PEDAGOGIKA JAKO NAUKA
Pedagogika:
*jest to nauka o wychowaniu, kształceniu i edukacji
*nauka, która prowadzi do rozwoju jednostki ku pełnym możliwościom intelektualnym
*uczy takiej postawy człowieka, która jest postawą pełną życzliwości wobec innych ludzi
*poprzez naukę pedagogiki można budować kompetencje do aktywności na rzecz dobra
własnego w różnych sferach życia
Wychowanie:
*W najszerszym znaczeniu to oprócz nauczania i uczenia się działanie do pozyskania wiedzy
i umiejętności. Akcentujemy w wychowaniu spontaniczne i celowe nabywanie wartości
i zachowań, charakterystycznych dla danej jednostki.
Kształcenie:
*zdolności do przeżywania wyższych emocji
*przede wszystkim rozwijanie wiedzy i rozumności
*kontrolowanie emocji negatywnych
*umiejętności skutecznego działania w różnych sferach naszego życia( osobistego;
społecznego; zawodowego; obywatelskiego)
*stały rozwój w okresie najbliższym i dalszym- samorealizacja
Edukacja:
To nie tylko to co kształcenie i wychowanie, ale także wszelkie szczeble edukacji( rodzina;
sąsiedztwo; otoczenie; szkoła; samorząd; kluby; parafia; itp.)
Pośredni wpływ ma na nas: rząd; parlament; ministerstwo edukacji; różne instytucje; media;
prasa; książki; reklama; moda; rozrywka
Bezpośredni wpływ ma: szkoła; rodzina itp.
Cztery formy zorganizowanej działalności pedagogiki jako nauki:
*własny przedmiot badań:
Przedmiotem badań pedagogiki jest praktyka edukacji:
-działanie wszystkich instytucji edukacyjnych
-stosunki międzyludzkie panujące w tych instytucjach
-zmiany w ludziach jakie zachodzą pod wpływem oddziaływań edukacyjnych( czyli
wychowanie; kształcenie)
Przedmiot badań pedagogiki jest przedmiotem żywym i ciągle się zmienia. Pedagogika należy
do nauk społecznych, buduje własny świat, który jest odporny na obiektywny pomiar.
*własny system pojęć( zależy od teoretyków; im więcej pojęć, tym bogatsza nauka)
Teoretycy( naukowcy) tworzą sieć pojęć, których desygnaty są ukryte w edukacyjnej
codzienności. Desygnat- każda rzecz oznaczana przez dany wyraz, pojęcie lub znak
*własne metody badań
*własne metody opisujące i wyjaśniające przedmiot badań
Dwa rodzaje metod:
ilościowe i jakościowe
Z jakimi naukami współpracuje pedagogika?
*filozofia- daje podstawy
*psychologia( najbardziej), np.: wychowawcza, kliniczna, osobowości
*socjologia
*medycyna
*prawo
*ekonomia
Subdyscypliny pedagogiczne
*Dydaktyka- zajmuje się przebiegiem procesu nauczania i uczenia się. W obrębie dydaktyki
wyróżnia się dydaktyki szczegółowe, np.: matematyki, przyrody( każdy przedmiot)
*Teoria wychowania- nauka, która zajmuje się całym procesem wychowawczym
*Pedagogika ogólna- opisuje problemy edukacji w sposób bardzo ogólny
*Pedagogika społeczna- zajmuje się problemami oddziaływania różnych środowisk
wychowawczych i socjalizacyjnych
*Pedagogika wieku przedszkolnego- przygotowanie kadry nauczania w przedszkolu
*Pedagogika nauczania wczesnoszkolnego
*Pedagogika dzieci i młodzieży
*Andragogika- pedagogika osób dorosłych
*Geragogika- pedagogika osób w wieku poprodukcyjnym
*Oligofrenopedagogika- pedagogika upośledzonych umysłowo osób
*Tyflopedagogika- pedagogika osób niewidzących lub niedowidzących
*Surdopedagogika- pedagogika osób niesłyszących lub niedosłyszących
*Pedagogika rewalidacyjna- pedagogika osób chorych i niepełnosprawnych( choroby
przewlekłe; niepełnosprawność fizyczna)
*Pedagogika resocjalizacyjna- pedagogika młodzieży niedostosowanej społecznie
*Pedagogika porównawcza- pedagogika, która porównuje systemy edukacyjne na świecie z
naszym, polskim
RODZINA jako naturalne środowisko wychowawcze jest usankcjonowana faktem urodzenia,
miejscem zamieszkania i potrzebami wieku młodzieńczego. Możemy dodać, że rodzina
opiera się na więzach krwi, małżeństwa i adopcji.
