�ż Christel i� Isabell
Zachert

Spotkamy się kiedyś w� moim raju
(Wir treffen uns wieder in meinem Paradies)

Przełożyła Marzanna Łągiewska


Dziękujemy wszystkim przyjaciołom, którzy wspólnie z� nami dźwigali nasz los, i� wszystkim tym, którzy pomogli nam go zaakceptować Christel i� Hans Zachert, Christian i� Matthias

Listopad, 1992 rok

Dedykuję tę książkę mojemu mężowi i� naszym obu synom, Christianowi i� Matthiasowi.

Dziękuję doktorowi T�śbelliusowi za jego przyjaźń oraz pani von L�śbbecke za jej matczyną troskliwość.

Christel Zachert


�śCzułabym się niewypowiedzianie szczęśliwa, gdyby trzymał mnie Pan za rękę w� godzinie mojej śmierci”.
�śZawsze się tak cudownie śmiał”.
�śNazywałam go T�śbi. Czy było mi wolno?
Ale w� końcu nie jest przecież jakimś T�śbim, jest moim T�śbim!”

15 listopada 1982 roku


Dziesięć lat później.

Moja kochana córeczko!
Przyjechałam w� Ardeny, do domu letniskowego mojej drogiej przyjaciółki. Cieszę się, że znowu będziemy razem – wspólne rozmowy, wymiana myśli. Tutaj, w� ciszy, mogę oddać się wspomnieniom.
Przed dziesięciu laty odeszłaś od nas – do swego raju. Ale miałaś rację: nie straciliśmy cię. Jakże bardzo podtrzymywała nas na duchu twoja wiara i� siła! W� czasie gdy byłaś nieprzytomna, odczytywałam po raz pierwszy w� kręgu najbliższych pisany specjalnie dla nas pamiętnik twych ostatnich tygodni i� poczułam głęboką chęć podzielenia się z� innymi ludźmi tym testamentem. Jestem pewna, że było to także twoje życzenie.
Mam nadzieję, iż ze źródła wspomnień zaczerpnę ożywczą moc, która odwróci moje kroki od doliny nieukojonego smutku. Mam przecież doskonałe warunki. Moja przyjaciółka, której nie miałaś okazji poznać, a� której opowiadałam o� tobie, otacza mnie opieką niemal macierzyńską. Umocniła mnie w� mym zamiarze, zaprosiła do swego letniskowego domu w� Ardenach, troszczy się o� mój byt cielesny i� czuwa, by moje myśli nie zawiodły mnie do doliny łez.
Podążając za głosem serca, chcę podjąć próbę odtworzenia tego tak intensywnego dla mnie roku życia, dla ciebie ostatniego – był to piętnasty rok twego życia. Przyniósł on chwile ogromnego szczęścia, ale i� najgłębszego zwątpienia. Mimo iż był tak trudny, pozwolił nam na przeżycie ogromnej fascynacji. W� ciągu jednego roku na naszych oczach wesoła, młoda, całkiem zwyczajna dziewczyna, jaką byłaś, przemieniła się w� dojrzałą kobietę. Wszyscy lekarze i� pielęgniarki, w� ogóle wszyscy ludzie, którzy wówczas współuczestniczyli w� twoim, w� naszym życiu, byli zniewoleni tą siłą. Darem od pisanego ci losu było to, iż odeszłaś jak królowa, żegnając się w� pełni świadomie ze wszystkimi swoimi miłościami, a� nawet w� pewnym sensie sama przygotowując święto pożegnania.
Zacznijmy więc! Chcę spróbować. Gdy umrę, a� Bóg zada mi pytanie, jak wykorzystałam dar życia – a� na dar ów składa się przecież danie świadectwa temu, co otrzymaliśmy od ciebie, co dałaś nam swoim życiem i� swoją śmiercią – nie chcę wówczas szukać wymówek.

Tata i� ja wróciliśmy z� Rzymu. Była to pierwsza podróż, w� którą wybraliśmy się bez naszych dzieci. Ty oraz twoi dwaj bracia, Christian i� Matthias, oczekiwaliście naszego powrotu, dumni, iż na cały tydzień pozostawiliśmy was samych. Czuliśmy się tak, jakby otwierał się przed nami kolejny rozdział naszego małżeństwa. Wracaliśmy z� radością, ale i� bogatsi o� niezapomniane wrażenia.
Był sobotni wieczór. Chcieliśmy dotrzeć do domu na czas, gdyż Matthias obchodził czternaste urodziny. Christian i� Matthias powitali nas z� radością, ale ty – tak nam powiedzieli chłopcy – poszłaś już spać. Bardzo nas to zdziwiło, lecz uszanowaliśmy twoją decyzję. Po chwili jednak zbudziłaś się i� wyszłaś z� pokoju. Byłaś blada i� wyczerpana jak ciężko chory człowiek. Zmartwiliśmy się. W� niedzielę rano ojciec pojechał z� tobą do naszej domowej lekarki. Jej diagnoza brzmiała – przewlekła infekcja grypowa; przepisała penicylinę i� zaleciła prześwietlenie płuc, gdy spadnie gorączka.
Niedzielę wypełniły opowiadania o� Rzymie i� wnikliwe pytania, jakie kierowaliśmy do was. Coś przecież musiało spowodować tak ciężką �śgrypę”. Byłaś na prywatce, ale to raczej nie mogło być powodem. Dwa dni wcześniej byłaś w� klubie, przepłynęłaś dwieście metrów, potem skorzystałaś z� sauny i� wróciłaś do domu rowerem. Rower, stary, holenderski, bez przerzutek, ciężko się na nim jeździ – tak, to on mógł być przyczyną. (Matthias do dziś otacza szacunkiem ten stary holenderski rower i� zawsze jeździ nim na uniwersytet). Jednak zdziwiło nas jedno wypowiedziane przez ciebie w� niedzielę zdanie: �śJeśli rzeczywiście choruję, to ciężko, i� trwa to długo”.
W poniedziałek i� wtorek gorączka wprawdzie ustąpiła, ale byłaś coraz słabsza. Na twoich żebrach pojawił się guz, jak po uderzeniu, nie był jednak siny, nie wiedzieliśmy, skąd się mógł wziąć. Cztery tygodnie wcześniej, podczas wycieczki szkolnej, uderzyłaś się w� to miejsce. W� środę mówienie przychodziło ci już z� trudem. Siedziałaś na łóżku i� łapczywie chwytałaś powietrze. Zadzwoniłam do taty. Zwolnił się z� pracy i� pojechaliśmy z� tobą do szpitala; musieliśmy przecież wiedzieć, czy jest to zwykłe, czy obustronne zapalenie płuc. Po godzinie wiedzieliśmy: był to złośliwy guz.

Już po prześwietleniu płuc powiedziano nam, że musisz jak najszybciej zostać poddana leczeniu, gdyż twoje życie znajduje się w� stanie poważnego zagrożenia. Przywołano ordynatora. Natychmiast trzeba było przeprowadzić punkcję płuc, abyś nie zadusiła się płynem. Nie odstępowaliśmy cię, widzieliśmy, że płyn, który ściągnięto z� twoich płuc, był czerwony. Gdy doktor Petri podłączył drugą igłę, pierwszą wysłał do laboratorium z� poleceniem wykonania badania i� przywołał telefonicznie dyrektora szpitala, doktora T�śbelliusa. Powiedział: �śMamy tu młodą dziewczynę, myślę, że to pana zainteresuje”. Wszystko odbywało się w� atmosferze skupienia i� powagi, nie udzielano nam jednak żadnych wyjaśnień. Oboje z� ojcem staraliśmy się zachować spokój. Byłaś bardzo dzielna. Po zmianie drugiej czy trzeciej igły nie można było już odsysać płynu z� płuc, by nie osłabić krążenia. Tymczasem przygotowano dla ciebie łóżko w� pokoju innej, także młodej dziewczyny.
Gdy upewniliśmy się, że odpowiednio o� ciebie zadbano, udaliśmy się na poszukiwanie lekarzy. Na dole w� laboratorium zastaliśmy doktora Petri i� zapytaliśmy go wprost o� jego opinię. Odpowiedział nam tak samo bez ogródek, że jest to na pewno nowotwór złośliwy w� końcowym stadium. Nie potrafił jeszcze powiedzieć, o� jaki rodzaj guza chodzi. Byliśmy porażeni tą wiadomością. I� ojciec, i� ja walczyliśmy o� odzyskanie równowagi. Natychmiast pojawiło się wspomnienie wydarzenia sprzed dwudziestu dwóch lat: wówczas to lekarze zajmujący się leczeniem mojej matki oznajmili jej i� nam, czwórce rodzeństwa, ja miałam wtedy dziewiętnaście lat, że nasza matka ma nowotwór płuc i� nawet dobry Bóg nie może zdziałać cudu i� jej uratować. Dwa tygodnie później już nie żyła. Od razu pojęłam, jak poważna jest sytuacja. Nie mogliśmy i� nie chcieliśmy przelewać na ciebie naszych obaw i� zasiewać w� twym sercu niepokoju. Musiałaś użyć wszystkich sił, by pokonać ból i� dolegliwości. Nie mogliśmy ci jeszcze powiedzieć tego, o� czym sami już wiedzieliśmy.
Ten dzień miał być bardzo radosny. Babcia – mama taty – wracała właśnie z� podróży do Japonii. Pierwotnie zamierzaliśmy wyjechać po nią na lotnisko i� wspólnie świętować jej powrót. Już będąc w� szpitalu, musieliśmy ją powiadomić o� zmianie wcześniej ustalonych planów i� zorganizować wszystko nieco inaczej. Ale wieczorem, gdy byłaś wyczerpana i� zmęczona, chcieliśmy pojechać do babci i� porozmawiać z� nią. Sądzę, że nie padło jeszcze wówczas słowo �śguz”, mówiliśmy jedynie o� poważnej chorobie. W� drodze powrotnej wstąpiliśmy ponownie do szpitala. Dyżur nocny pełnił młody lekarz. Zaproponował nam, byśmy się jeszcze raz z� tobą zobaczyli, ale nie starczyło nam odwagi. Kilka minut staliśmy przed twoimi drzwiami. Lekarz pocieszał nas i� zapewniał, że śpisz. W� domu udzieliliśmy chłopcom tylko niezbędnych informacji. Matthias i� Christian byli zupełnie wytrąceni z� równowagi. Także oni nie mogli pojąć i� zrozumieć w� pełni tego, co spadło na nich tak nagle. Czułam, że dla nich dzień ten był kresem dzieciństwa i� młodości!
Oboje z� ojcem płakaliśmy i� zastanawialiśmy się, co mamy powiedzieć tobie i� innym; wreszcie zasnęliśmy.
Następny dzień wypełniony był różnorakimi działaniami. Wykorzystując wszelkie dostępne techniki medyczne, prowadzono dalsze badania. Naszym zadaniem było zgromadzenie wszystkich kart informacyjnych o� twoich dawniejszych chorobach i� ich leczeniu, dostarczenie wyników prześwietleń rentgenowskich i� wyników innych badań, a� było ich w� twoim wypadku całkiem sporo. Ostatnie badania zrobiono ci przed czterema tygodniami: rentgen żeber oraz szczegółowa analiza krwi. Przyczyną ich przeprowadzenia była twoja relacja z� wycieczki szkolnej łodzią po kanałach w� Holandii. Po powrocie opowiadałaś o� niezwykle silnym ucisku po prawej stronie żeber. Dlatego posłaliśmy cię wówczas do naszej domowej lekarki. Na szczęście żadne żebro nie było złamane, a� wszystkie wyniki okazały się prawidłowe.
Było jeszcze sporo dokumentów dotyczących operacji kostki. Latem cierpiałaś na martwicę, [Martwica – miejscowo ograniczone obumieranie tkanki, organu lub części organu.] która przebiegała tak boleśnie, iż zarówno klinika uniwersytecka, jak i� profesor Dederich radzili operację. Na szczęście badanie tkanki dało wynik negatywny. Mimo to odebrałaś tę operację jako cios od losu, w� znacznym stopniu bowiem ograniczyła się tak ważna dla ciebie aktywność sportowa. Najgorsze było to, że nie wolno ci już było grać w� tenisa – a� byłaś przecież taką zapaloną tenisistką! Do dziś przechowuję twoje puchary. Niestety, także z� joggingiem musiałaś się pożegnać na zawsze. Pogodzenie się z� tym przyszło ci z� trudem. Gdy po operacji zdjęto ci gips, próbowałaś powoli wrócić do pływania i� jazdy na rowerze. Ale to nie wystarczało wówczas, by dać ci poczucie szczęścia. Ileż pokory musieliśmy się później jeszcze nauczyć!
Dotarliśmy także do dokumentów z� kliniki dziecięcej z� roku 1968. W� wieku dwóch lat przeżyłaś upadek, który omal nie skończył się śmiercią. Przez trzy miesiące pielęgnowaliśmy cię w� stanie ciężkiego wstrząsu mózgu. Mieliśmy wówczas poczucie, iż dobry Bóg podarował nam naszą córkę po raz drugi.
Zebraliśmy wprawdzie wszystkie informacje o� twoim zdrowiu, jednak – jak nam się zdaje – nie mogły się one na wiele przydać lekarzom.
Na podstawie aktualnych badań wiedzieli oni po południu, iż nowotwór zaatakował już całe ciało. My jeszcze tego nie wiedzieliśmy. Wieczorem doktor T�śbellius wraz z� szefem oddziału chirurgii przyszli do ciebie. Obserwowałam ich. Siedzieli na łóżku za twoimi plecami i� badali żebra. Nic nie mówili, porozumiewali się tylko spojrzeniami. Pod koniec badania chirurg pogładził twoje plecy nieomal z� czułością, a� jego wargi niemo wypowiedziały słowo �śpełne”. W� tym momencie wiedziałam, jaka jest diagnoza. Obaj lekarze postanowili cię operować, by wziąć wycinek tkanki. Po jej zbadaniu zamierzali ustalić rodzaj nowotworu. Najpierw jednak trzeba było za pomocą założonego na stałe cewnika osuszyć płuco. To było zadanie na następny dzień.
W piątek odbyliśmy pierwszą dłuższą rozmowę z� doktorem T�śbelliusem. Bardzo starał się wczuć w� naszą sytuację. Z� medycznego punktu widzenia diagnoza okazała się, jak sądzę, beznadziejnie brutalna. Był to mięsak, guz tkanki łącznej, jeden z� najbardziej agresywnych nowotworów. Jednak doktor T�śbellius starał się dać nam nadzieję.
Zapytałam go: �śJak długo nasza Isabell może jeszcze żyć?” Nie było odpowiedzi. Drążyłam dalej i� powiedziałam: �śJeśli utrata zdrowia będzie nadal postępowała w� takim tempie, to nie przeżyje najbliższych pięciu dni”. Spojrzał tylko na mnie wymownie dużymi brązowymi oczami. Wiedziałam, że opierając się na swej wiedzy medycznej, mógł liczyć już tylko dni, jeśli oczywiście nie zdarzy się cud. Zaszczepił w� nas jednak wiarę w� możliwość zaistnienia takiego cudu. I� co ważniejsze, uświadomił nam, że i� tobie winniśmy tę wiarę przekazać. Od tego dnia darzyliśmy tego człowieka pełnym zaufaniem.
W poniedziałek miało się odbyć pobranie wycinka. Stale byliśmy przy tobie. Odwiedzały cię tłumy ludzi, każdy chciał się z� tobą zobaczyć. Szczęściem, tyle rzeczy odwracało twoją uwagę. Nie miałaś chwili spokoju i� nie stawiałaś nam żadnych pytań.
W sobotę po południu przyjechał z� Mannheim do ciebie do szpitala mój najmłodszy brat Siegfried z� żoną Ulli i� czterotygodniową córeczką Saschą. Starał się powstrzymać łzy. Na szczęście miał ze sobą, jak zwykle, aparat fotograficzny, patrzył więc na ciebie jedynie przez obiektyw i� robił zdjęcia. A� ty, dzięki Bogu, nie umiałaś czytać w� jego oczach. Wiele radości sprawiła ci malutka Sascha. Myślę, że czułaś się cudownie, mogąc trzymać na rękach tak maleńkie dziecko. Było uosobieniem życia. Siegfried i� Ulli czuli to i� pragnęli przenieść na ciebie odrobinę siły tego młodego istnienia.
Zaczęłaś pisać listy. W� piątek napisałaś do swojej chrzestnej Ines. Od pół roku miała raka, a� ty już wcześniej byłaś z� nią silnie związana.


