidentyfikować płytkę. Ukry-
wadzić ten fragment obwodu masy. łem za to napis BAT1 (podwójne kliknięcie,
Ja dla ułatwienia wyłączyłem wyświetla- Hide).
nie warstwy TopOverlay (D - O). Popro-
Rys. 54
Rys. 52
Rys. 53
Elektronika dla Wszystkich
26
Kurs Protela
Dotychczas stale pracowaliśmy z siatką
o rastrze 25mil. Teraz przy ustawianiu napi-
sów skok 25-milsowy okazuje się za duży.
Zmień go na 5mil: naciśnij Ctrl+G, wpisz 5,
naciśnij Enter. Teraz poustawiasz napisy
z dużą dokładnością. Moje napisy i ścieżki
wyglÄ…dajÄ… ostatecznie jak na rysunku 56.
Choć płytka nie ma otworów do mocowania,
uznałem, że dobrze nadaje się do praktycznej
realizacji.
Rys. 55 Rys. 55 Piotr Górecki
Elektronika dla Wszystkich
27
GALERIA SZKOA
Y KONSTRUKTORÓW
G
A
L
E
R
I
A
S
Z
K
O
A

Y
K
O
N
S
T
R
U
K
T
O
R
Ó
W
GALERIA SZKOA
Y KONSTRUKTORÓW
G
A
L
E
R
I
A
S
Z
K
O
A

Y
K
O
N
S
T
R
U
K
T
O
R
Ó
W
Szkoła Konstruktorów istnieje już prawie siedem lat. Czas pokazał, że Cieszę się, że mam zaszczyt brać udział w takiej akcji jak ta.
spełnia swoje zadanie. W związku z tym chcielibyśmy publicznie zapre- Moim zdaniem bardzo pomoże ona w nawiązywaniu różnych kontaktów
zentować uczestników Szkoły. Jest to jeszcze jedna forma wyróżnienia za między kolegami, elektronikami. Wielu z nas ma liczne problemy, to przecież
trud i wysiłek wkładany w rozwiązywanie zadań. Galeria umożliwi także jest szkoła... Akcja ta pomoże nam rozwiązać wiele z nich.
nawiązywanie kontaktów i to nie tylko między uczestnikami Szkoły. Paweł Szwed, Grodziec Śląski
Bardzo cieszymy się, iż wielu uczestników nadesłało swoje zgłoszenie do
Galerii. Wielu wyraziło swój entuzjazm z tego powodu, o czym świadczą Bardzo spodobał mi się pomysł dotyczący przedstawienia osób związanych
poniższe fragmenty wybranych listów: ze Szkołą Konstruktorów. Z własnego doświadczenia wiem, że samemu bardzo
trudno jest znalez
ć ludzi o podobnych zainteresowaniach, a jeszcze trudniej
Z przyjemnością popieram akcję  Galeria Szkoły Konstruktorów , gdyż takich, którzy swoje zainteresowania starają się zrealizować. Galeria Szkoły
od dawna o czymś takim marzyłem. Poznanie innych osób, wymiana doświad- Konstruktorów, mam nadzieję, pomoże nam wszystkim.
czeń to jest coś,  co tygrysy lubią najbardziej . Od dawna planowałem za- Radosław Koppel, Gliwice
warcie znajomości z kimś, kto interesuje się elektroniką.
Marcin Dyoniziak, Brwinów Podzielamy radość i entuzjazm Czytelników! Będziemy się też cie-
szyć, jeśli uczestnicy Szkoły nawiążą wzajemne kontakty, wzmacniające
Myślę, że zorganizowanie tej akcji to świetny pomysł. Zaprezentowanie się zainteresowania elektroniką. Oczywiście publiczne podanie swoich  na-
od strony prywatnej każdego z uczestników umożliwi nawiązanie korespon- miarów niesie możliwość zaznania drobnych nieprzyjemności. Nie od
dencji między uczestnikami Szkoły, wymianę doświadczeń, poglądów, zainte- dziś wiadomo, że nie wszyscy korzystający z Internetu, najdelikatniej
resowań. Ale dla mnie, i z pewnością dla innych uczestników największą ko- mówiąc, przestrzegają netykiety, a co najgorsze niektórzy podszywają
rzyścią płynącą z przedsięwzięcia jest nieco bliższe poznanie Kolegów, się pod innych. Niestosownych listów nie warto nawet czytać, tylko bez
z którymi wspólnie braliśmy udział w wielu konkursach. mrugnięcia oka spuścić do kosza i ewentualnie w programie poczty elek-
Piotr Wójtowicz, Wólka Bodzechowska tronicznej zablokować nadawcę.
Marcin Wiązania, Busko Zdrój logową. Lubię także góry, w których mieszkam. Poza modulacyjne w radiolokacji; praktyczne programo- kładnie nie wiem, na jaki kierunek (robotyka, elektro-
W
Na co dzień interesuję elektroniką interesuję się także sportem (Wisła Kra- wanie mikrokontrolerów C51, AVR  asambler; ukła- nika, informatyka). Moja ulubiona muzyka to J.S.
się informatyką oraz elektro- ków) oraz motoryzacją. Elektronika jest moją pasją dy programowalne CPLD; C++ ; dalekowschodnie Bach, Billy Idol, Black Sabbath, Depeche Mode, La-
niką. Wcześniej także intere- przynoszącą satysfakcję i pozwalającą na realizację sztuki walki; astronomia i historia. crimosa, Led Zeppelin, R. Wagner. Ulubione filmy:
sowałem się modelarstwem. samego siebie. W wolnych chwilach słucham muzy- 65-018 Zielona Góra, ul. Jedności 62D/5 Pulp Fiction, Leon Zawodowiec, Wielki Błękit, Star
Z dziedziny elektroniki bardzo ki i czytam EdW. tel. [phone] Wars, Excalibur. Często i dużo jeżdżę na rowerze gór-
mnie interesuje technika cy- 34-602 Laskowa, Kamionka Mała 50 skim, a ponieważ mieszkam blisko lasu mam do tego
R
frowa, jak i mikroprocesorowa. Pomału także wgłę- e-mail: [e-mail] Bartłomiej Radzik doskonałe warunki.
biam się w tajniki techniki analogowej. Co do infor- nr GG: 288591 Ostrowiec Św. 27-420 Bodzechów, Wólka Bodzechowska 42a
matyki, to interesuje mnie programowanie oraz sie- www: www.republika/michalstachkamionka.pl Mam 18 lat. Obecnie je- e-mail: [e-mail]
ci. Ostatnio pociąga mnie język Java. tel. [phone] stem uczniem klasy matural-
R
28-100 Busko Zdrój, ul. Słowackiego 6 nej Liceum Ogólnokształcą- Filip Rus, Zawiercie
M
e-mail: [e-mail] Marcin Malich, Wodzisław Śl. cego im. Joachima Chrepto- Elektroniką zajmuję się na poważnie od 6 lat
nr G-G: 5054951 Jestem normalnym wicza w Ostrowcu Św. Moje (choć już od najmłodszych lat lubiłem coś od czasu
tel. [phone] człowiekiem, niczym się nie zainteresowania  elektronicz- do czasu rozebrać). Moim ulubionym działem jest
wyróżniam od innych mło- ne obejmują technikę analogową (szczególnie po- elektronika cyfrowa w czystej postaci. Oprócz elektro-
Mariusz Chilmon (pseudo: vmario), Augustów dych ludzi. Interesuję się miarową, lampową i ogólnie audio), w.cz. oraz cyfro- niki posiadam szereg najróżniejszych zainteresowań
C
Mam 16 lat i chodzę do LO nr 2 w Augustowie. oczywiście elektroniką, a poza wą (niestety z wyłączeniem mikroprocesorów, co za- takich jak: programowanie (Pascal i Delphi), kręcenie
Elektroniką interesuję się od 4 lat. Inne zaintereso- tym komputerami, a szcze- mierzam nadrobić w najbliższym czasie). Zaintereso- i składanie filmów (za pomocą komputera), od pew-
wania: komputer (webdesign, Delphi, grzebanie gólnie Internetem i webmasteringiem, militarystyką wania pozaelektroniczne: oprócz oczywistych w mo- nego czasu kolarstwo zjazdowe i freeride owe, kino
w systemie), grafika (rysunek  manga, grafika kom- i wojskowością. Dużo czasu spędzam na elektronice im wieku, muzyka, głównie funk-rock. Ponadto pa- science-fiction i lekko psychologiczne, oraz manga,
puterowa), parapsychologia, medytacja, filozofia :), i webmasteringu. sjonuję się grą na gitarze basowej. anime i kultura Japonii. Moim ulubionym zespołem
muzyka, książki s-f i fantasy. e-mail: [e-mail] 27-400 Ostrowiec Św., ul. Sienkiewicza 65\10\1 muzycznym jest Kult. Obecnie jestem w czwartej kla-
e-mail: [e-mail] nr GG: 4310425 e-mail: [e-mail] sie LO o profilu informatycznym i zamierzam podjąć
www: www.vmario.prv.pl www: www.pufoc.of.pl studia na Politechnice Wrocławskiej na kierunku tele-
Jarosław Tarnawa, komunikacja.
T
Dariusz Drelicharz, Jarosław Chudoba, Godziszka
D
C
K
Przemyśl Gorzów Wlkp. Obecnie studiuję Me- Michał Koziak, Sosnowiec
Ukończyłem Technikum Mam 26 lat. Elektroniką chanikę i Budowę Maszyn Mam 17 lat. Elektroniką
Elektroniczne, a obecnie stu- zacząłem interesować się w Akademii Techniczno-Hu- interesuję się od dawna.
diuję na kierunku ekonomicz- w wielu 17 lat ale tak napraw- manistycznej w Bielsku-Bia- W Szkole Konstruktorów
nym. Elektroniką interesuję się dę elektronika wciągnęła łej. Elektroniką interesuję się uczestniczę od pół roku.
od dawna. Większość wiedzy mnie na dobre od momentu, od bardzo dawna, ale oprócz Szczególnie podobają mi się
elektronicznej jaką posiadam zawdzięczam EdW. Spo- gdy zaczęła ukazywać się EdW. Moje zainteresowa- niej interesuję się również informatyką oraz trochę wzmacniacze i odbiorniki
ro czasu poświęcam też komputerowi (Internet, Del- nia pozaelektroniczne to gra na gitarze i astronomia. chemią. lampowe, jednak posiadam tylko naprawiony przez
phi, gry). Jeśli ktoś z Was ma jakieś pytania czy suge- 66-400 Gorzów Wlkp., ul. Spichrzowa 3/6 43-376 Godziszka, ul. Tulipanów 56 siebie gramofon  Bambino . Interesuję się także
stie odnośnie moich projektów, to niech śmiało pisze. komputerami (programowanie, sieci i inne) oraz
B
W
Na pewno na każdy list odpiszę. Roman Biadalski, Piotr Wójtowicz, Wólka Bodzechowska modelarstwem kolejowym.
e-mail: [e-mail] Zielona Góra Mam 19 lat. Moje zainteresowania, poza elektro- 41-215 Sosnowiec, ul. Broniewskiego 27
Technik elektronik, lat niką, dotyczą głównie takich nauk jak: fizyka, kosmo-
Michał Stach, Kamionka Mała 32, absolwent Zespołu Szkół logia, matematyka. Poza tym: tworzenie grafiki, ocea- Rafał Stępień, Rudy
S
S
Mam 24 lata. W tym ro- Elektronicznych w Zielonej nografia, lotnictwo i programowanie PC. Obecnie Jestem uczniem III klasy
ku (2002) ukończyłem Poli- Górze. Pracuję jako serwisant uczę się w Technikum Hutniczo-Mechanicznym Liceum Technicznego o profi-
technikę Rzeszowską, spe- urządzeń radionadawczych. [THM] w Ostrowcu Świętokrzyskim, w klasie matural- lu elektronicznym. Elektroniką
cjalność Aparatura Elektro- Radioamatorski znak wywo- nej o specjalności: Energoelektronika. Jednak swojej zajmuję się od 4 lat. Oprócz
niczna. Interesuję się elektro- ławczy: SQ3BMA. Zainteresowania: radiowe systemy przyszłości nie wiążę ściśle z tym zawodem. Po skoń- tego interesuje mnie sprzęt
niką mikroprocesorową i ana- odbiorcze o dużej odporności na zakłócenia inter- czeniu szkoły planuję iść na studia, choć jeszcze do- audio Hi-Fi,
Elektronika dla Wszystkich
27
Galeria Szkoły Konstruktorów
K
programowanie w Delphi, dobra muzyka i kino. elektroniką interesuje mnie informatyka, programo- Grodziec Śląski Cezary Kuśmierski, Poniatów
470-430 Rudy, ul. Brzozowa 23 wanie w Delphi, Pascal, Asambler, Internet, UT Mieszkam w Grodz
cu Mam 25 lat. Wykształcenie średnie ekonomicz-
e-mail: [e-mail] (nick: And!), fizyka a szczególnie zjawiska fizyczne Śląskim koło Bielska-Białej. ne (ZSZ nr 1 w Tomaszowie Maz.). Elektroniką zaj-
tel. [phone] wytwarzające ciekawe efekty np. działo magnetycz- Uczę się w trzeciej klasie li- muję się nieregularnie, są nawet półroczne przerwy.
ne. ceum technicznego o profilu Ale to nie jest jedyne moje hobby. Poza niÄ… jest je-
Piotr Dereszowski, e-mail: [e-mail] elektronicznym w Skoczowie. szcze akwarystyka, fotografia i komputery. I nie uwa-
D
Chrzanów Moja przygoda ze Szkołą żam, że piktogramy to cofanie się w rozwoju :) !!!
J
Mam 16 lat. Chodzę do Robert Jaworowski, Konstruktorów zaczęła się ponad rok temu, od zada- 97-330 Poniatów, ul. Orzechowa 5
Technikum w Trzebini. Elek- Augustów nia nr 66. Obecnie udało mi się uzbierać 11 punk- tel. kom. 0-606 958 594
troniką interesuję się od kilku Oprócz elektroniki inte- tów. Moim głównym zainteresowaniem jest elektro-
K
lat. Trochę interesuję się także resuję się wędkarstwem nika. Ciekawi mnie również fizyka, komputery oraz Grzegorz Kaczmarek, Opole
robotyką. i sportem. Swoją przygodę zjawiska niewyjaśnione. Mam 20 lat. Studiuję na
32-500 Chrzanów, ul. Mieszka I 13/75 z EdW zacząłem w 1998 roku. 43-386 Świętoszówka, Grodziec Śląski, Politechnice Opolskiej na wy-
tel. [phone] Moim zdaniem jestem typem ul. Zagóra 93 dziale Automatyki i Robotyki
naukowca, gdyż wiele wiadomości mam nieupo- e-mail: [e-mail] na kierunku Elektronika i Tele-
Radosław Ciosk, Trzebnica rządkowanych, wiele niedoczytanych, ciągle intere- tel. kom. 0-608 143 430 komunikacja. Elektroniką za-
C
Mam 15 lat, chodzę do suję się nowymi pojęciami, lecz niezbyt dokładnie cząłem interesować się
D
III klasy gimnazjum. Elektroni- zagłębiam się wróżne pojęcia. Wiem jedno  muszę Marcin Dyoniziak, Brwinów w czwartej klasie podstawów-
ką interesuję się od ponad 2 nad sobą pracować, udoskonalając siebie. Mam 16 lat. Jestem ki, przebrnąłem przez Technikum Elektryczne w Opo-
lat. Poza tym interesuję się 16-300 Augustów, ul. Mickiewicza 19/15 uczniem LO o profilu mate- lu. Pasjonuje mnie technika cyfrowa, a co z tym się
muzyką (słucham Nirvany, tel. [phone] matyczno - fizyczno - infor- wiąże i transmisja danych. Interesują mnie także spo-
uczę się grać na gitarze baso- matycznym. Poza elektroniką soby wykorzystania ogólnodostępnych sygnałów
C
wej), pisaniem stron WWW, uczę się programować Bartek Czerwiec, interesuję się wędkarstwem. w usprawnianiu sobie życia (GPS, GSM, DCF etc.),
mikrokontrolery i pisać programy na PC. Mogilno Jestem harcerzem i należę do jak i naturalnych, jak np. promieniowanie słoneczne,
55-100 Trzebnica, ul. Żeromskiego 28/2 Mam 15 lat. Chodzę do Kręgu Harcerzy Starszych czy światło gwiazd, lub odbite od planet. Piszę pro-
e-mail: [e-mail] trzeciej klasy Gimnazjum. 338  Feniks w Hufcu Wola w Warszawie. Z elektro- gramy w asemblerze, oraz na platformy PC w Pasca-
nr GG: 2392870 Elektroniką interesuję się od niki interesuje mnie elektronika cyfrowa i wszystkie lu i Delphi, oraz coś dla Sieci  HTML. Lubię także
tel. [phone] lat młodzieńczych, kiedy to  pożyteczne układy. Chciałbym zacząć programo- spędzać czas poza domem, na wędrówkach, zwła-
rozbierałem samochodziki na wać. szcza z moją ukochaną Alą.
Michał Pasiecznik, Zawiszów zdalne sterowanie lub radia. 05-840 Brwinów, ul. Figowa 5 45-307 Opole, ul. A
ódzka 5
P
Mam 21 lat i jestem stu- Poza tym interesuję się także dobrą książką, elektro- e-mail: [e-mail] e-mail: [e-mail]
dentem trzeciego roku Wy- technikÄ…, matematykÄ…, chemiÄ…, technikÄ… oraz fizykÄ…. nr GG: 4341806 tel. kom. 0-501 815 910
działu Elektroniki Politechniki Moim największym chyba zainteresowaniem (prócz tel. kom. 0-692 037 928
O
Wrocławskiej. Elektroniką za- elektroniki) jest mechanika. Uwielbiam składać stare Marek Osiak, Żabno
P
cząłem interesować się bę- motocykle, jak również na nich jez
dzić. Na koncie Piotr Podczarski, Redecz Wielki Bardzo interesuję się
dąc już w przedszkolu. Dosta- mam już dwa złożone motory, aktualnie dopracowu- Mam 19 lat. Chodzę do Liceum Agrobiznesu techniką audio. Cenię sobie
łem wtedy  Małego Konstruktora . Oprócz elektroni- ję SHL-kę z 1949 roku. w Lubraniu-Marysinie. Elektroniką interesuję się od bardzo sprzęt produkcji UNI-
ki w czystej postaci, moim hobby jest zbieranie sta- 88-300 Mogilno, ul. Wybudowanie 1 ponad 5 lat. Moja przygoda z tą wspaniałą dziedziną TRA i innych polskich firm, np.
rych komputerów (zwłaszcza firmy Atari) i doprowa- tel. [phone] zaczęła się od zwykłej krótkofalówki, a potem było już DIORA itp. Magnetofon szpu-
dzanie ich do używalności. Lubię także zbierać grzy- tel. kom. 0-603 611 632 CB radio. EdW czytam od 1999 roku. lowy 2k-140TM spisuje się
by, chodzić na wycieczki krajoznawcze, oglądać filmy 87-890 Lubraniec, Redecz Wielki 43 wzorowo, mimo swojego wie-
M
i seriale s-f oraz czytać komiksy :). Zbigniew Meus, Dąbrowa Szlachecka tel. [phone] ku. W technice cyfrowej stawiam pierwsze kroki. Lubię
58-100 Świdnica Śl., Zawiszów 3B Mam 21 lat. Mieszkam w przepięknej miejsco- bawić się efektami świetlnymi.
N
e-mail: [e-mail] wości - Dąbrowie Szlacheckiej - położonej nad Wi- Grzegorz Niemirowski, Ryki 83-200 Starogard Gdański, Żabno 4
tel. kom. 0-691 533 739 słą w okolicach Krakowa. Oprócz szerokich zaintere- Elektroniką zajmuję się tel. [phone]
sowań technicznych interesuję się jeszcze np. spo- amatorsko od 7 lat. Najbar-
Radosław Koppel, Gliwice rtem. Gram w piłkę nożną, biegam (obecnie przygo- dziej podoba mi się cyfrówka. Marcin Kartowicz,
K
K
Moja przygoda z tym towuje się do maratonu), jeżdżę na rowerze, pły- Interesuję się też informatyką, Bolechowo
światem rozpoczęła się 27 wam. Pozdrawiam Wszystkich znajomych i nie tylko szczególnie bezpieczeń- Mam 21 lat. Ukończy-
czerwca 1983 roku, czyli je- ;-) stwem teleinformatycznym. łem Liceum Ogólnokształcą-
stem zodiakalnym Raczkiem. e-mail: [e-mail] Lubię programować, wykorzystuję różne języki, ale ce. Moje pozaelektroniczne
Przeróżne siły zewnętrzne tel. kom. 0-505 698 841 najczęściej piszę w VB6. Niedawno zainteresowały zainteresowania to głównie
(nie napiszę jakie, dopóki nie strony internetowe: mnie zjawiska i układy elektroniczne wykorzystujące muzyka i sport.
skończę szkoły) zdołały co prawda troszeczkę ostu- www.elit.prv.pl wysokie napięcia. W lutym 2003 roku rozpoczynam 62-005 Bolechowo, poczta
dzić mój zapał do elektroniki, ale jeszcze spora jego www.zbigi7.prv.pl studia na Politechnice Warszawskiej na kierunku Owińska,
ilość mi pozostała. Poza elektroniką interesuję się in- www.komurnik.prv.pl o nazwie Makrokierunek, który obejmuje informaty- ul. Parkowa 1/6
formatykÄ…, robotykÄ…, oraz... ezoterykÄ…. kÄ™, robotykÄ™ i automatykÄ™, elektronikÄ™ i telekomuni- tel. [phone]
M
e-mail: [e-mail] Sebastian Mankiewicz, kacjÄ™.
Poznań Poza tym ciekawią mnie też zjawiska paranor- Krzysztof Żmuda, Chrzanów
Jakub Jagiełło, Gorzów Wlkp. Mam 25 lat. Studiuję na malne. Mam 18 lat. Mieszkam
J
Oprócz elektroniki intere- Politechnice Poznańskiej na 08-500 Ryki, ul. Żytnia 38 w Chrzanowie (woj. Małopol-
suję się także płazami (o nich kierunku Elektronika i Teleko- e-mail: [e-mail] skie). Uczęszczam do IV klasy
jest właśnie moja strona inter- munikacja. Jestem już na 5 nr GG: 3148039 Technikum Elektronicznego
netowa) oraz informatyką  roku studiów na specjalności nr ICQ: 163509464 w Trzebini. Elektroniką zainte-
szczególnie programowaniem Systemy Telekomunikacyjne. www: www.grzegorz.net resowałem się na początku
(Pascal i Assembler pod DOS- Ostatnio  zdradzam zainteresowania czysto elektro- tel. [phone] ósmej klasy szkoły podstawowej. Moimi zaintereso-
em, Delphi, C++ pod Windows i Linux). Samą elek- niczne na rzecz tworzenia stron WWW. Ponieważ je- waniami pozaelektronicznymi są: informatyka i mo-
S
troniką zacząłem interesować się już w wieku kilku lat, stem osobą niepełnosprawną (od urodzenia jeżdżę Jan Stanisławski, delarstwo.
choć wtedy nie miało dla mnie znaczenia czy psuję te- na wózku), postanowiłem stworzyć serwis dla osób Sanok 32-500 Chrzanów, ul. Wodzińska 4/12
lefon, czy zegar z kukułką. niepełnosprawnych zawierający wykaz lokali bez ba- Mam 17 lat. Chodzę do e-mail: [e-mail]
66-400 Gorzów Wlkp., ul. Armii Krajowej 13/8 rier, znajdujących się w moim rodzinnym Poznaniu. 3 klasy LO. Interesuję się tel. kom. 0-607 813 838
e-mail: [e-mail] Efekty moich działań można znalez
ć pod adresem głównie elektroniką i informa-
S
nr GG: 5272867 http//:sonda.poznan.w.interia.pl . Poza elektroniką tyką, bardzo lubię składać ki- Radosław Szycko,
www: http://www.tkt.prv.pl interesuję się ogólnie rozumianą nauką i techniką ty, ostatnio projektuję też wła- Goleniów
tel. [phone] oraz uprawiam taniec na wózkach. Pomagam także sne układy, których spora część już działa. Wolny Mam 19 lat. Elektroniką
w prowadzeniu strony internetowej poznańskiego czas spędzam przy komputerze, piszę też małe pro- interesuję się od 8 lat, głów-
Andrzej oddziału Centrum Wolontariatu. Szkoła Konstrukto- gramy. nie robotyką, nadajnikami,
Sadowski-Skwarczewski, rów jest dla mnie kolejną możliwością pokazania in- 38-500 Sanok, ul. Daszyńskiego 3/27 cyfrówką, audio. Inne moje
S
Skarżysko-Kam. nym, że potrafię sam stworzyć coś od początku do e-mail: [e-mail] zainteresowania to: informa-
Obecnie uczę się w pią- końca. W wolnych chwilach lubię także pisać wier- nr GG: 1857572 tyka, modelarstwo, historia i w ogóle wszystko po
tej klasie Technikum Elektro- sze. www: www.republika.plijohnymaster trochu. Jeśli masz podobne zainteresowania, to na-
nicznego Zakładów Nauko- e-mail: [e-mail] tel. [phone] pisz! Czekam!
S
wych w Skarżysku-Kam. Poza Paweł Szwed, tel. kom. 0-501 696 301 72-100 Goleniów, ul. Szkolna 26B/5
Elektronika dla Wszystkich
28
Galeria Szkoły Konstruktorów
Jakub Siwiec, Tarnów Krzysztof Budnik, Gdynia rzeczy niezwiązanych z pracą, z hobby czy zawodem UKF FM oraz eksperymentuję z różnymi nadajnika-
S
B
Chodzę do 4 klasy Tech- Mam 19 lat. Moje zaintere- wyuczonym, na które nie ma tu miejsca, by to wszy- mi). Bawię się czasem mikroprocesorem 2051
nikum o profilu: aparatura sowania to przede wszystkim stko opisywać. (Assembler i Bascom). Oprócz tego pisze progra-
kontrolno-pomiarowa i me- elektronika, ale od kiedy kupiłem e-mail: [e-mail] my na PC (Delphi, Turbo Pascal, a ostatnio zaczy-
chaniczna, automatyka prze- komputer, zajmujÄ™ siÄ™ tylko pisa- nam C++). Posiadam sporÄ… kolekcjÄ™ muzyki
N
mysłowa. Oprócz elektroniki niem programów i gier. Na elek- Krzysztof Nytko, Tarnów w formacie MP3 (ponad 10 tys. pozycji)  głównie
interesuje mnie wędkarstwo tronikę teraz rzadko starcza mi Mam 35 lat, pracuję jako mechanik w niewiel- techno, ale także polskie i zagraniczne przeboje
oraz pisanie programów. czasu :(. Uczę się języka C++ i pracuję w edytorze kim przedsiębiorstwie, jakim z lat
33-100 Tarnów, ul. Targowa 1/6  Bortland C++ Builder 6 . Interesuje mnie także są Tarnowskie Wodociągi.  70 i  80.
hardware. PrzygodÄ™ z elektronikÄ… rozpo- 96-100 Skierniewice,
Paweł Lasko, Nowy Sącz 81-624 Gdynia, ul. Krótka 4/23 cząłem dawno temu od zesta- ul. Jastrzębia 3
L
Mam 16 lat. Interesują e-mail: [e-mail], tel. kom. 0-691 530 670 wów  Młody Elektronik , e-mail: [e-mail]
mnie nauki ścisłe, szczegól- a uruchamiając swój pierwszy nr GG: 1213154
K
nie elektronika. Interesuję się Radosław Krawczyk, migacz na dwóch tranzysto- www: http://strony.wp.pl/wp/meloman.radio/
również (a właściwie przede Ruda Śląska rach połknąłem bakcyla. Interesuje mnie także infor- tel. [phone]
wszystkim) Pismem Świętym. Mam 13 lat. Elektronika matyka, którą od dwóch lat studiuję zaocznie. Obe-
Z
Oprócz tego uczę się grać na to moje hobby. cnie powolutku wprowadzam w świat elektroniki mo- Damian Zwoliński,
gitarze (jeszcze nie bardzo mi wychodzi, ale do 41-711 Ruda Śląska 11, jego 5-letniego synka. Dąbrowa Górnicza
wszystkiego trzeba dążyć wytrwale). Trochę interesu- ul. Księdza Niedzieli 61a/8 33-100 Tarnów, ul. Leśna 15/55 Mam 16 lat. Elektroniką
ję się masażem leczniczym. W wolnych chwilach Tel. [phone], tel. e-mail: [e-mail], tel. kom. 0-607 737 936 interesuję się od dłuższego
studiuję literaturę na ten temat. Mam dwóch braci. kom. 0-501 937-818 czasu, ale najbardziej
K
33-300 Nowy SÄ…cz, ul. Barska 6D/2 e-mail: [e-mail] Karol Kowalczuk, Grabowiec lubiÄ™ elektronikÄ™ cyfrowÄ…,
e-mail: [e-mail] www: www.radek.k.of.pl Mieszkam w Grabowcu (pow. Zamość). Je- a w szczególności mikropro-
tel. [phone] stem uczniem I klasy o profi- cesory. Dzięki kursowi Bascom College od pewnego
Michał Waśkiewicz, lu: informatyka, zarządzanie czasu zajmuję się programowaniem w VB i całkiem
W
Bartłomiej Śliwiński, A
ódz
Białystok informacją w L.O. im. 8. Byd- niez
le mi to wychodzi.
Interesuję się elektroni- Elektroniką interesuję się goskiego Pułku Piechoty 42-522 Dąbrowa Górnicza,
ką, sprzętem komputerowym, od podstawówki. Aktualnie w Grabowcu. Moje zaintere- ul. Wilgowa 13
grafiką 3D. Moim ulubionym mam 15 lat i chodzę do III sowania skupiają się głównie e-mail: [e-mail]
gatunkiem muzyki jest rock klasy Publicznego Gimnazjum na elektronice (mikroproce-
S
i pochodne - szczególnie nr 14 w Białymstoku. Z elek- sory i komputery). Dodatkowo interesuję się fizyką, Jakub Sobański,
z okresu lat 70. Bardzo lubię troniki szczególnie interesują mnie układy cyfrowe szczególnie molekularną (lasery, reaktory cząstecz- Rudka
jazdę rowerem MTB. Studiuję i mikroprocesory, którymi zacząłem interesować się kowe), matematyką, informatyką i muzyką (gram na Oprócz elektroniki inte-
informatykÄ™ na Wydziale Elektrotechniki i Elektroniki po kursie Bascom College autorstwa Åš.P. Zbigniewa klarnecie). resuje mnie mechanika,
Politechniki A
ódzkiej. Raabe. Na razie posługuję się Bascom em AVR [e-mail] elektrotechnika, systemy
Przyznanie I miejsca mojemu projektowi (zada- i 8051, ale mam nadzieję, że uda mi się opanować tel. [phone] komputerowe. We wrześniu
nie 53 Szkoły) dało mi wiele zadowolenia i satysfak- C. Poza elektroniką interesuję się komputerami, pro- 2002 roku poszedłem do
P
cji, a jednocześnie zmobilizowało i dodało odwagi do gramowaniem, ostatnio trochę sieciami. Marcin Przybyła, Technikum Elektronicznego do Zespołu Szkół
budowania ciekawych i coraz bardziej złożonych e-mail: [e-mail] Siemianowice Śląskie nr 3 w Ostrowcu Świętokrzyskim. Bardzo lubię jez
-
układów. nr G-G: 5239277, tel. [phone] Zainteresowania: elek- dzić na rowerze, w tym roku przejechałem 1900
e-mail: [e-mail] tronika cyfrowa i mikroproce- km.
G
www: www.bart-sli.prv.pl Robert Gawron, Rabka sorowa, elektronika w samo- 27-415 Kunów, Rudka 17
Interesuję się grami RTS. chodzie, nagłośnienie. tel. [phone]
Jakub Åšwiegot, Åšroda Wlkp. 34-700 Rabka, ul. Orkana 16/7
K
Mam na imiÄ™ Kuba. 41-100 Siemianowice ÅšlÄ…- Arkadiusz Kocowicz,
J
UczÄ™ siÄ™ w Gimnazjum nr 1 Marian Jarek, OÅ‚piny skie, ul. PCK 12/5 Czarny Las
w Środzie Wlkp. Oprócz elek- Mieszkam w małej miejscowości Ołpiny w woj. e-mail: [e-mail] Mam 16 lat i chodzę do
troniki interesujÄ™ siÄ™ kompu- podkarpackim. PracujÄ™. Moim podstawowym hobby IX LO im. C. K. Norwida
K
