Kroniki Galla Anonima - wiadomości wstępne, geneza
Mimo że nie jest napisana po polsku (oryginał stanowi tekst łaciński), Kronika polska (bo tak brzmi właściwy tytuł utworu) uważana jest za pierwsze narodowe dzieło literackie. Przede wszystkim poświęcona jest historii Polski, powstała na podstawie polskich źródeł, została napisana na zlecenie polskiego władcy i skierowana do polskich odbiorców.

Kronika podzielona jest na trzy części, każda z nich zbudowana jest podobnie: rozpoczyna się listem, następnie jest skrót, czyli wiersz, w którym auto... więcej

Kronika podzielona jest na trzy części, każda z nich zbudowana jest podobnie: rozpoczyna się listem, następnie jest skrót, czyli wiersz, w którym autor przedstawia najważniejsze wydarzenia, po czym następuje właściwa treść księgi, podzielona na zatytułowane podrozdziały. I księga obejmuje 125 lat historii za czasów przodków Bolesława Krzywoustego (dodając opisy piastowskich dziejów w księdze III, otrzymujemy łącznie 250 lat historii Polski). Druga księga opisuje szczegółowo 23 lata (1086
1109), natomiast III część Kroniki skupia się na latach 1109
1113 i zostaje jakby zarzucona.

Autor Kroniki polskiej

ImiÄ™ Galla Anonima jest tylko konwencjÄ…. Nie wiadomo, kim byÅ‚ wynajÄ™ty do napisania kroniki czÅ‚owiek. W przedmowie do ksiÄ™gi III autor mówi o sobie tylko tyle, że nie jest Polakiem, i że wróci niebawem do miejsca zÅ‚ożenia Å›lubów (zakonnych). Taka informacja pozwala przypuszczać, iż autor byÅ‚ benedyktynem. Najprawdopodobniej przybyÅ‚ do Polski z WÄ™gier. Analiza treÅ›ci kroniki, zarówno pod wzglÄ™dem znajomoÅ›ci historii i geografii przez autora, jak też pod wzglÄ™dem jego poglÄ…dów politycznych, wskazuje na WÄ™gry. ZwÅ‚aszcza, że opactwo w Somogyvár nawiedziÅ‚ sam BolesÅ‚aw Krzywousty podczas pielgrzymki pokutnej w 1113 r. ByÅ‚ to klasztor zaÅ‚ożony przez Å›w. WÅ‚adysÅ‚awa króla, gdzie czczono Å›w. Idziego
patrona księcia Bolesława. Na Węgrzech autor Kroniki także był obcokrajowcem. Badania języka, retoryki, stylu, wiedzy autora tej kroniki potwierdzają hipotezę francuskiego pochodzenia Anonima (kraj Gallów
Francja). Fakt, że nie ma poza samą kroniką innych źródeł informacji o Gallu Anonimie, świadczy o braku uznania dla kronikarza za jego życia.

Czas i miejsce pisania Kroniki

Kronika powstała na zamówienie księcia Bolesława Krzywoustego


Protektorem pisarza miał być kanclerz Michał. Kronikarz mógł dzięki temu korzystać z kancelarii książęcej, gdzie szukał źródeł historycznych, dokumentalnych, zdobywał wiedzę ogólną o Polsce i dworze książęcym. Kancelaria przemieszczała się wraz z Krzywoustym. Państwowe archiwum, z którego również mógł korzystać kronikarz, znajdowało się w Krakowie. Nie wiadomo jednak, czy właśnie tam sporządzono dzieło, ponieważ brakuje wielu krakowskich elementów, śladów, wskazujących na to właśnie miasto (np. legendy krakowskie, tradycja przedstawiania zatargu Krzywoustego z biskupem Stanisławem).
Najprawdopodobniej KronikÄ™ napisano w latach 1112
1116, choć jest to okres wyznaczony za pomocą obecności lub braku pewnych wydarzeń w utworze. Anonim nie wymienia dat (ani jednej daty rocznej), z wyjątkiem kilkunastu konkretnych dni, określonych świętami kościelnymi.