14.11.1981

Kochana Ines!
Znowu jestem w� szpitalu, ale opowiem Ci wszystko po kolei.
Jak, być może, wiesz, rodzice pojechali na tydzień do Rzymu, wykorzystując okazję, że Roili, który ma teraz seminarium w� Rzymie, wyjechał właśnie do USA, i� jego mieszkanie stało puste.
Wyjechali samochodem z� przyjaciółmi dwudziestego dziewiątego i� zwalili na nas, piętkę dzieci, cała odpowiedzialność. Było nas pięcioro:
1. My, troje rodzeństwa.
2. Dziewczyna (Marie), która jest przez rok naszym gościem. To Belgijka, mówi po francusku i� wspaniale się z� nią rozumiemy (ma dwadzieścia lat).
3. Caroline Hopchet, moja przyjaciółka z� Belgii, u� której spędziłam ferie jesienne.
Ponieważ jednak Matthias i� Christian nie czuli się specjalnie odpowiedzialni, a� trudno obarczać gości obowiązkami domowymi, wszystko spadło na mnie, w� czym jednak dzielnie pomagała mi Marie.
W ciągu tego tygodnia z� dnia na dzień miałam coraz większe kłopoty z� oddychaniem, ale oczywiście nie poszłam do lekarza, bo myślałam, że to bronchit, a� poza tym musiałam się przecież troszczyć o� mieszkanie i� chłopców. Przez cały tydzień Caroline towarzyszyła mi w� szkole. W� piątek Caroline i� Marie wyjechały.
W sobotę wysprzątałam mieszkanie, a� wieczorem wrócili rodzice pełni wrażeń z� Rzymu. Musiałam im zafundować niezłą porcję strachu, bo podobno byłam biała jak kreda, zataczałam się i� z� trudem łapałam powietrze.
Tata zawiózł mnie zaraz w� niedzielę przed południem do naszej domowej lekarki, a� ona orzekła, że to początek zapalenia płuc. Gorączka spadła i� wszystko inne trochę się polepszyło, ale coraz bardziej brakowało mi powietrza, a� po prawej stronie pleców odczuwałam ból bez względu na pozycję. Nasza domowa lekarka ustaliła termin rentgena płuc w� szpitalu na środę po południu i� gdy mnie prześwietlili, oznajmili nam, że znajduję się w� stanie prawie zagrażającym mojemu życiu, bo całe prawe płuco wypełnione jest wodą, co powoduje ucisk na serce i� lewy płat płuc. Od razu mnie zatrzymali i� zrobili punkcję płuc. W� czwartek dalej mnie badali, żeby znaleźć przyczynę tego stanu. Pobrali mi także strzykawką szpik kostny, a� w� piętek założyli na stałe cewnik do jamy opłucnej.
Nigdy bym nie pomyślała, że będę zmuszona pozwolić, by robili ze mną coś tak obrzydliwego.
Za to wszyscy w� tym szpitalu są niesamowicie sympatyczni. Często bywałam w� szpitalach, ale w� żadnym nie było tak miło.
W środę wróciła z� Japonii babcia i� przywiozła dla nas wszystkich śliczne prezenty. Bolek, mój wujek, dostał od niej walkmana – to taki całkiem mały magnetofon kasetowy ze słuchawkami. Wczoraj wujek przyszedł mnie odwiedzić i� po prostu mi go podarował. To niezwykle miłe z� jego strony. Mama i� tata odwiedzają mnie bardzo często, także Christian i� Matthias często przychodzą. Do tej pory bywało u� mnie codziennie przynajmniej siedem osób, a� raz nawet piętnaście. Wszyscy są dla mnie tacy kochani. To wspaniałe.
Często jestem pytana o� zegarek od Ciebie i� słyszę, że jest niezwykle elegancki. Noszę go codziennie z� ogromną radością.

Pozdrowienia i� całusy dla wszystkich Twoich bliskich. Życzę Ci wszystkiego dobrego, moja kochana Ines.

Twoja szpitalna Belli
PS Odczuwam bóle i� dlatego nie mogę zbyt ładnie pisać.

W poniedziałek pobrano ci wycinek. Twój układ krążenia, dzięki Bogu, przetrzymał narkozę. Po operacji dostałaś oddzielny pokój, a� siostry wstawiły nam drugie łóżko, byśmy – tata lub ja – mogli zostawać przy tobie także na noc. Teraz zaczął się czas przemyśleń. Był to okres intensywnych rozmów, najbardziej przejmujących myśli i� najmroczniejszych koszmarnych snów. Czy będzie można cię wyleczyć? Czy masz szansę? Jak długo jeszcze będziesz żyła? Czy możesz wrócić do zdrowia? Staraliśmy się oddalić od ciebie te pytania, ale z� tatą prowadziliśmy ciągle rozmowę bez słów, dzieląc się troskami i� myślami za pomocą spojrzeń, wychodziliśmy też czasami na kilka minut z� twego szpitalnego pokoju. Może w� twojej głowie pojawiały się te same pytania, lecz bałaś się je sformułować? Może byłaś zbyt słaba, by zadawać je sobie samej?
Gdy czuwałam przy tobie nocą, pojawiło się wspomnienie dwóch ostatnich tygodni życia mojej matki, tego nieopisanego cierpienia, udręki i� beznadziejnego błagania o� rychłą śmierć. Nie mogłam się pozbyć tych myśli. Leżałam przy tobie, wsłuchując się w� twój słaby oddech. Dręczyła mnie straszna myśl. Czy nie mogę cię ustrzec, moja kochana Isabelko, przed tym okrutnym losem? Miałam nadzieję na cud. Tak trudno patrzeć na cierpienie kochanego człowieka. Także tata myślał w� nocy o� tobie.


Bonn, 17.11.1981

Moja Najdroższa!
Zanim pójdę spać, utnę sobie jeszcze z� Tobą małą pogawędkę. Mam nadzieję, że zasnę, mimo iż tak bardzo brak mi Twojego buziaka na dobranoc! Gdybym go dostał, mógłbym już sobie beztrosko chrapać, a� tymczasem myślę, co robisz, czy już śpisz, czy nie męczą Cię bóle. Uspokaja mnie myśl, że mama jest przy Tobie. Moja kochana, gdybym tylko mógł wziąć na siebie część gorączki albo bólu, żebyś jak najszybciej znów była zdrowa. Niech poczucie, że wszyscy Cię niewypowiedzianie kochamy, da Ci siłę, moje kochane dziecko. Jako Twój tata, kocham Cię i� szanuję, nasza mała istotko, której zawdzięczamy tyle dobra, tyle miłości i� szczęścia. Zdrowiej szybko, byśmy znów mieli Cię przy sobie w� domu. Bardzo nam Ciebie brakuje! Ściskam Cię i� całuję w� myślach najczulej i� mam nadzieję, że mi się przyśnisz. Jestem pełen najszczerszej miłości do Ciebie.
Twój tata

Świtało, rozpoczynał się nowy dzień. Dziś znów rozmawialiśmy z� doktorem T�śbelliusem. Usiłował uprzytomnić nam dwie sprawy. Po pierwsze, musimy spojrzeć prawdzie w� oczy. A� prawda była okrutna. Cierpiałaś na śmiertelną chorobę. Realnie oceniając sytuację, możliwe było tylko przedłużenie twego krótkiego życia. Przy właściwym leczeniu może o� kilka tygodni, w� najlepszym wypadku – miesięcy. Bez zastosowania terapii mogło ono potrwać najwyżej kilka dni. Nikt nie chciał ani też nie umiał tego dokładnie określić. Po drugie, powinniśmy zachować wiarę w� siłę, jaką daje nadzieja, wiarę w� cud. Doktor T�śbellius miał do czynienia z� kilkoma przypadkami chorób, których wyleczenia lekarze nie potrafili wyjaśnić. Opowiedział o� nich i� podtrzymał nas tym na duchu. Pytaliśmy o� warunki i� możliwości prowadzenia chemioterapii. Doktor T�śbellius miał nadzieję, że uzyska dla ciebie miejsce w� kolońskiej klinice profesora Jagera. Prosiliśmy, błagaliśmy go, byś mogła jednak pozostać w� bońskim szpitalu. Ale doktor obstawał przy swojej decyzji. Twierdził, że jeśli w� ogóle masz szansę, to tylko na oddziale profesora Jagera. Powiedział nam także, że stracisz włosy, że pacjenci poddawani chemioterapii mogą się bardzo źle czuć i� że tego rodzaju terapia musi być wielokrotnie powtarzana. Nasze przygnębienie sięgało dna. Co mieliśmy ci powiedzieć, a� przede wszystkim – w� jaki sposób? Doktor T�śbellius obiecał, że nam pomoże.
Po południu siedzieliśmy we czwórkę na twoim łóżku. Doktor T�śbellius poinformował cię, jak wygląda orzeczenie i� jak ciężka jest twoja choroba. Ani razu nie użył słowa �śrak”, lecz konsekwentnie określał chorobę mianem guza. Na twoje pytanie, czy jest to rak, odpowiedział spokojnie, że rak jest jedną z� odmian guzów; ty masz mięsaka.
Zapytał cię, czy chcesz być poddana leczeniu; jeśli zaniecha się działania, to wkrótce umrzesz. Powiedziałaś, że chcesz żyć i� chcesz być leczona. Wtedy spróbował przybliżyć ci obraz kliniki w� Kolonii. Prosiłaś go, by wolno ci było pozostać w� bońskim szpitalu, ale doktor był niewzruszony. Skontaktował się już z� profesorem Jagerem – są szanse na łóżko w� najbliższy poniedziałek. Pocieszał cię, opowiadając o� swoim przyjacielu, profesorze L., ordynatorze w� klinice profesora Jagera, który będzie się tobą zajmował osobiście.

Wtedy wszyscy troje pragnęliśmy zostać w� bońskim szpitalu. Nie znaliśmy przyszłości. Byliśmy tylko ofiarami. Ale pragnęliśmy uczynić wszystko, by uzyskać choćby cień szansy. Doktor T�śbellius przyrzekł odwiedzać cię w� Kolonii. Z� właściwym sobie wdziękiem nakłoniłaś go jednak do obietnicy, której rzeczywiście później dotrzymał, że gdy tylko w� Kolonii zostanie już dobrana odpowiednia terapia, dalsze leczenie będzie prowadzone w� Bonn. Dał słowo, że zawsze będzie miał dla ciebie przygotowane łóżko.


Bonn, 19.11.1981

Moja kochana Isabelko!
Dziś doktor T�śbellius powiedział lobie i� nam, co Ci jest. Tak dzielnie i� z� takim opanowaniem przyjęłaś to wszystko. Jestem z� Ciebie dumny! Moja kochana córeczka ma o� wiele silniejsze nerwy niż ja, choć to Ciebie rzecz cała dotyka. Cóż za wspaniała z� Ciebie istota! Mama i� ja bardzo martwimy się o� Ciebie, ale jesteśmy głęboko przekonani, że znajdujesz się w� najlepszych rękach, dostaniesz pomoc i� wyzdrowiejesz. Musimy teraz skoncentrować wszystkie nasze siły na tym, byś znowu była zdrowa. Wierzymy w� to mocno i� chcemy zrobić wszystko, by do tego doprowadzić.


21.11.1981

Mój najdroższy Tatusiu!
Twój list sprawił, że poczułam się niewypowiedzianie szczęśliwa, bo tyle w� nim było miłości.
Czasami aż się zastanawiam, czy jestem warta tego, by dostawać tyle miłości. Ale tak trudne sytuacje maję też swoje znaczenie. Muszę zakłócać od czasu do czasu nasze codzienność, by pokazać nam wszystkim, jak bardzo się naprawdę kochamy i� że tylko nieistotne zdarzenia powszedniego dnia odsuwają gdzieś na bok ogromna miłość, jaką się darzymy.
Często teraz żałuję, że tak szybko traciłam cierpliwość w� stosunku do Matthiasa. Zawsze myślałam, że mnie nie lubi, ale teraz jest dla mnie taki kochany i� miły. Muszę się przyznać, że często byłam dla niego niesprawiedliwa.
Wciąż na nowo odkrywam jako coś niezwykłego ten ogrom miłości i� troski, którą mnie otaczasz. Starasz się uprzedzać każde moje życzenie. Tak bardzo jestem wdzięczna mamie. Często bywałam niesforna, a� ona nigdy nie straciła do mnie cierpliwości.
Christian zmienił się w� kochanego i� pełnego zrozumienia brata, a� i� Marie pomaga, jak tylko potrafi.
jesteście wszyscy najukochańsi!
Kocham Cię szalenie i� cieszę się Twoją miłością. Gdy byłam u� Lou, zauważyłam, jak bardzo mi tej miłości brakowało.
Tysiące całusów, Twoja kochająca Cię, szalenie Cię kochająca córka.


21.11.1981

Kochana Isabelko!
Właśnie przeczytałem Twój wspaniały, głęboki list do mnie. Twoje drogie słowa bardzo mnie wzruszyły i� jestem Ci za nie wdzięczny. Zauważyłem, że w� liście można sobie powiedzieć o� pewnych bardzo osobistych sprawach o� wiele więcej niż podczas rozmowy, można bowiem pełniej wyrazić własne uczucia. Będę do Ciebie często pisał i� spróbuję być tak blisko Ciebie, jak to tylko możliwe, moje kochane dziecko. To nie jest tak, że dopiero teraz, kiedy jesteś w� szpitalu, nasze serca zaczęły tak mocno bić dla Ciebie. My, rodzice, zawsze wiedzieliśmy, że mamy w� Tobie najukochańsze i� najbardziej godne miłości dziecko. W� codziennej krzątaninie nie mówi się tego, ale w� chwilach trosk i� zagrożeń ta świadomość jest szczególnie ważna, powinna Cię wzmocnić i� dać poczucie szczęścia. Gdybyś mogła zajrzeć do mego serca, to zobaczyłabyś, że mama i� Ty zajmujecie w� nim szczególne miejsce; chłopcy też, ale moja miłość do nich jest jednak innego rodzaju.
Moja najukochańsza córeczko, prosimy Boga o� Twoje uzdrowienie. Ściskam Cię i� całuję najszczerzej i� najczulej
Twój tata

Pozostałe dni, które spędziłaś w� bońskim szpitalu, wypełnione były odwiedzinami. W� sobotę umyliśmy ci włosy. Nie mieliśmy odwagi ci powiedzieć, że je stracisz. W� niedzielę jeszcze raz przyszedł Siegfried i� zrobił całą serię zdjęć: Bella z� grzywką, z� czupryną, z� rozwianymi włosami, z� odrzuconą głową, z� kokieteryjnym spojrzeniem. Potem ty poddałaś pewien pomysł. Dręczyła cię myśl o� prezentach gwiazdkowych, których jeszcze nie przygotowałaś. W� końcu do świąt pozostało zaledwie pięć tygodni. Pomyśleliśmy więc, by dawać w� prezencie zdjęcia rodzinne. Christian i� Matthias byli także zachwyceni pomysłem; teraz dopiero rozpętała się prawdziwa burza z� błyskawicami flesza. Tak spędziliśmy ostatnią niedzielę w� bońskim szpitalu. Nikt nie odważył się wypowiedzieć żadnej smutnej myśli, żadnego przygnębiającego lub ponurego słowa, choć nasze nerwy napięte były do granic wytrzymałości.
Na poniedziałek rano zamówiono transport do Kolonii. Dwóch młodych mężczyzn zawiozło nas karetką pogotowia do kliniki. Była to straszna podróż, tak źle się czułaś. Na autostradzie musieliśmy się zatrzymać, wysiadłaś z� samochodu i� wymiotowałaś. Miałaś mdłości i� bez chemioterapii.
Gdy przybyliśmy do Kolonii, był już dwudziesty trzeci listopada, trzeba było jeszcze trochę poczekać. Wreszcie dostałaś łóżko we wspólnym pokoju z� pewną starszą panią. Profesor Jager przebywał na seminarium za granicą, miał jednak wrócić w� ciągu tygodnia. Lekarz na oddziale był niezbyt zorientowanym młodym człowiekiem. Nie pamiętam jego nazwiska, miał czarną brodę. Wiesz już, kogo mam na myśli. Udzielał ogólnikowych i� banalnych odpowiedzi w� rodzaju: �śWszyscy musimy kiedyś umrzeć, tylko nikt nie wie dokładnie kiedy”. Zwracając się w� ten sposób do ciebie, trafił, zapewne nieświadomie, pod właściwy adres. Po południu zjawił się profesor L. Był to pierwszy promyk światła w� Kolonii: stanowczy lekarz o� ojcowskim podejściu. Nie mógł jeszcze zlecić rozpoczęcia terapii, musiał zaczekać na powrót swojego szefa, a� ponadto konieczne było przeprowadzenie kilku badań.
Na następny dzień wyznaczono tomografię komputerową. Tata przyjechał do ciebie po pracy. Byliśmy przygnębieni, że musimy cię zostawić w� nocy samą, ale nie mogliśmy dostać separatki. Był to bowiem stary, niewielki oddział prywatny, nie odpowiadający dzisiejszym potrzebom. To, że musisz spędzić na nim kilka tygodni, było tym bardziej przygnębiające, że trafiłaś tu wprost z� nowoczesnego i� miłego szpitala w� Bonn. Pielęgniarki sprawujące przez długie lata opiekę wyłącznie nad chorymi cierpiącymi na nowotwory wydawał się cechować pewien rodzaj obojętności. W� rzeczywistości wkładały w� swą pracę dużo serca. Ich siły były czasem na wyczerpaniu. W� nowym otoczeniu twoją delikatną duszę pokryła twarda otoczka. Nie mogłaś na dłuższą metę inaczej znosić tych warunków, zachowując nadal wrażliwość i� pogodę. Z� ciężkim sercem wracaliśmy tego wieczoru z� Kolonii do domu.
Gdy następnego ranka znów pojawiłam się w� klinice, byłaś już na tomografii komputerowej w� głównym budynku. Twoje łóżko było puste, ale znalazłam na nim kopertę zaadresowaną �śDo Rodziców Zachert”.


