Eksploatacja gospodarcza ziem polskich 1939-1945.
Metody postępowania przyjęte przez agresora na okupowanych terenach były
uzależnione od jego dalekosiężnych celów: dążenie do pozbawienia mocarstwowej
pozycji (Francja), aneksja podbitych obszarów (Luksemburg, częściowo Polska,
Francja i Jugosławia), sprowadzenie do pozycji państwa satelickiego (Słowacja,
Serbia, Chorwacja), pozbawienie państwowości w celu skolonizowania przez III
Rzeszę (Polska, Czechosłowacja, Związek Radziecki), zagłada inteligencji
(Polska, Związek Radziecki), zagłada poszczególnych narodów (Żydzi, Cyganie,
Słowianie - m.in. Polacy i Rosjanie).Polityka gospodarcza na zajętych terenach
zależała od stopnia podporządkowania. Na ziemiach włączonych do Rzeszy podjęto
działania zmierzające do szybkiego zintegrowania gospodarczego poprzez
przejmowanie zakładów przemysłowych i majątków ziemskich w ręce niemieckie. Na
terenach okupowanych wystąpiło dążenie do maksymalnego zużytkowania miejscowego
rolnictwa dla celów strategicznych. Jednak w okupowanych krajach Europy
Zachodniej nie ingerowano w stosunki własności oraz ustawodawstwo socjalne (np.
Belgia, Dania, Holandia). W okupowanych krajach Europy Wschodniej eksploatacja
gospodarcza miała charakter rabunkowy i była połączona z grabieżą mienia, nie
respektowaniem praw ludności i przymusem pracy (np. Polska, Związek
Radziecki).Niemieckie plany �nowego ładu" zakładały zmianę stosunków
narodowościowych przede wszystkim na terenach włączonych do Rzeszy i
przewidzianych do kolonizacji. W związku z tym podjęto akcję przesiedlania
ludności polskiej z Wielkopolski i Pomorza do Generalnej Guberni. Na ich
miejsce sprowadzano niemieckich osadników z krajów nadbałtyckich i Rumunii.
Wykorzystywanie antagonizmów między podbitymi narodami miało służyć utrzymaniu
niemieckiego panowania. Okupanci podsycali antyrosyjskie i antyradzieckie
postawy wśród narodów Związku Radzieckiego (Litwa, Łotwa, Ukraina).
Wykorzystywali nienawiść istniejącą między narodami Jugosławii (np. Chorwaci i
Serbowie). Podsycali niechęć ukraińsko-polską poprzez uprzywilejowanie
Ukraińców, których mamiono obietnicą niezależnego państwa ukraińskiego. Szeroko
prowadzona akcja germanizacyjna odbywała się przez kolonizację wybranych
terenów osadnikami niemieckimi i zniemczanie mieszkańców wybranych rejonów
(Volksliste - Niemiecka Lista Narodowościowa). Na terenach, które dawniej
należały do Niemiec miało to charakter regermanizacji (Śląsk), a na innych
germanizacji selektywnej (Górale, Mazurzy, Kaszubi i jednostki o cechach
aryjskich).Oddziaływanie na kulturę narodów podbitych miało zróżnicowany
charakter. Tereny wcielone do Rzeszy zostały poddane procesowi germanizacji
poprzez unifikację językową, organizowanie życia kulturalnego według wzorca
obowiązującego w III Rzeszy i eliminowanie wpływów kultury miejscowej. W
Europie Zachodniej ograniczano się tylko do kontroli miejscowej sztuki, żeby
nie rozbudzała świadomości narodowej (np. Francja) lub odnajdowania wspólnoty
kulturowej z Niemcami w krajach uznawanych za �germańskie" (Belgia, Holandia,
Norwegia). Natomiast w krajach Europy Wschodniej dążono do kulturowego i
cywilizacyjnego unicestwienia podbitych narodów. Odbywało się to przez: grabież
zabytków kultury, likwidację narodowego szkolnictwa i placówek kulturalnych
oraz eksterminację inteligencji.Terror wobec ludności okupowanej miał zapewnić
stan bezpieczeństwa na zapleczu frontu. Był realizowany przez stosowanie zasady
odpowiedzialności zbiorowej w przypadkach sabotażu i działalności zbrojnej
wymierzonej wobec okupanta. Charakter represyjny miały zarządzenia zabraniające
np. posiadania radia, czy handlu żywnością, ponieważ kary nie były współmierne
do przewinienia (do kary śmierci włącznie). Zróżnicowanie w stosowaniu terroru
polegało na stosowaniu pozorów w postaci wyroków sądowych w krajach Europy
Zachodniej i stosowanie go bez żadnych osłon na Wschodzie.Eksterminacja była
metodą biologicznego niszczenia narodu stosowaną wobec niektórych grup
narodowych (Żydzi, Cyganie, część narodów słowiańskich) zamieszkujących
okupowane tereny Europy Wschodniej. Symbolem tej polityki były obozy
koncentracyjne (np. Oświęcim, Majdanek, Dachau, Buchenwald) i obozy zagłady
(np. Chełmno, Treblinka, Sobibór). Należy jeszcze wymienić masowe egzekucje
zakładników i pacyfikacje wsi i miast dokonywane przez specjalne grupy
policyjne.Zniewalanie i eksploatacja podbitych narodów miała umożliwić, w
zależności od przyjętej koncepcji, ich całkowite ujarzmienie lub wyniszczenie
biologiczne. Doprowadziło to do zbrodni ludobójstwa na szeroką skalę.