Wartość historyczna dzieła

Marian Plezia pisze:
(...) plemienno-dynastycznej tradycji polskiej nadał [Gall Anonim] postać łacińskiej historii, takiej, jaką posiadały inne ludy zachodnioeuropejskie. W tym stanie rzeczy sam jego wysiłek heurystyczny i konstrukcyjny należy uznać za bardzo wielkie osiągnięcie. Kolejność wypadków ustalił poprawnie, a ich proporcje określił w zasadzie trafnie. Nie docenił zapewne roli Mieszka I jako organizatora państwa polskiego, ale do tego zabrakło mu kompletnie źródeł; natomiast doniosłość i sens panowania Bolesława Chrobrego, Kazimierza Odnowiciela i Bolesława Śmiałego ujął z grubsza tak, jak my je do dziś oceniamy. Nie omylił się też w charakterystyce pierwszej, znanej mu połowy rządów swego bohatera, Bolesława Krzywoustego. Że zaś traktował historię niemal wyłącznie personalistycznie i batalistycznie, z tego nie zrobi mu zarzutu nikt, kto wie, że nie inaczej traktowali ją wszyscy jego współcześni

Źródła, z których czerpał autor

Przeważająca część opisanej przez Galla historii Polski pochodzi z przekazów ustnych. Świadczą o tym przedstawione z różnym stopniem szczegółowości dzieje przodków Bolesława Krzywoustego. Można przypuszczać, że część wydarzeń z lat 1109
1113 Gall Anonim znał z autopsji, gdyż możliwe są to przypuszczalne lata pobytu pisarza na polskim dworze. Źródła pisane stanowią drugorzędną rolę. Mogły nimi być: Żywot św. Wojciecha, Rocznik kapituły krakowskiej, zapiski o charakterze kalendarzowym (prawdopodobnie istniały w kancelarii książęcej).



Kronika Galla Anonima - streszczenie

Księga I

Na dworze Popiela w Gnieźnie urządzane są postrzyżyny książęcych synów. Dwaj nie zaproszeni goście zostają wygnani z pałacu. Przybywają wtedy do chaty ubogiego kmiotka Piasta i jego żony Rzepki. Wieśniacy są gościnni, oddają wędrowcom wszystko, co mają najlepszego. Dzieją się podczas tej wizyty cuda: pomnożenie jedzenia i piwa do picia. Jednocześnie na uczcie Popiela dziwnie ubywa wszystkich potraw i napojów. Synowi Piasta, na wróżbę przyszłych losów, nadają rodzice imię Siemowit (Samowitaj).




Wkrótce Siemowit zostaje księciem Polski, a uciekającego Popiela prześladują myszy, które w końcu zjadają go zamkniętego na wieży. Po walecznym i pracowitym Siemowicie rządził równie mężny i dzielny syn Lestek, a następnie syn Lestka
Siemomysł. Potomek Siemomysła, Mieszko, urodził się ślepy. Przez siedem lat książę znosił gorycz hańby, aż do momentu cudownego odzyskania wzroku przez syna na jednej z uczt. (...) ślepota oznaczała, iż Polska przedtem była tak jakby ślepa, lecz odtąd (...) ma być przez Mieszka oświeconą i wywyższoną ponad sąsiednie narody. (...) W stosownym bowiem porządku Bóg wszechmocny najpierw przywrócił Mieszkowi wzrok cielesny, a następnie udzielił mu [wzroku] duchowego (...)

Mieszko wstępuje w związek małżeński z dobrą chrześcijanką Dąbrówką z Czech. W 966 r. (nie ma daty u Galla) następuje chrzest Mieszka i przyjęcie tradycji chrześciajńskiej w całym rozrastającym się powoli państwie.