24.11.1981

Moi ukochani Rodzice!
Miałam Wam właśnie tyle do powiedzenia, ale przeszkodzono mi, a� potem znów zasnęłam, bo działała jeszcze tabletka nasenna.
Teraz gdy nie możecie być przy mnie w� każdej chwili, czuję się taka opuszczona i� samotna, mała i� chora. Czuję, jak bardzo jesteście dla mnie ważni, jak bardzo Was potrzebuję i� jak silnie odczuwam Wasze nieobecność w� całym tym zamęcie.
Choć jestem tutaj, w� miejscu, gdzie widoki na poprawę są już znacznie lepsze, to dręczy mnie poczucie, że mogę Was stracić. Wszystkim tutaj jestem całkiem obojętna, ale przecież nie Wam.
Kocham Was tak bardzo
Belli
Podczas tego tygodnia w� Kolonii twoje płuco wypełniło się znów wodą. Z� dnia na dzień mówiłaś z� coraz większym trudem. Znowu podano ci tlen. W� tych dniach czytałam ci na głos Małego księcia Saint-Exupery’ego – często z� drżącym sercem.
W czwartek przyjechał profesor Jager, wielka osobowość i� lekarz z� ogromnym doświadczeniem. Wasze spotkanie cechował wzajemny szacunek. Dla ciebie był on człowiekiem, po którym spodziewałaś się cudu. Ty stałaś się dla niego z� upływem czasu wyjątkową pacjentką. Choć zachowywał się powściągliwie, to jednak czasami odnosiłam wrażenie, że patrzy na ciebie jak na swoją wnuczkę.
Wyjaśnił nam, że nie ma jeszcze żadnych informacji na temat struktury guza. Ustalenie tego na podstawie pobranych wycinków trwa kilka tygodni. W� twoim przypadku nie można było tak długo czekać. Profesor Jager znalazł się teraz w� sytuacji myśliwego, który ma strzelać w� ciemnościach, a� mimo to musi trafić. Zdecydował się na schemat HOK. [forma chemioterapii nazwana tak od nazwiska prof. dr. Hansa Ottona Kleina.] Jeszcze w� czwartek założono ci cewnik do tętnicy podobojczykowej. Tej nocy, przed rozpoczęciem terapii, nie wolno nam było z� tobą zostać. Musiała to być dla ciebie straszna noc. Lęk przed nieznanym, pytania i� obawy, bóle i� dolegliwości – miałaś silny atak gorączki, który spowodował drgawki – wszystko to sprawiło, iż poprosiłaś, by przyszedł do ciebie lekarz dyżurny. Nie wiem, co ci powiedział, ale następnego dnia wyczułam, jaki skutek wywołała jego wizyta. Prawdopodobnie udzielił ci dokładnych wyjaśnień i� uprzedził, że stracisz włosy. Wtedy stało się dla mnie jasne, że popełniliśmy straszny błąd, nie rozmawiając z� tobą o� tym. Ale cóż, odwaga jest darem, nie można jej kupić ani sobie nakazać. Odwaga musi zrodzić się w� człowieku.
W piątek wszystko się zaczęło. Zniosłaś terapię wspaniale w� porównaniu z� tym, jak to bywa zazwyczaj. Miałaś już teraz separatkę i� jedno z� nas mogło zostawać przy tobie także na noc.
W niedzielę w� południe przyjechali tata, Matthias i� Christian. Nie tylko my, także i� ty cieszyłaś się bardzo, że w� końcu znów możemy być wszyscy razem. Christian, który odbywał właśnie praktykę zawodową w� sklepie sportowym, przywiózł ci cztery czy pięć par dresów treningowych do wyboru. Uważałaś, że to bardzo miło z� jego strony. Największym szczęściem dla nas był jednak fakt, że po dwóch dniach terapii stan płuca na tyle się poprawił, że mogłaś odstawić tlen. Teraz znów mówiłaś głośno i� wyraźnie, sama chciałaś czytać dalej na głos książkę. Jeszcze nigdy w� życiu nie odczuwałam, że szczęście może być tak wyczerpujące. Byłam zlana potem.
Po południu nastąpiła �śzmiana warty”. Tak mówiliśmy, tata i� ja, gdy zmienialiśmy się przy twoim łóżku. Pojechałam z� chłopcami do cioci Ewy i� jej męża, którzy zaprosili nas razem z� babcią na pierwszą niedzielę adwentu. W� tym dniu cała nadzieja świata mieściła się w� moim sercu.
Bardzo szybko pojęliśmy, jak ważne okazało się to, że podczas terapii zawsze byliśmy przy tobie i� jak bardzo przyczynialiśmy się tym samym do jej powodzenia. Naszą obecnością staraliśmy się złagodzić twój lęk i, jeśli tylko było to możliwe, skierować twe myśli na sprawy piękne i� budzące nadzieję. Gdy tylko nadarzała się możliwość sprawienia ci przyjemności, dokładaliśmy wszelkich starań, by to uczynić. Leczenie według schematu HOK trwało osiem dni i� zakończyło się pełnym sukcesem. Teraz musieliśmy zacząć lepiej organizować to wszystko. Jak mieliśmy dzielić swój czas? Tata i� ja chcieliśmy mieć pewność, że jedno z� nas zawsze będzie przy tobie. Ja byłam zajęta zawodowo tylko przez pół dnia, tata pracował na całym etacie. A� więc to ja trzymałam w� ręku �śczasowego asa”.
Zastanawiałam się, czy nie złożyć wymówienia, ale wtedy ty wyraziłaś zdecydowany protest. Chciałaś, by nasze życie biegło na tyle normalnie, na ile będzie to tylko możliwe. Wiedziałaś też, jakie znaczenie ma dla mnie praca. Każde ograniczenie lub zmiana naszego dotychczasowego trybu życia wzbudzałyby w� tobie poczucie niepewności.
Tymczasem zgromadził się wokół nas krąg przyjaciół, gotowych w� każdej chwili nieść pomoc. Dotyczyła ona codziennych spraw życiowych, które wszakże były wtedy dość istotne. Bardzo nas to podbudowało. Na przykład, jedno z� zaprzyjaźnionych małżeństw oddało nam do dyspozycji swój samochód; mogliśmy zatem o� wiele sprawniej dokonywać �śzmiany warty” i� nie było to tak czasochłonne. Nasza sąsiadka, pani Braun, zbierała z� suszarni bieliznę i� oddawała mi już uprasowaną. Ingę, nasza przyjaciółka, mama twojej najlepszej przyjaciółki Maren (tata Maren i� twój tata zaprzyjaźnili się jeszcze w� Japonii jako mali chłopcy, a� więc ta przyjaźń łączy już trzy generacje; nasza babcia i� dziadkowie Maren są zaprzyjaźnieni do dziś), z� ogromną radością cię odwiedzała, a� przecież Maren, sparaliżowana do połowy, w� wózku inwalidzkim, wymagała stałej opieki. Z� Maren chodziłaś od początku do tej samej klasy w� gimnazjum Amosa Komeńskiego, a� przyjaźniłyście się już jako pięciolatki. Maren zachorowała ciężko dopiero w� wieku ośmiu lat.

5.12.1981

Moja kochana Maren!
Twoje listy zawsze dodaję mi tyle otuchy. Dziękuję Ci za nie. Wiersz też jest cudowny. Zawieszę go sobie nad łóżkiem.
Wasz kalendarz świąteczny sprawił mi ogromne radość. Szczególnie ucieszył mnie mały jeżyk i� okrągły medalion.
To bardzo miłe, że pani Bell, moja nauczycielka muzyki, napisała do mnie. Powiedz jej, proszę, że bardzo się ucieszyłam z� tego listu, który mnie tak podniósł na duchu. Zadała sobie tyle trudu. Myślę, że to Ty byłaś tę osobę, która najlepiej rozumiała moje myśli w� tych strasznych dniach. Dlatego to właśnie Ty dodajesz mi tyle siły.
Wczoraj przez telefon mówiłaś, że nie czujesz się najlepiej. Ja i� jeszcze ktoś myślimy o� Tobie dużo.
Moja dobra Maren, przytulam Cię, pozdrawiam Twoje kochane, dobre rodzinę
Twoja Belli

Gdy tylko Ingę znajdowała kilka godzin dla ciebie, zawiadamiała mnie, abym mogła w� tym czasie jechać do pracy. Także Ingę rozwiązała problem wypadających włosów. Po pięciu czy sześciu dniach terapii twoja głowa wyglądała jak postrzępione gniazdo moli. Nie można już było nawet czesać sfilcowanych kosmyków. Ale obciąć? Nawet nie mogliśmy o� tym mówić. Musiałam ci przynieść z� domu twój czerwony baskijski beret. Schowałyśmy pod nim włosy. Z� wisielczym humorem mówiłaś, że wyglądasz jak papuga, tym bardziej że masz na sobie żółtą piżamę. Ingę nie mogła tego znieść. Porozmawiała z� tobą i� zapytała, czy nie lepiej byłoby ściąć włosy. Dzięki Bogu, tak się stało.
Babcia także była dla nas dużym wsparciem. Pomimo swych siedemdziesięciu czterech lat jeździła – skazana na publiczne środki lokomocji – z� Bonn do Kolonii, by spędzać całe przedpołudnia w� szpitalu. Wcześniej nie zdawałam sobie sprawy, jaką wartością jest duża rodzina i� jakie znaczenie w� życiu mają przyjaciele. Przyjaźnie trzeba jednak budować i� pielęgnować znacznie wcześniej. W� tak trudnych sytuacjach wartość poszczególnych przyjaźni rozpoznaje się w� ułamku sekundy, z� szybkością błyskawicy. Na szczęście zawiedliśmy się tylko na jednej zaprzyjaźnionej rodzinie. W� ciągu tego całego okresu ani razu nie okazali nam prawdziwego zainteresowania. A� przecież to właśnie oni doświadczyli tak wiele dobrego od ciebie; rozmowy z� nimi jeszcze dziś przychodzą mi z� trudem. Ale to było i� jest jedyne rozczarowanie.
Po tygodniu zakończyła się pierwsza terapia. Wszyscy byliśmy ciekawi nowych wyników badań. Tomografia komputerowa wykazała znaczne cofnięcie się guza. Byliśmy na właściwej drodze. Profesor Jager uważał, że trafił tą terapią w� dziesiątkę.
Teraz trzeba było przezwyciężyć leukopenię. [zmniejszenie liczby krwinek białych (leukocytów) poniżej 3000/mm3.] Po terapii miałaś bardzo złe wyniki badania krwi. Twój system immunologiczny uległ załamaniu. Najdrobniejszy zarazek mógł zwalić cię z� nóg.
Aby uchronić cię przed zakażeniem, musieliśmy, będąc z� tobą, przestrzegać izolacji. Na ile było to możliwe, nie wolno nam było opuszczać pokoju, a� jeśli już, to wyłącznie w� specjalnych fartuchach i� maskach na twarzy. Odwiedzający mieli do ciebie dostęp jedynie wówczas, gdy wkładali sterylne fartuchy i� maski. Do Lou i� jej rodziny pisałaś:


9.12.1981

Moi Kochani!
Chciałam do Was wczoraj wieczorem zadzwonić, ale tak mnie bolały usta (skutek uboczny leczenia), że nie byłam w� stanie mówić, jak wiecie, w� sobotę skończyłam zabiegi, a� wczoraj robili mi badania, żeby sprawdzić efekty terapii. Lekarz stwierdził na pierwszy rzut oka, że guz się zdecydowanie zmniejszył. Czuję się dobrze i� po raz pierwszy mogłam na parę godzin zostać sama.
Jestem w� tej chwili w� takim stanie, że nie mam w� sobie przeciwciał, na przykład grypy itp. Dlatego nikt nie może mnie dotykać, a� ten, kto chce wejść do mojego pokoju, musi zakładać na twarz maseczkę. Gdy pojadę do domu, zetnę resztę moich �śpięknych, ciemnych loków”. Krótkie włosy będę praktyczniejsze i� łatwiejsze do utrzymania.
Chcę sobie zrobić taką bardzo krótką, odważną fryzurę. Mam nadzieję, że będzie się Wam podobać.
W czasie zabiegów schudłam sześć kilo. Całe szczęście, że przedtem byłam przy kości. Myślę, że to Boże Narodzenie będzie jednym z� najpiękniejszych, bo będę w� domu, i� mogę z� całą świadomością stwierdzić, że dobrze się czuję. Taka jestem szczęśliwa.
jeśli nie mielibyście nic lepszego do roboty, moglibyście nagrać mi jakąś kasetę. Wciąż słucham walkmana, a� Wy macie tyle świetnych płyt. Bardzo bym się ucieszyła.
już teraz strasznie się cieszę, że znów Was zobaczę. Ferie jesienne wydają mi się tak odległe.

Bardzo Was kocham. Przesyłam Wam całą masę słodkich, serdecznych, mocnych całusów.
Wasza znowu prawie zdrowa
Isabell

PS Pozdrowienia dla wszystkich czworonożnych domowników.

Był to spory kłopot, ale ten czas także próbowaliśmy wykorzystać na przeżycie czegoś pięknego. Postarałam się o� ciekawe książki dla ciebie i� dla siebie. W� fazie leukopenii zaczytywałaś się Przeminęło z� wiatrem i� wszystkimi tomami Angeliki. Michał Anioł i� Vincent van Gogh to były moje lektury. Później chłopcy nagrali nam najpiękniejszą muzykę na kasety, a� już wkrótce miałaś nawet telewizor. Potem, także w� fazie leukopenii, Christian i� Matthias spędzali z� tobą weekendy lub dwa, trzy dni w� czasie ferii. Staraliśmy się w� pełni korzystać ze wszystkiego, co dawało rozrywkę i� rodziło piękne przeżycia, a� było możliwe w� tych ograniczonych warunkach.
W pierwszej fazie leukopenii głównym tematem, który cię pochłaniał, było Boże Narodzenie. Odczuwałaś ogromną potrzebę sprawienia wszystkim przyjemności. Dziergałaś czapki i� pisałaś listy. Napisałaś nawet list do swojej dawnej klasy, został on odczytany uczniom przez wychowawcę. Nie dało się już, niestety, tego listu odnaleźć, ale pamiętam jego treść. Twoja choroba dała ci świadomość, jakim dobrodziejstwem jest móc się uczyć, i� wyraziłaś to odpowiednim podziękowaniem. Gdybym była nauczycielem, oprawiłabym ten list w� ramki. Mam jednak wciąż twój list do Ines.


12.12.1981

Kochana Ines!
Chcę życzyć Tobie i� Twojej rodzinie spokojnych i� pięknych świąt Bożego Narodzenia. Mam nadzieję, że Nowy Rok przyniesie Wam wszystkim wiele dobrych i� radosnych dni.
Mijający rok wydaje się pechowy, ale bez względu na to, jaki był okropny, nie żałuję tego czasu. Cieszę się, że rozmawiałam szczerze ze swoimi rodzicami i� że potrafię odczuwać zadowolenie i� szczęście. Dopiero teraz jestem świadoma, jak bardzo można być szczęśliwym, gdy jest się zdrowym.
Doznałam tyle miłości, a� nigdy wcześniej nie pomyślałam nawet, że mogę zostać tak wspaniale obdarowana.
Na co dzień każdy ma podobno mało czasu, ale gdy zachorowałam, wszyscy nagle znaleźli czas dla mnie.
Można kogoś naprawdę uszczęśliwić. To obecność bliskich dała mi tyle siły i� odwagi, już teraz snujemy z� rodzicami plany, gdzie spędzimy wakacje, abym mogła w� pełni wrócić do zdrowia, a� oni naprawdę odpocząć.
Moja kochana Ines, życzę Ci wszystkiego dobrego. Moc pozdrowień i� całusów dla Was wszystkich
Twoja Isabell

Dowiedziałaś się także o� świątecznym spotkaniu dla lekarzy i� sióstr twojego oddziału w� Kolonii. Dla każdego kupiłam małą butelkę szampana, a� zapakowałyśmy je tak, jak pakują lekarstwa w� aptece. Do każdej buteleczki przyczepiłyśmy karteczkę w� formie recepty, by każdy wiedział, jaki lek chcesz mu zaordynować: dla jednego coś na nerwowość, dla innego na przerost poczucia własnej wartości, profesorowi Jagerowi przepisałaś proch strzelniczy, by w� dalszym ciągu celnie strzelał do komórek rakowych! Miałaś tyle wspaniałych pomysłów; następnego dnia słyszeliśmy, ile radości i� wesołości nimi wywołałaś. W� krótkim czasie stałaś się ulubienicą oddziału.