terami. Trochę zajmuję się jest elektronika i wszystko co jest z nią związane - np. Przemysław Korpas, w Częstochowie, poza elek-
programowaniem. Swego roboty. Sam też czasem coś wymyślę, co można by- Skierniewice troniką interesuję się fizyką,
czasu dużo pisałem w Pasca- ło zobaczyć na stronach EdW. Trochę fotografuję - Mam 18 lat. Elektroniką muzyką (gram na klarnecie,
lu. Nie lubię sportu i humanistycznych nauk. Od cza- piękno przyrody, ludzi, czasem jakiś dokument. Inte- zainteresowałem się w wieku basie), komputerami. Nie umiem pisać o sobie...
su do czasu lubię zagrać w jakąś dobrą grę kompu- resuje mnie człowiek, jego psychika. Lubię filmy s-f, 10 lat. Szczególnie ciekawa 42-233 Mykanów, Czarny Las,
terową. komedie, dobre ciasto. Czasem  dorwę jakąś książ- wydaje mi się technika ra- ul. Częstochowska 41
63-000 Środa Wlkp., oś. Jagiellońskie 42/44 kę. Mam też dużo innych zainteresowań, np. lataw- diowa (prowadzę nasłuch e-mail: [e-mail]
tel. [phone] ce, modelarstwo itp., Często robię całą masę innych dalekich stacji w paśmie
Elektronika dla Wszystkich
29
Szkoła
Szkoła
Konstruktorów
Konstruktorów
Rozwiązanie zadania powinno zawierać schemat elektryczny i zwięzły opis działania.
Model i schematy montażowe nie są wymagane, ale przysłanie działającego modelu
lub jego fotografii zwiększa szansę na nagrodę.
Ponieważ rozwiązania nadsyłają Czytelnicy o różnym stopniu zaawansowania,
mile widziane jest podanie swego wieku.
Ewentualne listy do redakcji czy spostrzeżenia do erraty powinny być umieszczone
na oddzielnych kartkach, również opatrzonych nazwiskiem i pełnym adresem.
Prace należy nadsyłać w terminie 45 dni od ukazania się numeru EdW
(w przypadku prenumeratorów  od otrzymania pisma pocztą).
menty odblaskowe mają ogromną zaletę  wszechni się na szerszą skalę. Ruszcie więc
Zadanie nr 83
nie wymagają zasilania, są proste, tanie i po- głową. A swoją drogą uważam, że każda
wszechnie dostępne. Jeśli więc zaprojekto- próba zwiększenia bezpieczeństwa pieszych
Pomysłodawcą zadania 83 jest Bartosz Ro- wane światełko ostrzegawcze ma stanowić jest godna uwagi, dlatego warto odświeżyć
dziewicz z Białegostoku. Bartosz już dawno konkurencję dla odblasków, należy zastano- i ten temat.
temu zaproponował, żeby uczestnicy Szkoły wić się, jak taki pożyteczny gadżet uczynić Osoby, które zdecydują się wykonać mo-
opracowali układ, dzięki któremu kierowcy bardziej atrakcyjnym. Bo najprostsza mruga- del, niech starannie przemyślą najpierw
mogliby lepiej widzieć pieszych na drodze. jąca czerwona lampka do największych kwestie zasilania, obudowy, trwałości. Waż-
Pieszy powinien nosić jakiś świecący układ, atrakcji chyba już nie należy... ną sprawą jest czas użytkowania kompletu
dobrze widoczny z dużej odległości. I to jest ogromne pole do wykazania się baterii. Czy można i warto wykorzystać au-
Myślę, że jest to dobre zadanie na długie pomysłowością. Przypuszczam, że tym ra- tomatyczny wyłącznik zasilania? W więk-
zimowe wieczory. Oto temat zadania: zem układ elektroniczny nie będzie sprawą szości przypadków użytkownik może okre-
najważniejszą. Kluczowe znaczenie mieć bę- ślić, że jego układ nigdy nie pracuje dłużej
Zaprojektować układ, dzięki któremu pieszy
dą pomysł na ciekawy efekt świetlny oraz niż np. 40 minut potrzebne na drogę z/do
będzie lepiej widoczny na drodze.
konstrukcja zapewniająca długotrwałą i wy- szkoły. Może więc warto wbudować  cza-
Tym razem macie ogromne pole do popi- godną eksploatację. sówkę wyłączającą automatycznie układ
su. Pomysłodawca proponuje wykonanie ja- Moim zdaniem, pomysł na dobry efekt np. po godzinie?
kiegoś światełka ostrzegawczego. I słusznie! świetlny może być najważniejszym czynni- Jak zwykle, dobre idee i pomysły teore-
Ale może ktoś z Was wpadnie na inny po- kiem zachęcającym potencjalnych użytkow- tyczne mają duże szanse na nagrody.
mysł? ników, zwłaszcza młodych do noszenia ta- Zachęcam więc do udziału i w tym zada-
Jeśli miałoby to być światełko ostrzegaw- kiego światełka. Nigdy nie wiadomo, czy in- niu. Czekam też na propozycje kolejnych te-
cze, pamiętajcie, że istnieje poważna konku- teresujący układ nie zdobędzie niespodzie- matów. Pomysłodawcy wykorzystanych za-
rencja  wszelkiego rodzaju odblaski. Ele- wanie ogromnej popularności i nie rozpo- dań otrzymują nagrody rzeczowe.
wacji wynika, że najprawdopodobniej często- i pionowego. Układ nie może być skompli-
RozwiÄ…zanie zadania nr 79
tliwość  optymalna to maksymalna bez- kowany i drogi, bo przeznaczony jest właśnie
pieczna dla danego monitora. (...) dla mniej zamożnych, dla posiadaczy star-
Temat zadania 79 brzmiał: Zaprojektować Rzeczywiście do zadania można podejść szych monitorów i komputerów.
układ miernika częstotliwości odświeżania wróżny sposób, ale celem Szkoły jest przede Koszt i stopień skomplikowania to jedna
ekranu. Zaproponowaliście kilka sposobów wszystkim nauka analizy problemu, szukanie sprawa, a pomysł na sposób pomiaru to dru-
rozwiązania postawionego problemu. Kilku różnych możliwości i wybór możliwie pro- ga. Cieszę się, że zaproponowaliście różne
uczestników nadesłało tylko e-maile z infor- stego rozwiązania. W tym przypadku celem metody uzyskiwania informacji o częstotli-
macją, że istnieją programy pełniące podob- było nie tylko stworzenie rozwiązań sprzęto- wości odchylania pionowego. Szereg osób
ną funkcję: informują o aktualnej częstotli- wych, ale właśnie analiza możliwości i za- zaproponowało najprostszy sposób, miano-
wości odświeżania. Adam Robaczewski chęta do prób. I już na początku warto pod- wicie wykorzystanie fotoelementu i multi-
z Wejherowa napisał między innymi: (...) Je- kreślić, że miernik nie może być skompliko- metru z częstościomierzem. Wbrew pozo-
den z takich programów przesyłam w załącz- wany. Miernik częstotliwości odświeżania to rom, nie jest to takie łatwe i oczywiste, bo
niku. Nie wiem, kto jest jego autorem, ale ma raczej gadżet niż poważne urządzenie pomia- trzeba sprawdzić, czy miernik będzie prawi-
status freeware. Znalazłem go kiedyś na pły- rowe. Przecież nowe monitory z OSD mają dłowo zliczał  zaśmiecony przebieg z foto-
cie dołączonej do jednej z gazet komputero- w swoim bogatym menu także opcję wyświe- elementu. Zresztą kilka osób lojalnie przy-
wych (Chip 3/99). (...) BTW: z moich obser- tlania częstotliwości odchylania poziomego znało, że nie udało się zrealizować tej obie-
Elektronika dla Wszystkich
30
Szkoła Konstruktorów
cującej idei w praktyce. Część uczestników dzie dwójkowym z dokładnością do 1Hz. Prze-
stawierdziła, że zadanie okazało się zbyt rzutnik monostabilny na kostce 555 generuje
trudne. Świadczy o tym też mniejsza niż impuls o czasie 1s po naciśnięciu S1. Oryginal-
zwykle liczba prac. Na przykład Szymon Ja- ny schemat jest pokazany na rysunku 1. Za
nek z Lublina przeprowadził próby z foto- ten prosty i ciekawy pomysł A
ukasz otrzymuje
tranzystorem i gotowym licznikiem impul- aż cztery punkty pomimo usterek układowych.
sów i zniechęcił się  licznik nie chciał pra- Zachęcam też do praktycznych prób.
widłowo zliczać impulsów z fototranzystora. Podobny, ale bardziej rozbudowany układ
W rezultacie Szymon zaproponował osta- z licznikami z kostki 4520 zaproponował Mi-
tecznie pomiar częstotliwości przebiegów chał Koziak z Sosnowca. Oryginalny sche-
w sygnale podawanym z wyjścia karty gra- mat pokazany jest na rysunku 2. Michał zde-
ficznej na monitor. cydował się mierzyć częstotliwość sygnału
Próby podjął też Jacek Rączka z Połomi. VSYNC w gniez
dzie karty graficznej. Idea do
Rys. 3
Rys. 3
Chciał samodzielnie rozwiązać problem pro- przyjęcia, ale proponuję jeszcze bardziej
gramowo, badając zmiany stanu bitu 3 w re- uprościć układ i usunąć zatrzaski 4042. Nie
jestrze pod adresem 3DAh. Program napisa- zaszkodziłoby też wykorzystanie czujnika łem przy  optymalnej częstotliwości odświe-
ny w Pascalu działał, ale nie do końca spełnił optycznego. Zamiast sterowania automatycz- żania :
oczekiwania Autora. nego wystarczy sterowanie ręczne. Czy nie Zrzut z ekranu pokazany jest na rysun-
Piotr Kosmecki z Poznania podał intere- warto pomyśleć o zastosowaniu precyzyjnego ku 3, a na stronie internetowej można zna-
sujący pomysł, niemniej zaproponowany uniwibratora z kostki 4047 w miejsce 40106? lez
ć jeden ze schematów (Kocowicz.gif)
schemat wymaga dopracowania (Kosmec- Arkadiusz Kocowicz z Czarnego Lasu Autor otrzymuje 3 punkty, głównie za
ki.gif). Czujnikiem byłaby mianowicie foto- podał następujące propozycje: próby z diodami odbiorczymi.
dioda, z której impulsy zamieniane byłyby na 1. przystawka włączana pomiędzy monitor
napięcie stałe proporcjonalne do częstotliwo- a płytę główną (...), Rozwiązania praktyczne
ści. Dalej to napięcie stałe byłoby porówny- 2. układ, który by  widział migotanie ekra- Otrzymałem 8 modeli, co jak na tak nietypo-
wane z napięciem stałym z potencjometru za nu i potrafił je zliczyć (...) we zadanie uważam za wynik znakomity. Na
pomocą komparatora z jedną diodą LED  3. zdudnianie światła monitora ze światłem początek, na fotografii 1 przedstawiam model
częstotliwość byłaby odczytywana ze skali o określonej częstotliwości migotania - Andrzeja Szymczaka ze Środy Wlkp. Nie
potencjometru. Pomysł jest dobry ze wzglę- w mojej byłej szkole sala  informatyczna jest to jednak miernik częstotliwości odświe-
du na prostotę (przyznaję 2 punkty), niemniej była oświetlona świetlówkami. Jedna z nich żania. Andrzej nie mając pomysłu na miernik,
zaproponowany przetwornik F/U na pewno migała z częstotliwością 50Hz, co przy nało- zgodnie z zasadą  lepiej zapobiegać, niż le-
nie spełni swego zadania. Podobny błąd po- żeniu na częstotliwość odświeżania dało bar- czyć , wykonał miernik czasu spędzonego
pełnił Marek Osiak ze Starogardu Gdań- dzo charakterystyczne migotanie i poziome przed komputerem. Wiernemu młodziutkiemu
skiego, który chcąc wykorzystać multimetr, pasy. Tak więc może wystarczy po prostu uczestnikowi Szkoły zaliczam 2 punkty, mimo
zaproponował prościutki przetwornik świa- stroboskop, niekoniecznie na palnikach, po- że układ nie spełnia warunków zadania.
tło/napięcie (Osiak1.gif). W drugim zapropo- winny wystarczyć diody LED, i wyskalowane Model pokazany na fotografii 2 to opra-
nowanym układzie (Osiak2.gif) prawidłowo pokrętło. (...) cowanie Michała Stacha z Kamionki Małej.
chce zastosować przetwornik F/U typu 4. Metoda organoleptyczna. Włączamy kom- Michał najpierw eksperymentował z czujni-
LM331 i kostkę LM3914. Podobną ideę po- puter, sadzamy delikwenta przed monitorem, kiem fotoelektrycznym. Potem próbował wy-
dał też Jakub Świegot ze Środy Wlkp. włączamy stoper i karzemy mu patrzyć w je-
MÅ‚ody A
ukasz Fortuna z Wołowej chce den punkt, stoper wyłączamy w momencie,
wykorzystać licznik 4040 z 7 diodami LED, na gdy osobę przeprowadzającą pomiar za-
których można odczytać częstotliwość w ko- cznie boleć głowa, uzyskany czas jest od-
wrotnie proporcjonalny do często-
tliwości odświeżania.
Rys. 1
Przeprowadziłem następujące
eksperymenty: do wyjścia karty
dz
więkowej podłączyłem wieżę ste-
reo o mocy 2*15W, a do wejścia
najzwyklejszÄ… diodÄ™ LED superja-
snÄ… czerwonÄ… nieznanego mi produ-
centa. Po włączeniu dał się wyra- Fot. 1 Model Andrzeja Szymczaka
z
nie słyszeć brum 50Hz, a po zbliże-
niu diody do moni- Fot. 2 Prototyp Michała Stacha
tora (Philips 105S)
Rys. 2
ton o częstotliwości
odświeżania. Do
wejścia karty
dz
więkowej podłą-
czyłem fotodiodę
BPW43, uruchomi-
Å‚em program Oscil-
loscope v2.51, oto
jaki obraz uzyska-
Elektronika dla Wszystkich
31
Szkoła Konstruktorów
korzystać pole elektromagnetyczne wytwa- Fotografia 3 pokazuje model Arkadiusza Można też włożyć ją (obudowę) do tulejki,
rzane przez kabel monitora, jednak okazało Zielińskiego zCzęstochowy. Jak widać na ry- której średnica musi się zwiększać ku wylo-
się, że kabel jest dość dobrze ekranowany sunku 4, Autor zbudował prosty miernik czę- towi. Gdy średnica jest za mała, układ nie
i pole to jest słabe. Podjął próby wykorzysta- stotliwości przebiegu prostokątnego, przy mierzy większych częstotliwości (chyba że
nia pola magnetycznego wytwarzanego czym wykorzystał kostki 4026, a w roli gene- koniec obudowy fototranzystora byłby równy
przez cewki odchylania pionowego. Zbudo- ratora przebiegu 1-sekundowego pracuje pre- z końcem tulejki, lecz wtedy układ  łapie
wał prototyp licznika dołączanego do gnia- cyzyjna kostka 4047. Arek
Rys. 5
zda karty graficznej, jednak ten okazał się proponuje zasilenie miernika
niewygodny w użytkowaniu. Ostatecznie po- z portu joysticka, dostępnym
wrócił do czujnika z cewką i wykonał model tam napięciem +5V. Przy
prezentowany na fotografii. Dalsze szcze- próbach kopiowania tego
góły można znalez
ć na naszej stronie interne- układu proponuję zwiększyć
towej w pliku MStach.zip. wartość C3 (koniecznie
Nie przedstawiam szczegółów, ponieważ MKC lub MKT) do 1uF lub
układ nie zawiera prawdziwego przetworni- nawet 2,0...2,2uF i jednocze-
ka F/U, a zastosowana namiastka nie zapew- śnie zamiast PR1 o wartości
nia powtarzalności wskazań, o czym zresztą 1M&! zastosować szeregowe
przekonał się Autor projektu. Nie namawiam połączenie metalizowanego rezystora (1-pro-
też do kopiowania tego rozwiązania. Michał centowy) i stabilnego potencjometru - helitri-
otrzymuje upominek i cztery punkty za eks- ma. Istotną wadą układu jest konieczność
perymenty i za pomysł wykorzystania pola podłączenia do gniazda karty graficznej  mo-
wytwarzanego przez monitor, a nie za model. że jednak lepiej zastosować czujnik fotoelek-
A tak na marginesie  profesjonalne urzÄ…dze- tryczny.
nia szpiegowskie na podstawie promienio- Rysunek 5 pokazuje schemat układu Pio-
wania monitora mogą ze sporej odległości tra Romysza z Koszalina, a fotografia 4 
wiernie odtworzyć zawartość ekranu... model. Oto fragment opisu: (...) Na samym Fot. 4 Prototyp Piotra Romysza
początku największym problemem wydawało
mi się zmierzenie częstotliwości pionowej Fot. 5 Model Mateusza Misiornego
Fot. 3 Układ Arkadiusza Zielińskiego ekranu. Myślałem, że potrzebne będą jakieś
układy, które odseparują od siebie częstotli-
wość pionową i poziomą. Jednak najpierw
wolałem sprawdzić, jak będą się zachowywać
popularne fotoelementy w standardowych
układach. Robiłem próby z fotodiodą, fotore-
zystorem i fototranzystorem. Do odpowie-
dniego punktu dołączałem miernik częstotli-
wości wbudowany w multimetr. Układy
z dwoma ostatnimi elementami wykazały czę-
stotliwość 85Hz, czyli zgodną z rzeczywistą
(sprawdziłem w OSD monitora). Dioda nie
chciała  współpraco-
wać . W ostatecznej
wersji zdecydowałem się
na fototranzystor (...)
W czasie prób okaza-
ło się, że gdy ekran, światło dzienne). Na przykład, gdy średnica
którego częstotliwość wewnętrzna była równa średnicy obudowy
jest mierzona, stoi np. fototranzystora, miernik mierzył częstotli-
koło okna, układ wska- wość tylko do 85Hz.
zuje 0Hz. Jest po prostu Nieco więcej informacji można znalez
ć
za jasno i nie wykrywa na stronie internetowej w pliku Romysz.zip.
żadnych zmian. Zmniej- Fotografia 5 pokazuje prosty model Ma-
szanie czułości niewiele teusza Misiornego z Suchego Lasu. Oto frag-
da, ponieważ aby mier- ment listu: (...) Zadanie 79 zmobilizowało
nik był niewrażliwy na mnie do zrobienia wreszcie płytki -  modułu ,
światło dzienne, trzeba który już wcześniej planowałem zrobić: składa
by mocno ją zmniejszyć. się z 3 wyświetlaczy 7-segmentowych sterowa-
Prowadzi to do tego, że nych oczywiście multipleksowo i... niczego
fototranzystor musi do- więcej. Posiada jedynie 4 złącza śrubkowe,
tykać ekranu, aby dzia- aby można było dołączać różne  przystawki
łał prawidłowo. Czę- wejściowe, wymagające obrazowania swoje-
ściowym rozwiązaniem, go wyniku na 3 (lub mniej) wyświetlaczach.
które dało dobre wyniki, Już dawno planowałem np. zrobić miernik tęt-
było pomalowanie obu- na - jeszcze zanim poznałem 89c2051 - i na
Rys. 4
dowy czarną farbą. przeszkodzie stanęło...dzielenie, no bo jak
Elektronika dla Wszystkich
32
Szkoła Konstruktorów
zrobić miernik tętna, wskazujący aktualne tęt- A dla procesorka to nic specjalnego, suwać kursor myszki. A efekty? Ogólnie
no, z czasem pomiaru mniejszym niż 1 minu- a można jeszcze dorobić dodatkowe funkcje. mówiąc  Coś tam działało... :))
ta? Trzeba mierzyć czas między kolejnymi ude- Ach, dodatkowe funkcje można zawsze dopi- (...) Nałożyłem na fototranzystor kawałek
rzeniami serca i przeskalować to na liczbie sać...i to jest najlepsze! (...) koszulki termokurczliwej (żeby  zbierał
uderzeń na minutę. Potrzebna jest wiec funk- A jak mierzę częstotliwość? Otóż gdy zo- tylko z małego obszaru) i to wiele pomogło,
cja 1/x, co od biedy da się zrealizować np. na baczyłem temat zadania, przypomniałem so- ale jeszcze nie do końca. Po pewnych mody-
ICL710x, ale ten (świetny zresztą) układ nie bie moje próby z piórem świetlnym. Dawno, fikacjach software u otrzymałem 172. To już
daje już większych możliwości, jest w dużej dawno temu, do mojej starej Amigi podłącza- było coś - 172 to 86*2, czyli już tylko dwa
obudowie, no i trzeba jeszcze dobudować łem fototranzystor zamiast myszki i jez
dziłem impulsy przy jednym odświeżeniu. Zwięk-
przetwornik f/U. Trochę dużo tego.. nim po monitorze, a na ekranie miał się prze- szyłem pętlę opóz
niajÄ…cÄ… w programie i...
JEST!! Upragnione 86
pojawiło się na wyświe-
Rys. 7
tlaczu.
(...) Właśnie, odno-
śnie tego, że  urządze-
nie powinno być w mia-
rÄ™ proste i tanie . Je-
stem ciekaw innych mo-
deli, ale mój moduł ko-
sztował jakieś 15zł, co
jak na jego możliwości
Fot. 6 Miernik 1 Marcina WiÄ…zani wydaje siÄ™ sumÄ… niedu-
żą. (...) Stąd mój pomysł
Fot. 7 Miernik 2 Marcina Wiązani z modułem z wyświetla-
czami - można go użyć
do bardzo, bardzo wielu
rzeczy, dołączając jedy-
nie kilka elementów
tworzących układ wej-
ściowy. Takie chociażby
zliczanie osób przyby-
łych na dużą imprezę
(musi być naprawdę
DUŻA...liczba osób, co
najmniej 3-cyfrowa ;) )
jest zadaniem naprawdÄ™
nietrudnym do realizacji
na procesorze, a już kil-
ka razy przez EdW prze-
winęły się układy roz-
różniające  kierunek
ruchu obiektów . Za-
wierały po kilka kostek
i wiele elementów dys-
kretnych. Tutaj to niepo-
trzebne, wystarczÄ… 2 fo-
todiody i dosłownie kil-
ka innych elementów
i sadzę, że bez problemu
można stworzyć układ
zliczajÄ…cy kierunek ru-
chu obiektów.(...)
Nieco więcej infor-
macji oraz program
z
ródłowy w BASCOM-
ie można znalez
ć w pliku
Misiorny.zip. RozwiÄ…za-
nie nie jest jednak dopra-
cowane, bo pokazywane
wyniki są zniżone. Do-
bry jest jednak pomysł
uniwersalnego modułu,
który może znalez
ć róż-
norodne zastosowania.
Rys. 6
Elektronika dla Wszystkich
33
Szkoła Konstruktorów
Fotografie 6 i 7 przedstawiają dwa mo- Roman napisał: (...) Przedstawione rozwią- 1. pomiar światła ekranu,
dele stałego uczestnika Szkoły, Marcina zanie jest drugim, które wykonałem. Wcze- 2. pomiar pola elektromagnetycznego
Wiązani z Buska Zdroju. Schematy obu ukła- śniejsze było wykonane na płytce uniwersal- wytwarzanego przez monitor i
dów są pokazane na rysunkach 6 i 7. Oba wy- nej z wykorzystaniem układu NE555 i foto- 3. pomiar sygnału na wyjściu karty graficznej.
korzystują krótkie impulsy synchronizacji tranzystora. Zasada działania była taka sa- Troszkę mnie zdziwiło, że nikt nie chciał
występujące na nóżce 14 złącza. Pierwszy, ma jak przedstawionego powyżej, to znaczy wykorzystać komputera w roli licznika. Tyl-
analogowy układ (rys. 6, fot. 6) zawiera układ pracował jako przetwornik częstotli- ko jeden uczestnik doprowadził sygnał z fo-
przerzutnik monostabilny przedłużający im- wość/napięcie. Nieco gorsza praca czujni- toelementu do wejścia karty audio, by zbadać
pulsy (555), przetwornik F/U (LM2917N) ka, który nie był buforowany, ukierunkowa- przebiegi. Tymczasem jest to sposób na po-
oraz układ obrazowania wyniku. W wersji ła mnie na zbudowanie układu na bramkach miar, tylko należało odpowiednio włączyć
podstawowej jest to kostka LM3914, dająca NAND. Kolejny eksperyment, który przepro- fotoelement i ewentualnie dodać układ for-
rozdzielczość 10Hz. Marcin przewidział też wadziłem, polegał na równoważeniu dwóch mowania impulsów. Impulsy można dopro-
dodatkowy moduł nakładany na pierwszy częstotliwości. Jednej pobieranej z fototran- wadzić do wejscia karty audio i mierzyć ich
w formie kanapki. Ten dodatkowy moduł to zystora buforowanego i drugiej z generato- częstotliwość za pomocą częstościomierza 
woltomierz z kostką ICL7106, pozwalający ra RC przestrajanego z naniesioną podział- w Internecie można znalez
ć potrzebne apli-
zmierzyć napięcie, a tym samym częstotli- ką. Budowa jego również była oparta kacje. Można też uformowany sygnał dopro-
wość z większą rozdzielczością. o CD4093 i można powiedzieć, że działał wadzić do portu szeregowego czy równole-
W drugim modelu Marcin wykorzystał poprawnie, ale wymagał dużej precyzji przy głego  w tym przypadku trzeba jednak albo
mikroprocesor 89C2051 i 21 diod LED, co równoważeniu, co czyniło go mało funkcjo- samemu napisać program, albo znalez
ć tako-
dało zakres pomiaru 60Hz...160Hz z roz- nalnym.Układy ingerujące mechanicznie wy w odmętach Internetu.
dzielczością 5Hz. Zwora JP1 pozwala zmie- w monitor, złącze lub komputer uznałem za Przy takim sposobie  komputerowym
niać tryb wyświetlania  linijka/punkt. ryzykowne i mało sensowne (rozpraszające zasilanie można pobrać albo z linii wyjścio-
Doceniam duży wkład pracy włożony uwagę lub zwiększające plątaninę kabli). wych portu szeregowego (więcej niż ą10V),
w wykonanie ładnych modeli. Jeśli znaczny (...) wydaje się być słuszne wykorzystanie albo z portu joysticka (+5V).
stopień skomplikowania nie zniechęci Czy- mikroprocesora AT89C2051 (...). Wstępne Myślę, że dociekliwi eksperymentatorzy
telników do próby skopiowania układów, mo- próby już przeprowadziłem (...) AT89C2051, powinni jeszcze raz powrócić do tematu i to
gą zwrócić się do Marcina o dodatkowe infor- zegar 455kHz, fototranzystor i TL082 (jako nie tylko w celu stworzenia miernika często-
macje i projekt płytki ([e-mail] wzmacniacz i komparator) zapewniający tliwości. Podstawowy błąd, jaki popełniło
[e-mail]). znacznie pewniejszy pomiar nawet przy bar- wielu uczestników eksperymentujących z fo-
Na koniec zostawiłem prosty analogowy dzo słabo świecącym monitorze. Układ ten toelementami, to uparte stosowanie sprzęże-
wskaz
nik, pokazany na fotografii 8, wykonany jest w fazie wykonywania płytki i będzie nia stałoprądowego. Wtedy oczywiście efekt
przez Romana Biadalskiego z Zielonej Góry. umieszczony w obudowie Z-23 (mała z moż- zależy silnie od poziomu oświetlenia zewnę-
liwością zamontowania 3 baterii AAA). trznego. Należy więc zastosować sprzężenie
Fot. 8 Wskaz
nik Romana Biadalskiego Nadesłany prosty miernik pokazuje czę- zmiennoprądowe i odfiltrować niepożądane
stotliwość na wyskalowanym mierniku składniki. Schemat blokowy pokazany jest
wskazówkowym. Jednak co ważne, ten pro- na rysunku 8. Przy stosowaniu najprost-
ściutki układ może być wykorzystany bez ta- szych przetworników częstotliwość/napięcie
kiego wskazówkowego miernika, mianowi- trzeba dodać uniwibrator, który wytworzy
cie jako przystawka do dowolnego woltomie- impulsy o jednakowym czasie trwania
rza. W związku z wielką prostotą, kieruję i kształcie. Jak pokazuje rysunek 9, najzwy-
projekt do sprawdzenia i ewentualnej publi- klejsze uśrednienie takich znormalizowa-
kacji w dziale E-2000. nych impulsów da napięcie stałe wprost pro-
porcjonalne do ich częstotliwości.
Podsumowanie Niepowodzenie w wykorzystaniu impul-
Gratuluję wszystkim, którzy przeprowadzili sów występujących na nóżce 14 wyjścia kar-
próby! Okazuje się, że wykorzystaliście trzy ty graficznej, które stało się udziałem kilku
sensowne metody: uczestników, związane jest z jednej strony
Jacek Konieczny Poznań 20 Piotr Kuśmierczuk Gościno 9 Przemysław Młodecki Krosno 6 Grzegorz Marciniak Poznań 4 Jerzy Klaczak Katowice 2
J
a
c
e
k
K
o
n
i
e
c
z
n
y
2
0
P
i
o
t
r
K
u
Å›
m
i
e
r
c
z
u
k
9
P
r
z
e
m
y
s
Å‚
a
w
M
Å‚
o
d
e
c
k
i
6
G
r
z
e
g
o
r
z
M
a
r
c
i
n
i
a
k
4
J
e
r
z
y
K
l
a
c
z
a
k
2
Punktacja
Dawid Lichosyt Gorenice 19 Andrzej Szymczak Środa Wlkp. 9 Mariusz Nowak Gacki 6 Mateusz Misiorny Suchy Las 4 Piotr Kosmecki Poznań 2
D
a
w
i
d
L
i
c
h
o
s
y
t
1
9
A
n
d
r
z
e
j
S
z
y
m
c
z
a
k
9
M
a
r
i
u
s
z
N
o
w
a
k
6
M
a
t
e
u
s
z
M
i
s
i
o
r
n
y
4
P
i
o
t
r
K
o
s
m
e
c
k
i
2
Michał Pasiecznik Zawiszów 18 Jakub Świegot Środa Wlkp. 9 Tomasz Sapletta Donimierz 6 Marcin Piotrowski Białystok 4 Daniel Kraszewski Szczecin 2
M
i
c
h
a
Å‚
P
a
s
i
e
c
z
n
i
k
1
8
J
a
k
u
b
Åš
w
i
e
g
o
t
9
T
o
m
a
s
z
S
a
p
l
e
t
t
a
6
M
a
r
c
i
n
P
i
o
t
r
o
w
s
k
i
4
D
a
n
i
e
l
K
r
a
s
z
e
w
s
k
i
2
Szkoły Radosław Koppel Gliwice 17 Kamil Urbanowicz Ełk 9 Radosław Szycko Goleniów 6 Bernard Rajfur Trzebnica 4 Radosław Krawczyk Ruda Śl. 2
R
a
d
o
s
Å‚
a
w
K
o
p
p
e
l
1
7
K
a
m
i
l
U
r
b
a
n
o
w
i
c
z
9
R
a
d
o
s
Å‚
a
w
S
z
y
c
k
o
6
B
e
r
n
a
r
d
R
a
j
f
u
r
4
R
a
d
o
s
Å‚
a
w
K
r
a
w
c
z
y
k
2
A
ukasz Cyga Chełmek 16 Michał Waśkiewicz Białystok 9 Arkadiusz Antoniak Krasnystaw 5 Bartek Zubrzak Sieradz 4 Michał Kulczycki Pisanowice 2
A