Synem Mieszka i Dąbrówki jest Bolesław Chrobry, którego sława i wielkość stanowią o mocy i zacności Polski aż do czasów Krzywoustego i później. Do zasług mężnego Bolesława należą: podbicie Czech i Moraw, zdobycie stolca (tronu) w Pradze, zwycięstwo nad Węgrami i roztoczenie granic państwa polskiego aż za Dunaj, wygrane bitwy z Sasami (na zachodzie). Bolesław ujarzmia ludy niewierne lub umacnia w wierze ludy nawrócone w Selencji (najprawdopodobniej ziemiach zachodniopomorskich), Prusach i na Pomorzu. Ustanawia on wiele biskupstw i wznosi kościoły.

Bolesław przyjmuje misję św. Wojciecha, szanuje przybysza i wiernie wypełnia jego pouczenia. Gdy święty umiera męczeńską śmiercią na ziemiach pruskich, Bolesław wykupuje jego ciało, płacąc tyle złota, ile ważą szczątki Wojciecha. Następnie umieszcza relikwie św. Wojciecha w siedzibie metropolitalnej w Gnieźnie.
Tu też przybywa na grób świetego cesarz Otto Rudy (król niemiecki i cesarz rzymski). Władca Polski przyjmuje go z wielką gościnnością i szacunkiem, prawdziwie po królewsku. Ottona zachwycają zwłaszcza szaty Bolesława i jego dworu. Wtedy to Niemiec ofiarowuje Bolesławowi swój diadem cesarski oraz gwóźdź z krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego na znak przymierza i przyjaźni. Polski książę odwdzięcza się relikwiami ramienia św. Wojciecha. Przywileje, które na zjeździe gnieźnieńskim otrzymuje Bolesław (m.in. współpraca Polski z cesarstwem rzymskim, mianowanie dostojników kościelnych przez następców Bolesława) potwierdza dalej papież Sylwester. Po kilku dniach uczt Bolesław oddaje Ottonowi również wszystkie drogocenne naczynia oraz dekoracje stołu i komnat podczas pobytu cesarza na dworze polskim.


- klp.pl bez reklam, 30 dni tylko 1,23 zł. Zamów teraz!

Bolesław starał się uzyskać rękę siostry króla Rusinów, lecz mu odmówiono, postanowił więc pomścić swą krzywdę. Najechał zbrojnie Ruś. Nie grabił jednak kolejnych zdobywanych miast, ale udał się do Kijowa, do samego króla. Tu uderza mieczem w Złotą Bramę na znak zdobycia miasta ręki dzieczyny z Rusi, król bowiem uciekł przerażony siłą Bolesława. Kobieta, która stała się przyczyną całego zdarzenia nie uniknęła hańby, jak jej brat. Bolesław nie pojął jej za żonę, ale zbliżył się do niej raz i odesłał, jak nałożnicę. Po wielomiesięcznym władaniu ziemiami Rusi, Bolesław ustanawia tam swego następcę i wraca z armią do Polski. Zostaje zaskoczony najazdem shańbionego króla Rusinów i jego towarzyszy. Król Bolesław, który został z garstką rycerzy
gdyż blisko granicy wielu rozjechało się do domów
daje tu przykład niesamowitej siły charakteru i męstwa. W walce Bolesław zagrzewa do walki rycerzy, wzywając ich po imieniu; mobilizuje do boju wszystkich; wspiera ich ambicje i modli się do Boga o miłosierdzie i zwycięstwo. W decydującym momencie sam wdziera się między tłum rycerzy, bije się jak lew do krwi i masakruje wrogów. Opis pola bitwy jest zatrważający. Rusini zostają pokonani.

Bolesław jest twórcą prawdziwej, zdyscyplinowanej, bardzo dobrze uzbrojonej armii. Ale nie mniejsza od cnoty rycerskiej króla jest jego cnota duchowa. Nie pozwala sobie usiąść, gdy biskupi przy nim stoją. Król wyróżnia się także sprawiedliwością i pokorą. Kiedy prosty wieśniak lub kobieta skarżą się na któregoś z książąt, król wysłuchuje narzekań. Ma czas dla każdego człowieka, mimo swych licznych obowiązków. Wysyła potem do niegodziwego pana komorników, zaś skarżącemu pomaga w odzyskaniu równowagi. Nie sądzi nigdy jednego dnia. Sprawy prowadzi dłużej, aby dobrze się namyślić i rozsądzić sprawiedliwie. Jak pisze Gall, Bolesław Chwałę Kościoła i dobro kraju miał zawsze za najwyższe przykazanie

