Praca naukowa studenta historii
W toku studiów, począwszy już od I roku, student histońi obowiązany jest do przedstawienia w ramach zajęć uniwersyteckich: ćwiczeń i seminańów, różnych, samodzielnie opracowanych prac naukowych. Celem tego jest, poprzez stopniowanie trudności doprowadzić do umiejętności samodzielnego napisania niewielkiej pracy typu monograficznego, opartej na przebadaniu źródeł (przeważnie dntkowanych).
Najprostszą formą pracy naukowej jest r e f e r a t. Określenie to nie jest wystarczająco dokładne, gdyż w pojęciu referatu mieści się: 1) referat sprawozdawczy, 2) referat problemowy, który może być opracowany na podstawie jednej, bądź kilku, czy nawet większej ilości prac naukowych.
Referat sprawozdawczy polega na umiejętnym przedstawieniu treści referowanej pracy naukowej (zwykle monografii). Powinien on na podstawie tej pracy przedstawić dotychczasowy stan badań nad jej tematem, streścić wykład jej autora oraz ujawnić najważniejsze wyniki, a także zastosowane metody badawcze. Referat psolileptt~w~y ma za podstawę kilka lub więcej pozycji z literatury naukowej, bądź wskazanych przez prowadzącego zajęcia pracownika naukowego, bądź tei samodzielnie przez studenta na podstawie bibliografii odnalezionych. Zadaniem jego jest porównanie ze sobą wyników badań i poglądów poszczególnych autorów oraz zastosowanych przez nich metod oraz zajęcie w stosunku do nich własnego krytycznego stanowiska.
Wyższą formą pracy naukowej studenta jest p r a c a s e m i n a r y j n a, którą opracowuje się z reguły w czasie III roku studiów. Może ona być oparta bądź na samych tylko opracowaniach, bądź też i na źródłach, z reguły drukowanych. Ma ona już własne samodzielne cele poznawcze.
Wzorcowe schematy (dyspozycje) pracy seminaryjnej i magisterskiej podaje B. Miśkiewicz
Praca seminaryjna:
I. Temat
II. Bibliografia (źródła i opracowania). III. Plan pracy (szczegółowy opis treści).
IV. Wstęp: a) wyjaśnienie tytułu, celu i zakresu pracy, b) problematyka pracy - tezy,
c) omówienie literatury (krótka charakterystyka jej stanu i wartości dla opracowanego zagadnienia).

85
V. Opracowanie tez (osnowa lub rozwinięcie pracy, wykład):
a) omówienie materiału,
b) porównanie materiału z tezami (wskazanie, co dał, a eo jeszcze może dać mateńał dla wysuniętych tez),
c) krytyka (zestawienie mateńału z tezami). VI. Zakończenie:
a) odpowiedź na tezy postawione we wstępie,
b) uogólnienie ich w formie ostatecznych wniosków.
Praca magisterska: e I. Temat
11. Bibliografia III. Spis treści
IV. Wstęp: a) wyjaśnienie tytułu, celu i zakresu pracy, I b) problematyka pracy (tezy, które zostaną opracowane),
c) omówienie źródeł i literatury,
d) podanie metody i metodologii, zastosowanych jako wytycznych opracowania. V. Opracowanie:
a) krytyczna analiza materiału źródłowego,
b) omówienie poszczególnych zagadnień w oparciu o materiał źródłowy,
~) przeciwstawienie wyników z poglądami dotychczasowej historiografii na dane zagadnienie oraz ich krytyka.
V I. Zakoriczenie
a) odpowiedź na zagadnienie postawione we wstępie,
b) wyprowadzenie wniosków ogólnych w ramach określonego wycinka procesu dziej owego.