u
k
a
s
z
C
y
g
a
1
6
M
i
c
h
a
Å‚
W
a
Å›
k
i
e
w
i
c
z
9
A
r
k
a
d
i
u
s
z
A
n
t
o
n
i
a
k
5
B
a
r
t
e
k
Z
u
b
r
z
a
k
4
M
i
c
h
a
Å‚
K
u
l
c
z
y
c
k
i
2
Konstruktorów Jakub Jagiełło Gorzów Wlkp. 16 Piotr Wilk Suchedniów 9 Przemysław Gąsior Gorlice 5 Michał Gawron Mielec 3 Karol Kwiatek Lubartów 2
J
a
k
u
b
J
a
g
i
e
Å‚
Å‚
o
1
6
P
i
o
t
r
W
i
l
k
9
P
r
z
e
m
y
s
Å‚
a
w
G
Ä…
s
i
o
r
5
M
i
c
h
a
Å‚
G
a
w
r
o
n
3
K
a
r
o
l
K
w
i
a
t
e
k
2
Andrzej Sadowski Skarżysko-Kam. 16 Krzysztof muda Chrzanów 9 Roman Gębuś Bzianka 5 Artur Jackowski Międzyrzec Podl. 3 A
ukasz Madzia Pogórze 2
A
n
d
r
z
e
j
S
a
d
o
w
s
k
i
1
6
K
r
z
y
s
z
t
o
f
m
u
d
a
9
R
o
m
a
n
G
Ä™
b
u
Å›
5
A
r
t
u
r
J
a
c
k
o
w
s
k
i
3
A

u
k
a
s
z
M
a
d
z
i
a
2
A
r
k
a
d
i
u
s
z
Z
i
e
l
i
Å„
s
k
i
1
6
T
o
m
a
s
z
B
a
d
u
r
a
8
M
i
r
o
s
Å‚
a
w
G
o
Å‚
a
s
z
e
w
s
k
i
5
B
a
r
b
a
r
a
J
a
Å›
k
o
w
s
k
a
3
M
a
c
i
e
j
M
a
r
y
n
o
w
s
k
i
2
Marcin Wiązania Gacki 121 Arkadiusz Zieliński Częstochowa 16 Tomasz Badura Kędzierzyn 8 Mirosław Gołaszewski Warszawa 5 Barbara Jaśkowska Gdańsk 3 Maciej Marynowski Baborów 2
M
a
r
c
i
n
W
i
Ä…
z
a
n
i
a
1
2
1
R
o
b
e
r
t
J
a
w
o
r
o
w
s
k
i
1
5
K
r
z
y
s
z
t
o
f
B
u
d
n
i
k
8
M
a
r
c
i
n
G
r
z
e
g
o
r
z
e
k
5
P
i
o
t
r
K
m
o
n
3
M
i
c
h
a
Å‚
M
a
s
a
l
o
n
2
Mariusz Chilmon Augustów 74 Robert Jaworowski Augustów 15 Krzysztof Budnik Gdynia 8 Marcin Grzegorzek Rybnik 5 Piotr Kmon Korczyna 3 Michał Masalon Gdańsk 2
M
a
r
i
u
s
z
C
h
i
l
m
o
n
7
4
M
a
c
i
e
j
J
u
r
z
a
k
1
5
A
d
a
m
C
z
e
c
h
8
G
r
z
e
g
o
r
z
K
a
c
z
m
a
r
e
k
5
P
a
w
e
Å‚
L
a
s
k
o
3
A

u
k
a
s
z
S
t
Ä™
p
i
e
Å„
2
Dariusz Drelicharz Przemyśl 72 Maciej Jurzak Rabka 15 Adam Czech Pszów 8 Grzegorz Kaczmarek Opole 5 Paweł Lasko Nowy Sącz 3 A
ukasz Stępień Częstochowa 2
D
a
r
i
u
s
z
D
r
e
l
i
c
h
a
r
z
7
2
R
y
s
z
a
r
d
M
i
l
e
w
i
c
z
1
5
K
r
z
y
s
z
t
o
f
G
e
d
r
o
y
ć
8
C
e
z
a
r
y
K
u
Å›
m
i
e
r
s
k
i
5
G
r
z
e
g
o
r
z
M
i
c
h
a
l
u
k
3
P
a
w
e
Å‚
S
z
w
a
r
c
2
Michał Stach Kamionka Mała 55 Ryszard Milewicz Wrocław 15 Krzysztof Gedroyć Stanisławowo 8 Cezary Kuśmierski Poniatów 5 Grzegorz Michaluk Nowy Pawłów 3 Paweł Szwarc Poznań 2
M
i
c
h
a
Å‚
S
t
a
c
h
5
5
E
m
i
l
U
l
a
n
o
w
s
k
i
1
5
R
a
f
a
Å‚
K
o
b
y
l
e
c
k
i
8
F
a
b
i
a
n
N
i
e
m
i
e
c
5
A

u
k
a
s
z
N
o
w
a
k
3
W
i
t
e
k
W
o
j
c
i
e
c
h
o
w
s
k
i
2
Roman Biadalski Zielona Góra 46 Emil Ulanowski Skierniewice 15 Rafał Kobylecki Czarnowo 8 Fabian Niemiec Krzepice 5 A
ukasz Nowak Krosinko (Mosina) 3 Witek Wojciechowski Nowy Dwór Maz. 2
R
o
m
a
n
B
i
a
d
a
l
s
k
i
4
6
B
a
r
t
e
k
C
z
e
r
w
i
e
c
1
4
P
r
z
e
m
y
s
Å‚
a
w
K
o
r
p
a
s
8
G
r
z
e
g
o
r
z
N
i
e
m
i
r
o
w
s
k
i
5
P
i
o
t
r
O
m
a
s
t
k
a
3
M
a
t
e
u
s
z
B
o
r
y
Å„
1
Marcin Malich Wodzisław Śl. 44 Bartek Czerwiec Mogilno 14 Przemysław Korpas Skierniewice 8 Grzegorz Niemirowski Ryki 5 Piotr Omastka Mysłowice 3 Mateusz Boryń Garbów 1
M
a
r
c
i
n
M
a
l
i
c
h
4
4
A
r
t
u
r
F
i
l
i
p
1
4
S
Å‚
a
w
o
m
i
r
O
r
k
i
s
z
8
M
a
r
c
i
n
R
e
k
o
w
s
k
i
5
A