Jest to najważniejsze środowisko wychowawcze dziecka, jest pierwszą i fundamentalną grupą
w życiu dziecka.
Funkcje:
*prokreacyjna/ biologiczna- ma na celu zrodzenie potomstwa, czyli zapewnienie ciągłości
biologicznej, a także zaspokojenie potrzeb erotyczno- seksualnych małżeństwa
*opiekuńcza- polega na udzielaniu konkretnej pomocy członkom rodziny w różnych
sytuacjach i okolicznościach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaspokoić tych potrzeb
*gospodarcza/ ekonomiczna/ materialna- zapewnienie członkom rodziny niezbędnych
warunków do utrzymania się przy życiu, czyli dostarczanie dóbr materialno- bytowych
*socjalizacyjna/ wychowawcza- polega na wprowadzaniu członków rodziny szeroko
rozumiane życie społeczne( język oczysty, wzory zachowań, wartości kulturowe)
*stratyfikacyjna- gwarantuje członkom rodziny określony status społeczny, wyznacza ich
przynależność do określonej grupy społecznej
Na czym polega prawidłowo spełniana funkcja wychowawcza w rodzinie?
1. Na zaspokajaniu podstawowych potrzeb biologicznych i psychicznych dzieci, w tym
potrzeby: bezpieczeństwa, miłości, afiliacji( przynależności), uznania, samorealizacji
2. Na dostarczaniu pożądanych społecznie wzorów zachowania, wyzwalających się u
dzieci procesów identyfikacji z rodzicami
3. Na umożliwianiu dzieciom, poczynając od wczesnych lat życia, udziału w różnego
rodzaju czynnościach i obowiązkach domowych, traktując je zarazem jako
równoprawnych partnerów życia codziennego
4. Na rozwijaniu i rozszerzaniu kontaktów międzyludzkich tj. pogłębianiu więzi
emocjonalnych z krewnymi, przyjaciółmi, znajomymi
5. Na wprowadzaniu dzieci w świat kultury, czyli materialnego i duchowego dorobku
ludzkości
6. Na przygotowaniu do samodzielnego życia przez wyrabianie postawy twórczej i
współuczestniczącej w otaczającym świecie
7. Na zabezpieczeniu prawidłowego rozwoju fizycznego i umysłowego
Co utrudnia wychowanie w rodzinie?
-niezaspokajanie potrzeb dziecka: miłości rodzicielskiej( brak lub niedosyt)
miłość matki- bezwarunkowa, wszechogarniająca, wszechobecna( bez względu na
okoliczności), nieustająca( aż do śmierci)
miłość ojca- również nieustająca, ujawnia się wtedy, gdy zasłużymy
Dziecko pozbawione jest wzorców zachowań, kiedy w rodzinie brak jest miłości rodzica
-niedostateczne uruchomienie identyfikacji z osobami znaczącymi- identyfikacja w znaczeniu
pozytywnym jest fundamentalnym mechanizmem prawidłowego rozwoju dzieci w rodzinie
-słaba więz
emocjonalna między rodzicami- przejawia się ona w mniej lub bardziej jawnych
konfliktach interpersonalnych
-wadliwe postawy rodzicielskie
TYPOLOGIA RODZIN
*pełna
*rozbita
*zdekonstruowana- zmiana konstrukcji rodziny( po rozwodzie/ poprzez zawarcie kolejnego
małżeństwa/ adopcja dziecka)
*zdezorganizowana- rozbita wewnętrznymi niepowodzeniami, w których członkowie
pozostają ze sobą w permamentnych(trwałych) konfliktach( zdrada/ trudności finansowe/
przemoc/ podejrzliwość/ alkoholizm/ agresja itd.)