17.12.1981

Moja kochana Caroline!
Mam nadzieję, że egzaminy dobrze Ci poszły. Przesłuchałam już kasetę od Ciebie i� Cathy. Bardzo mi się podoba.
Jestem szczęśliwa, że mogę Boże Narodzenie spędzić w� domu.
Pisałam Wam już, że myślę o� nowej fryzurze, ale chyba nic z� tego nie będzie. Moje włosy robię, co chcą, i� już prawie wszystkie mi powypadały. Nędzne resztki obetnę sobie dzisiaj po południu sama. To jedyna okazja, żeby zrobić to własnoręcznie, bo i� tak niczego nie mogę popsuć.
Moja kochana, słodka Caroline! Mam nadzieję, że wkrótce znowu się zobaczymy!
Bardzo Cię kocham
Twoja Isabell

Osiemnastego grudnia pozwolono mi zabrać cię do domu. Na ulicach, a� nawet na autostradzie, panował ogromny chaos spowodowany opadami śniegu. Tata był w� Wiesbaden w� komisji egzaminacyjnej. Jemu i� tobie obiecałam, że po pracy przyjadę po ciebie samochodem. Nie mogłam się jednak wywiązać z� tej obietnicy. Poprosiłam o� pomoc przyjaciela. Przysłał mi duży samochód z� kierowcą, stałym ogrzewaniem i� telefonem. Przyjechaliśmy trzy godziny później, niż ci obiecaliśmy. Byłaś bardzo markotna, przecież to w� końcu trzy godziny z� życia, które ci jeszcze zostało, trzy godziny twego cennego czasu, czasu na wolności i� bez bólu.

W Kolonii na pożegnanie wsunięto nam do ręki receptę, a� ponadto ustalono termin następnej fazy terapii na 28 grudnia 1981 roku. Mieliśmy więc dla siebie dziewięć drogocennych dni, i� to w� okresie Bożego Narodzenia.
Usiłowaliśmy z� każdego dnia uczynić małe święto. Musiałaś się znowu spodobać samej sobie. Ale patrzenie w� lustro było dla ciebie zbyt trudne. W� wyniku terapii włosy były zniszczone, a� do tego przystrzyżone przez nas, amatorów. Takiej siebie nie mogłaś zaakceptować. Zaprosiłam mojego fryzjera do nas, do domu. Dobry stary pan Beckermeyer pofatygował się osobiście i� przyciął ci króciuteńko włosy. Teraz można było przynajmniej podziwiać piękny kształt twojej głowy. Było ci bardzo ładnie, a� twoje pełne wyrazu oczy stały się jeszcze bardziej wyraziste. Dlaczego nie zrobiliśmy tego na początku terapii?
Święta Bożego Narodzenia miały być przygotowane błyskawicznie. Przyjaciele postarali się o� choinkę, codziennie napływały prezenty dla ciebie i� dla nas. Kilka moich drogich przyjaciółek zatroszczyło się o� świąteczne wypieki. Zewsząd odczuwaliśmy zaangażowanie oraz radość, że możesz spędzić kilka dni w� domu.
W krzątaninie ostatnich dni tata i� ja zapomnieliśmy, że dwudziestego drugiego grudnia mija dwudziesta rocznica naszego ślubu. Znasz nasze zamiłowanie do świętowania wszystkich ważnych i� pięknych dni w� naszym życiu. Właśnie przechodziłam koło winiarni Maternusów, gdy sobie o� tym przypomniałam. Był dwudziesty drugi grudnia, przedpołudnie, godzina jedenasta. Pomyślałam: �śTo nie może być prawda! Jesteśmy małżeństwem od dwudziestu lat, ciągle jesteś z� tym samym mężczyzną i� zapomniałaś o� tym!” Poszłam do pani Maternus i� zapytałam, czy miałaby dla nas na wieczór osobną salę, a� także kelnera nie cierpiącego na katar i� kaszel (wciąż miałaś bardzo mało leukocytów w� wyniku leukopenii). Sala się znalazła! Krótko omówiłyśmy menu, wyjaśniłam jej twoją sytuację i� popędziłam do domu. Zrobiła się już dwunasta w� południe, o� dwudziestej miała się zacząć uroczysta kolacja u� Maternusów, a� goście nic jeszcze o� tym nie wiedzieli!
Pomysł cię zachwycił. Tata przez cały dzień był w� Wiesbaden i� zamierzał wrócić do Bonn około dwudziestej, dopiero po spotkaniu z� okazji świąt. Miała to być dla niego niespodzianka. Obecność Christiana, Matthiasa i� Marie była oczywista. Ciocia Brigitte i� babcia, nasi przyjaciele Ingę i� Hans-Jurgen, Hajo i� Low, wszyscy z� Bonn natychmiast przyjęli zaproszenie. Siegfried i� Ulli z� Mannheim, a� także Lou i� Albert, nasi przyjaciele z� Antwerpii, przybyli mimo śniegu i� gołoledzi, wyjechawszy zaraz po moim telefonie.
Zadzwoniłam do Wiesbaden i� poprosiłam o� przekazanie tacie informacji, by nie przyjeżdżał do domu, lecz prosto do winiarni Maternusów.
Byliśmy na miejscu już o� wpół do ósmej. Przypadło ci w� udziale honorowe miejsce przy stole i� wolno ci było wybrać towarzyszy. Wybór padł na Hajo i� Hansa-J�źrgena. Dokładnie rozumiałam twoje uczucia. L�św nie mogła, niestety, przyjść, gdyż bała się, że zarazi cię kaszlem. Podarowała ci za to niewielki pierścionek z� granatami, który przekazała przez Hajo. Wszystko przebiegało w� uroczystym nastroju oczekiwania, gdy około ósmej pojawił się tata, zupełnie zaskoczony. Dopiero w� tym momencie uświadomił sobie, iż była to rocznica naszego ślubu i� bardzo go uradowała ta niespodzianka. Około dziesiątej poczułaś się wyczerpana i� wróciliśmy do domu.
Z pewnością ta uroczystość kosztowała cię trochę sił fizycznych, ale dała ci przynajmniej siłę wewnętrzną. Byliśmy wszyscy do głębi szczęśliwi.
W Wigilię chcieliśmy iść do kościoła. Obstawałaś przy tym, byśmy poszli. Nasz związek z� parafią nieco się rozluźnił, gdy pastor przygotowujący cię do konfirmacji został przeniesiony gdzie indziej; z� kolejnym pastorem nikt z� nas jakoś nie mógł się zaprzyjaźnić. Matthias zgłosił się na zajęcia przygotowujące do konfirmacji do innej parafii, razem ze swoimi kolegami. Tam wysłuchaliśmy z� naszymi synami nabożeństwa bożonarodzeniowego dla rodzin. Życzenia, które wpisywaliśmy na kartki w� kształcie czerwonej gwiazdeczki, brzmiały u� wszystkich tak samo: �śŻeby Belli wyzdrowiała!” Po powrocie do domu mieliśmy zasiąść do wieczerzy. Wszystko miało się odbyć tak jak zawsze. Tata zapalił świeczki na choince, a� my próbowaliśmy zaśpiewać kolędę �śO, radosny...”
Byłoby lepiej, gdybyśmy to sobie darowali. Świece zabierały potrzebny ci tlen, a� nam wszystkim serca się ściskały. Z� oczu popłynęły łzy, to było nie do wytrzymania. Ktoś z� nas otworzył drzwi balkonowe, byś mogła swobodniej oddychać. Gdy się wreszcie uspokoiliśmy, zaczęło się rozdawanie prezentów. Najpiękniejsze były te, które mogłaś zrobić sama. Dostałam wydziergany przez ciebie biały pulower, Matthias – białą kamizelkę do gry w� tenisa. Nosi ją do dziś.
Mnóstwo czasu zajęło nam rozpakowywanie prezentów i� czytanie wielu serdecznych listów. Ludzie, których nieco straciliśmy z� oczu, dodawali nam odwagi i� obdarowywali radością. Mimo naszego wewnętrznego rozdygotania były to wesołe święta.
W drugi dzień świąt chłopcy szykowali się do wyjazdu do Altglashiitten w� Szwarcwaldzie. Od czternastu lat wynajmowaliśmy tam na okres Bożego Narodzenia mieszkanie w� przebudowanej stodole. Właściciele tego budynku, Gerda i� Ernst, stali się w� ciągu tych lat naszymi przyjaciółmi. Gerda zatelefonowała jeszcze przed świętami i� zaprosiła chłopców. Mogli przyjechać, gdy tylko będą mieli na to ochotę. Był to dla nas dar niebios, gdyż dwudziestego ósmego grudnia musieliśmy być znowu w� klinice w� Kolonii. Gdyby zatem w� sylwestra chłopcy byli w� domu, a� ty w� klinice, musielibyśmy się rozdzielić.
Wiedzieliśmy bardzo dobrze, że wszystkie nasze siły, czas i� miłość musimy skoncentrować na tobie, a� przecież byliśmy świadomi, że Christian, a� szczególnie Matthias także nas potrzebowali. Matthias miał w� końcu dopiero czternaście lat, a� Christian dziewiętnaście. W� tym okresie byli właściwie pozostawieni samym sobie.
Theresa, moja pomoc domowa pochodząca z� Portugalii, ze swym dobrym sercem i� matczyną troskliwością dawała z� siebie wszystko, ale nie mogła zastąpić ojca i� matki.
Chłopcy pojechali więc do Gerdy, Gerdy o� wielkim sercu. A� poza tym spotkali tam przyjaciół.
O tym, jakim zagrożeniem był ten wewnętrzny niepokój, może świadczyć mały przykład. Jak już wcześniej powiedziałam, tamtej zimy spadło dużo śniegu, także w� Szwarcwaldzie. Przyjaciele przyjechali po chłopców na dworzec. Christian zeskoczył na peron. Powitanie. Ale gdzie jest Matthias? Dopiero co był w� przedziale. Wołano, przeszukiwano cały pociąg, który wreszcie ruszył. Gdy ostatni skład opuścił dworzec, okazało się, że Matthias stoi po drugiej stronie szyn, zakopany razem z� walizką w� zaspie śnieżnej. Wszyscy się śmiali, ale to jego zaginięcie mogło mieć przecież znacznie gorsze skutki!
Dwudziestego ósmego grudnia trzeba było znów jechać do Kolonii. Tym razem należeliśmy już do �śweteranów”, którzy się znają i� serdecznie pozdrawiają. Jeszcze nie przeczuwaliśmy, że na oddziale terapii guzów każdy następny cykl leczenia będzie coraz bardziej zbliżał nas do wspólnoty połączonej tym samym losem. Tę młodą kobietę widzieliśmy już w� listopadzie. Miała na głowie zawsze tak szykownie zawiązaną chusteczkę. A� starsza pani z� białymi, godnymi zazdrości gęstymi włosami? Musimy później spytać o� nią Basti, hiszpańską sprzątaczkę i� duszę tego oddziału.
Weszliśmy do �śnaszego” starego pokoju. Stał się już jakby cząstką domu. Tym razem przywieźliśmy telewizor i� twój flet. Oficjalnie wzięłam urlop i� mogłam zostać z� tobą, już bez całego tego zamieszania i� wyrzutów sumienia wobec chłopców. Dwudziestego dziewiątego grudnia założono ci cewnik na tętnicy podobojczykowej, trzydziestego wszystko zaczęło się od nowa. Zachowałam doskonale w� pamięci okoliczności zakładania cewnika. Szpitalnym samochodem pojechaliśmy do głównego budynku. To się jeszcze dało wytrzymać. Założenie cewnika dożylnego w� obrębie szyi nie należy do najłatwiejszych zabiegów. Dokonywał tego za każdym razem inny lekarz – ten, który akurat miał dyżur. Młody lekarz chciał się mnie pozbyć. Tu się jednak przeliczył, bo obie uparłyśmy się, że zostanę. Już po zabiegu był z� takiego obrotu sprawy bardzo zadowolony. Dodałam bowiem do jego profesjonalnej sprawności coś, czego ta stara klinika nie była w� stanie zapewnić – zaufanie. Dlaczego w� szpitalach nie korzysta się z� pomocy matek? Gdy założono cewnik, miałaś wstać i� cały czas trzymać w� ręce na wysokości głowy butelkę, z� której kropla po kropli spływał do cewnika płyn. Twoje ramię służyło więc za stojak. A� potem wolno nam już było wrócić szpitalnym busem na oddział.
Pół godziny po zabiegu znalazłaś się z� powrotem w� swoim łóżku. Byłam do głębi zdeprymowana. Mam nadzieję, że tego nie zauważyłaś.
Przy stosowaniu tego rodzaju terapii mówi się zawsze, że chodzi o� poprawę �śjakości życia”, ale bez zrozumienia, że w� wypadku ludzi, którzy pozostałe im życie mogą liczyć tylko w� tygodniach lub miesiącach, owa jakość życia rozpoczyna się dokładnie tam, gdzie szpitalna codzienność! Tę jakość życia wyznacza nie tylko poziom bólu, jaki muszą znosić, lecz także szacunek i� godność, z� jakimi się ich traktuje. Wolność, wypełniana ich indywidualną aktywnością, jest trzecim czynnikiem.
Trzydziestego pierwszego grudnia przyjechał tata. Chcieliśmy spędzić sylwestra we trójkę. Mieliśmy jednak tylko dwa łóżka. Jedno z� nas musiało jechać do domu, ale żadne nie chciało. Nie przypominam sobie, jak rozwiązaliśmy ten problem. Pamiętam jednak doskonale, że ostatnie godziny starego roku spędziliśmy całkiem wesoło. Najpierw graliśmy w� skata. Było to bardzo zabawne. Z� psychologicznego punktu widzenia tata znalazł się w� pułapce. Zazwyczaj, gdy graliśmy w� skata, wygrywał. Tym razem jednak bardzo pragnął cię uszczęśliwić i� chciał, żebyś ty wygrywała. Doprowadzało to do najdziwniejszych sytuacji. Ponieważ ja w� skata zawsze przegrywałam, i� tym razem bez trudu przyszło mi oddanie palmy pierwszeństwa.
Na sylwestrowe menu wybraliśmy coś szczególnego. Zaprosiliśmy dyżurną pielęgniarkę. Na szczęście nie drażnił cię nasz apetyt. O� północy pokazaliśmy ci sztuczne ognie.
Jeszcze wcześniej uśmialiśmy się szczerze, oglądając telewizyjny film Dinner for one. Zaczął się nowy rok. Cóż przyniesie? Stawialiśmy sobie to samo pytanie, które wraz z� przyjściem nowego roku zadają sobie prawie wszyscy ludzie. Ale dla nas przyszłość niosła tylko dwie możliwości. Albo los obróci się w� dobrą stronę, albo też następny rok przyniesie koniec.
Szóstego stycznia udało ci się dobrnąć do końca drugiej fazy leczenia według schematu HOK. Tym razem już wiedzieliśmy, że w� ciągu kilku pierwszych dni, tuż po zakończeniu terapii, ból jest najsłabszy. Te najcenniejsze dni chciałaś zorganizować możliwie najlepiej i� spędzić je na wolności. Najpierw krążyłaś koło profesora L.: mogłabyś przecież także w� domu... tam o� wiele mniej stykałabyś się z� katarem i� kaszlem... czemu patrzeć tak wąsko, tu także przychodzi Basti ze ścierką do podłogi...! Na koniec nie pozostało mu nic innego, jak ulec, nie tyle twoim argumentom, ile twojemu wdziękowi. Pierwszy bastion został zdobyty. Teraz trzeba było tylko przekonać profesora Jagera. To okazało się o� wiele trudniejsze, ale twoim dużym piwnym oczom udało się i� to. Po pięciu dniach leukopenii mogłaś jechać do domu. Wcześniej zrobiono ci jeszcze kilka transfuzji, by twoja krew szybciej się regenerowała. Musiałaś obiecać profesorowi Jagerowi, że przez parę dni nie będziesz przyjmowała żadnych gości.
Nabraliśmy otuchy. Zaczynała się poprawa. Fizycznie czułaś się lepiej, a� poza tym miałaś szanse na zorganizowanie dwudziestu jeden dni życia w� domu. Gdy białe ciałka krwi osiągnęły wystarczający poziom, nadeszła pora na wizyty. Przedtem wystaraliśmy się o� peruki. Przyszła fryzjerka z� kilkoma do wyboru: długie, krótkie, z� kucykiem i� bez. Jedna gorsza od drugiej, bo przecież nawet najpiękniejsza nie może zastąpić własnych włosów. Wpadłaś na pomysł, że będziesz nosić kapelusze i� baskijskie berety. Spod najróżniejszych kapelusików wyglądało tylko kilka kosmyków włosów i� to jakoś zaakceptowałaś.
Teraz mogli przychodzić przyjaciele. I� przychodzili, nawet Maren na wózku inwalidzkim. Cóż to był za wspaniały prezent od Ingę i� Hansa-Jurgena! Maren bardzo ci pomogła, wskazała, jak akceptować swój los, jak uczyć się być szczęśliwą przez tę część życia, która pozostała. Przeżywała własny dramat już siedem lat i� dojrzałością, zdolnością pokonywania cierpienia i� planowania życia przerastała nas wszystkich. Była dla ciebie przez cały ten czas wzorem i� dała ci wiele sił. Zaczęłaś się zastanawiać, czy aby naprawdę szczęście w� życiu zaczyna się dopiero przy grze w� tenisa.
Jako rodzina, mogliśmy w� tych dniach głęboko odetchnąć, gdyż ta przerwa pomiędzy terapiami była najbardziej odprężająca. Wierzyliśmy, że teraz wszystko będzie szło ku lepszemu. Zycie znów biegło w� pewnym sensie normalnie. Tata chodził do pracy, Christian do sklepu, Matthias i� Marie do szkoły, ja do biura. Theresa, nasza pomoc domowa, przychodziła każdego przedpołudnia. Wychodziłam z� domu już przed ósmą i� cieszyłam się, że przez te kilka godzin mogę nadgonić pracę albo popracować na zapas. Spałaś zazwyczaj do dziesiątej. Potem brałaś kąpiel; czasami wpadała babcia albo któraś z� moich przyjaciółek. Często koło jedenastej dzwoniłaś do mnie do biura i� snułyśmy plany na popołudnie. Ogromnie ważne było dla mnie to, że moje miejsce pracy znajduje się niedaleko domu. Zawsze miałam pewność, że mogę się natychmiast zjawić. I� ty byłaś dzięki temu spokojniejsza. Gdy koło południa wracałam do domu, obiad był gotowy, a� prace domowe wykonane, i� mogliśmy w� pełni cieszyć się popołudniem i� wieczorem.
W któryś z� ostatnich dni przed trzecim cyklem terapeutycznym poszłyśmy nawet do miasta po zakupy. Sprawiły ci wiele radości; kupiłyśmy drobne rzeczy, tu ładne pudełeczko na herbatę, tam mały srebrny pierścionek albo plażową torbę na lato. Nic niezbędnego, potrzebnego, taki niewielki luksus. Dla ciebie ten pierścionek był klejnotem z� perłami, o� którym marzyłaś, że zostaniesz nim obdarowana jako dojrzała kobieta; małe śliczne pudełko na herbatę było częścią twego posagu, torba plażowa pomagała śnić o� Karaibach.
Jeszcze nigdy w� życiu robienie zakupów nie sprawiło mi takiej przyjemności. Byłam wdzięczna losowi za moje możliwości finansowe. Ale jak wielu jest rodziców dzieci chorych na nowotwory, którzy mogą jedynie kupić najpotrzebniejsze rzeczy, a� i� to nie zawsze?!