u
k
a
s
z
R
e
f
e
r
d
a
3
T
o
m
a
s
z
D
u
d
e
k
1
Jarosław Chudoba Gorzów Wlkp. 42 Artur Filip Legionowo 14 Sławomir Orkisz Kuślin 8 Marcin Rekowski Brusy 5 A
ukasz Referda Zamość 3 Tomasz Dudek A
ańcut 1
J
a
r
o
s
Å‚
a
w
C
h
u
d
o
b
a
4
2
P
i
o
t
r
B
e
c
h
c
i
c
k
i
1
3
M
i
c
h
a
Å‚
B
i
e
l
e
c
k
i
7
B
a
r
t
Å‚
o
m
i
e
j
S
Ä™
d
e
k
5
A
d
a
m
R
o
b
a
c
z
e
w
s
k
i
3
K
a
r
o
l
G
r
e
n
d
a
1
Krzysztof Kraska Przemyśl 37 Piotr Bechcicki Sochaczew 13 Michał Bielecki Konstancin 7 Bartłomiej Sędek Budy Barcząckie 5 Adam Robaczewski Wejherowo 3 Karol Grenda Tykadłów 1
K
r
z
y
s
z
t
o
f
K
r
a
s
k
a
3
7
A
l
e
k
s
a
n
d
e
r
D
r
a
b
1
3
P
a
w
e
Å‚
B
r
o
d
a
7
A
d
a
m
S
i
e
Å„
k
o
5
R
a
d
o
s
Å‚
a
w
R
y
b
a
n
i
e
c
3
M
a
r
i
u
s
z
G
r
o
n
c
z
e
w
s
k
i
1
Bartłomiej Radzik Ostrowiec Św. 37 Aleksander Drab Zdziechowice 13 Paweł Broda Rzeszów 7 Adam Sieńko Suwałki 5 Radosław Rybaniec Puławy 3 Mariusz Gronczewski Skubianka 1
B
a
r
t
Å‚
o
m
i
e
j
R
a
d
z
i
k
3
7
W
o
j
c
i
e
c
h
M
a
c
e
k
1
3
R
e
m
i
g
i
u
s
z
I
d
z
i
k
o
w
s
k
i
7
K
a
r
o
l
S
i
k
o
r
a
5
M
a
r
c
i
n
S
a
j
3
M
a
c
i
e
j
G
r
z
y
b
e
k
1
Piotr Romysz Koszalin 35 Wojciech Macek Nowy Sącz 13 Remigiusz Idzikowski Szczecin 7 Karol Sikora Koszalin 5 Marcin Saj Nowa Sarzyna 3 Maciej Grzybek Częstochowa 1
P
i
o
t
r
R
o
m
y
s
z
3
5
Z
b
i
g
n
i
e
w
M
e
u
s
1
2
R
a
f
a
Å‚
K
Ä™
d
z
i
e
r
s
k
i
7
J
a
k
u
b
S
i
w
i
e
c
5
J
a
k
u
b
S
o
b
a
Å„
s
k
i
3
M
a
r
i
u
s
z
H
e
j
t
o
1
Jarosław Tarnawa Godziszka 34 Zbigniew Meus Dąbrowa Szlach. 12 Rafał Kędzierski Toruń 7 Jakub Siwiec Tarnów 5 Jakub Sobański Rudka 3 Mariusz Hejto A
owiczówek 1
J
a
r
o
s
Å‚
a
w
T
a
r
n
a
w
a
3
4
S
e
b
a
s
t
i
a
n
M
a
n
k
i
e
w
i
c
z
1
1
P
a
w
e
Å‚
K
o
w
a
l
s
k
i
7
J
a
n
S
t
a
n
i
s
Å‚
a
w
s
k
i
5
C
z
e
s
Å‚
a
w
S
z
u
t
o
w
i
c
z
3
M
i
c
h
a
Å‚
J
a
n
k
o
w
s
k
i
1
Piotr Wójtowicz Wólka Bodzechowska 33 Sebastian Mankiewicz Poznań 11 Paweł Kowalski Kraków 7 Jan Stanisławski Sanok 5 Czesław Szutowicz Włocławek 3 Michał Jankowski Gorzów Wlkp. 1
P
i
o
t
r
W
ó
j
t
o
w
i
c
z
3
3
P
a
w
e
Å‚
S
z
w
e
d
1
1
M
a
r
e
k
O
s
i
a
k
7
M
i
c
h
a
Å‚
W
a
l
c
z
y
k
5
T
o
m
a
s
z
W
i
Å›
n
i
e
w
s
k
i
3
P
a
w
e
Å‚
J
o
a
c
h
i
m
i
a
k
1
Dariusz Knull Zabrze 29 Paweł Szwed Grodziec Śl. 11 Marek Osiak Żabno 7 Michał Walczyk Radom 5 Tomasz Wiśniewski Stargard Szcz. 3 Paweł Joachimiak Jarocin 1
D
a
r
i
u
s
z
K
n
u
l
l
2
9
M
a
r
c
i
n
D
y
o
n
i
z
i
a
k
1
0
A

u
k
a
s
z
P
o
d
g
ó
r
n
i
k
7
W
i
e
s
Å‚
a
w
B
u
c
z
y
Å„
s
k
i
4
D
a
m
i
a
n
A
n
t
o
n
i
a
k
2
T
o
m
a
s
z
K
n
e
f
e
l
1
Michał Koziak Sosnowiec 28 Marcin Dyoniziak Brwinów 10 A
ukasz Podgórnik Dąbrowa Tarn. 7 Wiesław Buczyński Gdynia 4 Damian Antoniak Przysucha 2 Tomasz Knefel Skorocice 1
M
i
c
h
a
Å‚
K
o
z
i
a
k
2
8
T
o
m
a
s
z
G
a
j
d
a
1
0
A

u
k
a
s
z
S
z
c
z
Ä™
s
n
y
7
A

u
k
a
s
z
C
e
p
o
w
s
k
i
4
P
i
o
t
r
C
i
e
Å›
l
i
Å„
s
k
i
2
M
a
c
i
e
j
M
i
s
i
u
r
a
1
Filip Rus Zawiercie 28 Tomasz Gajda WrzÄ…sawa 10 A
ukasz Szczęsny Wybcz 7 A
ukasz Cepowski Gorzyce 4 Piotr Cieśliński Kraków 2 Maciej Misiura Kołobrzeg 1
F
i
l
i
p
R
u
s
2
8
D
a
w
i
d
K
o
z
i
o
Å‚
1
0
A

u
k
a
s
z
F
o
r
t
u
n
a
6
K
r
z
y
s
z
t
o
f
K
a
r
l
i
k
o
w
s
k
i
4
P
i
o
t
r
D
i
a
k
ó
w
2
K
r
z
y
s
z
t
o
f
N
y
t
k
o
1
Rafał Stępień Rudy 26 Dawid Kozioł Elbląg 10 A
ukasz Fortuna Wołowa 6 Krzysztof Karlikowski Staszów 4 Piotr Diaków Kraków 2 Krzysztof Nytko Tarnów 1
R
a
f
a
Å‚
S
t
Ä™
p
i
e
Å„
2
6
P
i
o
t
r
P
o
d
c
z
a
r
s
k
i
1
0
M
i
c
h
a
Å‚
G
o
Å‚
Ä™
b
i
e
w
s
k
i
6
M
a
r
c
i
n
K
a
r
t
o
w
i
c
z
4
M
a
r
e
k
D
r
o
z
d
2
K
r
z
y
s
z
t
o
f
S
m
o
l
i
Å„
s
k
i
1
Piotr Dereszowski Chrzanów 24 Piotr Podczarski Redecz 10 Michał Gołębiewski Bydgoszcz 6 Marcin Kartowicz Bolechowo 4 Marek Drozd Stoczek 2 Krzysztof Smoliński Sieradz 1
P
i
o
t
r
D
e
r
e
s
z
o
w
s
k
i
2
4
B
a
r
t
e
k
S
t
r
ó
ż
y
Å„
s
k
i
1
0
A
r
k
a
d
i
u
s
z
K
o
c
o
w
i
c
z
6
J
a
r
o
s
Å‚
a
w
K
e
m
p
a
4
A
n
d
r
z
e
j
H
e
r
o
k
2
D
a
r
i
u
s
z
S
z
y
b
i
a
k
1
Szymon Janek Lublin 24 Bartek Stróżyński Kęty 10 Arkadiusz Kocowicz Czarny Las 6 Jarosław Kempa Tokarzew 4 Andrzej Herok Połomia 2 Dariusz Szybiak Drohobyczka 1
S
z
y
m
o
n
J
a
n
e
k
2
4
M
a
r
i
u
s
z
C
i
s
z
e
w
s
k
i
9
M
i
r
o
s
Å‚
a
w
K
o
s
t
6
A

u
k
a
s
z
K
l
e
p
a
c
z
4
T
o
m
a
s
z
J
a
d
a
s
c
h
2
A

u
k
a
s
z
W
a
r
z
y
w
o
d
a
1
Radosław Ciosk Trzebnica 22 Mariusz Ciszewski Polanica Zdr. 9 Mirosław Kost Golasowice 6 A
ukasz Klepacz Kwaczała 4 Tomasz Jadasch Kety 2 A
ukasz Warzywoda Warszawa 1
R
a
d
o
s
Å‚
a
w
C
i
o
s
k
2
2
F
i
l
i
p
K
a
r
b
o
w
s
k
i
9
W
o
j
c
i
e
c
h
K
u
z

m
i
a
k
6
M
i
r
o
s
Å‚
a
w
K
o
p
e
r
a
4
M
a
r
c
i
n
J
e
g
i
e
r
2
K
a
m
i
l
W
a
s
z
c
z
y
Å„
s
k
i
1
Mariusz Ciołek Kownaciska 20 Filip Karbowski Warszawa 9 Wojciech Kuz
miak Gdynia 6 Mirosław Kopera Dębica 4 Marcin Jegier Częstochowa 2 Kamil Waszczyński Rudniki 1
M
a
r
i
u
s
z
C
i
o
Å‚
e
k
2
0
W
i
t
o
l
d
K
r
z
a
k
9
B
o
g
u
s
Å‚
a
w
A