*zdemoralizowana- rodzina wewnątrz jest blisko, natomiast z zewnątrz ma konflikty(
sąsiedzi/ prawo itp.)
*zastępcza- zajmuje się rozwojem i wychowaniem dzieci, których rodzice nie żyją lub nie są
w stanie ich wychowywać( odebranie praw rodzicielskich itp.)
POSTAWY RODZICIELSKIE WG MARII ZIEMSKIEJ
ZA
E
*unikająca- brak zainteresowania wobec dziecka, opiekunowie nie dbają o jego dobro i
zaspokajanie potrzeb, nie akceptują jego praw. Rodzice unikają kontaktu z dzieckiem.
*odrzucająca- opiekunowie nie tolerują dziecka, przejawiają niechęć i wrogość. Czasem
rodzic manifestuje swoją niechęć poprze tyranizowanie, znęcanie się. Jest to już patologia.
*nadmiernie chroniąca- rodzice do przesady boją się o dziecko, wyręczają je ze wszystkich
czynności, by ustrzec przed niebezpieczeństwem
*nadmiernie wymagająca- rodzice całą uwagę skupiają na dziecku, stwiają mu wysokie
wymagania, którym nie zawsze potrafi sprostać. Często takie zachowanie opiera się o brak
spełnienia własnych planów lub pragnienie zrobienia z dziecka wzoru do naśladowania.
Przyczyna często tkwi w braku akceptacji dziecka wraz z jego wadami i zaletami.
DOBRE
*współdziałanie- w młodym wieku dziecka to rodzicie odpowiedzialni są za współdziałanie,
pokazują dziecku wzory zachowań wśród grupy osób i zdrowej współpracy z nimi. Czas i
nabywanie doświadczenia z wiekiem sprzyjają umiejętności współdziałania, podopieczny jest
chętny do współpracy z innymi
*akceptacja- tolerowanie dziecka takim jakie jest, dążenie do pracowania nad wadami, które
każdy posiada. Opiekunowie potrafią znalez
ć i rozróżnić wady dziecka, kochający rodzice
potrafią również patrzeć na nie z krytyką, jednak dostrzegają także każde najmniejsze
pozytywne działanie, nie szczędzą pochwał. Przy negatywnym zachowaniu dziecko
otrzymuje karę- sygnał dla wychowanka, iż takie zachowanie nie podoba się rodzicom.
*rozumna swoboda- dawanie dziecku coraz większego  kredytu zaufania ,  wolnej ręki .
Dziecko staje się samodzielne. Rodzice muszą wiedzieć, w którym miejscu ograniczyć
swobodę dziecko, by nie popadło w tarapaty. Nie mogą za nic pobłażać, by nie
usamodzielniło się za wcześnie, ani za bardzo je ograniczać.
*uznanie praw dziecka- dziecko jako pełnoprawny człowiek- rodzice powinni to szanować.
Ma własne potrzeby, pragnienia, prywatność.
STYLE WYCHOWANIA
demokratyczny- polega na:
-przyjacielskich kontaktach rodziców do dzieci
-liczenie się z potrzebami biologicznymi i psychospołecznymi
-umożliwianie dzieciom podejmowania decyzji w gronie rodziny
-odwoływanie się do samodzielności dzieci i ich aktywności
-podział obowiązków zgodny z możliwościami dziecka- dziecko z reguły wie jak powinno się
zachować w różnych sytuacjach życiowych, ale nigdy nie jest do tego przymuszane
-skłonność do stosowania perswazji niż kary i nagany. Perswazja- wyjaśnianie, wpływanie
słowem/ gestem na postawy dzieci, przekonywanie, tłumaczenie
Styl ten uchodzi za najbardziej korzystny dla prawidłowego rozwoju dziecka. Dominują
wszystkie postawy prawidłowe. U dzieci kształtuje się zdolność do samokontroli, łączy ich
bardzo szczera więz
z rodzicami, oparta na przyjaz
ni, zrozumieniu, zaufaniu, wzajemnym
poszanowaniu. Są lepiej przygotowane do życia w społeczeństwie, niezależne w sprawach
osobistych. Mają większe poczucie odpowiedzialności, lubią przebywać w grupie ludzi, nie
boją się wyzwań, są szanowani i lubiani.