Cudowne dni w� domowym zaciszu dobiegały końca. W� poniedziałek, pierwszego lutego 1982 roku, musiałaś znów być w� Kolonii. W� niedzielę urządziliśmy sobie małe święto. Wszyscy mieliśmy ochotę spędzić ten dzień wspólnie z� rodziną von Moltke. Znaliśmy ich i� ich dzieci jeszcze z� czasów szkoły podstawowej. Ty i� Johannes poszliście razem do gimnazjum Amosa Komeńskiego, do tej samej klasy. Bliźniaki, Dorothea i� Daniel, byli z� tego samego rocznika co Matthias. Obaj chłopcy stali się wielkimi przyjaciółmi i� sprawili tym nam, rodzicom, miły prezent. Wiedzieliśmy, jak samotny czuł się Matthias w� tym czasie, a� tak niewiele mogliśmy mu pomóc. Moltkowie pozyskali go sobie zupełnie – rodzice, Ulrike i� Konrad, oświadczyli, że w� każdej chwili znajdzie u� nich dom i� dali mu nie tylko symboliczne klucze do mieszkania, ale także pewność, że zawsze będzie mile widziany.
Spotkaliśmy się z� nimi w� klubie w� Brunch i� uczciliśmy tę niedzielę. Moltkowie przyprowadzili ze sobą także swoje czwarte dziecko, Jakuba – małego marudę. Był to wesoły dzień na luzie i� nie było czasu na żadne przygnębiające myśli.
Pierwszego lutego znów byłaś w� Kolonii. Od kilku dni odczuwałaś bóle lewej stopy. Czy było to związane z� ubiegłoroczną operacją? Może to gwoździe, które jeszcze były w� kości...? A� może przerzuty? Zrobiono scyntygrafię kości. Lekarze nie byli całkiem zgodni. Coś widzieli, ale liczyli na to, że przyczyną dolegliwości są gwoździe. Planowali ich usunięcie po dwóch kolejnych cyklach terapii. Wszystkie te informacje były dosyć rozmyte i� nieprecyzyjne. Nie leżało w� mojej naturze, by się dać zbyć czymś takim, ale tak byliśmy skoncentrowani na pozytywnym myśleniu o� twoim stanie zdrowia, że nawet nie chcieliśmy się dokładnie nad tym zastanawiać.
Tym razem nawet podczas prowadzenia terapii mogliśmy na jedną noc pojechać z� tobą do domu. Czwarty dzień cyklu terapii według schematu HOK jest dniem wolnym od zabiegów, a� do tego wypadł w� niedzielę. Wykorzystałaś wizytę profesora L.: przecież można chociaż zapytać! Wiedziałam, jak ogromną odpowiedzialność i� jakie ryzyko bierze na siebie lekarz, jeśli wyraża zgodę na coś takiego – przecież mu nie wolno. Z� drugiej strony wiedzieliśmy oboje, że te godziny spędzone w� domu, te godziny normalności, działają na ciebie tak jak połowa terapii. Pomagały odzyskać równowagę psychiczną. Dni przeżyte bez bólu, na wolności, stanowiły przeciwwagę dla dni terapii, będącej fizyczną udręką. A� każdy dzień przepełniony poczuciem wartości życia zwiększał gotowość znoszenia cierpień kolejnego cyklu. Profesor L. na szczęście wiedział o� tym i� puścił nas do domu. Dlaczego administracja szpitalna nie daje lekarzom pola manewru, by w� przypadku najcięższej choroby mogli podejmować bardziej elastyczne decyzje?
W tych dniach terapii byłaś często zdesperowana i� zrozpaczona. Przeżywałaś to, że nasze życie doznawało uszczerbku przez twoją chorobę. Dokładnie przypominam sobie pewną rozmowę: mówiłaś o� tym, że twoja choroba jest dla nas wszystkich ciężarem. Próbowałam ci wyjaśnić, że nie odczuwam tego jako obciążenia, lecz jako możliwość zbudowania bardzo intensywnego związku z� córką. Moje życie nigdy przedtem nie miało tak głębokiego sensu. Już samą tylko zwyczajną obecnością mogłam usunąć, a� przynajmniej zmniejszyć lęk drugiego człowieka. Być może, to twoje stwierdzenie wywołane zostało niefrasobliwie wypowiedzianą uwagą dyżurnego lekarza, który spotkał nas obie w� pewną sobotę rano, a� potem raz jeszcze, w� twoim szpitalnym pokoju, i� zupełnie bezmyślnie zapytał: �śCo, jeszcze pani tu jest?” �śMieszkam tu z� córką, gdy poddawana jest terapii. Spędzam tutaj urlop!” Zupełnie zbity z� tropu, brnął dalej: �śCo takiego? Spędza pani urlop w� szpitalu?” Zdziwił się, ale poczułam też w� jego głosie pewien respekt. Wzięłam w� firmie dziesięć dni urlopu. W� tych okolicznościach był to dla mnie piękny czas. Mogłam ci się całkowicie poświęcić i� czułam, jak dobrze ci to zrobiło, a� to z� kolei mnie dawało poczucie zadowolenia.
Podczas tej terapii poznałaś także panią doktor P. Była ordynatorem w� kolońskiej klinice dziecięcej, znałyśmy się już od dziesięciu lat. W� którejś godzinie zwątpienia nawiązałam z� nią bliższy kontakt. Przekazała mi bardzo wiele spostrzeżeń, ale przede wszystkim umiała niewiarygodnie pięknie słuchać. Od niej nauczyłam się, iż można żyć również z� myślą o� śmierci, a� wypieraniem tej myśli w� żadnej mierze nie czyni się przysługi choremu. Uświadomiła mi także, iż zdolność do podejmowania walki jest inna u� każdego człowieka, gdy ma świadomość, że jest to walka ciężka i� ostateczna. Zaszczepiła we mnie wiarę w� sens kroczenia drogą, na której końcu opuszcza się ukochanego człowieka, by mógł odejść w� pokoju. Wiedziałam, że muszę wykorzystać każdą spędzoną z� tobą minutę. Wypełnienie się twego losu nie polegało na chwilowym przedłużeniu życia, lecz na intensywnym i� pełnym przeżyciu tej podarowanej nam przez Boga wspólnej cząstki naszego czasu.
Cieszyłaś się za każdym razem, gdy pani doktor R� odwiedzała cię podczas terapii; czułyście do siebie wzajemne zaufanie, które później przerodziło się w� najszczerszą przyjaźń.

Kochana Siostro!
Nie wiem, jak mam zacząć, ale chcę zacząć tam, gdzie po raz pierwszy Cię spotkałem. Było to, jak sądzę, w� dziecinnym łóżeczku. Zawsze byłaś, i� jesteś, dosyć żywą istotą. Wciąż skoki i� pokrzykiwania. Twoja nadzwyczajna energia była nie do opanowania. Czas biegł, a� my stawaliśmy się starsi. Byłaś ciągle obok mnie, tak jak zawsze będziesz, i� pomagałaś, jak tylko mogłaś. Byłem i� jestem jeszcze taki mały, że tego po prostu nie dostrzegałem. Gdy tak powoli rosłem, ty oczywiście też, to zauważyliśmy oboje, że jesteśmy silni, tak zresztą jak i� dziś. Zorientowaliśmy się także, że można z� tej siły korzystać, aby się ze sobą drażnić, wiem jednak, że była to tylko pycha, bo przecież oboje tak bardzo się kochaliśmy i� kochamy.
Mijały lata. Z� Ciebie, która byłaś dla mnie jak kumpel, wyrosła śliczna, delikatna dziewczynka. Zaczynała się nowa faza. Chyba się bałem, że tracę dobrego towarzysza zabaw, dlatego dręczyłem Cię wieloma różnymi przezwiskami, a� ty zaczęłaś się malować i� przestałaś zadawać się z� małymi dziećmi, bawiącymi się w� piaskownicy. A� jaki czułem się urażony, gdy tata przytulił Cię czasem mocniej niż mnie, co pewnie jeszcze nieraz się przecież zdarzy. Była to, jak sądzę, wyłącznie zazdrość, bo ja też chciałem dostać trochę miłości od tej wyrośniętej panny i� chcę ją dostawać nadal. Ale czas nie stoi przecież w� miejscu, oboje rośliśmy, nadeszła pora, gdy miałaś iść do przedszkola. Ja byłem jeszcze za mały. To musiały być smutne czasy, gdy mogłem Cię zobaczyć dopiero o� dwunastej, po powrocie z� przedszkola. Zawsze czekałem przy oknie i� tęskniłem za Tobą. W� końcu dostrzegałem małe główkę, która odwracała się do mnie i� posyłała mi promienny uśmiech. Jakże byłem szczęśliwy, gdy wreszcie i� ja poszedłem do przedszkola. Uwieszony brzegu Twojej spódnicy, mocno trzymałem Cię za rękę. Ty jednak zawsze zostawiałaś mnie w� przedszkolnej sali, wśród moich rówieśników. Myślałem, że już mnie nie chcesz, ale to przecież tak nie było, chciałaś mi pokazać, że nie zawsze muszę być z� Tobą, że powinienem także poznać nowych kolegów. Bardzo mi to pomagało. Przyszedł jednak czas, gdy przestałaś chodzić do przedszkola, poszłaś bowiem do szkoły. Byłem wtedy jeszcze taki mały, taka głupiutka, nic nie znacząca dla świata istotka. Mój czas w� przedszkolu też dobiegł końca i� poszedłem do szkoły podstawowej, oczywiście do pierwszej klasy. Jakim pięknym przeżyciem była chwila, gdy mnie tam powitałaś. Ty wtedy byłaś już w� drugiej klasie, a� Twój uśmiech pozyskał Ci armię przyjaciół, którzy zawsze stawali po mojej stronie w� takich sytuacjach, jak kłótnie z� kolegami z� klasy. Ale i� ten piękny czas się skończył. Poszłaś do gimnazjum, do szkoły wyższego szczebla. Ja zostałem w� podstawówce, wciąż byłem maluchem. Popadłem w� konflikty z� innymi. Czas płynął dalej i� ja także poszedłem do gimnazjum. Znowu czułem się bezpieczny. Tak jak wprowadziłaś mnie do szkoły podstawowej i� przedszkola, tak wprowadziłaś mnie na przykład do klubu tenisowego. Wszyscy mnie znali, bo znali dziewczynę o� promiennym uśmiechu. Wszędzie torowałaś mi drogę.
To, co chcę powiedzieć, albo lepiej, co myślę, to poczucie, że jesteś jak opoka z� diamentu, jesteś skałą, najtwardszą ze skał, na której można się oprzeć, tak jak można zdać się na Ciebie.
Kochana Isabell, moja siostrzyczko, chcę Ci powiedzieć, że kocham Cię nieskończenie. Kwiat pozbawiony promieni słonecznych więdnie. Tym kwiatem jestem ja, Twój brat potrzebujący Twych życiodajnych promieni. Czuję, jak moje liście więdną.
Kochana siostro, z� całego serca życzę Ci szczęścia, bo wszyscy potrzebujemy Ciebie, Twojej miłości, Twojego uśmiechu. Wszyscy cieszą się już na tę chwilę, gdy znów będziesz w� domu.
Twój kochający Cię brat pechowiec (najmniejszy)
PS Nie musisz mi odpisywać, nie trać sił. Wiem, że mnie kochasz, tak samo jak ja Ciebie, całym sercem!
UŚCISKI!
Życzymy Ci wszystkiego dobrego!!!
Będziemy się cieszyć, gdy znów będziesz w� domu.

Piętnastego lutego mogliśmy wrócić do domu i� mieliśmy przed sobą cztery tygodnie przerwy. Byłaś bardzo szczęśliwa, bo czułaś się dobrze. Miałaś nadzieję, że w� ciągu paru miesięcy pokonasz chorobę. Zastanawiałaś się, jak zdołasz nadrobić zaległości w� nauce. Ułożyłaś sobie szczegółowy plan zajęć i� stwierdziłaś, że wpływa to na ciebie korzystniej niż życie z� dnia na dzień. Staraliśmy się ci w� tym pomóc. Poprosiliśmy więc Petera Maiera, ucznia najwyższej klasy z� Komeńskiego, aby codziennie odbywał z� tobą dwie lub trzy godziny lekcji. Tempo i� czas nauki określałaś sama. Dla ciebie najważniejszy był cel, jaki sobie wyznaczyłaś. Świadczył o� tym, że wierzysz, i� my również, w� swoją przyszłość. W� okresie gdy chorowałaś, nie istniała jeszcze opieka pedagogiczna i� psychologiczna w� szpitalach onkologicznych, dziś na szczęście jest już inaczej.