Ziemie polskie zostały przez hitlerowców potraktowane jak kolonia, która miała
dostarczyć surowców i taniej siły roboczej. Niemcy podporządkowali przemysł i
rolnictwo na okupowanych terenach ekonomice wojennej i dlatego przejęli oni
całkowitą kontrolę nad życiem gospodarczym. Na terenach włączonych do Rzeszy
skonfiskowano polski majątek publiczny i wywłaszczono przeważającą część
majątku prywatnego. Na terenie Generalnej Guberni również skonfiskowano
własność państwa polskiego, ale pozostawiono prywatną własność w rękach
polskich, przynajmniej formalnie, ponieważ jej kierownictwo przeszło w ręce
zarządców komisarycznych (treuh� nderów). Jednocześnie Niemcy systematycznie
grabili maszyny, urządzenia i surowce przemysłowe na terenie GG. Działalność
taka w mniejszym stopniu dotyczyła terenów włączonych do Rzeszy. Eksploatacji
gospodarczej towarzyszyła bezlitosna eksploatacja siły roboczej. Już w
pierwszych miesiącach okupacji wprowadzono obowiązek pracy dla mężczyzn: w
wieku 14-65 lat (na terenach wcielonych do Rzeszy) i 14-60 lat (w GG). Masowe
łapanki w miastach i wsiach GG były połączone z wywozem Polaków na przymusowe
roboty do Niemiec. Wywózka i niewolnicza praca objęła prawie 2,5 mln
Polaków.Rolnictwo polskie zostało objęte kontyngentami, czyli obowiązkowymi
dostawami zboża, mięsa i mleka. Ceny były minimalne, a często stosowano zapłatę
w wódce, celem rozpicia społeczeństwa polskiego. Płody rolne wywożone z GG do
Rzeszy znacznie przewyższyły wielkość przedwojennego eksportu w tej dziedzinie.
Kontyngenty były ciągle podwyższane, a sposób ściągania coraz bardziej
bezwzględny. System kar za niedostarczenie kontyngentu przewidywał: więzienie,
obóz koncentracyjny, a nawet karę śmierci.W miastach wprowadzono drobiazgową
kontrolę handlu produktami rolnymi i reglamentację żywności na kartki, które
pokrywały zaledwie 1/3 kalorycznego zapotrzebowania dorosłego człowieka.
Jednocześnie obowiązywał całkowity zakaz handlu mięsem i tłuszczem, a za
nielegalny ubój groziła kara śmierci. Prowadziło to do wzrostu chorób
(gruźlica) i śmiertelności, szczególnie wśród dzieci i osób starszych.Wymiana
pieniędzy przedwojennych na terenach włączonych do Rzeszy miała charakter
wyraźnie drenażowy. Kurs wymiany 2 zł/1 marka był niekorzystny i odwrotny do
rzeczywistej wartości obu walut. Podobnie było z walutą GG, złotymi Banku
Emisyjnego, która na skutek inflacji miała coraz niższą wartość. Spowodowało to
ogromne straty materialne społeczeństwa polskiego.Na terenach okupowanych przez
Związek Radziecki nastąpiło zagarnięcie przez państwo polskich majątków
ziemskich, fabryk i banków. Miały miejsce oficjalne rekwizycje własności
prywatnej i rabunek dokonywany przez żołnierzy i urzędników radzieckich.
Większość Polaków została pozbawiona swoich warsztatów pracy, a zatrudnienie w
gospodarce radzieckiej nie dawało wystarczających środków do życia.
Codziennością stały się olbrzymie kolejki przed sklepami, z których masowo
wykupywali towary Rosjanie. Ogromne straty ponieśli posiadacze złotówek
polskich przy wymianie po kursie 1 złoty/ 1 rubel, ponieważ waluta radziecka
miała znacznie niższą wartość nabywczą.