autokratyczny- mało skuteczny, uważany raczej za niepożądany z punktu widzenia
pedagogiki
-duży dystans między rodzicami a dziećmi
-rodzice kontaktują się z dzieckiem w sposób formalny, nie wnikając w potrzeby wewnętrzne
-rodzice kierują się odgórnymi poleceniami i zasadami( narzucanie)
-uznawanie własnych racji i nieakceptacja sprzeciwu
-nieszanowanie godności dziecka, pragnień, indywidualności, przejawów własnej akywności i
samodzielności
-dzieci nie uczestniczą w podejmowaniu decyzji
-przymuszane są do różnych zachowań i surowo się każe jeśli dziecko tych wymagań nie
spełni
-rodzice często stosują pouczenia o charakterze moralizatorskim( marudzenie rodzica)
-konsekwentnie stosowane są kary i nagrody
Dzieci żyją w stałym lęku przed karą, są lękliwe, zestresowane, czasami buntownicze i
agresywane. Kierują się nie tylko poczuciem moralnej powinności ile raczej własnym
egoistycznie pojmowanym interesem. Styl autokratyczny uczy posłuszeństwa, ale w
powiązaniu ze strachem, niską samooceną, zamknięciem w sobie.
Dominujące postawy rodzicielskie: odrzucająca i nadmiernie wymagająca
liberalny- styl wychowawczo- szkodliwy
-pozostawianie dzieci samym sobie, niewtrącanie się w ich sprawy
-tolerowanie aspołecznego zachowania
-dziecko pozbawione wszelkiej kontroli, wszystko mu wolno, nie tłumaczy się z niczego
-brak kar, schlebianie dziecku, skłonności do przekupstwa, podarunki, obietnice
-czasem zajmuje najwyższą pozycję bez wysiłku i zasług, rodzice łatwo ulegają namowom i
spełniają jego zachcianki
Dzieci nastawione są tylko na siebie, cechują się egoizmem, lekceważą rodziców, dorosłych,
autorytetów. Nie umieją współpracować i współżyć z rówieśnikami.
niekonsekwentny/ okazjonalny
-brak spójności oddziaływań wychowawczych ze strony jednego lub obojga rodziców- jeden
rodzic może terroryzować, drugi rozpieszczać
-zmienność i przypadkowość oddziaływań na dziecko
-brak stałych, konkretnych działań
- raz tak raz tak - w zależności od samopoczucia rodziców, sytuacji
Postępowanie takie uczy interesowności , zaburza poczucie bezpieczeństwa, powoduje
niepewność, agresję, osamotnienie, bezradność. Doprowadza do utraty szacunku wobec
rodzica.
WYCHOWANIE
-Niezamierzone- przez kontakty z innymi ludz
mi( socjalizacja)
-Zamierzone- celowe, bezpośrednio oddziałuje na naszą psychikę( wszystkie instytucje
wychowawcze- wychowanie instytucjonalne)
-Naturalne- wychowanie w rodzinie; obyczaje; religia( chrzest, komunia)
-Samowychowanie- jednostka podejmuje czynności wychowawcze wobec samego siebie,
sama ustala sobie cel, wybiera metody wychowawcze, kontroluje się
W zakres pojęcia  wychowanie wchodzi wychowanie:
Naturalne, instytucjonalne(planowe oddziaływanie instytucji wychowujących dzieci:
internaty, bursy, ośrodki, szkoły), samowychowanie.
Akt wychowawczy- czynność człowieka zmierzająca do zmiany postępowania innego
człowieka.