16.2.2982

Kochana Caroline!
Jestem niewymownie szczęśliwa! Odzyskałam zdrowie w� 98 procentach. Wkrótce zakończy się obecna faza terapii, ale będę musiała poddać się następnej i� być może jeszcze jednej, a� potem przypuszczalnie będzie KONIEC!!!!! Chyba oszaleję z� radości.
Znowu odrastają mi króciutkie włoski. Mam w� związku z� tym wiele przezwisk. Matthias nazywa mnie żółwiem i� słoniątkiem, bo mam szczecinkę jak małe słoniątko. No tak, muszę to wszystko znosić! (Ale wiem, że oni to mówię pieszczotliwie.)
Dzisiaj Matthias idzie na dziesięć dni do szpitala. Będą mu operować przegrodę nosową, żeby mógł łatwiej pozbyć się kataru.
Codziennie robię sobie plan zajęć. W� ten sposób mogę lepiej wykorzystać czas. Kiedy dzień wcześniej ustalę, że mam się uczyć francuskiego, to się tego trzymam. Muszę nadrobić aż pół roku nauki!
Bardzo Ci dziękuję za Twoje listy, moja kochana przyjaciółko
Twoja Isabell

Szesnastego lutego zawiozłam do szpitala Matthiasa, z� drobną, w� porównaniu z� Twoją, dolegliwością. Miał niedrożne przegrody nosowe i� zablokowane zatoki czołowe, co powodowało ciągły katar. W� normalnej sytuacji jeszcze długo zwlekalibyśmy z� operacją, ale w� tych okolicznościach utrudniało to jego obcowanie z� tobą. Gdy cierpiałaś na leukopenię, z� obawy przed zarazkami absolutnie nie wolno mu było się z� tobą kontaktować i� mieszkał wówczas u� rodziny von Moltke. Musieliśmy to koniecznie zmienić. Profesor Maurer radził zoperowanie skrzywienia kostnej części przegrody nosowej. Niby zupełnie zwyczajny zabieg, ale dla Matthiasa w� tych szczególnych okolicznościach było to skrajnie ciężkie przeżycie. Nie mogłam się o� niego troszczyć tak, jak to sobie wymarzył. Miał z� pewnością nadzieję, że teraz nadrobię z� nawiązką zaległości w� okazywaniu mu miłości i� oddania i� będzie wreszcie czuł moje zaangażowanie. Dzięki Bogu, sam potrafił pokonać w� sobie zwątpienie i� rozczarowanie.
Gdy Matthias został wypisany ze szpitala, wszystkie nasze myśli skoncentrowały się na twoich szesnastych urodzinach w� dniu trzeciego marca 1982 roku. Chcieliśmy uczcić je wesoło ze wszystkimi naszymi przyjaciółmi. To wielkie święto nie mogło jednak stanowić zbyt dużego wysiłku dla ciebie. Z� naszych obliczeń wynikało, że powinniśmy zaprosić dwadzieścia cztery osoby. Zaprosiliśmy ich do klubu; czuliśmy się tam jak w� domu.
Najpierw trzeba było tę uroczystość przygotować. Oczywiście, zostałaś w� to zaangażowana. Byłaś odpowiedzialna za przydzielenie miejsc przy stole i� bileciki. Jako swych kawalerów przy stole, chciałaś mieć Alberta i� Siegfrieda, dwóch wesołków. Bileciki wymalowałaś osobiście: oprócz nazwiska i� rysunku każdy znalazł na wewnętrznej stronie kilka miłych słów. Ale czy wszyscy przyjadą?
Przyjechali wszyscy! Nawet Lou i� Albert z� Caroline i� Axelem z� Antwerpii, Ines z� Monachium, Siegfried i� Ulli z� Mannheim – w� zwykłym dniu roboczym wszyscy wygospodarowali czas. Wiedzieliśmy, że zgodnie z� rokowaniami były to twoje ostatnie urodziny, ale nikt nie chciał w� to wierzyć. Każdy dał z� siebie to, co najlepsze, by ta uroczystość stała się czymś niezapomnianym. Lękaliśmy się, że mogą to być twoje ostatnie urodziny, ale jednocześnie byliśmy szczęśliwi, że możemy je obchodzić razem z� tobą. Jeszcze długo żyliśmy wspomnieniem tego dnia, a� nawet dziś z� przyjemnością wracam do niego w� myślach.
Na weekend, tuż po twoich urodzinach, wybraliśmy się z� tobą po raz pierwszy w� czasie choroby do Belgii, do Lou i� Alberta. Był to dowód, że znów czujesz się lepiej. Christian i� Matthias także z� nami pojechali. Cieszyłaś się, że zobaczysz Lou i� Caroline, ale w� szczególny sposób cieszyłaś się ze spotkania z� Axelem. Miał tak samo piękne brązowe oczy jak ty. Porozumiewaliście się tylko wzrokiem, ale byliście sobą nawzajem zafascynowani. Axel jest dziś architektem, projektuje ogrody. Słyszymy, że odnosi liczne sukcesy. Albert zmarł w� ubiegłym roku na zawał serca podczas gry w� tenisa. Ale przecież wiesz to lepiej ode mnie! W� tamten weekend Lou wyprawiła urodziny Axela. Zostałaś wciągnięta do zabawy. Tort urodzinowy był oczywiście dla was obojga. Lou robiła rzeczywiście wszystko, by jak najmilej zorganizować ten weekend dla ciebie i� dla nas. Zawsze, gdy jechaliśmy do Belgii, były to szczęśliwe dni. Ale Lou przyjeżdżała także do Kolonii i� do Bonn, chociaż na kilka godzin, tylko po to, by przywieźć ci trochę radości i� trochę cię rozerwać. Cała rodzina cię kochała, a� przyjaźń pomiędzy tobą, Caroline i� Axelem była przyjaźnią już trzeciej generacji. Moi rodzice i� rodzice Lou byli także przyjaciółmi. Jak pięknie jest w� życiu móc zbierać plony w� czas żniw!


9.3.1982

Hallo, mój aniołku Doris!
Wolno mi robić coraz więcej rzeczy. Moje urodziny obchodziłam z� wielkim hukiem i� paradę, odbyłam krotkę podróż do Belgii, w� czwartek pójdę na jedne godzinę do szkoły, a� dziś idę w� Bonn na zakupy. Nie spodziewałabyś się, co? Najprawdopodobniej pójdę do klasy 9a, bo na pewno nie uda mi się pozostać w� mojej klasie.
Do tej klasy chodzę Ingund i� Anton, a� i� nauczyciele są całkiem w� porządku. Wychowawczynię jest pani Keller.
Wiesz, co zauważyłam? Byłam wczoraj w� klubie tenisowym BTHV i� odwiedziłam swoje dawne drużynę. Wszyscy zachowywali się tak zabawnie, jakby nie wiedzieli, jak się maję ze mnę obchodzić. Zauważam to teraz u� wielu ludzi. Wiele osób powiedziało mi także, że się zmieniłam.
Mój wujek twierdzi, że nie jestem już taka radosna i� wesoła jak dawniej. Ja sama tego nie zauważyłam. Ale czuję się trochę wyobcowana z� powodu takiego zachowania się innych wobec mnie i� wcale mi się to nie podoba. Mam nadzieję, że wkrótce przestanę się tak zachowywać. W� ogóle mam nadzieję, że wkrótce wszystko znormalnieje, moi rodzice są już bowiem u� kresu sił.
Kochana Doris, życzę Ci wszystkiego dobrego, serdeczne pozdrowienia dla Twoich Rodziców
Twoja Belli

Przed następnym pobytem w� Kolonii chciałaś koniecznie wpaść do szkoły. Tak się cieszyłaś na tę wizytę – a� wróciłaś taka rozczarowana! Zamierzałaś zrobić klasie niespodziankę, ale uczniowie i� nauczyciele nie byli na to przygotowani. Ubrałaś się bardzo szykownie. Byłaś niezwykle elegancka, w� baskijskim berecie i� okularach słonecznych, z� fantazyjną apaszką na szyi. Nie sprawiałaś wrażenia ciężko chorej dziewczyny. Twoi koledzy byli zakłopotani. Nie mieli odwagi na ciebie patrzeć, by nie gapić się na perukę. Ale czy to była peruka? Tak elegancko wyglądałaś, a� jednak nie chciano ci się przyglądać. O� czym mieli z� tobą rozmawiać? Tak trudno znaleźć właściwe słowa. Czy to prawda, że chorujesz na raka? Każdy zadawał to pytanie w� duchu, ale nikt nie odważył się go wypowiedzieć na głos. Czy musisz wkrótce umrzeć? Dręczyło ich zapewne wiele innych pytań. Wszyscy jednak zamknęli usta ze strachu, by nie powiedzieć czegoś niestosownego. Czy należy z� tobą rozmawiać o� pogodzie albo o� ostatniej klasówce? Takie przyziemne sprawy były wykluczone same przez się! Wyglądało to zapewne właśnie tak albo podobnie. A� ty marzyłaś o� tym, że podejdą do ciebie, że cię obejmą, powiedzą, że się cieszą, że znowu jesteś z� nimi, że mają nadzieję, że będziesz dalej dzielnie walczyć, że być może odwiedzą cię podczas kolejnej terapii i� opowiedzą ci o� szkole, i� że wspaniale, że tak ślicznie wyglądasz. Oczekiwałaś spontanicznego powitania, a� my nie przygotowaliśmy na to twoich przyjaciół z� klasy.
Piętnastego marca po raz kolejny pojawiliśmy się w� Kolonii. Tym razem towarzyszył ci podczas terapii tata. Była bardzo ciężka. Próbowano zastosować nowy schemat: DTIC. Był to twój czwarty cykl terapeutyczny. Mieliśmy już swoje źródła informacji, funkcjonowała wymiana doświadczeń na korytarzu szpitalnym. Wszyscy znali się na tyle dobrze, że się odwiedzano, jeśli stan chorych na to pozwalał. Słyszeliśmy, że komórki guza stają się po każdej terapii odporniejsze. Czy dlatego zmieniono terapię? Profesor Jager uspokajał nas i� wyjaśnił ci, że musi mieć jeszcze jakiś inny �śproch strzelniczy” na podorędziu, a� schemat HOK zachowuje na później. Ale DTIC znosiłaś bardzo źle. Tata opowiadał mi, że nocą, gdy nie mogłaś spać, pytałaś go o� życie po śmierci i� wspólnie snuliście wyobrażenia o� tym. Jego wizje były bardzo abstrakcyjne, twoje raczej bardzo konkretne. Pewnego razu zabrakło mu już chyba fantazji i� siły, wyjaśnił ci bowiem, że nie może sobie tego zbyt dobrze wyobrazić, bo gdyby wszyscy ludzie szli do nieba, to trzeba by je było kiedyś zamknąć z� powodu przeludnienia... To do ciebie trafiło i� zasnęłaś.
W dzień tata próbował cię zachęcić do różnych działań twórczych. Namawiał, byś wróciła do gry na flecie. Gdy byłaś jeszcze zdrowa, muzyka odgrywała ważną rolę w� twoim życiu. W� wieku dziewięciu lat zapisałaś się z� własnej woli do klasy fortepianu w� szkole muzycznej, choć nie mieliśmy instrumentu w� domu. Nawet ci rodzice, którzy mieli w� domu fortepian, nie zawsze mogli zapewnić lekcje swoim zdolnym dzieciom. Tobie się jednak udało, w� dodatku bez instrumentu. W� końcu można przecież ćwiczyć u� przyjaciół. Cóż nam pozostało innego, jeśli nie kupno fortepianu? Aby go nabyć, po raz pierwszy i� jedyny w� życiu podpisaliśmy umowę zakupu na raty. Udało ci się osiągnąć pewną biegłość gry. Oprócz tego grałaś na flecie. Teraz znów zaczęłaś myśleć o� muzyce i� zażądałaś swego instrumentu.

Jak Szczurołap z� Hameln przyciągałaś ludzi w� szpitalu do swego pokoju. Były to tak niecodzienne dźwięki na tym oddziale, że wszyscy – począwszy od Basti, a� na profesorze skończywszy – chcieli wiedzieć, skąd pochodzą. W� takich chwilach mogłaś o� wszystkim zapomnieć. Jednym z� twoich ulubionych utworów był kanon: �śWiele, wiele sztuczek zna diabeł, ale śpiewać, ale śpiewać nie potrafi”. Gdy jedno z� nas cię opuszczało i� było już przy drzwiach, mówiłaś: �śChwileczkę, zagram ci jeszcze «smutny ton��ś. Tak nazywałaś dźwięk �śa”, który trzymałaś przez długi czas, lecz stawał się coraz słabszy. Miałaś wtedy często łzy w� oczach, a� gdy byłaś w� dobrym nastroju, dawałaś nam te łezki na pożegnanie. Palcem zbierałaś je z� policzka i� kładłaś na naszych ustach.
Bardzo się przejmowałaś zbliżającymi się urodzinami Caroline. Chciałaś jej koniecznie sprawić przyjemność i� postanowiłaś zrobić dla niej na drutach sweter z� miękkiej żółtej wełny. Byłoby jej w� nim do twarzy, bo była ciemnowłosą i� bardzo delikatną dziewczynką. Miałaś tylko problem z� utrafieniem we właściwy rozmiar. Pierwszy sweter wypadł za duży, a� więc dałaś go mnie, a� dla Caroline zrobiłaś drugi, mniejszy. Tak jak zazwyczaj, początkowe niepowodzenie wcale cię nie zniechęciło. Zarówno Caroline, jak i� ja wciąż jeszcze mamy te żółte swetry od ciebie.
Zaczęłaś też znowu malować. W� tym czasie powstał piękny obraz – malwy w� pastelowych kolorach. Dostałaś te kwiaty od przyjaciół, a� tata zachęcił cię, byś je namalowała. Pani doktor P. napisała pracę naukową na temat sposobów uzewnętrzniania przez dzieci cierpiące na nowotwory własnych przeżyć za pomocą obrazów. Cieszy cię z� pewnością fakt, że zamieściła w� niej i� twoje prace. Pani doktor P. uważa twój collage, który powstał na krótko przed chorobą, za obraz o� szczególnie intensywnej ekspresji i� za silny sygnał wewnętrznego �śja”. W� telewizji wyemitowano nawet film na ten temat. Ale z� pewnością nie uszło to twojej uwagi.
Po zakończeniu tego cyklu terapii musiałaś przeleżeć szesnaście dni w� ścisłej izolacji w� szpitalu. Wyniki badania krwi były katastrofalne, ale wyniki innych badań wykazywały poprawę. Odetchnęliśmy i� poprosiliśmy profesora Jagera o� szczerą rozmowę; bardzo chcieliśmy się dowiedzieć, jakie są rokowania. Wiedziałaś o� tej rozmowie i� miałaś ochotę iść z� nami, ale profesor zaprosił do swego gabinetu tylko nas. Gratulował nam wyników terapii i� powiedział, że terapie są połową sukcesu, drugą stanowi nasze zaangażowanie. Ale wszystko, co działo się do tej pory, to jedynie początek. Jeśli Isabell ma szansę na wyzdrowienie, to musimy wytrwać jeszcze dwa lub trzy lata. Choć była to przecież dobra wiadomość, poczuliśmy się, jakby ziemia usunęła się nam spod nóg. W� jaki sposób możemy wytrwać jeszcze dwa lub trzy lata? Na taką wiadomość nie byliśmy w� żaden sposób przygotowani. Drugi raz mieliśmy wrażenie, jakby nam wbijano nóż w� piersi!
Cóż mamy ci powiedzieć? Jeszcze pół godziny temu byliśmy przekonani, że w� ciągu pół roku uda się wszystko pokonać! Staliśmy znów przed twoimi drzwiami, płakaliśmy i� nie wiedzieliśmy, co robić dalej. Tym razem nie było nikogo w� rodzaju doktora T�śbelliusa, kto pomógłby nam w� rozmowie z� tobą. Usiłowaliśmy powiedzieć ci o� tym ostrożnie. Wizja przykucia na następne dwa lub trzy lata do szpitalnego łóżka była dla ciebie nie do zniesienia. My też czuliśmy, że nie starczy nam sił na przetrwanie tak długiego czasu. Gdyby choć można było prowadzić tę terapię w� Bonn! Przecież reszta naszych dzieci także nas potrzebowała. Dni urlopu topniały, a� pozostawienie cię samej w� Kolonii na czas terapii było dla nas nie do pomyślenia. Dla ciebie bardzo ważny był kontakt ze szkołą, z� twoją klasą i� przyjaciółmi. A� klinika w� Kolonii była dla bońskich uczniów za daleko.
Chciałaś powiedzieć o� tym wszystkim profesorowi Jagerowi podczas jego następnej wizyty. Gdy wszedł do twojego pokoju, w� którym był także profesor L. i� my, powiedziałaś: �śMuszę z� panem porozmawiać. Czy znajdzie pan dla mnie czas?” Usiadł na twym łóżku. Zdarzyło się to pierwszy raz, a� dla tego starszego pana była to rzecz w� ogóle niezwyczajna. Siedziałaś wyprostowana. Patrzyliście sobie długo w� oczy, nie mówiąc słowa. Wszyscy wyczuwaliśmy napięcie panujące w� pokoju. Profesor Jager zamienił się w� słuch, a� ty skoncentrowałaś się na doborze słów. �śDlaczego nie mogę odbywać terapii w� szpitalu w� Bonn?” �śNie lubisz mnie?” �śNawet bardzo, prawie jak mojego dziadka. Ale...!” I� tu przedstawiłaś wszystkie argumenty, które tak pieczołowicie sobie przygotowałaś. Cierpliwie wszystkiego wysłuchał i� wciąż patrzył ci w� oczy. Gdy zwlekał z� odpowiedzią, przycisnęłaś palcem czubek jego nosa i� powiedziałaś: �śProszę!” Zgodził się. �śNastępna terapia w� Bonn, ale potem bardzo proszę z� powrotem do Kolonii”. Byliśmy uradowani, to był jakiś promyk światła! Teraz tylko poziom białych ciałek musiał wzrosnąć. Na Wielkanoc chcieliśmy na kilka dni pojechać do Szwarcwaldu.