Bolesław słynie przede wszystkim z bogactwa. Żaden król ani żaden z sąsiednich dworów nie jest tak bogato przybrany, nie chlubi się taką wspaniałością klejnotów, złota, skarbów.
Za jego bowiem czasów nie tylko komesowie, lecz nawet ogół rycerstwa nosił łańcuchy złote niezmiernej wagi; tak opływali [wszyscy] w nadmiar pieniędzy. Niewiasty zaś dworskie tak chodziły obciążone złotymi koronami, koliami, łańcuchami na szyję, naramiennikami, złotymi frędzlami i klejnotami, że gdyby ich drudzy nie podtrzymywali, nie mogłyby udźwigać tego ciężaru kruszców.

W księdze I nie brak również opisów cnoty i dobroci żony Bolesława Chrobrego. Najprawdopodobniej chodzi Gallowi o trzecią żonę
z czterech. Emnilda była przy boku Bolesława w latach 987
1017. Na jednej z uczt królowa pyta męża, czy chciałby wskrzesić skazanych wcześniej na śmierć z racji ich rodu. Bolesław przyznaje, że dałby wszystkie bogactwa, by móc przywołać do życia tamtych ludzi i uratować od plamy bezecności. W tym momencie pojawiają się nowi skazani, których miłosierdzie królowej i jej wpływ na króla wybawia od kary śmierci. W ten sposób żona Bolesława pomnaża królewskie przymioty cnoty, dobroci i chwały. Bolesław zaś wysłuchuje jej próśb zawsze z uwagą i zaufaniem dla mądrości żony.

Kiedy Bolesław wraz z wojskiem strzeże granic państwa, dworzanie nalegają, aby powrócił ucztować na zamku. Ale mądry król nigdy nie ulega namowom do rezygnacji z czujności o bezpieczeństwo swego ludu. Posyła swych namiestników, aby urządzili uczty, nie marnowali żywności, dawali poddanym radość i pokój
podczas gdy sam król zostaje z wojskiem jako dzielny obrońca narodu.

Zanim kronikarz opisze śmierć wielkiego władcy, następuje przytoczenie sądów samego króla na temat śmierci. Bolesław zawsze mawiał, że dałby śmierci wszystkie swoje bogactwa, gdyby tylko nie odbierała ziemi wspaniałych rycerzy i cnotliwych ludzi; gdyby tylko on sam mógł kontynuować dzieło umacniania Polski. Ale i król musi się poddać prawom rządzącym każdym żywym stworzeniem. Na łożu śmierci Bolesław zwołuje radę najbliższych mu osób
doradców, książąt, przyjaciół. Wypowiada prorocze słowa o nieuniknionych problemach, które nawiedzą państwo polskie po śmierci króla. Bolesław ma wizję, w której jego potomkowie przebywają na wygnaniu, ale rodzi się jakaś światłość, sygnał poprawy. Jest to aluzja do przyszłego Bolesława Krzywoustego. Wierni słudzy i przyjaciele pytają Bolesława, jak długo ma trwać żałoba. Pokorny król zostawia to sprawie sumienia każdego z osobna. Nie pyszni się swoimi dokonaniami


Skoro tedy król Bolesław odszedł z tego świata [17 VI 1025 r.], złoty wiek zmienił się w ołowiany, Polska, przedtem królowa, strojna w koronę błyszczącą złotem i drogimi kamieniami, siedzi w popiele odziana we wdowie szaty; dźwięk cytry
w płacz, radość
w smutek, a głos instrumentów zmienił się w westchnienia

Nastepuje teraz pieśń żałobna ku czci Bolesława. Dziesięć trzywersowych zwrotek wypowiada podmiot liryczny, którym jest uosobiona Polska-rodzicielka, wdowa po zmarłym królu