Ä…
c
k
i
6
A

u
k
a
s
z
K
w
i
a
t
k
o
w
s
k
i
4
M
i
c
h
a
Å‚
K
a
z
i
b
u
t
2
M
i
c
h
a
Å‚
W
Å‚
o
d
a
r
c
z
y
k
1
Jakub Kallas Gdynia 20 Witold Krzak Żywiec 9 Bogusław A
Ä…cki Nysa 6 A
ukasz Kwiatkowski Kraków 4 Michał Kazibut Żabno 2 Michał Włodarczyk Kraków 1
J
a
k
u
b
K
a
l
l
a
s
2
0
Elektronika dla Wszystkich
34
Szkoła Konstruktorów
z niewielkim czasem trwania tych impulsów, ni z nazwiska otrzymują punkty (1...7). Tym
Rys. 8
a z drugiej  zmienną ich długością. Tu też razem zamieszczona jest cała tabela z aktual-
należało wykorzystać uniwibrator. ną punktacją (z listy zostały usunięte osoby,
Pomimo zdecydowanie mniejszej liczby które w ciągu ostatnich dwóch lat nie zyska-
prac zarówno teoretycznych, jak i praktycz- ły ani jednego punktu).
nych, jestem zadowolony z nadesłanych roz- Serdecznie zapraszam do udziału w roz-
wiązań tego trudnego zadania. Nagrody wiązywaniu kolejnych zadań i do nadsyłania
otrzymujÄ…: Mateusz Misiorny, Piotr Ro- prac w terminie.
Rys. 9
mysz, Marcin WiÄ…zania i Arkadiusz Zie-
liński. Upominki otrzymują: Roman Biadal-
ski, Michał Stach, A
ukasz Fortuna i Arka- Wasz Instruktor
diusz Kocowicz. Prawie wszyscy wymienie- Piotr Górecki
Co tu nie gra?
K
I
Co tu nie gra?- Szkoła Konstruktorów klasa II
Rozwiązanie zadania 79 I tu lepiej widać problem, bowiem w spo- prawidłowo ustawiany po pojawieniu się wil-
W EdW 9/2002 zamieszczony był schemat czynku na wyjściu bramki B powinien cały goci. Jest jednak pewien drobny szczegół,
kontrolera wilgotności gleby, nadesłany jako czas występować stan wysoki. Mogłoby się który wskazuje, że coś tu nie gra. Mianowicie
rozwiązanie jednego z poprzednich zadań wydawać, że tak będzie dzięki obecności re- gdy pojawi się wilgoć, na wyjściu bramki
Szkoły. Układ pokazany jest na rysunku A zystora R3, ściągającego wejście bramki B pojawi się na trwałe stan niski (w układzie
(dodałem czerwone oznaczenia bramek B do masy. Jeśli jednak ma to być klasyczny z rysunku A powinien to być przebieg prosto-
i wyjść przerzutnika). kontroler wilgotności, który będzie ustawiał kątny), który... uczyni bezużytecznym przy-
przerzutnik i włączał na przy- cisk stop. Naciskanie przycisku stop praktycz-
A
kład sygnalizator akustyczny nie nic nie da. Nie spowoduje jakiejkolwiek
w przypadku wyschnięcia gle- reakcji wyjścia Q, a jedynie chwilową zmianę
by, to powinien on pozostawać stanu na wyjściu zanegowanym Q\, tylko na
w spoczynku, gdy ziemia bÄ™- czas naciskania przycisku stop.
dzie wilgotna. Tymczasem ma- Wygląda więc na to, że nie jest to też pra-
ła rezystancja między elektro- widłowy sygnalizator pojawienia się wilgoci.
dami spowoduje, że przy wil- Krótko mówiąc, układ trzeba zmodyfiko-
gotnej glebie na wyjściu bram- wać. Nadesłaliście różne propozycje zmian,
ki B cały czas występowałby niestety, w zdecydowanej większości niedo-
stan niski, czyli przerzutnik pracowane, a często ewidentnie błędne.
byłby cały czas ustawiony. Wy- Niestety, nikt z uczestników nie zwrócił
Ogólna idea jest następująca: w spoczyn- schnięcie gleby spowodowałoby, że na wyj- uwagi na istotny problem, który może unie-
ku na obu wejściach przerzutnika zbudowa- ściu bramki B pojawiłby się stan wysoki, co... możliwić działanie jakiegokolwiek układu
nego z bramek C, D panuje stan wysoki. Stan nie spowodowałoby żadnej reakcji układu. z zaproponowanym sposobem zapobiegania
przerzutnika można wtedy dowolnie zmie- Nic dziwnego, że kilka osób zapropono- korozji elektrod.
niać za pomocą przycisków start, stop. Rów- wało dołączenie R3 nie do masy, tylko do Aby uchwycić
C
noznaczne z naciśnięciem przycisku start jest plusa zasilania. sedno sprawy, na ry-
też pojawienie się stanu niskiego na wyjściu W związku z obecnością generatora i kon- sunku C przedstawi-
bramki B. Autor dla zapobieżenia korozji densatora C2, na elektrodach wystąpi przebieg łem część układu,
elektrod dodał generator pracujący z często- zmienny na wyjściu bramki, tym samym na gdzie rezystancje R2,
tliwością kilku kiloherców (C1=2,2nF, wyjściu bramki B przy wilgotnej glebie powi- R3 i rezystancję mię-
R1=100k&!) oraz kondensator C2 mający na nien wystąpić nie stan niski, tylko przebieg pro- dzy elektrodami za-
celu usunięcie składowej stałej. Gdyby pomi- stokątny, co jednak w niczym nie zmieni opisa- stąpiłem jedną rezy-
nąć ten problem, schemat układu wyglądałby nego wcześniej działania układu z rysunku B. stancją Ra. W punkcie X na pewno występuje
jak na rysunku B. Widać z tego, że układ nie będzie pełnił ro- przebieg prostokątny, zawarty między masą
li sygnalizatora wyschnięcia gleby. Ja stawia- a plusem zasilania. Jego wartość średnia jest
B
jąc ten problem we wrześniu, celowo skróci- mniej więcej równa połowie napięcia zasila-
łem opis, żeby nie było w nim informacji, czy nia, a wartość międzyszczytowa jest równa
przerzutnik ma być ustawiany, gdy gleba wy- napięciu zasilania. Po przejściu przez konden-
schnie, czy gdy pojawi się wilgoć. Chciałem, sator C2 sytuacja zmienia się: kondensator od-
żebyście rozważyli, czy przypadkiem nie jest cina składową stałą i wartość średnia przebie-
to sygnalizator pojawienia się wilgoci. I ku gu w punkcie Y jest równa zeru. Amplituda
memu zadowoleniu część uczestników wzięła w pierwszym przybliżeniu pozostaje niezmie-
pod uwagę taką możliwość. Znów możemy niona (znaczna pojemność C2, duża rezystan-
wrócić do prostszego układu z rysunku B. cja wypadkowa Ra). Uproszczone przebiegi
Tym razem rzeczywiście przerzutnik byłby z rysunku C pokazane są na rysunku D.
Elektronika dla Wszystkich
35
Szkoła Konstruktorów
my go uprościć jeszcze bardziej. Rysunek czynny wpływ diody wejściowej i znów obni-
D
H pokazuje obwody czujnika z uwzględnie- ży poziomy sygnałów. Przebiegi w układzie
niem czynnej diody. Dioda ta radykalnie z rysunku L (Rx=10k&!) pokazane sÄ… na ry-
zmieni przebiegi w punkcie Z, jak pokazuje sunku M  układ nie będzie pracował!
rysunek J. Dzięki obecności diody napięcie
K
w punkcie Z nie spada teraz poniżej
0,7V i przebieg został niejako przesunięty
w górę. Wygląda na to, że świadomie czy nie,
pomysłodawca zastosował rozwiązanie gwa-
E
Przebieg z punku Y zo- rantujÄ…ce poprawnÄ… pracÄ™...
staje podany na dzielnik Nie do końca...
napięcia, pokazany na
rysunku E. I tu ujawnia
L
siÄ™ problem. Rysunek
F pokazuje trzy przykła-
dowe przebiegi w ukła-
dzie z rysunku E, przy
różnych wartościach re-
zystancji między elektrodami. Jak widać, na-
J
J
wet gdyby między elektrodami wystąpiło
M
czyste zwarcie (Rx=0), napięcie w punkcie Na problem trzeba spojrzeć szerzej. Mia-
Z zawsze będzie mniejsze od połowy napięcia nowicie elektroliza wody i korozja styków
zasilania. Tymczasem przebieg z punktu rzeczywiście grozi, jeśli pomiędzy elektroda-
Z ma być podany na wejście bramki z histere- mi czujnika płyną znaczne prądy. W pokaza-
zą, gdzie górny próg przełączania będzie wy- nym przypadku prądy te będą znikome, rzę-
ższy niż połowa napięcia zasilania. Rysunki du kilku mikroamperów, choćby z uwagi na
E i F sugerują, że wejście bramki B będzie dużą wartość R3 (1M&!). Przy tak małych prą-
traktować przebiegi z punktu Z jako stan ni- dach w zasadzie nie trzeba martwić się o elek- Jak pokazuje ta obszerna analiza, należy
ski i na wyjściu tejże bramki nigdy nie poja- trolizę i można byłoby zastosować prostszy bardzo starannie przemyśleć obwody czujni-
wi się stan niski, a więc obwód czujnika układ z rysunku B. Niby tak, ale wszystkie ka i rozważyć kilka czynników, a nie tylko
w ogóle nie spowoduje reakcji przerzutnika, omówione wersje mają istotną wadę praktycz- problem elektrolizy i korozji.
niezależnie od stanu czujnika wilgoci. ną. Duża wartość R3 daje wprawdzie małą Nagrody-upominki za najlepsze odpowie-
wartość prądu, ale jednocześnie po- dzi otrzymują:
woduje, że układ staje się bardzo po- Grzegorz Kulbaka - Wola Idzikowska
datny na wszelkie  śmieci , a kon- Szymon Chęciński - Rasztów
kretnie zakłócenia impulsowe indu- Piotr Jakubowski - Warszawa
kowane w elektrodzie czujnika  ta
elektroda będzie działać jak antena. Zadanie 83
Między inny-
mi właśnie ze
N
względu na
F
F
zakłócenia,
G w praktycznych ukła-
dach albo nie pracuje-
my przy tak dużych re-
zystancjach, albo stosu-
jemy obwody filtrujÄ…ce
zakłócenia. W wersji
z rysunku B należałoby
po prostu dodać obwód
filtrujÄ…cy RC na wej-
H
Czy Cię to przekonuje? ściu bramki B według
Starannie przeanalizuj rysunku K. Gorzej
rysunki C...F i opis. w układzie z rysunku
Jeśli dopatrzyłeś się A. Tu generator pracuje z częstotliwością kilku Na rysunku N pokazany jest układ nieco-
nieścisłości  serdecznie kiloherców, więc w zasadzie też można byłoby dziennego regulatora temperatury.
gratuluję! Tak jest, w do- na wejściu bramki B dodać obwód filtrujący Jak zwykle pytanie brzmi:
tychczasowych rozważa- zakłócenia szpilkowe. Można byłoby też obni- Co tu nie gra?
niach pominąłem wejścio- żyć częstotliwość generatora A do ok. 1kHz Jak zwykle proszę o krótkie odpowiedzi.
we obwody ochronne i zastosować dodatkowy obwód filtrujący Kartki, listy i e-maile oznaczcie dopiskiem
bramki B. Tymczasem RdCd o stałej czasowej rzędu 0,1ms, według NieGra83 i nadeślijcie w terminie 45 dni od
występują tam złącza diodowe i zachowanie rysunku L. Taki obwód odfiltrowałby wpraw- ukazania się tego numeru EdW. Autorzy naj-
układu będzie jeszcze inne. Na rysunku dzie zakłócenia szpilkowe, ale na pewno nie lepszych odpowiedzi otrzymają upominki.
G znajdziesz uproszczony schemat tych ob- usunie ewentualnego przydz
więku sieci 50Hz,
wodów, ale w rozpatrywanym układzie może- a co gorsza, obecność Rd zniweluje dobro- Piotr Górecki
Elektronika dla Wszystkich
36
Spis treści rocznika EdW 2002
Wirujące kółko 7/02 45 Sptkania z Protelem 99 SE
PROJEKTY I UKA
ADY KITY VELLEMANA Protel 99 SE 2/02 22
PROJEKTY AVT Helikopter z drewna - kit Vellemana 12/02 58 Spotkania z Protelem 99 SE, część 1-9 3-12/02 37
Audio/Video/Car Audio K6708/K6709 Zamek szyfrowy na podczerwień 1/02 25 Silniki krokowe
Transofon Hi-Fi. Precyzyjny szerokopasmowy przesuwnik fazy. K8016 - generator funkcyjny do PC 5/02 62 Silniki krokowe od podstaw, część 1-6 7-12/02
Podwójny ekonomiczny układ mnożący 2,3/02 K8031 - Jednokanałowy oscyloskop do PC 4/02 58 Wzmacniacze operacyjne
Uniwersalne moduły wejściowe Hi-End 7/02 49 MK111 Uniwersalny impulsator 3/02 19 Wzmacniacze operacyjne, część 11-21 1-12/02
Sonometr - precyzyjny przyrząd do pomiaru głośności 4/02 50 MK125 Wyłącznik zmierzchowy. Czujnik świetlny 3/02 19 RECENZJE
Wzmacniacz prądowy do subwoofera 11/02 13 MK127 Światłoczuły świerszcz 2/02 27 AVR 4/02 46
Wzmacniacz multimedialny HEXFET 3,4/02 MK129 Wędrujący krab 2/02 27 Układy programowalne w praktyce, Visual Basic 6 - Ćwiczenia praktycz-
Precyzyjny miernik głośności. Psofometryczny miernik sygnału 8/02 16 PCS500 - dwukanałowy oscyloskop do PC 6/02 26 ne, RS 232C Praktyczne programowanie, Spotkania z elektroniką3/0267
Dla domu ELEKTOR W EdW SCHEMATY
Automatyczny sterownik oświetlenia 4/02 56 Aktywne obciążenie. y
ródło prądowe z ograniczeniem mocy 4/02 26 Genialne schematy
Centralka alarmowa 10/02 51 Filtr mowy 1/02 28 Elektroniczny dzwonek 3/02 61
Elektroniczna konewka 5/02 58 A
ańcuch świetlny 1/02 29 Elektroniczny termometr progowy 1/02 64
Elektroniczny rygiel 8/02 52 Rozładowarka akumulatorów 1/02 29 Inwerter wideo 10/02 61
Gigantyczny zegar 5/02 13 FORUM CZYTELNIKÓW Miernik współczynnika mocy 2/02 58
Gigantyczne wyświetlacze LED 5/02 54 Amatorska stacja lutownicza 3/02 55 Mierniki zwartych zwojów 11/02 51
Lampka telefoniczna 4/02 55 Antykret - doświadczenia weterana walk z kretami 10/02 60 Mikser do kamery wideo 11/02 51
Pilot  Jumbo RC5 1/02 47 CNC bez mechaniki? 3,4/02 Nietypowy multiwibrator 2/02 58
Prosty zamek szyfrowy 12/02 54 Dalmierz ultradz
więkowy 10/02 56 Odbiornik zdalnego sterowania 3/02 61
Przypominacz lekarski II 10/02 54 Impulsowe światło postojowe 6/02 62 Przetwornica 9/02 62
Syrena sterowana głosem 2/02 50 Inteligentna psia miska 2/02 57 Szybka rozładowarka akumulatorów 1,2V 10/02 61
Timer mikroprocesorowy 2/02 17 Jak przerobić stary CD-ROM na odtwarzacz płyt Wzmacniacz do peceta 1/02 64
Turbodopalacz do budzika 6/02 54 kompaktowych? 7/02 56 Wzmacniacz 2/02 58
Uniwersalny mikroprocesorowy regulator mocy 220VAC 6/02 18 Lenistwo nie ma granic, czyli przetwornik C/A Zasilacz stabilizowany 1/02 64
Wielofunkcyjny, komputerowy pilot RC5 5/02 19 do odtwarzacza CD 7/02 58 Zasilacz symetryczny 12/02 68
WÅ‚Ä…cznik RC5 8/02 20 Miniruletka 1/02 56 Zasilacz 9/02 62
Zdalny włącznik sterowany podczerwienią 10/02 52 CNC - dla wszystkich (wiertarki, frezarki, grawerki) 1/02 60 Jak to robią inni...
Zegar Predatora 10/02 13 Pilot komputerowy na RS232, Rejestrator sygnałów cyfrowych, Aktywna sonda 11/02 51
Układy mikrokomputerowe Sterownik girlandy świetlnej, czyli wszystko w jednym 10/02 58 Beatcounter 4/02 59
PÅ‚ytka testowa do kursu BASCOM AVR 12/02 13 (Prawie) idealny zasilacz warsztatowy 4/02 62 Elektroniczny potencjometr 1/02 32
Do wypoczynku i zabawy Policyjny kogut 2/02 56 Koder stereo 10/02 55
 2 w 1 , czyli elektroniczna ruletka i kostka do gry 12/02 56 Przypominacz lekarski I 6/02 58 Lastmanager (wyłącznik pomocniczy) 1/02 32
Akustyczny wykrywacz kłamstwa 1/02 13 Regulator do kominka 6/02 60 Prosty zegar cyfrowy 2/02 34
Alarm rowerowy 8/02 54 Samochodowy system regulacji głośności 5/02 60 Ultradz
więkowy dalmierz 6/02 61
Czasowy wyłącznik oświetlenia 9/02 56 Sterownik pieca węglowego 12/02 60 Wzmacniacz audio z optoizolacją 3/02 60
Gadająca kostka 1/02 19 Linijka świetlna 12/02 63 y
ródło wysokiego napięcia 2/02 34
Komputerowy sterownik (modelu) czołgu 12/02 49 Sygnalizator zatarcia silnika DC 7/02 55 SKRZYNKA PORAD
A
ącze laserowe 8/02 83 Tester wydajności masażysty 8/02 60 Chciałbym do swojego przyszłego systemu audio zaprojektować
Miniwąż świetlny sterowany dz
więkiem 11/02 60 Turystyczny zasilacz świetlówki 8/02 58 i zbudować zwrotnicę częstotliwościową, ale nie wiem, czy rozmie-
Projektor laserowy 5/02 52 szczenie elementów i grubość ścieżek będzie miało wpływ na właści-
Przetwornica do zasilania świetlówki kompaktowej z 12V 4/02 21 EDUKACJA I INFORMACJA wości zwrotnicy? 11/02 10
Sterownik (niekoniecznie) akwariowy 11/02 52 Akumulatory Chciałbym do układu ICL7107 dołączyć wyświetlacze ze wspólną KA-
Widmo, albo magiczna różdżka 7/02 18 Akumulatory w praktyce elektronika, część 1 8-10/02 TOD
i nie wiem jak to zrobić, żeby nie stosować dodatkowych inwer-
Wyświetlacz widmowy 11/02 16 Radio Retro terów. Czy istnieje jakiś inny sposób, aby to zrobić, łatwiejszy? Układ
Do komputera Radio Retro 1,5/02 jest zasilany napięciem dodatnim, a ujemne napięcie powstaje poprzez
Uniwersalny sterownik RS232 8/02 56 Konkursy układ CD4049. 8/02 11
UPS - zasilacz awaryjny 11/02 56 Co to jest? 1-12/02 Chciałbym schłodzić detektor CCD do ok. -80C. Wybrałem moduł Pel-
Przyrządy warsztatowe Jak to działa? 1-12/02 tiera firmy Melcor. Jako czujnik temperatury chciałbym wykorzystać
Elektroniczny bezpiecznik 2/02 52 Konkurs 250ms 7/02 17 termistor NTC: R=10k. W EdW 7/97 i 8/97 są opisane moduły Peltie-
Generator sekwencji stanów logicznych, wersja uP 1/02 54 Konkurs 250ms - rozwiązanie 12/02 66 ra, ale nie ma układów sterujących. Czy są wymagane jakieś specjalne
Laboratoryjny generator impulsów 50ns ... 10s 6/02 13 Krzyżówka 1-12/02 układy? W jaki sposób mogę najprościej i najtaniej zbudować kontro-
Precyzyjny bipolarny czujnik prÄ…du 9/02 58 Konkurs Antykret 10/02 60 ler do tego modelu? 10/02 10
Tester kabli 6/02 51 Konkurs TRIAK 4/02 20 Chciałbym zrobić przedwzmacniacz korekcyjny RIAA do adaptera z ru-
Układ mnożący - watomierz 12/02 18 Konkurs TRIAK - rozwiązanie 8/02 38 chomą cewką. Z wiadomych względów chciałbym wyselekcjonować
Uniwersalny moduł filtrów MFB 4/02 47 Konkurs Zegar 5/02 18 tranzystory o najmniejszym poziomie szumów. W jaki najprostszy spo-
Uniwersalny moduł filtrów Sallen-Keya 3/02 52 Najlepszy projekt roku 2002 - Konkurs im. Z. Raabe 12/02 72 sób tego dokonać? (...) 4/02 10
Wskaz
nik przepalonego bezpiecznika 6/02 50 Piorun 4/02 17 Co to jest procesor PIC i AVR. Czym się różnią te procesory od pozna-
Zasilacz symetryczny 9/02 54 RozwiÄ…zanie konkursu  Kostka 2/02 21 nego na Å‚amach EdW procesora 89C2051? 11/02 10
Radiokomunikacja Rozwiązanie Konkursu  szeregowego 5/02 50 Co to jest złącze DB25? Czy to jest Centronics? 3/02 10
Eksperymentalny pager 4/02 52 Rozwiązanie konkursu  Układ czasowy 2/02 46 Co to za baterie typu M, S, L, XL? 1/02 10
Eksperymentalny radiotelefon LPD 1/02 50 Rozwiązanie konkursu PIORUN 9/02 63 Co to za element: avalanche breakdown diode? Z opisu wynika, że cho-
Generator CB. Czym zastąpić MC1248? 9/02 52 Widmowy wyświetlacz 4/02 30 dzi o diodę Zenera. Dlaczego w szereg z taką diodą jest włączona zwy-
Miniradiotester KF 8/02 49 Wielki konkurs na najlepszą pracę dyplomową 2001/2002 1/02 57 kła dioda krzemowa? 9/02 10
Minitransceiver ANTEK na pasmo 40m 2/02 47 Wielki konkurs na najlepszą Czy do kitu AVT-2461 lub do układu z Genialnych schematów z EdW
Odbiornik CB na bazie kitu AVT-2347 7/02 52 pracę dyplomową roku 2001/2002 - rozwiązanie 7/02 27 można podłączyć świetlówkę ultrafioletową z przepalonym jednym lub
Szerokopasmowy generator KF 5/02 56 Zaprezentuj własną bibliotekę  schematową Protela 99 7/02 69 dwoma żarnikami? Czy taka świetlówka jest zbudowana podobnie, jak
Szerokopasmowy przedwzmacniacz w.cz. 3/02 51 Magazyn Elektroniki Użytkowej zwykła? 3/02 11
Transwerter 80m/11m 12/02 52 Bezpieczeństwo w świecie bitów 7/02 62 Czy do stroboskopu potrzebna jest specjalna żarówka? 9/02 10
RóżneElektroniczny notatnik  Organizer 9/02 18 Biampling kontra biwiring 9/02 66 Czy istnieje sposób na możliwie tanie podłączenie kamery do kompu-
Inteligentne przyciski 5/02 51 Błękitna afera 4/02 65 tera PC? 1/02 10
Monitor baterii 1 1/02 52 Detektory kłamstwa 1/02 65 Czy możliwe jest zastąpienie układu operacyjnego CA 3130T innym
Monitor baterii 2 6/02 56 Duży kawałek tortu, czyli nagrywalne DVD 3/02 62 układem operacyjnym w układzie  pies na kable EdW nr 9/01 str.28.
Programowana tablica świetlna 8/02 13 Internet z gniazdka energetycznego 6/02 64 (posiadam układy operacyjne z serii 071,72 i 74). 6/02 10
Przetwornica 5/12V 11/02 50 Ogniwa paliwowe, czyli wodoru do pełna 5/02 66 Czy można łączyć wzmacniacze samochodowe przez ich zmostkowa-
Radar IRED 9/02 51 Opowieść o wyłączniku światła w łazience i o gotowaniu mleka, nie? Chodzi mi o połączenie dwóch wyjść na wzmacniaczach, żeby
Sonar  dalmierz ultradz
więkowy 7/02 13 czyli powrót pamięci magnetycznych 10, 11/02 64 z wyjść 2x70W zrobić trzecie wyjście 1x140W. 7/02 10
Transformator Tesli 9,10/02 Technologie xDSL 2/02 66 Czy można posmarować  Elektrosolem styki powyginanej podstawki,
Wytwórnia piorunów. Generator wysokiego napięcia 4/02 13 Telewizja cyfrowa, czyli czas rozejrzeć się za dobrym aby polepszyć kontakt z układem scalonym? 5/02 11
Projekty z Oślej łączki psychoanalitykiem 2/02 60 Czy można stosować wymiennie układy 4xxx i HC74xxx (podobno
(Dyskotekowy) łańcuch świetlny 7/02 39 PIERWSZE KROKI szybsze)? 6/02 10
Centralka alarmowa 8/02 40 Filtry Czy są głośniki przenoszące całe pasmo akustyczne (16Hz...20kHz)?
Optyczno-akustyczny symulator alarmu 6/02 39 Filtry aktywne, część 4-10 1-9/02 4/02 11
Patchwork, czyli (widmowa) makatka 6/02 40 Ośla łączka Czy układ VOX - bramka szumu byłby rozwiązaniem moich problemów?
Precyzyjne generatory z kostką 4047 8/02 39 Elektronika dla początkujących, czyli wyprawy na oślą łączkę 2/02 11
 Przeraz
liwa syrena alarmowa 8/02 45 5-9/02 Czy w zasilaczu impulsowym, jak na rysunku, jest potrzebny kondensa-
Tester tranzystorów 7/02 46 Mikroprocesorowa Ośla łączka tor filtrujący? Częstotliwość pracy zasilacza 300 lub 150kHz. 3/02 11
Turbodopalacz do budzika (dla śpiochów) 6/02 46 Mikroprocesorowa Ośla łączka  Wstęp 9/02 36 Czy wejścia kluczy analogowych można zamieniać miejscami (tzn.
Uniwersalny układ (długo)czasowy 8/02 40 Mikroprocesorowa Ośla łączka 10-12/02 z której strony klucza ma być wyższy potencjał?) 6/02 10
Elektronika dla Wszystkich
43
Spis treści rocznika EdW 2002
Czym różni się dioda superjasna od ultrajasnej? 2/02 11 D (CMOS4013), podając na wejście S stan wysoki, ale układ jest ja- legle. Jakie są ograniczenia? Czy taki zasilacz może pracować pod-
Czym różnią się systemy redukcji szumów Dolby A, High-Com, High- kiś niestabilny (kolejne, naprzemienne podawanie stanu wysokiego czas zwarcia? 2/02 10
Com II, Super D, Dolby S, Dolby HX i jaką mają skuteczność? 4/0210 na wejście S powoduje, że obciążenie raz jest pod napięciem, raz nie Większość głośników ma kształt okrągły. Czy nie lepsze pod względem
Czym różnią się układy 4017 i 4022? Czym się różnią układy 4016 po odliczeniu zadanego czasu, czyli coś przerywa). Zastosowałem re- akustycznym są głośniki o kształcie owalnym? Dlaczego nie są stoso-
i 4066? Czym różnią się układy 4518 i 4520? 6/02 11 zystory i kondensatory na wejściu S i R tak jak jest w opracowaniu Pa- wane membrany głośników z drewna, a nie jak obecnie z polimeru?
Dlaczego niektóre filtry p.cz. mają na uzwojeniu wtórnym tylko 1 zwój? na i p. Góreckiego w artykule  Uniwersalnego włącznika z 98/02 Który materiał na membrany jest lepszy? 2/02 10
Jak zachowa się radio po zwiększeniu ilości zwojów, np. do 4...5? z EdW, a układ działa niestabilnie. Generalnie chodzi mi o to, jaki naj- Wykonałem samodzielnie wzmacniacz do CD-ROM-u z układami
1/02 11 lepiej układ zastosować do takiego  chwilowego załączania, czy TDA1524A i wzmacniaczem mocy (...) Przy ustawieniu potencjometru
Gdzie można znalez
ć notę aplikacyjną do ILC7107? 7/02 11 wspomniany wyżej 4013, czy może tranzystorowy model tyrystora głośności już wpołowie drogi wzmacniacz zaczyna rzęzić. Proszę opo-
Ile razy dłużej działa bateria alkaliczna DURACELL ULTRA M3 od zwy- (tyrystor), czy może układ na MOSFECIE? Zależy mi, żeby układ nie moc (...) załączam karty katalogowe. 10/02 10
kłej baterii węglowo-cynkowej? 6/02 10 wzbudzał się w niekontrolowany sposób i pewnie działał oraz w sta- Zbudowałem wzmacniacz 2x25W. (...) występują silne stuki podczas włącza-
Interesuję się elektroakustyką bardziej od strony teorii, a nie ofert pro- nie spoczynku nie pobierał prądu. A może są jakieś wyspecjalizowa- nia. W czasie pracy występują szumy i odbiór stacji radiowych (...) czasem
duktów (...) Chodzi mi o obudowę z otworem, której raczej jestem prze- ne układy scalone przeznaczone do tego celu? 11/02 11 także jest zakłócany przez inne urządzenia gospodarstwa domowego.
ciwnikiem. Jak to jest? Jeśli dobrze rozumiem, przy pewnej częstotli- Proszę o podanie prostego schematu sondy wysokonapięciowej, przy- 2/02 10
wości  odzywa się nasza obudowa, aby efektywniej odtworzyć daną stawki do miernika wskazówkowego 20k&!/V. Pomiar do 32kV. Zrobiłem zasilacz na LM350, jaka powinna być optymalna pojemność
częstotliwość. Ale z jaką częstotliwością? 10/02 11 6/02 11 wyjściowa? Obecnie w moim zasilaczu jest około 3300uF, czy to nie za
Jak obliczać pojemności filtrujące w zasilaczach? 2/02 10 Proszę o podanie schematu prostej i niezawodnej przetwornicy dużo i czy nie zmniejsza prądu wyjściowego, opóz
nia regulacjÄ™?
Jak podłączyć multimetr cyfrowy przy pomiarach częstotliwości, np. 3VDC/220VAC. 10/02 10 7/02 11
p.cz. AM w obwodach heterodyn/oscylatorów AM a także w torze FM? Proszę o podanie schematu, żeby z satelity odbierać dwa programy. SZKOA
A KONSTRUKTORÓW
1/02 11 6/02 10 RozwiÄ…zanie zadania 67.  Przypominacz lekarski 1/02 33
Jak wygląda sprawa z łączeniem głośników? Przykładowo potrzebuję Proszę o podanie tabeli na przeliczanie decybeli na wolty i wyjaśnienie Rozwiązanie zadania 68.
głośnik 100W 8&!. Czy mogę połączyć dwa 50W 8&!? A może dwa mi ogólnie tych decybeli. 7/02 10  Przyrząd sprawdzający częstotliwość drgań ręki masażysty 2/02 36
100W 4&!? Jaka jest zasada łączenia głośników? 8/02 11 Proszę o pomoc w dopasowaniu dzielnika częstotliwości do zegara Rozwiązanie zadania 69.  Układ wyłączający multimetr . 3/02 26
Jak zbudować nadajnik na jednym tranzystorze? (...) wystarczy zasięg wskazówkowego z silnikiem krokowym dwucewkowym. W zegarze pra- Rozwiązanie zadania 70.
100...200m. (...) 5/02 11 cował układ ZRUD 146 752 (...) wstawiłem polskie podzespoły  Układ uciszający szczekającego psa . 4/02 33
Jak zmienić częstotliwość 50Hz na 100Hz? Podobno można za pomo- (MC1210), ale są za małe, i współpracują z wyższym kwarcem. (...) Rozwiązanie zadania 71.
cą maszyny indukcyjnej trójfazowej pierścieniowej. (...) bardzo bym Proszę o pomoc i ewentualne wskazanie miejsca, gdzie je nabyć i z kim  Deszczoostrzegacz dla gospodyni. 5/02 30
prosił, by w EdW ukazały się schematy dławików nasycanych lub ja- się skontaktować. 3/02 10 Rozwiązanie zadania 72.  Urządzenie elektroniczne, przydatne
kichś układów elektronicznych, podwajających częstotliwość sieci z 50 Proszę o pomoc w sprawie (...) wymiany wskaz
nika częstotliwości wy- w ogródku lub na działce . 6/02 30
na 100Hz. 4/02 10 chyłowego na cyfrowy w tunerze TSH113. 8/02 10 Rozwiązanie zadania 73.  Urządzenie elektroniczne, przydatne tury-
Jak zmierzyć sygnał sinusoidalny 0dB (775mV) z płyty testowej Audio? Przymierzam się do zakupu radioodtwarzacza do samochodu, mam na stom obozującym pod namiotami . 7/02 30
7/02 10 oku kilka modeli. Dokładnie chodzi mi o THD radioodtwarzacza i pro- Rozwiązanie zadania 74.  Układ automatycznego wyłącznika reagują-
Jak znalez
ć w Internecie stronę konkretnej firmy, np. JRC z Japonii? szę o sprostowanie mojego toku myślowego jeżeli jest błędny, np: je- cego na przechylenie o kąt około 90 stopni . 8/02 30
7/02 11 żeli moc wynosi 18 W, a występujący przy niej poziom zniekształceń Rozwiązanie zadania 75.
Jak zwiększyć zasięg jednotranzystorowego nadajnika FM? Zbudowa- jest równy 1%, to jeśli zwiększymy moc, czy zwiększy się także poziom  Układ wyłączający telewizor po zakończeniu programu lub (i) budzący
łem taki nadajnik, ale ma zasięg do 20m. Ja potrzebuję zasięg mini- zniekształceń. Jeśli tak, jak bardzo będzie to słyszalne? 11/02 10 domownika, który zasnął przed odbiornikiem. 9/02 28
mum 500m. 1/02 10 Słyszałem, że można zmienić charakterystykę potencjometru liniowego Rozwiązanie zadania 76.
Jestem początkującym elektronikiem. Chciałbym się dowiedzieć, na logarytmiczny przez dodanie jednego rezystora. Jaki to ma być re-  Urządzenie mierzące drogę przebytą na piechotę . 10/02 30
jak przestroić magnetowid z Anglii SLV-625HQNICAM stereofoniczny. zystor i jak go włączyć? 1/02 10 Rozwiązanie zadania 77.  Urządzenie elektroniczne, przydatne do do-
Może należy przestroić telewizor? Posiadam CURTIS 2001A. Słyszałem, że w filtrach m.cz. można stosować rezystory o tolerancji mowego akwarium, terrarium czy oczka wodnego . 11/02 29
8/02 11 większej niż 5%. Czy to prawda? 5/02 11 Rozwiązanie zadania 78.  Układ elektroniczny do samochodu pokazu-
Mam problem dotyczący poboru prądu przez wzmacniacz TDA1514. W jaki sposób  zmusić AT89C2051 do wysyłania danych szeregowo? jący, który bieg jest aktualnie włączony albo inny układ pełniący rolę
Jest to wzmacniacz klasy A więc jego sprawność wynosi 50% czyli: a) 12/02 10 użyteczną lub ozdobną . 12/02 30
przy mocy 50W będzie pobierał moc 50W + (50% z 50) 25W strat Mam gotowy generator sygnału 100kHz i filtr reagujący jedynie na tę Zadanie 71.  Deszczeostrzegacz dla gospodyni 1/02 33
czyli 75W, częstotliwość. Nie wiem jednak, jakim sposobem przyłączyć ich wyj- Zadanie 72.  Urządzenie elektroniczne, przydatne w ogródku lub na
b) przy dostarczanej mocy 100W tylko 50W będzie do wzmocnienia ścia do szyny zasilającej, tak aby przesłać sygnał o częstotliwości ok. działce 2/02 36
sygnału a reszta na straty. Podsumowując, czy zastosować transforma- 100kHz równolegle z napięciem stałym 12V (za pomocą jednego prze- Zadanie 73.  Urządzenie elektroniczne przydatne turystom .
tor 100W(a) czy 150W(b)? 8/02 10 wodu). Układ ma pracować na makiecie kolejowej i służyć do sterowa- 3/02 26
Mam problem. (...) uległy uszkodzeniu tranzystory C1740 i żaden kata- nia silnikiem kilku lokomotyw oddzielnie (różne częstotliwości). Zadanie 74.  Układ automatycznego wyłącznika reagującego na prze-
log ich nie publikuje. 5/02 10 12/02 10 chylenie o kąt około 90 . 4/02 33
Mam taką prośbę: w latach 1966-70 byłem czytelnikiem miesięcznika Nie mogę zbudować żadnego układu z zastosowaniem układów cyfro- Zadanie 75.  Układ wyłączający telewizor po zakończeniu programu .
MA
ODY TECHNIK i w jednym z nich przeczytałem artykuł na temat wy- wych, chociaż nie tylko cyfrowych, bo również układów z użyciem nie- 5/02 30
konania lampki wiecznej przy grobie lub grobowcu. Były podane - ro- których typów tranzystorów. Już wyjaśniam o co chodzi: gdy buduję ja- Zadanie 76.  Urządzenie mierzące drogę przebytą na piechotę .
dzaj i rozmiar płyt metalowych do zakopania w ziemi, głębokość, odle- kiś układ (ostatnio dwa tygodnie męczyłem się ze zbudowaniem gene- 6/02 30
głość tych płyt oraz moc żarówki (wydaje mi się, że 1,5 V). Ja chcę wy- ratora na 4047), to na jego wyjściu pojawia się sygnał o wyższej czę- Zadanie 77.  Urządzenie elektroniczne, przydatne do domowego akwa-
konać taką lampkę z 12 diod świetlnych wraz z jakimś małym włączni- stotliwości niż zamierzona, chyba coś około 50Hz, gdy do wyjść licz- rium, terrarium czy oczka wodnego . 7/02 30
kiem zmierzchowym, tak aby na noc mogło to oświetlenie samoczyn- nika podłączę LED-y, a na wejście zegarowe nie podam żadnego sy- Zadanie 78.  Układ elektroniczny do samochodu pokazujący, który
nie się włączyć. Może ktoś mi poradzi, jak to zrobić. 11/02 10 gnału, to zaczyna on sam pracować, podobnie ma się rzecz na wyjściu bieg jest aktualnie włączony albo inny układ pełniący rolę użyteczną lub
Mam zamiar zbudować blokadę samochodową z EdW 7/2001 str. 97 wspomnianego już generatora. Czasem sytuację da się naprawić, ozdobną . 8/02 30
(AVT-2472). Czy mogę ją zastosować do silników wysokoprężnych. podłączając wejście zegarowe licznika przez rezystor do masy, ale ten Zadanie 79.  Układ miernika częstotliwości odświeżania ekranu.
(...) wtedy prawą rękę trzeba trzymać na kluczyku przez dłuższą chwilę, sposób nie zawsze działa. Co najdziwniejsze, układy przeze mnie bu- 9/02 28
póki silnik nie zaskoczy, a lewą rękę na czujniku blokady. Kierownica dowane świetnie działają w... toalecie, w mojej szkole i w domu moje- Zadanie 80.  Nietypowy sposób wykorzystania licznika rowerowego .
zostaje bez ręki (...) 4/02 10 go kolegi. Zakłócenia nie są spowodowane tętnieniami napięcia na 10/02 30
Po co w stabilizatorze z układem LM317 diodę włączono odwrotnie? wyjściu zasilacza! Sprawdziłem to, zasilając układy z akumulatorków, Zadanie 81.  Urządzenie elektroniczne, przydatne w garażu .
Czy muszę ją stosować, bo w niektórych książkach na schematach jej efekt był ten sam - na wyjściu pojawiały się  śmieci . O CO CHODZI?! 11/02 28
nie ma? 9/02 11 Czy to ja popełniam jakieś błędy, czy to zakłócenia z sieci elektrycznej Zadanie 82.  Skuteczny budzik lub system budzenia . 12/02 30
Poszukuję schematów mininadajników FM o zasięgu 5km. Mam sporo (...) 12/02 10 RÓŻNE
schematów, ale żaden mnie nie zadowala. Bardzo proszę o kilka po- Posiadam przedwzmacniacz stereo wbudowany we wzmacniacz wła- Decybele w praktyce radioamatora 10/02 22
rządnych schematów. 5/02 11 snej roboty i chcę z jednego wyjścia przedwzmacniacza podciągnąć Do czego używamy komputera? 5,11/02
PotrzebujÄ™ do mojego projektu z
ródło napięcia odniesienia o wartości sygnał na drugi wzmacniacz, który będzie zasilał subwoofer. HBM, MM, CDM, czyli ładunki statyczne w natarciu 4/02 28
8,192 V. Chcę do tego wykorzystać układ MAX874, który ma napięcie Całość to 2-drożny zestaw + subwoofer. Czy trzeba zastosować jakieś HPS5 -oscyloskop osobisty 8/02 62
wyjściowe 4,096 V. Czy mogę połączyć dwa takie z
ródła szeregowo? dodatkowe układy, aby taki sygnał z jednego kanału rozdzielić na dwa? Kłopoty z ciepłem 6/02 23
Jeżeli nie, to w jaki inny sposób mogę uzyskać takie napięcie (8,192 12/02 10 Komputerowe humory 11/02 63, 68
V)? 8/02 10 Przymierzam się do budowy wzmacniacza lampowego opartego na Mówisz oscyloskop - myślisz TEKTRONIX, część 2 1/02 58
Pragnę wykorzystać PC-ta jako oscyloskop. Znalazłem na Waszej stro- lampie końcowej 6H13C, którą już posiadam. Niestety nie mam jej da- Oscyloskopy serii TDS3000B firmy Tektronix 2/02 59
nie informacje na ten temat. Chodzi o artykuł z EdW 3/1999. Proszę nych technicznych tzn. oporności anodowej, prądu anodowego itp. Na- Prawa Murphy ego i nie tylko 10/02 53
o informację, czy można kupić ten numer Waszego pisma lub o nazwę tomiast transformator wyjściowy chciałbym wykonać na rdzeniu toroi- Prostowniki i filtry 2/02 30
programu. 9/02 10 dalnym. Jakie wzory obowiązują do obliczeń takich transformatorów, Przetwornice synchroniczne 12/02 64
Prosiłbym o umieszczenie bardzo cennej informacji w zbiorze elektro- nie mogę się tego doszukać. Proszę o pomoc i odpowiedz
. Telegraf Morse a 11/02 55
nika, dotyczącej schematu połączeń A-V przez eurozłącze (SCART), 12/02 11 Rubryki stałe:
oraz opisu sygnałów jakie w ten sposób można transportować. Jaka jest indukcyjność cewki głośnika TONSIL GDN 13/40/10 8&! lub Klub AVT-elektronika 1-12/02
5/02 10 jak ją dokładnie zmierzyć. Miernik LC wskazuje zero. 12/02 11 Księgarnia AVT 1-12/02
Proszę nawet o krótkie wskazówki, ponieważ mój problem elektronicz- Jak nawiązać transmisję RS232 mikrokontrolera z komputerem PC. Chciał- Miniankieta 1-12/02
ny spędza mi sen z powiek i na razie nie potrafię o niczym innym my- bym wiedzieć, jakie są komendy w pisaniu programu na mikrokontroler Nowości, ciekawostki 1-12/02
śleć. Otóż robię układ czasowy na uP 12/02 11 Oferta handlowa AVT 1-12/02
, odliczający krótkie odcinki cza- 89c2051 za pomocą bascoma.
su. Układ mój będzie zasilany z bateryjki 6V. Załączenie zasilania, Jaki jest wzór na obliczanie częstotliwości granicznej filtrów dolno- Ogłoszenia drobne 1-12/02
a tym samym rozpoczęcie pracy układu ma być przez chwilowe załą- i górnoprzepustowych pierwszego rzędu? 11/02 10 Poczta 1-12/02
czenie włącznika (przez krótkie podanie impulsu napięcia), po którym W jednym z numerów EdW zamieszczony został artykuł poświecony Prenumerata 1-12/02
układ już ma działać nieprzerwanie, włączając po określonym czasie zastosowaniu zasilacza komputerowego. Chciałbym się dowiedzieć, Wkładka - płytki drukowane 1-12/02
obciążenie (drucik żarowy ok. 4.5&!). Wykorzystałem przerzutnik czy takie zasilacze można: łączyć szeregowo dowolną liczbę, równo- Witryna Klubu AVT 1-12/02
Elektronika dla Wszystkich
44