29.3.1982

Moja kochana, jedyna Caroline!
Mam nadzieję, że nie jesteś zła, iż pisałam tylko do Lou, a� do Ciebie nie, ale myślę, że mnie zrozumiesz.
W czasie ostatniej serii zabiegów bardzo źle się czułam i� nie miałam na nic ochoty. Ta klinika w� Kolonii już mi tak obrzydła, że zrobię wszystko, aby następna fazę leczenia odbyć znowu w� szpitalu w� Bonn. Oczywiście to niesprawiedliwe wobec tutejszych lekarzy i� sióstr, ale i� Ty miałabyś w� końcu dość ludzi, którzy bez przerwy sprawiają Ci ból.
Ostatnio często płaczę, bo wszystko wydaje mi się beznadziejne. Przez pewien czas zastanawiałam się nawet, czy nie byłoby lepiej, gdybym umarła w� listopadzie. Im więcej rozmawiam na ten temat z� rodzicami, tym bardziej staje się dla mnie jasne, że o� mały włos do tego nie doszło.
Te wszystkie myśli prześladuję mnie dlatego, że cała terapia ma trwać kilka lat, dwa albo i� trzy. Chyba mnie rozumiesz.
Myślałam, że pięta faza jest już ostatnie, ale nagle powiedziano mi, że to jeszcze nie koniec. A� więc nie będę uprawiać żadnego sportu, co najwyżej mogę popluskać się w� wodzie, wyłysieję całkiem i� co osiem tygodni będę musiała chodzić do szpitala na kolejne zabiegi, jeśli więc trafię pechowo, nie będę też mogła uczestniczyć w� różnych kursach, na przykład w� kursie tańca, bo one trwają na ogół dłużej niż osiem tygodni. Tak bardzo tęsknię za towarzystwem i� prywatkami, za różnymi wesołymi rzeczami.
Ale, moja kochana Caroline, mimo że byłam taka smutna, znowu jest mi weselej. Cieszę się, że prawdopodobnie niedługo się zobaczymy.
Ostatnio myślałam też często o� tym, że żadnemu chłopakowi nie będę się podobać, bo przecież wyglądam inaczej niż wszystkie dziewczyny – nie mam włosów.
Kiedy jednak słucham muzyki (często puszczam tę kasetę od Ciebie), jest mi raźniej i� myślę sobie, że życie jest mimo wszystko piękne, że w� peruce nie będę wyglądała najgorzej i� że zniknę wreszcie te okropne wypryski spowodowane terapię.
Ponieważ mam do Ciebie zaufanie, chcę Cię o� coś spytać. Tylko nie śmiej się ze mnie. I� nie myśl o� mnie źle. Jak uważasz, czy Axel choć trochę mnie lubi? Bo ja jego bardzo. Nie mów tego nikomu. Może Ci się to wydać dziwne, ale mam ogromne potrzebę, żeby ktoś czuł do mnie sympatię. Wszyscy okazuję mi tyle serca – i� rodzice, i� Ty, i� moi bracia, i� Twoja rodzina. Ale być kochane przez chłopaka, to coś zupełnie innego.
Było mi bardzo, bardzo smutno, gdy lekarz odradził nam wyjazd do Montalivet, Waszego letniego domu we Francji. Tak bardzo się cieszyłam na spotkanie z� Tobą. Ale jeśli klimat miałby mi zaszkodzić, to trudno. Może innym razem.
Mam dla Ciebie kapitalne niespodziankę na urodziny. Myślę, że sprawi Ci radość. Przekonasz się, jak bardzo Cię kocham!


30.3.1982

Kochana Caroline!
Jestem teraz sama i� piszę do Ciebie, bo wtedy zawsze czuję się szczęśliwa. Mój wczorajszy list był bardzo smutny, ale musiałam raz wreszcie wyznać, co mi leży na sercu. A� komu miałabym się zwierzyć, jak nie Tobie?

Z rodzicami również dużo rozmawiałam o� tym, jak ułożyć sobie najbliższą przyszłość, i� bardzo mi to pomogło.
Znowu mam lepszy nastrój i� myślę o� różnych miłych rzeczach, o� tym, co chciałabym robić albo co chciałabym kupić. Dużo też myślę o� Was. Dobrze jest wiedzieć, że ma się kogoś, kto nas kocha.
Dzisiaj w� czasie obchodu wygrałam małe batalię. Piąte fazę leczenia odbędę w� szpitalu w� Bonn. Nie masz pojęcia, jak się cieszę, że wydostanę się z� tej okropnej kliniki. Wkrótce nie mogłabym już na nikogo tutaj patrzeć. W� Bonn będzie mnie odwiedzać znacznie więcej młodych ludzi, a� to jest niezwykle ważne, jeśli cały czas przebywa się wśród dorosłych, zaczyna się tęsknić za rówieśnikami.
Mam nadzieję, że nie będziesz na mnie zła, jeśli niespodzianka urodzinowa nie uda mi się tak, jak to sobie zaplanowałam. Zrobiłam coś nie tak i� teraz postaram się to poprawić.
Cieszę się już bardzo na Szwarcwald. Może tam poczuję się trochę �śzdrowsza”, to znaczy znów będę odczuwała głód, wieczorem zmęczenie i� może będę chodzić na spacery, jeździć na sankach i� bić się śnieżkami. Podobno tam jest jeszcze śnieg!
Cera znacznie mi się poprawiła, już nie jest taka zaczerwieniona.
To naprawdę głupie, jak tylko zostanę na trochę sama, robi mi się smutno.
Dzisiaj po raz pierwszy jestem w� nocy sama w� tej ruderze. To znaczy, że rodzice po raz pierwszy od dwóch i� pół tygodnia znowu spędzą wieczór w� domu. W� żadnym wypadku nie zamierzam płakać do telefonu ani sprawiać wrażenia przygnębionej, bo mama powiedziała, że natychmiast by przyjechała. W� każdym razie zepsułabym im wieczór. Myśleliby tylko o� tym, że jest mi smutno i� że płaczę. Nie powinnam tego robić, bo zbyt wiele zdrowia mnie to kosztuje.
31.3.1982
Jakoś przetrwałam. Wprawdzie nie spałam za dobrze ani zbyt długo, ale bardzo ważne, że rodzice mogli wczoraj wieczorem zajęć się Matthiasem. Boli go szczęka. (Usunięto mu zęby mądrości.)
Moja kochana Caroline! Dużo o� Tobie myślę, całuję Ciebie i� całe Twoje Rodzinę
Twoja Isabell

Liczba białych krwinek nie chciała jednak wzrosnąć. Przewidywany termin wypisania był przesuwany z� dnia na dzień. Wreszcie w� Wielki Czwartek udało się. Mogliśmy jechać do domu. Tym razem była to już mała przeprowadzka: przybory malarskie, książki, kasety, radio, obrazy i� telewizor. Mieszkaliśmy przecież cztery tygodnie w� szpitalu.
Ledwie zajechaliśmy do domu, a� już chciałaś jak najszybciej znaleźć się w� Altglashutten, bo następna terapia w� bońskim szpitalu miała się rozpocząć za dziewięć dni. Do późnej nocy pakowaliśmy z� tatą walizki. Wieczorem odwieźliśmy Christiana. Przez swojego szefa jakiś czas temu zapisał się na kurs płetwonurków na Korfu. Teraz wolałby jechać z� nami, ale nie dało się już tego zmienić. Marie pojechała do swoich rodziców do Belgii, tak więc z� młodzieży pozostał ci jedynie Matthias. Prosiliśmy państwa von Moltke, by spytali swoje dzieci, czy nie chciałyby pojechać z� nami. Daniel i� Dorothea wyjechali już na ferie, ale Johannes miał przyjechać do nas pociągiem w� niedzielę wielkanocną. Cóż to były za niezapomniane dni!
W Szwarcwaldzie leżało jeszcze wystarczająco dużo śniegu, żeby było pięknie. Gerda znów przygotowała nam mieszkanie na poddaszu przebudowanej stodoły. Byliśmy jedynymi mieszkańcami domu. Pogoda była bardzo ładna. Tylko tata cierpiał na bolesne ropne zapalenie ucha środkowego.
Odczuwałaś ogromną tęsknotę za świeżym powietrzem i� przyrodą. Próbowałam trochę z� tobą spacerować. Gdy wychodziłaś na dwór, wkładałaś futrzaną czapkę taty. Okrywała ci całą główkę, sięgała aż po oczy. Wyglądało to naturalnie i� ładnie, nie nosiłaś więc pod czapką peruki. W� samotności, otoczona tylko przyrodą, zdejmowałaś na kilka minut czapkę, gdy było ci za ciepło i� nie przejmowałaś się tym, że twoja głowa świeci łysiną. Gdy wracałyśmy do naszej chłopskiej izby, chodzenie bez peruki odczuwałaś jako coś zupełnie naturalnego. Ale co zrobisz, gdy w� niedzielę przyjedzie Johannes? Nic nie trzeba było robić; najpierw nieco się wahałaś, ale gdy Johannes powiedział, że twoja łysina jest o� wiele atrakcyjniejsza od peruki, przełamałaś się wreszcie, przynajmniej gdy przebywałaś w� mieszkaniu.
Wieczorem graliśmy w� piątkę w� karty albo w� kości. Od czasu do czasu udawało nam się żyć normalnie, wesoło i� beztrosko. Ale jakże często byliśmy zdenerwowani, nasze dusze przygniatał ciężar, a� nerwy były napięte do ostatnich granic. Usiłowaliśmy to w� sobie zwalczyć i� wziąć się w� garść, lecz nie zawsze nam się udawało. Obecność Johannesa von Moltke działała dobrze na nas wszystkich. Matthias był szczęśliwy, że miał przy sobie przyjaciela, który był tak samo zdrowy i� normalny jak on i� nie myślał za pomocą takich pojęć, jak guz, terapia, lęk. Nam nakazywało to większą dyscyplinę i� kontrolę nad naszymi słowami i� myślami – a� dla ciebie było to błogosławieństwo! Obaj chłopcy zachowywali się wobec ciebie tak naturalnie, wesoło i� zwyczajnie. Każdego dnia coraz bardziej cię kusili, byś spróbowała swoich fizycznych możliwości. Gdy już nie chciało ci się chodzić, zarządzano bitwę na śnieżki, a� jeśli chodzić nie mogłaś, obaj chłopcy nieśli cię na zmianę na plecach albo na rękach. Jeszcze dziś marzę o� tym, by tata nosił mnie na rękach, ale uczynił to tylko raz – przed trzydziestu pięciu laty!
Zorganizowaliśmy też przejażdżkę saniami. Byłaś owinięta kocami, ale przecież wystawiona na działanie słońca i� świeżego powietrza – i� czułaś się wspaniale. Podczas przerwy obiadowej zbudowaliście małą tamę na strumieniu koło schroniska Raimarti. Z� dnia na dzień poruszałaś się pewniej. Coraz częściej zdejmowałaś futrzaną czapkę, ale nie pozwalałaś jeszcze robić sobie zdjęć z� gołą głową. Podczas któregoś z� długich spacerów znów zdjęłaś czapkę, a� tata próbował cię sfotografować. Ty jednak schowałaś się za rosłego Johannesa. On pojął w� lot, w� czym rzecz, mrugnął porozumiewawczo do taty i� odsunął się odrobinę w� bok. W� tym momencie tata nacisnął spust aparatu. Było to twoje pierwsze zdjęcie z� głową pozbawioną włosów. Lubimy je szczególnie. Od tej chwili, gdy stawałaś przed obiektywem z� odkrytą głową, nie wywoływało to już u� ciebie przerażenia.
Przybywało ci sił i� rosła twoja wiara w� możliwości własnego organizmu. Oczywiście, rósł także apetyt. W� ciągu dnia odwiedzaliśmy wszystkie okoliczne schroniska, które znaliśmy z� wędrówek w� ciągu ostatnich czternastu lat. Szczególnie pięknym wspomnieniem jest dla mnie wyprawa nad jezioro Schluchsee. Był to słoneczny, choć chłodny dzień. Twoja kondycja poprawiła się na tyle, że odważyliśmy się na wyprawę do starej szwarcwaldzkiej gospody �śUnterkrummenhof”, stanowiącej od wielu lat cel naszych wędrówek. Ostatni śnieg pięknie przyprószył okolicę, krajobraz stał się wprost baśniowy. Poczułaś taką radość życia, że prawie zaczęłaś szarżować. Kusiły cię połacie śniegu, chciałaś zjeżdżać na saneczkach. Nie wzięliśmy oczywiście sanek, ale mieliśmy plastikową torbę. Musiała wystarczyć do wesołej zabawy i� koziołkowania po każdym stoku, pokrytym choć odrobiną śniegu. Gdy dotarliśmy do �śUnterkrummenhof”, najpierw rozwiesiliśmy swoje mokre ubrania przy starym kaflowym piecu, a� potem wszyscy troje położyliście się na ławce koło pieca, żeby się ogrzać i� wysuszyć. I� nagle dojrzałaś do tego, że w� chacie zdjęłaś swoją futrzaną czapkę i� nie obchodziły cię już spojrzenia ludzi.
Jedliśmy oczywiście z� dużym apetytem, a� ty w� niczym nie chciałaś ustępować chłopcom. Gdyby nie to, że w� trakcie pobytu musieliśmy się zgłosić do lekarza, by zbadać poziom białych krwinek, to prawie moglibyśmy zapomnieć o� twojej chorobie.
W niedzielę wyruszyliśmy w� drogę powrotną, bo w� poniedziałek musieliśmy się zgłosić do bońskiego szpitala. Trafiłaś na swój dawny oddział. �śBurbi” był w� dalszym ciągu lekarzem oddziałowym. Pielęgniarki witały cię z� dużą radością. Jeszcze tego samego dnia doktor T�śbellius założył ci cewnik. Nie musiałaś jechać busem do innego budynku, do nie znanego ci lekarza, a� potem wracać na piechotę do swojego pokoju. Tutaj wszystko było o� wiele łatwiejsze. Doktor T�śbellius przyszedł do twojego pokoju, założył cewnik, a� ponieważ darzyłaś go zaufaniem, nie odczuwałaś lęku.
Do tej pory wyobrażaliśmy sobie, że doktor T�śbellius ma dużą rodzinę. Oczywiste, że musiał mieć żonę i� ładne stadko dzieci. Jakże inaczej mógłby tak doskonale wczuć się w� naszą sytuację? Nigdy o� to nie pytaliśmy, aż tu nagle, podczas rozmowy na korytarzu, usłyszeliśmy od pewnej pacjentki lubiącej ploteczki, że doktor jest kawalerem. Wkrótce zrozumieliśmy, dlaczego związał się, można tak chyba powiedzieć, ślubnym węzłem ze swoim szpitalem i� ze swoimi pacjentami. Zawsze był na miejscu i� robił dla pacjentów wszystko. Ty też tego od niego wielokrotnie doświadczyłaś.
Często myślę o� twoim obrazie �śDlaczego?!” W� bońskim szpitalu zaczęłaś robić portrety odwiedzających cię osób. Patrząc w� lustro, naszkicowałaś też ołówkiem własną twarz. Zajęło ci to niewiele czasu i� udało się doskonale. Twoje wielkie oczy wyrażały lęk i� stawiały niepokojące pytanie: �śDlaczego?” Twoje czerwone usta zdawały się wyrażać budzące się tęsknoty. Każdy odwiedzający poddawany był testowi, jak zareaguje na twój rysunek. Każdy musiał go obejrzeć i� był przez ciebie wypytywany o� najdrobniejsze szczegóły. Jeśli krążył wzrokiem gdzieś poza rysunkiem i� udzielał wymijających odpowiedzi, to uważałaś go za głupca. Jeśli dostrzegł w� nim wołanie i� był gotów rozmawiać z� tobą o� twoich lękach i� marzeniach, to w� twoich oczach zdał egzamin. W� ciągu tego popołudnia byłam świadkiem kilku takich �śegzaminów”, sama też zostałam wystawiona na próbę. Także i� ja nie potrafiłam odpowiedzieć na pytanie: dlaczego, ale próbowałam wspólnie z� tobą szukać tej odpowiedzi.
Po południu przyszedł z� wizytą doktor T�śbellius. Zapytał, co słychać. Pokazałaś mu obraz i� czekałaś, co powie. �śTo miałabyś być ty? Posłuchaj, jesteś o� wiele ładniejsza, ale to jest bardzo ważny obraz, musimy o� nim porozmawiać w� spokoju. Przyjdź dziś wieczorem do mojego gabinetu, wtedy ci coś powiem”. Około osiemnastej wezwał cię na dół i� poświęcił ci półtorej godziny.
Opowiadałaś mi potem, że rozmawialiście o� życiu i� śmierci, a� także o� pewnej bardzo osobistej sprawie. Wiele dni później doktor T�śbellius powiedział mi, że nie przypomina sobie, by z� jakąkolwiek inną pacjentką odbył tak szczerą rozmowę, jak z� tobą. Wieczorem chciałaś napisać do niego list, żeby podziękować za tę rozmowę. Spytałaś mnie, czy to wypada. �śDlaczegóż nie?” Pokazałaś mi ten list i� treść rozmowy stała się teraz dla mnie po części jasna. Z� pewnością zapytałaś go, jak się masz zachowywać wobec Axela. Czy powinnaś do niego napisać i� wyjawić mu swoją sympatię? A� może cofasz się przed tym w� obawie, że nie odpowie ci tym samym? Doktor T�śbellius uświadomił ci, że nie można wygrać życia, jeśli się nie ma odwagi! Dziękowałaś mu za to. Nie wiem, czy ten list jeszcze istnieje, ale w� moim sercu pozostał wyraźnym wspomnieniem. Powiedziałaś jeszcze, że jeśli kiedyś miałabyś wyjść za mąż, to życzyłabyś sobie prowadzić ze swoim mężem tak szczere rozmowy.
W niedzielę odbywała się konfirmacja twojego kuzyna Oliviera. U� mojego brata w� Bonn przygotowano dużą rodzinną uroczystość. Mieszkali niecałe pięćset metrów od twojego szpitala, dlatego pokusa, by tam pójść, była ogromna. Tata i� ja odwiedziliśmy ciebie w� szpitalu. Przechodziłaś kolejną terapię, wyniki badań krwi były jeszcze w� porządku. Zapytałam doktora T�śbelliusa, czy zgodziłby się na twoje wyjście. Pozwolił!
A więc w� co masz się ubrać? Ależ miałaś przyjemność! Który kapelusz, jaką perukę, które okulary, sweterek, a� może trochę makijażu? W� końcu chciałaś wszystkich ucieszyć i� zależało ci na efektownym �śwejściu” – to było chyba całkiem uzasadnione. Jaką radość sprawiło ci pożegnanie w� pokoju pielęgniarek. �śNajbardziej chora pacjentka ma wyjście!” Niejednemu pacjentowi, który to widział, a� nawet w� części nie był tak chory jak ty, musiało to dać do myślenia. Była to piękna konfirmacja, a� Olivier cieszył się szczerze. Po dwóch godzinach wróciliśmy, chciałaś odpocząć. Po południu mogliśmy przecież pójść jeszcze raz. Ale, jak to bywa podczas terapii, doświadczałaś zmienności nastrojów. Tak jak przed południem spontanicznie i� zawadiacko zarażałaś gości swą radością życia, tak po południu przeżywałaś nastrój głębokiej depresji i� zwątpienia. Musiałam użyć całej mej sztuki przekonywania i� siły perswazji, by wyciągnąć cię z� łóżka i� wydobyć z� psychicznego dołka. Gdy dotarliśmy na miejsce, byłaś szczęśliwa. Siegfried zrobił znowu śliczne zdjęcia.
Olivierowi nie podarowałaś żadnego prezentu, lecz wręczyłaś mu bardzo serdeczny list.


