P
raw
da i
rac
j
onal
noś
ć
w
pol
i
ty
c
e
1. Pojęcie racjonalności
2. Paradygmat racjonalnej koncepcji działań
człowieka
3. Typy racjonalności
4. Racjonalność a prawda o rzeczywistości
5. Racjonalność a władzy
1. Pojęcie racjonalności

Działanie racjonalne to czynność celowo
ukierunkowana (nie niezamierzona, nawykowa,
odruchowa, mimowolna), a więc świadomie
ukierunkowana na realizację określonego celu.
ą
podejście subiektywistyczne  uwzględnia jedynie
punkt widzenia podmiotu podejmującego czynność,
ą
podejście realistyczne  racjonalne nie jest to co
sądzi podmiot. Rezultat zależy jeszcze od
obiektywnych okoliczności (determinacja
subiektywno-racjonalistyczna)
2. Paradygmat racjonalnej koncepcji
działań człowieka
Jeżeli dowolny podmiot rozpoznaje na gruncie swojej
wiedzy możliwość podjęcia n (co najmniej dwóch) różnych
(wzajemnie się wykluczających i dopełniających na gruncie
tej wiedzy) czynności, które prowadzą  na gruncie jego
wiedzy - odpowiednio do m efektów, oraz rozpoznane przez
podmiot możliwe efekty są uporządkowane wartościująco
przez jego przekonania normatywne  od  najlepszego do
 najgorszego , to podmiot podejmuje czynność związaną 
wedle jego wiedzy  z możliwym efektem cenionym przez
niego najwyżej ( najlepszym ).
3. Typy racjonalności
A. Racjonalność instrumentalna
Minimalistyczna:
Optymalistyczna:

jako środki

jako środki

służą osiąganiu celów

oparte na prawdziwych i

są skuteczne w
uzasadnionych
przekonaniu działającego
przesłankach

odnoszą się do hierarchii
celów

dokonane wybory są
optymalne
B. Racjonalność aksjologiczna
Działanie jest racjonalne aksjologicznie, gdy jest
zgodne z celami określonymi przez wartości.
Bycie racjonalnym ma znaczenie moralne.
Teoria cnót Arystotelesa:
ludzie dążą do dobra, ale nie wszyscy wiedzą na czym
ono polega i nie zawsze postępują właściwie:
- osobnicy nieopanowani moralnie  wybierają zło
- osobnicy opanowani moralnie  silni mimo pokus
- osobnicy w pełni cnotliwi  o stałej dyspozycji
4
.
R
a
c
j
o
n
a
ln
ość
a
pra
w
da
o
r
z
e
c
z
y
w
is
to
ś
c
i


Prawda a opinia:
Typy prawdy w
polityce:


opinia jest
przeciwieństwem
"'
objawiona
prawdy
"'
racjonalna 


konflikt prawdy z
matematyczna,
opinią w systemach
naukowa, filozoficzna
 zorganizowanego
"'
rzeczowa (faktualna)
kłamstwa


konflikt prawdy z
opinią w demokracjach
5. Racjonalność a władza
A. Ewangeliczny model człowieka

Racjonalistyczna rekonstrukcja modelu
ewangelicznego

Dwa ograniczenia modelu racjonalnej koncepcji
działań człowieka
B. Nieewangeliczny model człowieka
A. Ewangeliczny model człowieka
W(X,Y)
Z(Y,X)
W(Y,X)
Z(X,Y)
B. Nieewangeliczny model człowieka
linia złoczyńcy
b
zb
zn
m
linia dobroczyńcy

ZBIESZENIE ZNIEWOLENIE
to stan, w którym to stan, w którym
skutkiem działania skutkiem działania
życzliwego jest wrogiego jest zwrotna
zwrotna wrogość i życzliwość i
kierowanie się kierowanie się
kontrpreferencjami preferencjami swego
swego darczyńcy oprawcy.
[kontrracjonalność] [irracjonalność]
S
w
oboda i w
olność
Swoboda Wolność
Swoboda Zniewolenie
Brak swobody Wolność
Brak swobody Zniewolenie
Pojęcie wolności
Wolność negatywna  to brak
zależności wyrażającej się w zbieszeniu
lub zniewoleniu.
Wolność pozytywna  to zdolność
wprowadzania w życie swoich
zamiarów
 Człowiek wolny nie jest tedy zależny (poprzez
zniewolenie lub zbieszenie) od preferencji
innych ludzi, ale nie jest również zależny od
obiektywnych warunków działania w tym
znaczeniu, że krzyżowałyby one jego zamysły
(...). To ostatnie zależy zaś od tego, czy wiedza
podmiotu o warunkach działania jest
prawdziwa.
Wolny jest ten, kto w działaniu swym kieruje
się własną miarą słuszności i kto zna prawdę o
warunkach swego działania . (s.46)