Wychowanie:
*świadome działanie jednych osób zmierzające do wywołania poprzez interakcje społeczne
trwałych zmian w osobowości innych osób
*oddziaływanie na całość psychiki człowieka; na ogół procesów i właściwości psychicznych:
intelektualnych; emocjonalnych; wolicjonalnych(nasza wola- chcenie+ działanie)
*świadome wywieranie wpływu na wychowanka, celem przyswojenia sobie lub utrwalenia
pożądanych społecznie i moralnie cech osobowości
Koncepcje pedagogiczne odnoszą się do określonej strategii oddziaływań wychowawczych
Koncepcje psychologiczne koncentrują się wokół regulacji zachowań ludzkich(
behawiorystyczna, umiarkowana behawiorystyczna i humanistyczna)
Behawiorystyczna: człowiek jest istotą zewnątrz sterowną- reaktywną( jego zachowanie jest
całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne), wychowanie jest przede wszystkim
bezpośrednim oddziaływaniem na wychowanków w formie różnego rodzaju manipulacji(
kary i nagrody), dzięki odpowiednim sposobom manipulacji środowiskiem można
modyfikować reakcje ludzkie
BODZIEC > REAKCJA
REAKCJA > FUNKCJE OKREŚLONYCH BODy
CÓW
Bodz
ce wyznaczają określone reakcje, czyli sposoby zachowania. Jeśli znamy reakcję,
możemy przewidzieć funkcje określonych bodz
ców, czyli jakie bodz
ce zadziałają.
Wychowanie zgodnie z koncepcją skrajnego behawioryzmu jest jedynie bezpośrednim
oddziaływaniem wychowawcy na wychowanka, polegającym na jawnym kierowaniu jego
rozwoju, nie uwzględniając, wręcz lekceważąc przysługują mu prawa do aktywności i
samodzielności
Umiarkowana behawiorystyczna: twierdzi, że wszelkie reakcje ludzi mają na ogół charakter
reakcji nabytych- poddawane są procesowi uczenia się.
uwarunkowania instrumentalne- polegają na stosowaniu wzmocnień pozytywnych lub
negatywnych
pozytywne- oddziaływanie, które zwiększa tendencje do powtórzenia spontanicznie lub
celowo zaistnialkych sytuacji pożądanych( pochwały, uznania, nagrody, itp.)
negatywne- mają na celu zahamowanie niepożądanych zachowań( nagany, kary. Kary
naturalne- cierpimy za coś co sami zrobiliśmy)
wychowanie instrumentalne w procesie w procesie nauczania( uczenia się) polega na
odpowiednim manipulowaniu wzmocnieniami. Wyuczone zachowania znikają gdy nie
operujemy wzmocnieniami.
Humanistyczna: zgodnie z koncepcją humanistyczną każdy człowiek jest istotą aktywną i
samodzielną( Abraham Maslo, Karl Rogers), a nie bezwolnie ulegającą wpływom środowiska
fizycznego i społecznego. Człowiek w pełnym znaczeniu tego słowa jest podmiotem
działania, odpowiedzialnym za kierowanie własnym życiem i zdolnym do decydowania o
własnym losie( do tej pory był przedmiotem).
METODY WYCHOWAWCZE
Metoda- sposób postępowania wychowawcy, polegający na wywieraniu wpływu na
wychowanka, związany zawsze z obszarem kar i nagród. Wychowanie przez stosowanie tych
metod dąży do obranego celu.
Jakie metody rozróżniamy w pedagogice?
Każda z metod nie jest uniwersalna. Uzupełniają się nawzajem.
*modelowania, inaczej przykładu
*zadaniowa( motywująco- prowokująca)
*perswazji( perswazyjno- informacyjna)
*karania
*nagradzania
*oddziaływań grupowych
Metoda modelowania
Dużą skuteczność tej metody potwierdza fakt, że słowa uczą, przykłady pociągają. Ludzie
będący ze sobą blisko, są podobni. Dzieje się tak dlatego, że w sposób nieświadomy
przyswajamy sobie zachowania i postawy innych. Samo spostrzeganie sprawia, że jednostki
upodabniają się do siebie. Metoda ta jest skuteczna w młodszym wieku, natomiast mało
skuteczna w okresie dojrzewania. Zmienność efektów w zależności od wieku.
Pozytywne wzorce- następuje efekt generalizowania( przenoszenia zachowania na większą
ilość osób)
Negatywne wzorce( media, filmy, gry, ale także rodzice- alkoholizm itp.)
Musi być zgodność słów z czynem.