Losy państwa po śmierci Chrobrego to okres panowania: Mieszka II (syn Chrobrego; ożenił się z siostrzenicą cesarza Ottona III), Kazimierza Odnowiciela (syn Mieszka II; wygnany wpierw z matką na Węgry, przebywał w Niemczech, a po spustoszeniu rodzimego kraju przez Czechów, powrócił odzyskać tron; bił się z Pomorzanami), Bolesława II Szczodrego (syn Kazimierza; miał zatarg z biskupem Krakowa Stanisławem, którego skazał na męczeńską śmierć, za co wygnano króla na Węgry), Mieszka III (syn Bolesława; najprawdopodobniej otruty w młodym wieku), Władysława Hermana (brat Bolesława II, ojciec Krzywoustego; ożenił się z Judytą ok.1080 r.; aby przebłagać Boga o syna, posłał list do mnichów benedyktyńskich, modlił się do św. Idziego, wypełniał posty i pielgrzymował). Wreszcie rodzi się Bolesław II Krzywousty.

Księga II

Władysław Herman szczyci się wieloma osiągnięciami jako władca, ale nie udaje mu się pobić Pomorzan. Dokona tego później jego syn, Bolesław Krzywousty. Pomoże w tym cud - kiedy Pomorzanie wkradają się do świątyni, aby zabić arcybiskupa i zbeszcześcić święte przedmioty, przez pomyłkę biorą w niewolę diakona, nie zauważają wysokich duchownych w świątyni i zaczynają chorować przez skradzione relikwie.

Bolesław ma brata o imieniu Zbigniew. Jest to syn Władysława Hermana z nieprawego łoża, starszy od Bolesława. Zbigniewa, tak jak wielu jemu podobnych wygnanych lub mniej poważanych w rodach, przyjmuje gościnnie Śląsk i po przyjacielsku Czesi. Odtąd losy braci będą się splatać o rozdzielać.

Ojciec próbuje nauczyć Zbigniewa posłuszeństwa i pogodzić Wrocław z Mazowszem, ale nadaremnie. W Gnieźnie panoszą się Pomorzanie, ale zdarza się cud ukazania się św. Wojciecha i mieszkańcy miasta budzą się zawczasu. Władysław dzieli państwo miedzy dwóch braci. Kronikarz przemilcza jednak ten podział.

Krzywousty jest opisywany jako Marsowe dziecię. Gall chwali zwłaszcza jego przymioty wojenne
zmysł strategiczny, męstwo, pracowitość, odwagę i siłę fizyczną. Wiekiem chłopię, lecz zacnością starzec

pisze Anonim. Bolesław przejmuje księstwo po ojcu i walczy z Pomorzanami, Czechami, pustoszy Morawy. Bolesław jest: wojowniczy, ponad ucztowanie i pijatykę przedkłada rycerskie rzemiosło i łowy
. W walce, kiedy jego rycerze tracą na sile, sam brnie w tłum uzbrojonych wrogów i daje dowody niesamowitego męstwa, zaciekłości dla chwały ojczyzny, odwagi i wytrwałości. Jest także człowiekiem wiary, który nawet niegodziwości Zbigniewa znosi z pokorą i poleca niewiernego brata Bogu.

Księga III

Kontynuacja batalistycznych opisów historii. Czasy Bolesława są niespokojne. Państwu polskiemu zagrażają zwłaszcza Niemcy. Bolesław jednak nie rezygnuje. Wytrwale walczy, powierza ojczyznę Bogu, daje przykład i podnosi na duchu całe rycerstwo. Książę jest twórcą świetnie wyszkolonej armii. Jest sprawiedliwym i surowym dowódcą. Kronikarz nazywa Bolesława księciem północy, a także wspomina, jak bardzo boją się Krzywoustego Niemcy, którzy mówią o Polaku: Bolesław, który nie śpi. Książę bowiem cały czas jest czujny, przewiduje każde posunięcie wroga
w dzień i w nocy. Kilkakrotnie dochodzi do pogodzenia się Zbigniewa i Bolesława, ale starszy brat zawsze łamie obietnice. Księgę kończy opis zdobycia Nakła przez Bolesława.