2627
2627
Zamek
Zamek
na kartÄ™ optycznÄ…
na kartÄ™ optycznÄ…
Do czego to służy? Osoby  skazane na korzystanie z zamka szy- Jak to działa?
Wszelkiego rodzaju zamki elektroniczne sta- frowego ułatwiają sobie w taki sposób życie. Schemat ideowy przedstawiony został na
nowią  żelazną pozycję w repertuarze każde- W miarę prosty sposób odgadnąć można rysunku 1. Karta otwierająca zamek zawie-
go elektronika  hobbysty. Zazwyczaj zamek kod w przypadku zbiegu dwóch okoliczno- ra dwa rzędy otworów. W dolnym rzędzie
elektroniczny wyposażony jest w klawiaturę, ści: krótkiego kodu i kiepskiej jakości kla- otworów jest dziesięć. Nie jest to liczba przy-
w którą wstukuje się kod otwarcia. Zastoso- wiatury. Przyglądając się takiej klawiaturze, padkowa. Właśnie do dziesięciu zliczają licz-
wanie klawiatury niesie za sobą pewne ryzyko zauważyć można wytarcie przycisków uży- niki 4017. Przeciągnięcie karty przez czytnik
podpatrzenia lub odgadnięcia kodu. wanych częściej od innych (czytaj: przyci- powoduje, że licznik U1 zlicza właśnie do
Podejrzeć wstukiwany kod jest łatwiej, niż sków kodowych). Teraz wystarczy wy- dziesięciu. Dolny rząd otworów stanowi
się to większości osób wydaje. Podam auten- próbować różne kombinacje  podejrza- w pewnym sensie punkt odniesienia dla gór-
tyczny przykład z życia, gdzie bez jakiego- nych przycisków. nego rzędu otworów, który zawiera właściwy
kolwiek zachodu poznałem kod otwarcia jed- Zamek elektroniczny, jaki chcę przedsta- kod otwarcia zamka.
nych z drzwi w pewnym urzędzie. Stojąc na wić, nie posiada wyżej wymienionych wad. W górnym rzędzie otworów jest tylko
korytarzu, widziałem jak pewna pani wstuku- Wynika to z filozofii jego działania. Nie po- sześć. Przy przeciąganiu karty przez czytnik
je w klawiaturę następujący kod 10-cyfrowy: siada on elementu kontaktowego tak zawod- pozwalają licznikowi U2 zliczyć do sześciu.
7531596321. Trudno zapamiętać tak długi nego jak klawiatura. Otwiera się go za pomo- Rozmieszczenie otworów zależy od kodu,
kod? Wcale nie! Zwróćcie uwagę na to, że cą karty, którą przeciąga się przez szczelinę jaki nastawimy. Wybór i zaprogramowanie
pani ta również go nie pamiętała! Po prostu czytnika. Kartę taką trudno podejrzeć w krót- kodu jest bardzo proste. Dokonuje się tego,
odtworzyła z pamięci wzorek, który  naryso- kim momencie przesuwania przez czytnik. łącząc wejścia bramek U3C, U3D, U4A,
wała palcem na klawiaturze: najpierw  X Jest ona w miarę bezpieczna, o ile oczywi-
(753 i 159), a potem odwrócona litera  L ście nie będziemy się nią chwalić i dawać
(6321). I tak to właśnie wygląda w praktyce.  bawić się postronnym osobom. Rys. 1
Elektronika dla Wszystkich
53
U4B, U4C i U4D (oznaczone na schemacie Montaż i uruchomienie Gdyby czytnik znajdował się w miejscu
kolejno od 1 do 6) z wyjściami licznika U1 Schemat montażowy przedstawiony został narażonym na kontakt ze zmiennymi warun-
(oznaczone na schemacie kolejno od A do J). na rysunku 2. Montaż przeprowadzamy kami atmosferycznymi, trzeba dodatkowo
Sposób programowania kodu został szcze- w typowy, wielokrotnie opisywany sposób.
gółowo opisany w części Montaż i urucho- Najpierw lutujemy zwory. W dalszej kolej- Rys. 2 Schemat montażowy
mienie. Diody świecące D2, D3 i D4 wraz ności lutujemy diody, rezystory, kondensato-
z fotodiodami D5, D6 i D7 tworzą trzy trans- ry i podstawki pod układy scalone.
optory szczelinowe. Elementy te połączone Więcej uwagi poświęcić należy montażo-
są w pary: D2/D5, D3/D6 i D4/D7. Widać to wi płytki czytnika. W punkty lutownicze
wyraz
nie na schemacie ideowym zamka. Po- oznaczone na schemacie K1, K2, K3 i K4 lu-
między tak zbudowanymi transoptorami tujemy kołki lutownicze lub krótkie (około
przeciągana jest karta kodowa. Dioda D1 sy- 10 mm) odcinki grubego (około 1,5 mm śre-
gnalizuje zasilanie układu i świeci się przez dnicy) drutu. Do kołków tych lutujemy dwie
cały czas. Natomiast dioda D8 włącza się małe płytki, w których osadzone będą diody
tylko na czas zadziałania przekaz
nika RL1. LED i fotodiody. Otwory w tych płytkach
Swoim zaświeceniem informuje o otwarciu powinny być rozwiercone do rozmiarów śre-
zamka. Ma to miejsce w przypadku użycia dnic fotoelementów. Płytki te muszą zostać
karty z prawidłowym kodem. przylutowane tak, aby znajdowały się prosto-
W stanie spoczynku, tzn. w momencie padle do płytki czytnika. Dodatkowo środki
gdy nie przeciągamy karty przez czytnik, otworów do osadzenia fotoelementów po-
liczniki U1, U2 i U5 są w resecie. Dzieje się winny znajdować się w jednej osi z małymi
tak dlatego, że przerzutnik monostabilny strzałkami na płytce czytnika. Pokazuje to
zbudowany na bramkach U3A i U3B utrzy- rysunek 3.
muje na wejściach reset tych liczników lo- Montaż płytek czytnika musi być prze-
gicznÄ… jedynkÄ™. prowadzony bardzo starannie. Gdy diody na
Układ aktywuje przeciągnięcie karty jednej płytce nie będą znajdowały się w jed-
przez czytnik. Najpierw zasłonięta zostaje nej osi z fotodiodami na płytce drugiej, za-
dioda D7, co powoduje wyzwolenie prze- mek nie zadziała. Po włożeniu fotoelemen-
rzutnika monostabilnego zbudowanego na tów D2-D7 do otworów małych płytek, po-
bramkach U3A i U3B. Na jego wyjściu poja- zostaje wlutowanie ich wyprowadzeń do
wia się stan niski na czas określony wartością płytki czytnika. Gdyby wyprowadzenia te
elementów C3 i R6. Przy wartościach jak na okazały się zbyt krótkie, to trzeba będzie je
schemacie jest to około 2 sekund. Na czas ten dosztukować, np. obciętą nóżką od rezysto-
wejścia reset liczników U1, U2 i U5 są w sta- ra. Aby fotoelementy dobrze siedziały
nie niskim, a więc liczniki te przygotowane w swoich otworach, można przykleić je od
są do zliczania impulsów. Dalsze przeciąga- strony wyprowadzeń do płytki nośnej. Do
nie karty spowoduje naprzemienne zasłania- takiego celu dobrze nadaje się klej nakłada-
nie i odsłanianie fotodiod D5 i D6 w takt ko- ny na gorąco za pomocą pistoletu. Na koniec
du karty. płytkę czytnika z płytką zamka łączymy ta-
Jeżeli kod karty zgadza się z kodem za- śmą 6-żyłową.
programowanym w zamku, to na obydwu Czytnik schować należy w odpowiednio
wejściach kolejnych bramek U4D, U4A, przygotowanej obudowie. Jest to konieczne,
U3C, U3D, U4C i U4B będą pojawiały się ponieważ ta część zamka będzie narażona
w tym samym czasie stany wysokie. Pocho- na kontakt z otoczeniem. Zależnie od tego,
dzić one będą z wyjść liczników U1 i U2. jakie zagrożenia będą na nią czyhać, zade-
Spowoduje to, że na wyjściach tych bramek cydować trzeba, czy wystarczy obudowa
będą pojawiać się stany niskie. Za pomocą z tworzywa sztucznego, czy powinna to ra-
bramki OR zbudowanej z sieci diod D9-D14 czej być obudowa metalowa.
i rezystora R5 będą one przekazywane na Po wybraniu odpowie-
wejście zliczające układu U5. Gdy licznik dniej obudowy musimy przy-
U5 zliczy sześć impulsów, zadziała przeka- stosować ją do potrzeb czyt-
z
nik RL1. Przekaz
nik zostanie zwolniony, nika. W miejscu przesuwania
gdy przerzutnik U3A / U3B zakończy gene- karty trzeba zrobić odpowie-
rację impulsu i zresetuje liczniki U1, U2 dnią szczelinę. Powinna być
i U5. ona na tyle szeroka, aby kar-
Użycie karty ze z
le rozmieszczonymi ta swobodnie przez niÄ… siÄ™
otworami (nieodzwierciedlającymi zaprogra- przesuwała. Najlepiej wypi- Rys. 3a Czytnik - widok z góry
mowanego w zamku kodu) nie spowoduje łować ją brzeszczotem. Jej
otwarcia zamka. Gdy kod karty nie będzie krawędzie muszą być oszlifo- Rys. 3b Czytnik - widok z boku
zgadzał się z kodem zamka, nie nastąpi pro- wane tak, aby nie uszkadzać
ces jednoczesnego podawania stanów wyso- karty ostrymi występami. Na
kich na wejścia kolejnych bramek. W efekcie koniec pozostało nam już tyl-
tego bramki te nie wygenerują sześciu impul- ko wywiercić otwory w obu-
sów potrzebnych licznikowi U5 do urucho- dowie dla diod świecących
mienia przekaz
nika. D1 i D8.
Elektronika dla Wszystkich
54
przemyśleć kwestię zabezpieczenia czytnika otwory w karcie modelowej. Na rysunku tym Opisane otwory pomogą nam zaprogramo-
przed dostępem wody i różnego rodzaju za- są podane również wymiary i rozmieszczenie wać kod w zamku tak, aby otwierał się przy
nieczyszczeń. otworów dla standardowej karty kredytowej. użyciu naszej karty. Samo zaprogramowanie
Po zmontowaniu elektroniki zamka i wyko- Teraz możemy przystąpić do odwzorowa- zamka jest dziecinnie proste. Wystarczy połą-
naniu obudowy, możemy przejść do wybrania nia otworów z kartki na kartę. Otwory w kar- czyć ze sobą w pary odpowiednie punkty lu-
i zaprogramowania kodu w karcie i w zamku. cie wiercimy wiertłem o średnicy 3mm. townicze na płytce. Posiłkujemy się przy tym
Przed rozpoczęciem wiercenia należy dokła- opisem z kartki. Pary te tworzą otwory górne-
Programowanie karty dnie rozplanować rozmieszczenie otworów go rzędu z sąsiadującymi otworami rzędu dol-
Programowanie kodu zamka najłatwiej za- na karcie. Posiłkować się przy tym należy ry- nego. Według rysunku 5 będą to pary 1-B, 2-C,
cząć od  zaprogramowania karty. Najpierw sunkiem 4. Rozmieszczone powinny być one 3-E, 4-H, 5-I i 6-J. Dokonujemy tego za pomo-
jednak trzeba rozejrzeć się za samą kartą. w miarę równo. Gdy otwory na karcie będą cą sześciu odcinków przewodu izolowanego.
Z zamkiem modelowym współpracują dwie się  rozjeżdżać , to w skrajnie nieprzyjaznej
karty różniące się wymiarami. Jedna z nich sytuacji mogą być problemy z otwarciem za- Dariusz Drelicharz
ma wymiary standardowej karty kredytowej. mka. Po prostu kod karty będzie z
le interpre- [e-mail]
Jest to karta dla systemów telefonii komórko- towany przez zamek.
wej typu prepaid. Jej atutem jest większa od- Stosując karty o innych rozmiarach, pew-
porność na uszkodzenia mechaniczne niż ne wymiary podane na rysunku 4 muszą zo- Wykaz elementów
 zwykłej karty telefonicznej używanej stać zachowane. Wynika to z rozmieszczenia Rezystory
w automatach. Wynika to z tego, że jest od fotoelementów w czytniku zamka. I tak środ- R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .360&!
R2-R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47k&!
niej nieco grubsza, a więc i sztywniejsza. Nie ki otworów dolnego rzędu muszą znajdować
R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .300k&!
oznacza to oczywiście, że karty automatowe się 10mm od dolnej krawędzi karty. Środki
R7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4,7k&!
nie nadają się do naszego zamka. górnego rzędu otworów muszą znajdować się
R8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .680&!
Druga karta jest o połowę mniejsza, ale w odległości 5mm od środków otworów dol-
Kondensatory
nie znaczy że gorsza. Wręcz przeciwnie. Jej nego rzędu (15mm od dolnej krawędzi kar-
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100µF/16V
kieszonkowe wymiary mogą być w pewnych ty). Oczywiście oba rzędy muszą być na ca- C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF ceramiczny
sytuacjach pożądane. Jak wejść w posiadanie Å‚ej dÅ‚ugoÅ›ci prostopadÅ‚e do dolnej krawÄ™dzi C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10µF/16V
Półprzewodniki
takiej małej karty? Wystarczy kupić paczkę karty. Środki otworów w jednym rzędzie nie
D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LED 3 mm zielona
jakiś popularnych chipsów. Karty tego typu powinny znajdować się bliżej niż 5mm od
D8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LED 3 mm czerwona
dodawane są do nich masowo w ramach pro- siebie. W takiej odległości znajdują się one
D2-D4 . . . . . . .LED 3 mm o podwyższonej jasności
mocji marketingowych. na małej karcie.
D5-D7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .fotodioda
Dysponując już kartą, można rozpocząć
D9-D15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4148
proces jej  programowania . Najłatwiej zro- Programowanie zamka
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC547
bić to na kartce papieru. Najpierw rysujemy Teraz znów sięgamy po kartkę papieru z na- U1,U2,U5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4017
U3,U4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4011
10 kółeczek reprezentujących dolny rząd rysowanymi otworami górnego i dolnego
Inne:
otworów karty kodowej. Następnie nad nimi rzędu. Otwory w górnym rzędzie numeruje-
RL1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .RM 82P
rysujemy 6 kółeczek reprezentujących górny my kolejnymi cyframi od 1 do 6. Natomiast
rząd otworów. Powinny one być narysowane dolny rząd otworów oznaczamy kolejnymi li-
Komplet podzespołów z płytką
p
z
nad wybranymi kółeczkami dolnego rzędu. terami alfabetu, rozpoczynając od A, a koń-
jest dostępny w sieci handlowej AVT
d
w
h
A
Przykładowe rozmieszczenie obrazuje rysu- cząc na J. Przedstawione jest to na rysunku
jako kit szkolny AVT-2627.
k
s
A
2
nek 4 we wkładce. Tak rozmieszczone są 5 (we wkładce).
Elektronika dla Wszystkich
55