Metoda zadaniowa
Powierzanie dziecku zadań, które służą dobru wspólnemu, różne obowiązki. U dzieci
rozwijają się takie cechy jak: umiejętność dawania i dzielenia się, darowanie win, liczenie się
ze zdaniem innych, obowiązkowość, ustępowanie, pomaganie, starszym, altruizm. Dzieci
muszą mieć świadomość, że każdy ma prawo do błędów. Zadania nie mogą przestać ich
możliwości. Każde zadanie powinno być dokończenie, uczy to konsekwencji w działaniu. W
szkole uczy się pomocy kolegom, w środowisku rówieśników rozwija się społeczność
dziecka, dziecko podejmuje różne role społeczne: pomoc, wolontariat.
Minusem jest to, że czasem rodzice nie potrafią sformułować zadania i wyręczają dziecko.
Metoda perswazji
Polega na tłumaczeniu, przekonywaniu, wzbogacaniu wiedzy, wyjaśnianiu, w celu zmiany
zachowania, polemizowaniu, dyskutowaniu.
Warunkami są: umiejętność słuchania, konkretne argumenty, zgodność komunikatów
pozawerbalnych z komunikatami werbalnymi. W szkole uczy się tłumaczenia, wyjaśniania.
Szkoła jako intencjonalne środowisko wychowawcze powołana jest do tego, by wychowywać
i kształcić.
Definicja wg Okonia:
Szkoła jest podstawową instytucją oświatowo- wychowawczą w systemie edukacji. Zajmuje
się kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych stosownie do przyjętych w
danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo- wychowawczych i
programów.
Funkcje szkoły
-Dydaktyczna/kształcąca/poznawcza- przekazywanie wiedzy z różnych dziedzin
-Wychowawcza- kształcenie postaw społeczno- moralnych i ideowych
-Opiekuńcza- zaspokajanie potrzeb niezbędnych dla prawidłowego rozwoju fizycznego i
psychicznego uczniów( świetlica, opieka nauczycieli, obiady, pielęgniarka, pedagog,
psycholog)
Struktura szkoły
Szkoły publiczne- zakładane i utrzymywane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, szkoły
bezpłatne
Szkoły prywatne- zakładane przez osoby prywatne, są płatne, w klasach jest niej dzieci, oferta
innych zajęć, na które nie stać szkoły publiczne( na życzenie, płatne)
W oby dwóch szkołach:
-nauczyciele muszą mieć odpowiednie kwalifikacje
-podstawy programowe z przedmiotów obowiązkowych są takie same
-respektuje się określone przez MEN zasady oceniania, klasyfikowania i promowania
uczniów
Szczeble edukacji:
-przedszkole 3- 6 rok życia- służy wyrównaniu poziomu dzieci
-szkoła podstawowa- nauczanie zintegrowane(1-3); -nauczanie blokowe(4-6) z
uwzględnieniem przedmiotów nauczania( polski, matematyka)
-3-letnie gimnazjum- obowiązek każdego ucznia
-liceum ogólnokształcące, profilowane, technikum, szkoła zawodowa(2-3-letnia)
-szkoły policealne, uzupełniające licea ogólnokształcące, liceum dla dorosłych
-szkoły artystyczne, ośrodki szkolno- wychowawcze
-studia magisterskie( licencjat, magisterka), prawnicze( 5-letnie), psychologiczne
-studia doktoranckie, zawodowe
Niedomagania funkcjonowania szkoły
-przeładowane programy nauczania
-wiedza encyklopedyczna, reguły, zasady, daty, niewiele mówiące fakty
-sztywny uniformizm- te same treści dla uczniów bez względu na zainteresowania
-preferowanie funkcji kształcącej szkoły kosztem niedoceniania funkcji wychowawczej
-nadmiar tradycyjnych metod nauczania( przesadny werbalizm nauczyciela)
-szkoła nie liczy się ze zdolnościami ucznia
-przestarzała organizacja systemu nauczania
-braki w należytym przygotowaniu kadry nauczycielskiej
-przestarzała organizacja procesu nauczania, tzw. Nauczanie frontalne
-nie docenia się nauczania indywidualnego/ grupowego