Wybór tematu pracy magisterskiej jest dla studenta historii sprawą bardzo poważną. Pierwszą dccyzjMożliwości subiektywne obejmują określone dyspozycje psychiczne studenta, które wprawdzie każdy student powinien posiadać przynajmniej w minimalnym stopniu (jak dokładność, systematyczność, wytrwałość, krytycyzm), ale które można rozwijać prrez odpowiedni trening, oraz pewien minimalny wstępny zasób wiadomości. Zasób ten powinien obejmować podstawową wiedzę o epoce i środowisku, mającym być przedmiotem badania, zaczerpniętą z istniejącej literatury naukowej oraz, co wydaje się najważniejsze, znajomość tych języków obcych, które są potrzebne do czytania źródeł i literatury związanych z problematyką seminarium i tematyką pracy. Praktycznie do prac związanyci~ z dziejami średniowiecza polskiego potrzebna jest znajomość języka łacińskiego, a ponadto niemieckiego lub rosy! skiego (w zależności od tego, czy zamierzamy zajmować się dziejami Wielkopolski, Ślą.,l~.,~

86 i Pomorza, czy też dziejami Rusi Czerwonej i Litwy). W badaniach nad histońą nowożytną i najnowszą wymagania językowe są bardziej zróżnicowane: obok wymienionych języków przydatny staje się język francuski, włoski, w pewnym stopniu także hiszpański i angielski, lub nawet języki, których znajomość w Polsce jest mało rozpowszechniona, jak węgierski, rumuński, turecki i tatarski. Mało zorientowani w tym zakresie studenci, obawiający się konieczności czytania źródeł w słabo im znanym języku, często wybierają seminańa zajmujące się badaniem dziejów bliiszych naszej epoce w nadziei, że unikną tam obowiązku nauczenia się i posługiwania językiem obcym. Zapominają oni przy tym, że niejednokrotnie nawet badania nad dziejami wewnętrznymi Polski po roku 1945 wymagają zapoznania się z literaturą naukową i publicystyczną w językach obcych. Dlatego od początku studiów należy bezwzględnie przyswoić sobie znajomość co najmniej dwóch języków w stopniu wystarczającym do samodzielnego czytania źródeł i literatury naukowej.
Możliwości obiektywne napisania pracy na określony temat to stan zasobów bibliotecznych i archiwalnych dostępnych dla studenta bez specjalnych trudności, tzn. nie wymagających od niego podejmowania dłuższych wyjazdów do odległych miejscowości w celu zebrania potrzebnego mateńału. Oznacza to praktycznie ograniczenie możliwości pisania prac opartych na mateńałach archiwalnych, dotąd nie publikowanych, do tematów lokalnych i regionalnych; prace z dziejów większych jednostek terytońalnych i stosunków międzynarodowych są możliwe tylko przy wyborze takich tematów, w których większość mateńału źródłowego została już ogłoszona drukiem i jest dostępna w bibliotekach naukowych.
Wyboru tematu pracy magisterskiej i ustalenia jego ostatecznego brzmienia dokonuje student w porozumieniu i za radą kierownika seminańum (zazwyczaj profesora lub docenta, czasem adiunkta). Zwykle odbywa się to w ten sposób, że student zapoznaje kierownika seminańum ze swymi zainteresowaniami i możliwościami subiektywnymi, natomiast kierownik seminarium, dobrze znający możliwości obiektywne, znajduje odpowiedni temat, uwzględniający wszystkie trzy omówione czynniki warunkujące pomyślne wykonanie pracy. Potoczny zwrot mówiący o "dawaniu tematu" przez kierownika seminarium jest więc o tyle nieścisły, że student nie jest tylko biernym odbiorcą tematu, piszącym coś w rodzaju zadanego opracowania.
Organizacja czasu przy pisaniu pracy magisterskiej jest sprawą równie ważną jak trafny wybór tematu. Od chwili dokonania tego wyboru, co w zasadzie powinno nastąpić pod koniec pierwszego semestru seminarium (całe seminańum trwa 3 lata czyli 6 semestrów) większa część stojącego do dyspozycji czasu będzie musiała zostać zużyta na czynności heurystyczne, tzn. na wyszukanie i zgromadzenie mateńału źródłowego w bibliotekach i ewentualnie archiwach oraz na sporządzenie bibliografii do obranego tematu i zapoznanie się z literaturą naukową. Na ten cel należy przeznaczyć co najmniej trzy semestry, natomiast pozostałe dwa, a właściwie półtora - gdyż prace muszą zostać złożone wcześniej, aby umożliwić ich ocenę przez kierownika seminańum i powołanego przezeń z grona pracowników naukowych recenzenta - będą poświęcone na opracowanie, tj. uporządkowanie materiału i właściwe pisanie pracy. Tak zatem rozplanowanie pracy powinno w zarysie wyglądać następująco:
1 semestr: bliższe zorientowanie się w problematyce epoki i środowiska oraz metodach ich badania; wybór tematu pracy magisterskiej;
2-3 semestr: zbieranie materiałów źródłowych, zapoznawanie się z literaturą naukową;
4 semestr: zakończenie zbierania materiałów, opracowanie konspektu (dyspozycji) pracy; 5 semestr: pisanie pracy;
6 semestr: zakończenie pisania i oddanie pracy, przygotowanie się do egzanrinu magisterskiego.