Uniwersalny
Uniwersalny
preskaler częstotliwości
preskaler częstotliwości
Do czego to służy? Parametry układu MC12080:
W praktyce radioamatorskiej często spoty- - maksymalny zakres częstotliwości: 1,1GHz,
kamy się z koniecznością dokonywania po- - minimalny zakres częstotliwości: 100MHz,
miarów częstotliwości w zakresie VHF czy - napięcie zasilania: 4,5-5,5 (5V),
UHF (pasma 2m/144MHz lub 70cm/430 - maksymalny pobór prądu: 5mA (3,7mA),
MHz), a nawet w zakresach ponad 1GHz. - poziom napięcia wejściowego:
Nieraz pomiar sprowadza siÄ™ do skontrolo- 0,4-1Vpp/100-250MHz, 0,1-1Vpp/1,1GHz,
wania pracy generatora stopnia przemiany - poziom napięcia wyjściowego: 0,8-12Vpp,
częstotliwości w sprzęcie RTV, TV-SAT czy - zakres temperatury: -40...+85oC,
w układach radiokomunikacji (profesjonal- - stopień podziału: 10, 20, 40, 80,
nej, jak i amatorskiej). - obudowa: SO8.
Niestety większość spotykanych mierni- MC12080 charakteryzuje się maksymal- Rys. 2
ków częstotliwości starszej generacji oraz ną częstotliwością pracy około 1GHz i typo-
amatorskiej konstrukcji ma maksymalną wym napięciem zasilania 5V. Tabela 1:
częstotliwość pracy około 100MHz. Z tego Schemat struktury wewnętrznej układu SW1 SW2 SW3 Podział
też względu produkuje się specjalne preska- pokazano na rysunku 1. L L L 80
lery, czyli dzielniki częstotliwości, wykony- Czułość układu bez przedwzmacniacza L L H 40
wane najczęściej w technologii ECL, służą- wynosi średnio około 0,5Vpp (rysunek 2), L H L 40
ce m.in. do rozszerzenia zakresu pomiaro- zaś minimalna częstotliwość pracy układu L H H 20
wego miernika częstotliwości. sięga 100MHz. H L L 40
Najchętniej wykorzystuje się podział Stopień podziału miernika nie musi H L H 20
przez 10 lub wielokrotność. Przystawki z ta- wynosić 10, a może być 20, 40, 80 i można H H L 20
kimi dzielnikami - w połączeniu z posiada- go zmieniać poprzez podłączenie wyprowa- H H H 10
nym miernikiem częstotliwości - umożliwia- dzeń SW1, SW2, SW3 do masy lub zasilania, Jednak przy powiększaniu stopnia podzia-
ją co najmniej 10-krotne powiększenie ma- odpowiednio według tabeli 1. łu ulega pogorszeniu rozdzielczość miernika,
ksymalnego zakresu pomiarowego. odpowiednio 10, 20, 40 czy 80 razy. Jeżeli,
W ofercie handlowej AVT było już kilka dla przykładu, częstotliwość nadajnika wy-
preskalerów opartych o dzielniki częstotli- Rys. 1 nosiła 145 550kHz, to przy pomiarach mier-
wości ECL oferowane przez firmę PLESSEY nikiem z rozdziel-
(układy z serii SP8000 o podziale 2...256). czością 100Hz wy-
Niestety zostały one wycofane z oferty świetlacz miernika
handlowej ze względu na wysoką cenę i nie- będzie wskazywał
dostępność układów scalonych. 14 550kHz (x 10).
Z tego też powodu zwróciliśmy w ostat- Taka dokładność
nim czasie uwagę na coraz bardziej dostępne pomiarów w tym
preskalery firmy Motorola MC12080 paśmie jest wystar-
i MC12079. czajÄ…ca, ale przy
podłączeniu dziel-
Jak to działa? nika 1:80 rozdziel-
W przedstawionym na zdjęciu układzie czość wynosiłaby
wykorzystano dzielnik dziesiętny MC12080 80kHz i byłaby już
firmy Motorola. nie do przyjęcia.
Elektronika dla Wszystkich
56
Gdyby jednak zaszła konieczność użycia Zamiast dzielnika MC12080 można zasto- gotowy do użycia. Pamiętać należy o pomno-
dzielnika 1:80 bez pogorszenia rozdzielczo- sować także dzielniki dwójkowe firmy Moto- żeniu wyniku pomiaru przez 10.
ści miernika, to należałoby zastosować 80- rola MC12079, które mają wyższą częstotli- Jeżeli zależy nam na dokładnych wyni-
-krotne zwiększenie czasu bramkowania. wość pracy (nawet 3,4GHz) przy ponad dwu- kach pomiaru, to dołączony miernik często-
Wiąże się to często ze zmianą konstrukcji krotnie większym poborze prądu. Są one sto- tliwości powinien charakteryzować się roz-
miernika, polegającą na dobudowaniu odpo- sowane między innymi w głowicach telewi- dzielczością 1Hz, bowiem zastosowany
wiedniego dzielnika sygnału bramkującego. zyjnych (jako dzielniki pętli fazowych - PLL), podział przez 10 spowoduje pogorszenie
gdzie pracują powyżej 1GHz ze wypadkowej rozdzielczości do 100Hz. Jeże-
stopniem podziału: 64, 128 i 256. li zastosujemy uproszczony miernik o roz-
Parametry MC12079: dzielczości 1kHz, pomiar częstotliwości
- maksymalny zakres częstotliwo- z zastosowaniem tej przystawki będzie bar-
ści: 2,8GHz, dzo przybliżony (rozdzielczość 10kHz).
- minimalny zakres częstotli- Przystawka może być podłączona we-
wości: 250MHz, wnątrz lub na zewnątrz miernika. Przy umie-
- napięcie zasilania: 4,5-5,5 (5V), szczeniu przystawki wewnątrz obudowy
- maksymalny pobór prądu: miernika warto zamontować dodatkowy
11,5mA (9mA), przełącznik doprowadzający sygnał pomia-
- poziom napięcia wejściowego: rowy bezpośrednio do miernika (pomijając
0,4-1Vpp/250-500MHz, przystawkę i odłączając zasilanie) przy czę-
0,1-1Vpp/0,5-2,8GHz, stotliwościach pomiarowych właśnie poniżej
Rys. 3 - poziom napięcia wyjściowego:1-1,6Vpp, 100MHz. Wypada także przypomnieć o za-
- zakres temperatury: -40...+85oC, bezpieczeniu wejścia przystawki przed
Rys. 4 - stopień podziału: 64, 228, 256, uszkodzeniem zbyt wysokim sygnałem
- obudowa: DIP8 (SO8). w.cz., podanym na przykład z wyjścia nadaj-
Schemat struktury wewnętrznej układów nika (radiotelefonu VHF czy UHF). Najpros-
MC12079 pokazano na rysunku 3, zaś na tszym takim zabezpieczeniem będą dwie
rysunku 4 charakterystykę napięciowo - czę- szybkie diody (np. KA222) połączone wzglę-
stotliwościową (czułość). dem siebie przeciwstawnie i przylutowane
Stopień podziału dzielnika MC12079 jest bezpośrednio do gniazda wejściowego BNC.
określony stanami logicznymi SW1 i SW2 Często podczas kontroli częstotliwości
według tabeli 2. nadajnika większej mocy wystarczy do wejścia
Tabela 2: przystawki podłączyć odcinek przewodu i zbli-
SW1 SW2 Podział żyć radiotelefon na taką odległość, aby uzyskać
L L 256 stabilne wskazania wyświetlacza miernika.
L H 128 W celu zwiększenia czułości przystawki
H L 128 można do jej wejścia podłączyć przedwzmac-
HH64 niacz, np. na opisywanym układzie MAR6.
Topografia wyprowadzeń obydwu tych Oczywiście podczas kontroli częstotliwo-
układów jest identyczna (rysunek 5). ści układów o większej impedancji niż 50&!,
Na rysunku 6 pokazano schemat ideowy a także wrażliwych na zmianę obciążenia, np.
prostej przystawki na układzie MC12080 fir- generator bez separatora, koniecznym staje
my Motorola. W identycznym układzie moż- się zastosowanie wtórnika emiterowego, np.
Rys. 5 na wykorzystać dzielnik MC12079, z tym że na BFR 93, lub innej aktywnej sondy w.cz.
rezystor wyjściowy musi mieć wartość o jak największej częstotliwości pracy i impe-
Rys. 6 1,2k&!. dancji wejściowej oraz minimalnej pojemno-
ści wejściowej.
Montaż i uruchomienie Andrzej Janeczek
Układ przystawki może być zmontowany
z wykorzystaniem uniwersalnej płytki druko-
Wykaz elementów
wanej, a nawet poprzez przylutowanie kilku
elementów bezpośrednio do wyprowadzeń US1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .MC12080
układu scalonego. Wejście i wyjście przy- C1, C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1nF
stawki powinno być połączone krótkim od- C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10nF...100nF
cinkiem przewodu koncentrycznego. Zmon- R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .820&!
towany układ, po podłączeniu zasilania, jest
Elektronika dla Wszystkich
57



2626
2626
Klepsydra
Klepsydra
4/5 minut
4/5 minut
Do czego to służy? larnego licznika 4060 (U1). Sygnał na wyj- TCD pojawi się stan niski. Ten stan niski po-
Niektórym Czytelnikom przyda się prosty ściu Q13 (nóżka 2) powinien mieć okres rów- dany przez rezystor R4 na wejście wpisujące
układ elektroniczny pełniący rolę klepsydry. ny 6 sekund, czyli częstotliwość oscylatora na- PL (n. 11) wpisze do licznika liczbę z wejść
Urządzenie odmierza czas i sygnalizuje jego leży ustawić za pomocą PR1 na wartość P3...P0. Pojawienie się na wyjściach tej licz-
upływ za pomocą 11 diod LED. Na początku 1365,3(3)Hz (213 czyli 8192 razy większą). by spowoduje, że wyjście TCD powróci do
cyklu pracy słychać sygnał dz
więkowy, a po- Sygnał o okresie 6 sekund, czyli częstotli- stanu wysokiego. Na wyjściu TCD (n. 13)
tem zaświecają się kolejne diody LED, przy wości 0,166(6)Hz podawany jest na wejście kostki U2 powinny więc występować krót-
czym ostatnia dioda świeci stale. Upływ cza- dwukierunkowego licznika programowanego kie impulsy o czasie około 100ns lub nawet
su oznacza więc zbliżanie się do siebie U2. Jest to popularna kostka  192 w wersji mniej. Obecność rezystora R4 o znacznej
dwóch punktów świetlnych. Po upływie 90% 40192. Układ ten pracuje jako licznik w dół wartości spowoduje opóz
nienie sygnału
czasu rozlega się krótki sygnał dz
więkowy i dzieli częstotliwość sygnału przez 4 albo 5. wpisującego, przez co impulsy na wyjściu
i dwie ostatnie lampki pulsujÄ… ze zwiÄ™kszonÄ… Jest to klasyczny ukÅ‚ad pracy w roli dzielnika TCD bÄ™dÄ… dÅ‚uższe, nawet do 1µs.
jasnością. Koniec cyklu wyznacza dłuższy programowalnego. O stopniu podziału decy- Zależnie od stanu logicznego wejścia P0,
sygnał dz
więkowy. duje liczba dwójkowa, podana na wejścia licznik U2 dzieli albo przez 4 (dwójkowo
Cechą charakterystyczną prezentowanego programujące P3...P0, które odpowiednio 0100), albo przez pięć (dwójkowo 0101). Je-
rozwiązania jest możliwość odmierzania mają wagi 8, 4, 2, 1. Na wejścia P1, P3 poda- śli sygnał o okresie 6 sekund zostanie podzie-
dwóch odcinków czasu: 4 minut albo 5 mi- ny jest stan niski  logiczne zero, a na wejście lony przez 4, okres sygnału podawanego na
nut, zależnie od biegunowości napięcia zasi- P2 o wadze 4  logiczna jedynka. licznik U3 wyniesie 24 sekundy. Tym samym
lającego. Licznik liczy w dół. Na wyjściu TCD pełny cykl licznika U3 będzie trwał 240
Układ przeznaczony jest do współpracy (n. 13) utrzymuje się stan wysoki. Gdy stan
z zestawem nagłośnienia Nadarzyn 23A, opi- licznika zmniejszy się do zera, na wyjściu Rys. 1
sanym przed laty
w siostrzanej Elektro-
nice Praktycznej.
Przedstawione roz-
wiązanie może też
być punktem wyjścia
do wielu własnych
opracowań, wykorzy-
stujÄ…cych liczniki.
Jak to
działa?
Schemat ideowy kle-
psydry pokazany jest
na rysunku 1. Ponie-
waż wymagania na
dokładność odmie-
rzania czasu nie sÄ…
duże, z
ródłem sygna-
Å‚u wzorcowego jest
generator RC z popu-
Elektronika dla Wszystkich
58
sekund, czyli 4 minuty. Jeśli licznik U2 pulsowania lampek D10, D11 na wyjściu Q9 ki wypadek nie zastosowano podstawek pod
podzieli 6-sekundowy sygnał przez pięć, pojawi się przebieg prostokątny o częstotliwo- układy scalone.
na licznik U3 podane będą impulsy co 30 ści 2,66Hz o niewielkiej amplitudzie, zależnej Układ prawidłowo zmontowany ze
sekund, czyli cykl pracy klepsydry wyniesie od rezystancji wyjściowej wyjścia Q9. Pod- sprawnych elementów powinien od razu po-
5 minut. czas pulsowania, gdy T1 będzie zatkany, na prawnie pracować. Jeśli działanie jest zgod-
Właściwą klepsydrę tworzą diody LED Q9 wystąpi pełne napięcie zasilające. Gdy T1 ne z wcześniejszym opisem, należy poten-
D1...D11. Jak widać dioda D11 będzie świecić się otworzy, popłynie prąd i napięcie na wyj- cjometrem PR1 ustawić właściwą częstotli-
stale  jest włączona niejako w szereg z zespo- ściu Q9 nieco się obniży. Aby ten niewielki wość. Nie jest do tego konieczny częstościo-
łem diod D1...D10, z których świecić będzie sygnał zakłócający nie uruchomił brzęczyka, mierz  wystarczy obserwować z zegarkiem
tylko jedna, zależnie od stanu licznika U3. wartość R11 powinna być większa niż R12. wręku, ile czasu świeci każda z diod (24 lub
Po włączeniu zasilania licznik jest zero- Elementy C1, R5, R13, T4 tworzą obwód 30 sekund).
wany i świecą lampki D1, D11, po pojawie- zerowania. Po włączeniu zasilania zeruje on Gdyby okazało się, że rezystancja wyjść
niu się na wejściu licznika U3 (n. 14) impul- liczniki U1 oraz U3. Licznika U2 nie zeruje, kostki U3 jest wyjątkowo duża i podczas mi-
su, a konkretnie rosnącego zbocza, zaświeci tylko wpisuje doń liczbę z wejść P3...P0. Ze- gania diod D10, D11 brzęczyk lekko popisku-
się następna lampka D2, a D1 zgaśnie. Diody rowanie licznika U2, a nie wpisywanie war- je, zamiast szukać lepszej kostki innego pro-
D1...D9 będą świecić z jasnością wyznaczo- tości spowodowałoby, że pierwszy jego cykl ducenta wystarczy zmniejszyć wartość R12.
ną przez rezystory R9, R10. Po dziewiątym zliczania byłby dłuższy od pozostałych. Warunkiem poprawnej pracy obwodu ze-
impulsie będą świecić diody D10, D11. Będą Ponieważ czas cyklu ma zależeć od bie- rowania jest szybkie narastanie napięcia zasi-
one pulsować dzięki obecności tranzystora gunowości napięcia zasilania, z jednej strony lającego klepsydrę. Gdy to napięcie będzie
T1, sterowanego sygnałem o częstotliwości potrzebny jest mostek prostowniczy narastać powoli, mała pojemność C1 nie za-
2,66Hz z wyjścia Q9 kostki U1. W czasie (D12...D15), z drugiej informacja o bieguno- gwarantuje poprawnego startu cyklu pracy.
świecenia ich jasność będzie większa, wy- wości. Informacja ta to po prostu stan logicz- Można wtedy zwiększyć pojemność C1 do
znaczona tylko przez R10 i rezystancjÄ™ wyj- ny na wejÅ›ciu P0 kostki U2. JeÅ›li na punkt 470nF lub nawet do 1µF, ale nie wiÄ™cej. Teo-
ściową wyjścia Q9. B podany zostanie plus zasilania, a na punkt retycznie można w roli C1 zastosować  elek-
Obwody z tranzystorami T2, T3 sterujÄ… A  minus, na wejÅ›ciu P0 wystÄ…pi wysoki trolita o pojemnoÅ›ci np. 10µF, ale wtedy, gdy
pracą brzęczyka. Odezwie się on na początku, stan logiczny, czyli licznik U2 będzie dzielił napięcia progowe liczników U1, U3 będą
gdy po podaniu napięcia zasilania i wyzero- przez 5. Ponieważ napięcie w punkcie B za- zdecydowanie różne, mogą się ujawnić inne
waniu kostki U3, na wyjściu Q0 pojawi się wsze będzie wykraczać poza napięcie zasila- zaskakujące zjawiska. Dlatego należy po pro-
stan wysoki. Czas trwania tego sygnału wy- nia układu, potrzebny jest rezystor ochronny stu zapewnić szybkie narastanie napięcia za-
znaczy głównie kondensator C4. Po upływie R3, by przez obwody ochronne wejścia P0 silania, na przykład w układzie z rysunku 3.
90% czasu cyklu stan wysoki pojawi się na nie płynął znaczny prąd zasilania (teoretycz-
wyjściu Q9 i wtedy na krótko odezwie się nie wobec obecności diod na wejściu P0,
brzęczyk dzięki obecności C5, R11. W czasie można byłoby usunąć diody D14, D15). Rys. 3 Sposób sterowania
Montaż i uruchomienie
Wykaz elementów
Układ można zmontować na płytce pokazanej
R1,R3-R5,R7,R13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100k&! na rysunku 2. Montaż jest klasyczny i nie
R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47k&! powinien sprawić trudności. Elementy warto
R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3,3k&! (2,2k...5,6k) montować zaczynając od najmniejszych.
R8 R11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1M&! Całość można umieścić w popularnej
R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470 - 1k&! obudowie KM20. Ponieważ obudowa jest Przy współpracy z zestawem nagłośnienia
R10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220&! płaska, warto kondensatory C4, C6 zmonto- Nadarzyn 23A należy w zestawie wymienić
R12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470k&! wać płasko. Dlatego też w modelu na wszel- przełącznik dwupozycyjny na trzypozycyjny.
PR1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22k&! Gdyby głośność okazała się za duża, należy
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF po prostu zakleić przetwornik kawałkiem ta-
C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6,8nF Rys. 2 Schemat montażowy śmy samoprzylepnej.
C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF ceramiczny Piotr Górecki
C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1µF
C5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220nF
C6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100µF/16V
D1-D11 . . . . . . . . . . . . . . . . .LED czerwone 3mm
D12-D15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BAT43
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC558
T2,T3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC547
T4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC548
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4060
U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40192
U3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4017
Y1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .piezo z gen. 12V
Płytka drukowana jest dostępna
P
Å‚
y
t
k
a
d
r
u
k
o
w
a
n
a
j
e
s
t
d
o
s
t
Ä™
p
n
a
w sieci handlowej AVT
w
s
i
e
c
i
h
a
n
d
l
o
w
e
j
A
V
T
jako kit szkolny AVT-2626.
j
a
k
o
k
i
t
s
z
k
o
l
n
y
A
V
T
2
6
2
6
.
Elektronika dla Wszystkich
59
Forum Czytelników
Forum Czytelników
Uniwersalna kostka
Uniwersalna kostka
do gier losowych
do gier losowych
Jak wskazuje nazwa, jest to elektro- wane są na wejście T kostki U2. Na kolej- do typowego zasilacza wtyczkowego. Okaże
niczny odpowiednik kilku kostek do nych wyjściach Q0...Q9 będzie pojawiał się się to przydatne w razie wyczerpania baterii.
gry. Dowolny przełącznik jednoobwo- stan wysoki. Jednocześnie na wyjściu bram- Dioda D26 chroni układ w sytuacji, gdyby
dowy pozwala wybrać maksymalną ki U1C wystąpi stan niski, kondensator C2 odwrotnie podłączono napięcie zasilające.
liczbę oczek. Do wyboru są kostki zostaje rozładowany. Po zwolnieniu przyci-
o liczbie ścian: 6, 8, 10, 20, 30, 50, sku S1 generator przestaje pracować, jedno- Montaż i uruchomienia
100. cześnie na wyjściu bramki U1C wystąpi stan Układ można zmontować na płytce uniwer-
wysoki dzięki rezystorowi R12. Kondensator salnej. Montaż nie powinien sprawić żad-
Opis układu C2 zostanie naładowany i powstanie impuls nych kłopotów, nawet początkującym.
Na rysunku 1 zaprezentowany został sche- dodatni. Na wyjściu bramki U1D pojawi się Zmontowany ze sprawnych elementów układ
mat ideowy. stan niski. W wyniku tego tranzystor Q1 zo- powinien od razu działać.
Po naciśnięciu przycisku S1 zaczyna pra- stanie otwarty i poda potencjał masy do ka- Do ustawiania poszczególnych opcji moż-
cować generator z częstotliwością około tod diod LED. na wykorzystać dowolny przełącznik obroto-
6kHz. Poprzez bramkę U1B impulsy poda- Rezystor R5 wyznacza wartość prądu za- wy lub zespół jumperków.
silającego diody LED i tym samym określa
Rys. 1 jasność ich świece- Krzysztof Kraska
nia. Przełącznik P1
oraz diody D20-D25
służą do ustawiania
jednej z opcji 6, 8, 10,
Wykaz elementów
20, 30, 50, 100.
Rezystory
Wynik odczytuje-
R1,R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100k&!
my poprzez dodanie
R2,R3, R8-R11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10&!
dwóch liczb np.
R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .560k&!
5+40=45. Połączenie
R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10k&!
liczników U2 i U3 jest
R7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470k&!
trochÄ™ nietypowe, po-
R12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100k&!
nieważ sygnał prze-
Kondensatory
niesienia powinien
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1nF
być podawany na wej-
C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10µF/16V
ście Strobe kostki U3,
C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF
a wejście T powinno
C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220µF/16V
być podłączone do do-
C5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF ceramiczny
datniego napięcia.
Przy takim podłącze- Półprzewodniki
niu okazało się, że D1-D19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LED 3mm zielone
przy ustawieniu opcji D20-DD25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4148
6,8,10 na wyjściu Q1 U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4093
pojawi siÄ™ stan wyso- U2,U3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4017
ki, dajÄ…c tym samym
Inne
mylny wynik.
Przełącznik obrotowy
Gniazdo zasilajÄ…ce
Przełącznik mikroswitch
może być podłączone
Elektronika dla Wszystkich
60
Forum Czytelników
Wyświetlacz
Wyświetlacz
szybkości
szybkości
procesora
procesora
Niektórzy posiadacze starszych komputerów tów jednego wyświetlacza + 4 x 1  kropka wszystkich elementów. Pozwala na ustawie-
PC pamiętają zapewne czasy wyświetlaczy wyświetlacza) x 25mA = 800mA. W praktyce nie dowolnej liczby z zakresu 0000...9999.
LED osadzonych z przodu obudowy kompute- pobierany prąd będzie mniejszy. Np. dla napi- Wariant drugi - uproszczony polega na luto-
ra. Stanowiły one swego rodzaju efektowne su  1200 wyniesie ok. 475mA. waniu w płytkę tylko tych rezystorów, które
uatrakcyjnienie wyglądu Peceta, choć nie mia- będą konieczne do włączenia konkretnych
ły niemal zupełnie żadnego znaczenia prak- Montaż i uruchomienie segmentów poszczególnych wyświetlaczy -
tycznego. Informowały jedynie o prędkości Schemat montażowy przedstawia rysunek 2. np. odpowiadających za wyświetlanie liczby
procesora, co stanowiło swego rodzaju  de- Montaż opisywanego układu sprowadza się  1300 . Wariant trzeci   minimum : w płyt-
monstrację przed znajomymi , jeśli posiadali do wlutowania w płytkę rezystorów i wy- kę lutujemy tylko tyle oporników i wyświe-
słabsze komputery. Wyświetlacze te mogły świetlaczy. Można to wykonać na trzy sposo- tlaczy, ile potrzebujemy. Np. do wyświetla-
wyświetlać maksymalnie dwie cyfry, co umoż- by (w każdym przypadku najpierw lutujemy nia liczb: 1.5 -dwa wyświetlacze (najlepiej
liwiało pokazywanie liczb z zakresu 0...99. oporniki, póz
niej wyświetlacze). Wariant środkowe) i 8 oporników,  600 -trzy wy-
W czasach procesorów taktowanych zegarami pierwszy sprowadza się do wlutowania świetlacze i 17 oporników.
10...90MHz spełniały swoje zadanie. Co Po  uzbrojeniu płytki w elementy lu-
sprytniejsi właściciele jeszcze szybszych tujemy na niej dwa izolowane, około 30-
procesorów ustawiali na wyświetlaczach centymetrowe odcinki przewodów zasila-
napis  HI . Obecnie sprzedawane kompu- jących. Ich drugie końce warto zakończyć
tery wyposażane są w procesory o zega-  męską wtyczką zasilania +5/+12V do
rach 1000...2400MHz. Pora więc wyposa- PC, co pozwoli na solidne podłączenie do
żyć swojego Peceta w wyświetlacz cztero- zasilacza.  +5V podłączamy do czerwo-
cyfrowy. KtoÅ› spyta, po co, skoro na wy- nego przewodu zasilacza,  - do czarnego.
świetlaczu dwucyfrowym można wyświe- Układ powinien działać od razu po włą-
tlać wartości wyrażone w GHz, np.  1.7 - czeniu komputera (zasilacza), po uprze-
o ile stary wyświetlacz wyposażony był dnim połączeniu cyną odpowiednich rezy-
w  kropkę . Owszem, można i tak. Atrak- storów z  + na płytce drukowanej.
cyjniejszym będzie jednak wyświetlanie Wyświetlacz trzeba zamontować
wartości np.  1700 zamiast  1.7 . Rys. 1 z przodu obudowy komputera. Aby jej nie ni-
szczyć, wyświetlacz osadzamy w jednej
Opis układu Rys. 2 Schemat montażowy z plastikowych zaślepek obudowy zakrywa-
Pod względem elektronicznym układ należy jących prostokątny otwór na dodatkowy na-
do banalnie prostych. Schemat przedstawia ry- pęd, np. CD-ROM. Zaślepkę taką można do-
sunek 1. Na całość konstrukcji składają się stać za niewielką odpłatnością w niemal każ-
cztery zielone wyświetlacze LED DS1...DS4 dym serwisie/sklepie komputerowym.
oraz 32 współpracujące z nimi rezystory szere- Wartości rezystancji oporników nie są
gowe R1...R32 ograniczające prąd diod LED krytyczne - można je zmieniać w zakresie
wyświetlaczy. Układ nie posiada żadnych 100...510&!. Ważne jest jedynie to, aby ja-
zworek czy przełączników umożliwiających sność świecenia wyświetlaczy była zgodna
ustawienie na wyświetlaczu liczby, która ma z naszymi oczekiwaniami.
być wyświetlana. Niepotrzebnie podnosiłoby Zmontowany ostatecznie wyświetlacz
to koszt wykonania. Wyboru cyfry dokonuje przyczyni siÄ™ zapewne do uatrakcyjnienia
się...kroplami rozgrzanej cyny, które zwierają wyglądu niejednego Peceta.
końcówki rezystorów z  plusem zasilania na Dariusz Knull
odpowiednio zaprojektowanej płytce druko-
wanej. Wartość prądu pobieranego przez jedną Wykaz elementów
diodę świecącą (jeden segment lub  kropkę ) R1...R32 . . . . . . . . . . . . . .100...510&! (patrz tekst)
dla opornika o wartości 100 i napięcia zasila- DS1...DS4 . . . .wyświetlacz 7-segmentowy z kropką
nia wynoszącego około 5V wynosiła ok. typu HD1133G lub odpowiednik
25mA. Maksymalny prąd pobierany przez wy- 2 odcinki przewodów zasilających + wtyczka zasila-
świetlacz wynosiłby zatem: 32 (4 x 7 segmen- nia +5/+12V do zasilacza PC
Elektronika dla Wszystkich
61
Podstawy
Rdzenie ferrytowe
Rdzenie ferrytowe
w praktyce
w praktyce
część 1
W Skrzynce porad pojawiły się pytania: Oco pamiętając, że współczynnik AL wyrażony wartość AL wcale nie wskazuje, że rdzeń jest
chodzi z liczbą AL rdzenia ferrytowego? Co jest w nanohenrach. Aby uniknąć pomyłki, lepszy. Wspomnianemu zagadnieniu należa-
to jest? Czy to jest przenikalność magnetycz- potrzebną indukcyjność też trzeba wyrazić łoby poświęcić wiele miejsca. Szczegółowe
na? Czy ma znaczenie praktyczne? w nanohenrach. Mając kalkulator można omówienie wykracza poza ramy artykułu,
Przenikalność magnetyczna, oznaczana szybko policzyć wymaganą liczbę zwojów. ponieważ należałoby szczegółowo rozważyć
maÅ‚Ä… greckÄ… literÄ… mi (µ), okreÅ›la podstawo- PrzykÅ‚ad. Mamy rdzeÅ„ o współczynniku takie kwestie jak:
we właściwości magnetyczne materiału. We- AL=250 (250nH). Potrzebna jest cewka - częstotliwość pracy,
dług bardzo uproszczonej definicji przenikal- o indukcyjności 1,5mH. Ile trzeba nawinąć - dobroć,
ność magnetyczna wyznacza zależność in- zwojów? - tolerancja indukcyjności,
dukcji (gęstości strumienia) od wywołujące- Rozwiązanie: ponieważ 1,5mH to - stabilność termiczna i czasowa,
go jÄ… natężenia pola magnetycznego. 1500µH i 1500000nH, wiÄ™c - amplituda prÄ…du i ewentualny podmagneso-
W podręcznikach i katalogach można zna- N = 1500000nH/250nH wujący prąd stały,
lez
ć wiele odmian parametru µ okreÅ›lajÄ…cego N = 6000 a dodatkowo wgÅ‚Ä™bić siÄ™ we wspomniane za-
przenikalność magnetycznÄ…: µr, µ0, µi, µe, µa, N = 77,45966 leżnoÅ›ci dotyczÄ…ce przenikalnoÅ›ci magne-
µrev, µapp, µtot, µp, µ s, µ  s, µ p, µ  p. Dla prak- Nawiniemy 77 lub 78 zwojów. tycznej i ich konsekwencje. Profesjonalny
tyka znajomość szczegółów nie jest koniecz- konstruktor analizuje katalogi, znając dobrze
na, choć trzeba przyznać, że dla pełnego wy- Dodatkowe parametry zagadnienie i wiedząc, jaka ma być indukcyj-
korzystania możliwości rdzenia należałoby Parametr AL to w istocie wyrażona w nano- ność cewki, dobroć, tolerancja, stabilność
poznać kluczowe zależności. henrach indukcyjność przypadająca na jeden cieplna i długoczasowa oraz prądy i napięcia
Podawana w katalogach i oznaczona na zwój (do drugiej potęgi). W niektórych kata- pracy. Zależnie od częstotliwości pracy wy-
rdzeniu wartość AL nie jest wprawdzie war- logach zamiast wartości AL można znalez
ć biera materiał, wielkość i kształt rdzenia i po-
tością przenikalności magnetycznej, ale jest wartość analogicznego parametru ą (mała tem dla kilku wstępnie wybranych rdzeni
zbliżona (proporcjonalna) do przenikalności grecka litera alfa), informującego, ile zwo- przeprowadza szereg obliczeń. Najpierw na
efektywnej µe. W katalogach można znalez
ć jów trzeba nawinąć, żeby uzyskać indukcyj- drodze obliczeń sprawdza, na jakim naj-
wartoÅ›ci przenikalnoÅ›ci µe, odpowiadajÄ…ce ność równÄ… 1mH. Podstawowy wzór to: mniejszym rdzeniu uda mu siÄ™ osiÄ…gnąć zaÅ‚o-
wartościom AL, jednak podane wartości żone parametry. Bo główna zależność jest
µe sÄ… maÅ‚o przydatne do praktycznych obli- Ä… = N/ L oczywista: czym wiÄ™kszy rdzeÅ„, tym lep-
czeń, ponieważ dotyczą konkretnych rdzeni, szych parametrów można się spodziewać.
natomiast współczynnik AL jest bardziej stąd obliczamy liczbę zwojów N dla cewki A celem jest uzyskanie założonych parame-
uniwersalny. AL to współczynnik przezna- o potrzebnej indukcyjności L trów na rdzeniu jak najmniejszym.
czony dla praktyków, pozwalający bardzo ła- Niemniej nawet profesjonalny konstruk-
two obliczyć indukcyjność cewki. Wymia- N= ą* L tor, dobrze znający problem, nie obliczy
rem AL jest nanohenr (nH). precyzyjnie wszystkich parametrów. Dlate-
Zasada obliczania indukcyjności cewki przy czym tym razem indukcyjność trzeba go z reguły wykonuje on serię próbną
(L) z rdzeniem o znanej wartości AL jest nie- podać w milihenrach. i sprawdza parametry tak powstałych proto-
zmiernie prosta. Liczbę zwojów cewki (N) Aby przeliczyć AL na ą, korzystamy typów. Na koniec wybiera jedno optymalne
należy podnieść do drugiej potęgi i pomno- z zależności rozwiązanie, które jest wdrażane do seryjnej
żyć przez AL: ą = 1000/ AL produkcji.
L = AL*N2 W praktyce problem projektowania cewki Hobbysta ma zupełnie inną sytuację. Po
W praktyce zazwyczaj chcemy obliczyć licz- jest znacznie trudniejszy, niż tylko obliczenie pierwsze, ma do dyspozycji niewielki wybór
bę zwojów, potrzebną do uzyskania wymaganej liczby zwojów. Taką samą indukcyjność rdzeni, ich materiałów i rozmiarów. Często
indukcyjności. Korzystamy wtedy ze wzoru można uzyskać, nawijając dosłownie kilka ma też problem z drutem nawojowym i na-
zwojów na maleńkim rdzeniu o dużej warto- wet zdarza mu się stosować drut z odzysku
L
N=
AL ści AL, jak i nawijając kilkaset zwojów na o przypadkowej średnicy. W takich warun-
dużym rdzeniu o małej wartości AL. Większa kach zwykle nie ma szans na optymalny
Elektronika dla Wszystkich
64
Podstawy
projekt. Jednak nawet hobbysta powinien ro- (zwanych kiedyś garnkowymi  ang. pot co- wartość AL jest największa, rzędu
zumieć przynajmniej podstawowe zależności res) i prostokątnych (zwanych też skrzydło- 2000...10000, zależnie od materiału rdzenia.
i ograniczenia. wymi  ang. RM  rectangular module). Tabela 2 zawiera informacje o szerokości
Przede wszystkim trzeba pamiÄ™tać, że tÄ™ Ferryt ferrytowi nierówny. MateriaÅ‚y, szczeliny powietrznej i przenikalnoÅ›ci µe dla
samą indukcyjność można osiągnąć, stosując które mają najwyższą przenikalność, nadają rdzeni RM6 i RM8 z materiału N48, podob-
rdzenie różnej wielkości, z różnego materia- się do pracy tylko niezbyt dużych wartościach nego do F-2002.
łu, o różnym współczynniku AL. Ale induk- natężenia pola magnetycznego, co pokazuje
dla rdzeni RM6
cyjność to nie wszystko. Tylko początkują- rysunek 1, oraz przy stosunkowo niskich
AL szeroko przenikalno
cym elektronikom wydaje się, że najlepiej częstotliwościach. Przy wzroście częstotliwo-
szczeliny
µe
mm
wykorzystać rdzeń o dużej liczbie AL, bo ści szybko rosną straty w takich materiałach.
160 0,33 110
wtedy do uzyskania założonej indukcyjności Pokazuje to rysunek 2, też pochodzący z ka-
200 0,17 137
potrzeba niewielu zwojów. talogu krajowego POLFER-u, przedstawiają-
250 0,12 171
Wgrę wchodzi tu wiele czynników, w tym cy względne straty w ferrytach w funkcji czę- 315 0,08 216
400 0,05 274
stabilność parametrów oraz prąd maksymalny. stotliwości. Znaczy to, że przy większych
dla rdzeni RM8
częstotliwościach warto wykorzystać mate-
AL szeroko przenikalno
Wybór materiału rdzenia
riaÅ‚ na pozór gorszy, który jednak w sumie da µe
szczeliny
mm
Szczelina lepsze parametry rzeczywistej cewki. Katalo-
250 0,23 133
gi firmowe zawsze zawie-
Producent, oznaczenia materia! w 315 0,18 168
rają jakieś wskazówki do-
400 0,14 213
Polfer Siemens Philips TDK Magnetics Neosid Ltd
tyczÄ…ce wyboru materia- 500 0,12 267
U-6 U60 ----
U-11 U17 (4E1) (V5F) - F29 630 0,1 336
łów, ale trzeba pamiętać,
F-12 - (4E1) (V5F) - (F29)
U-12 - - - - - że nie ma tu ścisłych gra- Tabela 2
F-24 K12 - K7A - -
nic i można sobie pozwolić
U-31 - - (V2F) - (F25)
F-33 - - (V2F) - na pewną dowolność. Jak wspomniałem, najbardziej potrzebnym
F-81 - (4C65), 4D2 (Q5M) - F16
Jak pokazuje rysunek 1, i uniwersalnym parametrem jest AL. Wartość
F-82 K1 4C6 K6A - (F16)
F-201 - (4B1), (6B1) (Q2M) - (F14)
wartość przenikalnoÅ›ci µe bywa potrzebna tylko do zaawansowanych
F-605 M33 3D3 (L5), (H6F) A (F13)
magnetycznej, a tym sa- obliczeń, natomiast informacje o szerokości
F-1001 - (3B1) (LH6), (H6F) V (F8), F19
F-804 - 3C2,(3R1) - - (F19), (F8)
mym wartość AL zależy szczeliny są praktycznie niepotrzebne.
F-810 - 2A2 H4M - -
F-1501 N22 - - (V) - też od materiału rdzenia, Należy pamiętać, że obie połówki rdzenia
F-2001 N22, N26 3H1 (H6A) D, G (P10), P11
ale wynika przede wszy- majÄ… precyzyjnie szlifowane i polerowane
F-2002 N48 3H3 (H6A) - P12
F-3001 - - (H5A) - -
stkim z szerokości szcze- powierzchnie styku. Pomimo to w rzeczywi-
F-3002 N30 3E1 HP4, (H5B) - F9
liny powietrznej w rdze- stości zawsze występuje jakaś znikoma
F-6001 T35 (3E4) (H5B), H1B, (J) F9C, F10
(H1D), (H5B2)
niu. Fotografia 3 pokazu- szczelina wynikajÄ…ca z braku idealnego sty-
F-807 N27 (3C85) (PC30) - -
F-821 N41 2B8 (PC30) F (F44)
je dwie pary rdzeni prosto- ku. Podczas montażu rdzeni o współczynni-
F-828 N67 (3F3) PC40 P, (G) (F44), (F5)
kątnych: RM6 i RM8. Są- ku AL powyżej 1000 należy szczególnie
Tabela 1 siednie rdzenie różnią się szerokością szcze- dbać o czystość powierzchni styku. Każdy
liny. Szczelina występuje tylko na środkowej pyłek kurzu i paproch może poważnie
Poszczególni producenci stosują odmienne kolumnie rdzenia. Gdy szczeliny brak, wtedy zmniejszyć podaną na rdzeniu wartość AL.
oznaczenia materiałów magnetycznych, Czym szersza szczelina, tym wartość AL
z których wytwarzają rdzenie o różnych jest mniejsza. Szczelina wykonywana jest za-
kształtach i wymiarach. Tabela 1 pokazuje zwyczaj przez precyzyjne zeszlifowanie tylko
listę odpowiedników niektórych materiałów jednej połówki rdzenia (środkowej kolumny).
różnych firm. Należy więc uważać, żeby nie pomieszać po-
Fotografie 1 i 2 przed- łówek i by nie okazało się, że w jednym przy-
stawiają rozwinięcie padku złożono dwie połówki bez szczeliny,
elementów wykorzysty- a w drugim szczelina jest dwukrotnie większa
wanych do budowy ce- od zamierzonej. Czasem świadomie wykonu-
wek na rdzeniach odpo- je się podobny zabieg  mając rdzeń o dużej
wiednio: kubkowych wartości AL za pomocą jakiejś stabilnej prze-
kładki sztucznie zwiększa się szczelinę
Rys. 1
Fot. 1 i 2 i zmniejsza tym wartość AL. Zmniejszenie
Rys. 2
wartości AL przez wykonanie szczeliny
zwiększa stabilność termiczną
rdzenia i co bardzo ważne, umożli-
wia pracę przy większych wartoś-
ciach prÄ…du podmagnesowych.
Podmagnesowanie
prądem stałym
W niektórych zastosowaniach
przez cewkę płynie prąd stały,
który wstępnie magnesuje rdzeń.
Zbyt duża wartość tego prądu pod-
magnesujÄ…cego spowoduje nasyce-
nie rdzenia i radykalny spadek
Elektronika dla Wszystkich
65
STRATY
Podstawy
wartości AL i indukcyjności. Rysunek 3 poziomej zaznaczona jest
pokazuje zależność współczynnika AL od wartość natężenia pola wyt-
natężenia pola podmagnesowującego dla worzonego przez wspomniany
różnych rdzeni z tego samego materiału, o prąd stały i trzeba skorzystać z
innych szerokościach szczeliny (Siemens, zależności H=I*N / Le, gdzie Le
materiał N26, zbliżony do krajowego to długość drogi magnetycznej
F-2002). Zwróć uwagę, że rysunek 3, konkretnego rdzenia, a iloczyn
pokazujący wpływ szczeliny na właściwości I*N to amperozwoje
rdzeni z jednego materiału, jest podobny do (przepływ). Najpierw z wykre-
rysunku 1, który dotyczył różnych materi- su należy odczytać do-
ałów, ale teraz chodzi o inną zależność. Na osi puszczalną wartość natężenia
pola H dla rdzenia o danym
Rys. 3 współczynniku AL, potem
odnalez
ć w katalogu długość
magnetycznÄ… rdzenia o danej
wielkości i obliczyć maksymal-
ny przepływ (I*N) jako iloczyn
H*Le. Następnie znając liczbę
zwojów można obliczyć szczy-
tową wartość prądu I, niepowo-
dujÄ…cÄ… nasycenia tej cewki
(dławika).
Obliczmy maksymalne prÄ…-
dy podmagnesowujÄ…ce dla ce-
wek (dławików) o indukcyjno-
ści 10mH nawiniętych na rdze-
niu RM8 z tego materiału na dwóch rdze- Fot. 3
niach o AL=100 i AL=1000. Cewka o induk-
cyjności 10mH (10000000nH) na rdzeniu dla AL=100: I==38A/316zw=120mA
o AL=1000nH będzie mieć 100 zwojów, a na dla AL=1000: I=2,28A/100zw=22,8mA
rdzeniu o AL=100nH  316 zwojów. Jak widać, wartość prądu szczytowego
W katalogu podane jest, że rdzeń RM8 silnie zależy od współczynnika AL, a więc
bez otworu w kolumnie środkowej ma dłu- od szerokości szczeliny. Z dwóch cewek
gość drogi magnetycznej o jednakowej indukcyjności w tym wypad-
Le=38mm=0,038m. Z rysunku 3 odczytuje- ku lepsza okaże się ta, która ma szerszą
my dla rdzenia o AL=100 maksymalne natÄ™- szczelinÄ™.
żenie pola H: około 1000A/m  to zaznaczo- Tylko w tym przypadku: co prawda  lep-
ny punkt A. Dla rdzenia o AL=1000 Hmax sza cewka może pracować w szerszym za-
wynosi około 60A/m (punkt B). Najpierw kresie prądów, ale zawierając więcej zwo-
obliczamy maksymalny przepływ (ampero- jów, nawinięta musi być cieńszym drutem.
zwoje) ze wzoru H*Le=N*I. Będzie mieć większą rezystancję, czyli
dla AL=100: N*I=1000A/m*0,038m=38A mniejszą dobroć.
dla AL=1000: N*I=60A/m*0,038m=2,28A
a potem maksymalny prąd (stały, podmagne- Piotr Górecki
sowujÄ…cy): CiÄ…g dalszy w kolejnym numerze EdW.
Elektronika dla Wszystkich
66
Genialne schematy,
czyli co by było, gdyby...
W tej rubryce prezentujemy schema- było, gdyby... . Redakcja EdW nie ce, nadsyłajcie wraz z modelami
ty nadesłane przez Czytelników. Są gwarantuje, że schematy są bezbłęd- do Forum Czytelników i do działu
to zarówno własne (genialne) rozwią- ne i należy je traktować przede wszy- E-2000. Nadsyłając godne zaintere-
zania układowe, jak i ciekawsze stkim jako z
ródło inspiracji przy two- sowania schematy z literatury, poda-
schematy z literatury, godne Waszym rzeniu własnych układów. wajcie z
ródło. Osoby, które nadeślą
zdaniem publicznej prezentacji bÄ…dz
Przysyłajcie do tej rubryki przede najciekawsze schematy oprócz saty-
przypomnienia. Są to tylko schematy wszystkim schematy, które powstały sfakcji z ujrzenia swego nazwiska na
ideowe, niekoniecznie sprawdzone jedynie na papierze, natomiast ukła- łamach EdW, otrzymają drobne upo-
w praktyce, stąd podtytuł  co by dy, które zrealizowaliście w prakty- minki.
Obrotomierz do silnika Diesla i z wtryskiem
W samochodach z silnikiem
Diesla i z bezpośrednim
wtryskiem paliwa nie ma
przerywacza, więc trudno
wykonać obrotomierz. Moż-
na jednak do tego wykorzy-
stać napięcie zmienne z alter-
natora. Obroty alternatora sÄ…
ściśle związane z obrotami
silnika, a zwykle sÄ… nawet
większe, co jest korzystne.
Trzeba dostać się do jednej
z faz alternatora, potem ufor-
mować występujący tam przebieg zmienny w jednakowe impulsy. wiązanie z miernikiem wskazówkowym pochodzące z czasopisma
Potem w prostym przetworniku można te impulsy uśrednić i podać Amatorskie Radio.
na miernik analogowy albo zliczyć. Na rysunku pokazane jest roz- Sebastian Krawczyk z Czerwonki
Nadajniki
Przeczytałem artykuł  Mininadajniki Układ, nie licząc baterii, składa się tylko z czterech elementów.
FM UKF w numerze 4/2001 Elektroni- Zmontowałem go i wypróbowałem. Nadajnik ten charakteryzuje się
ki dla Wszystkich. Ten temat bardzo małym zasięgiem i dość dużą wrażliwością na zbliżanie ręki i zmia-
mnie interesuje. Autor artykułu pisze, że ny napięcia. Jednak ze względu na prostą budowę polecam go do
zaprezentowany nadajnik jest chyba naj- eksperymentów, szczególnie początkującym. W drugim pliku znaj-
prostszym. Ja odnalazłem w Internecie dują się schematy trzech innych układów. Pierwszy z nich także jest
schemat znacznie prostszego nadajnika. bardzo prosty. Nie sprawdzałem ich działania. Nie chcę, aby rubry-
Myślę, że ze względu na budowę nadaje ka  Genialne schematy zniknęła na zawsze z łamów Waszego
się on do rubryki  Genialne schematy . pisma, więc dorzucam ten schemat.
Wzałączniku przysyłam schemat. Czytelnik
Elektronika dla Wszystkich
68