25.4.1982

Mój kochany Olivierze!
Z okazji Twojej konfirmacji życzę Ci, byś poznał odpowiedź na pytanie: �śDlaczego?” Wielu osobom umyka to wśród powodzi prezentów.
Niczego Ci dziś nie ofiarowałam, bo nie przyszło mi do głowy nic sensownego, ale gdybym mogła Ci kiedykolwiek pomóc, uczynię to z� radością (tak jak Ty pomagałeś mi często swoimi pełnymi serdeczności gestami).
Całuję Cię
Twoja Isabell

Każda następna terapia coraz bardziej pogłębiała twoje depresyjne nastroje. Podczas tego cyklu terapii nie spędzaliśmy nocy z� tobą, bo tego nie chciałaś. Pragnęłaś nas chronić i� byliśmy ci za to wdzięczni. Ale jakże często nocą budziły się w� mym sercu obawy. Balkon był tak wysoko, a� twój nastrój niemal bliski dna!
Dwa dni po zakończeniu terapii wolno ci było wrócić do domu. Co drugi dzień musieliśmy się zgłaszać na badanie krwi. O� ileż lepsza i� nie tak monotonna była ta terapia dla ciebie wówczas, gdy mogłaś okres leukopenii spędzać w� domu, gdy mogłaś przebywać w� swoim środowisku, gdzie za każdym rogiem było coś znajomego. W� wypadku jakiegoś zagrożenia dotarcie do szpitala trwałoby przecież także o� wiele krócej. Droga od nas do Kolonii zabierała nam zazwyczaj godzinę, a� do szpitala w� Bonn – tylko dziesięć minut. Proporcja dni wypełnionych cierpieniem i� bólem do dni, w� których mogłaś odczuć inną jakość życia, zmieniała się na korzyść dni lepszych.
Czy w� leczeniu, przynajmniej dzieci, cierpiących na nowotwory nie należałoby szukać nowych form terapii? Więcej elastyczności, więcej możliwości prowadzenia leczenia w� warunkach domowych? Jestem pewna, że gdyby ktoś mi pokazał, w� jaki sposób wymienia się butelkę z� kroplówką, tobym się tego nauczyła. Czy szpitale nie mogłyby współpracować z� lekarzami domowymi, pacjentami i� ich rodzinami? Czy nie ma psychologów, którzy mogliby pomóc rodzinie w� przetrwaniu tych trudnych chwil? Z� pewnością rozwój technik medycznych sprawił, że w� ciągu ostatnich lat osiągnięto znaczne sukcesy w� zakresie zwalczania i� leczenia guzów; te sukcesy można byłoby jednak zwielokrotnić, gdyby spróbowano w� większym stopniu zrozumieć psychikę chorych i� ich rodzin!
Teraz miało nastąpić dziewięć tygodni przerwy. Minęły one tak upojnie. A� jak można opisać upojenie? Często odczuwałam lęk, że ta obfitość wrażeń jest dla ciebie zbyt duża, ale ty chciałaś żyć. Nagle przyszło lato i� każdy pragnął zrobić dla ciebie coś dobrego. Gdy nie wolno ci było wychodzić na dwór, zabawialiśmy cię w� domu. Z� Antwerpii przyjechała na kilka dni Caroline. Tyle radości sprawiło wam nagrywanie na kasety pięknej muzyki za pomocą twojego nowego sprzętu. Mogłyście też rozmawiać o� Axelu, co było dla ciebie niezwykle istotne. W� maju wzięłaś udział w� konfirmacji Matthiasa. Ze względu na ciężką leukopenię i� niebezpieczeństwo zarażenia się, które w� tym okresie jest ogromne, nie wolno ci było wprawdzie iść do kościoła, ale mogłaś uczestniczyć w� rodzinnej uroczystości. Bardzo cieszyłaś się z� obecności całej rodziny von Moltke.
Dziesięć dni później odbywała się uroczystość przyjęcia komunii. Chciałaś poznać pastora, który przygotował Matthiasa do konfirmacji. W� kościele były liczne wspólnoty. Rodziny przyjmujące komunię proszono o� podchodzenie grupami przed ołtarz. Za każdym razem była to wspólnota licząca około czterdziestu wiernych. Pastor podawał kielich z� ust do ust. Tata i� ja nie wiedzieliśmy, czy ty też chciałabyś wystąpić i� uczestniczyć w� rytuale. W� kielichu widzieliśmy oczywiście wyłącznie rojowisko bakterii pozostawionych przez wszystkich wiernych i� baliśmy się, że możesz się zarazić. Przyszła kolej na nas. Stałaś w� białej sukni i� białym kapelusiku w� otaczającym nas dużym półkolu. Pastor wziął nowy, czysty kielich, napełnił go winem i� podał najpierw tobie. Łaskawy Bóg był przecież z� nami!
Ale zdarzały się także inne ciekawe i� radosne wydarzenia. Pewnego razu Marie przywiozła z� Belgii dwie duże walizy wypełnione kostiumami teatralnymi. Jaką miałaś zabawę! W� ciągu jednego popołudnia wskakiwałaś w� najróżniejsze kostiumy i� role. Zadbaliśmy także o� podkład muzyczny, a� Marie robiła zdjęcia. Byłaś pełną temperamentu Hiszpanką, uwodzicielskim wampem, dziewczyną kowboja, romantyczną dziewczyną-kwiatem, piosenkarką rockową, panną młodą na motorze i� całkiem zwyczajną Belli – taką, jaką byłaś dotychczas, w� baskijskim berecie, peruce i� apaszce.
Obie z� Marie ubawiłyśmy się setnie całym tym szaleństwem. A� przecież Marie miała dwadzieścia lat, ty szesnaście, a� więc obie nie byłyście już w� tym wieku, kiedy to w� środku lata urządza się zabawę w� przebieranki. Tylko że dla ciebie było to tak, jakbyś wszelkie możliwe i� niemożliwe role swojego życia przeżyła w� przyspieszonym tempie.
Marie była rzeczywiście skarbem. Stawałyście się sobie coraz bliższe, prawie jak siostry. Gdy następnym razem przyjechała z� Belgii, przywiozła ci mały album z� wywołanymi zdjęciami.
Kiedy w� końcu maja leukopenia minęła i� mogłaś zacząć wychodzić z� domu, chodziłyśmy razem na spacery i� zakupy. Towarzyszyła ci też często Dorothea von Moltke. Ja, jako �śochrona”, byłam zazwyczaj gdzieś w� pobliżu, bo przecież mogło się coś zdarzyć.
W tym czasie zaczęłaś odczuwać silne bóle ręki i� musiałaś pojechać na jeden dzień do Kolonii na tomografię komputerową i� scyntygrafię kości. Od czasu do czasu udzielano ci także w� bońskim szpitalu pomocy ambulatoryjnej. Dopóki jednak nie powiedziano, że musisz się poddać terapii, byłaś zadowolona.
Pojechałaś także do Siegfrieda, Ulli i� małej Saschy. Sascha była dla ciebie ogromną radością. Ulli i� Siegfried poprosili cię, byś została jej matką chrzestną. Uszczęśliwiło cię to. Po pierwsze, powierzono ci opiekę nad tak maleńką istotą, po drugie, stanowiło to także dowód wiary, że będziesz żyła. Były to dla ciebie cudowne dni. Ulli i� Siegfried bardzo cię rozpieszczali.
Pojechaliśmy też do Belgii. Najpierw byłaś dwa dni u� Marie i� jej rodziców, a� potem u� Lou. Robert i� Rosita, rodzice Marie, szacowni dziadkowie, Annę, siostra Marie, nawet ich pokojówka – wszyscy przyjęli cię z� otwartym sercem. Rosita przysyłała ci później niemal co tydzień bardzo wzruszające kartki, pisane uroczą, nieporadną niemczyzną, kartki z� bajecznie pięknymi motywami, jedna ładniejsza od drugiej. Dni spędzone u� Lou były pełne emocji. Wypadły w� weekend tuż przed moimi urodzinami i� Lou zorganizowała dużą uroczystość. Zostali zaproszeni moi bracia, Siegfried i� Roili, z� rodzinami, a� poza tym wielu przyjaciół Lou, których my także znaliśmy. W� ich dużym ogrodzie rozbito namiot. Tańczyliśmy i� śmialiśmy się, rozmawialiśmy po francusku, angielsku i� niemiecku, jedliśmy i� piliśmy do późnej nocy. Przez cały czas moje oczy szukały ciebie. Trzymałaś się na uboczu. Dzieci pomagały obsługiwać gości, ale ty nie mogłaś się do tego włączyć w� pełni. Po cichu liczyłaś na ukradkowe spojrzenie lub rozmowę z� Axelem. Ale jakoś się nie składało. Być może Axel za bardzo cię już wtedy lubił.
Gdy jechaliśmy do domu, byłaś trochę smutna. Pożegnanie z� Antwerpią przyszło ci z� trudem. Pocieszała cię nadzieja, że dzieci Lou miały zamiar nas odwiedzić. Kilka dni później przyjechali Axel, Caroline i� Kathy, ich najstarsza siostra. Przywieźli ze sobą jeszcze Friedemanna, niemieckiego przyjaciela Axela, którego już wcześniej poznałaś.
Axel i� Friedemann zamierzali doprowadzić do porządku naszą działkę letniskową w� Oberwinter. W� ostatnich miesiącach nie jeździliśmy tam. Dziewczęta spały z� tobą, w� twoim pokoju. Uważałaś, że to wspaniale! Kathy miała problemy miłosne, a� Caroline właśnie się zakochała. A� ty mogłaś do tego dołączyć swoje doświadczenia z� lektury Angeliki. Do późnej nocy udzielałyście sobie nawzajem rad. Ale o� swoich uczuciach do Axela nie powiedziałaś. Z� chęcią posłuchałabym tych waszych zwierzeń! Po tygodniu Caroline, Cathy, Axel i� Friedemann pojechali do domu. Caroline z� ojcem i� przyjaciółką udała się do Montalivet. Początkowo mieliśmy tam pojechać z� tobą i� Caroline na wakacje, ale lekarze na to nie pozwolili.


2.5.2982

Moja kochana Caroline!
Jak wynika z� Twojego listu, jesteś gdzieś między Montalivet a� Bruksela.
Cieszę się wraz z� Tobą, że tak dobrze zakończyłaś rok szkolny.
jaka ty jesteś subtelna! W� tym samym zdaniu, w� którym piszesz, że wybierasz się z� przyjaciółkę do Montalivet, mówisz też, że jestem dla Ciebie jak siostra. Nie masz pojęcia, ile to dla mnie znaczy. Wiedząc, że jestem Ci tak bliska, łatwiej mi czekać na Twoje kochane listy. Życzę Ci w� każdym razie cudownych wakacji w� Montalivet i� dobrej zabawy.
Cieszyłabym się, gdybym mogła odwiedzić Was w� tym samym czasie co Friedemann. Byłoby na pewno fantastycznie. Chciałabym teraz przebywać jak najwięcej z� młodymi ludźmi. Nie wiem tylko, czy uda mi się to zgrać w� czasie, bo dziewiętnastego muszę być znowu w� szpitalu.
Chciałabym Ci wyznać coś, co mi leży na sercu. Mam nadzieję, że zrozumiesz mnie właściwie. Od dwóch tygodni mam kogoś w� rodzaju przyjaciela. Mówię �św rodzaju”, bo nie jest to przyjaźń w� zwyczajnym tego słowa znaczeniu. Strasznie się z� tego cieszę. Dotychczas myślałam, że nie poznam czegoś tak pięknego, jak przyjaźń z� chłopakiem, przez te moje włosy i� przez to, że nie jestem łatwa na co dzień.
Z nim jednak rozumiemy się całkiem dobrze, nawet bez włosów. Dużo rozmawiamy, pomaga mi, gdy ogarniają mnie potworne wątpliwości związane z� chorobę, jest Kanadyjczykiem, a� więc rozmawiamy po angielsku. Sprawia mi to frajdę, a� poza tym wciąż uczę się czegoś nowego. Najgorsze, że on we wrześniu wraca do Kanady na studia.
Moja kochana Caroline! Jak dobrze mieć przyjaciółkę, której można o� wszystkim opowiedzieć. Nie chciałabym Cię nigdy stracić.
Bądź zawsze taka, jaka jesteś: dobra, uczciwa, szczera = kochana.
Całuję Cię bardzo serdecznie. Pozdrów ode mnie całe swoje kochane Rodzinę
Twoja Isabell

Znów miałaś kontakt z� przyjaciółmi od tenisa. O� grze nie było oczywiście mowy, ale w� okresie Zielonych Świątek twoja dawna drużyna organizowała turniej młodzieżowy i� Sybille Pagenkopf, twoja dawna trenerka, poprosiła cię, byś pomogła w� przygotowaniu imprezy. Jakaż to była dla ciebie radość: być znów z� nimi, znów do nich należeć. �śPowiedz mi, kiedy mogę grać...? Isabell, czy mogę dostać nowe piłki...? Jaki był wynik?” Znów byłaś potrzebna i� miałaś coś do powiedzenia. Jeszcze kilka dni temu stałyśmy przy ogrodzeniu jakiegoś klubu tenisowego i� przyglądałyśmy się. Obok nas stanął młody chłopak. Nawet go nie zauważyłyśmy. Po chwili zapytał: �śCzy nie jesteś przypadkiem Isabell Zachert? Ludzie mówią, że jesteś chora. Nie wyglądasz wcale na chorą!” �śChoroba, na którą cierpię, jest podobno śmiertelna. Zazwyczaj się na nią umiera!” – odpowiedziałaś. W� duchu na pewno dodałaś: �śNie ja!” I� oto znów znalazłaś się w� centrum wydarzeń. Pogoda wam sprzyjała, turniej się udał. Wieczorem, na zakończenie, miała się odbyć w� klubie duża feta z� tańcami. Znów bolała cię prawa ręka. Musieliśmy poradzić się lekarzy. W� bońskim szpitalu trafiliśmy akurat na panią wiceordynator. Bardzo cię lubiła, a� ja wyłuszczyłam jej moje obawy związane z� tańcami. Powiedziała: �śNiech pani zwiększy dawkę środków przeciwbólowych i� pozwoli jej iść”. Tańce otworzył mistrz juniorów razem z� tobą. Nie brałaś nigdy lekcji tańca, ale nie miało to żadnego znaczenia, byłaś przecież muzykalna i� umiałaś się poruszać. Gdy przyszłam po ciebie, jak się umówiłyśmy, około dwudziestej trzeciej, byłaś szczęśliwa. To był bal twojego życia! Thomas Graner, twój partner, także później troszczył się o� ciebie serdecznie, po koleżeńsku.


3.5.1982

Moja kochana Maren!
Pisanie tego listu przychodzi mi z� trudem, bo znowu boli mnie ręka, co doprowadza mnie do białej gorączki. Wcześniej uraziłam się w� nią. boleśnie, dlatego teraz tak bazgrzę.
Wybacz mi, proszę, że nie odzywałam się przez ostatnie dni, ale najpierw nie za bardzo mogłam pisać, a� potem, w� weekend, tyle się działo, że nie miałam czasu. W� sobotę w� BTHV odbywał się turniej młodzieżowy i� było rzeczywiście super. Zaproszono wszystkie (większość) kluby z� Bonn, to znaczy najlepsze dziewczyny i� najlepszych chłopców. Działo się dużo, a� ja pomagałam w� kierowaniu całą imprezą. Siedziałam za biurkiem. Śmiechu warte, bo najwyraźniej był to powód, że niektórzy nagle stawali się dla mnie niezwykle uprzejmi. Wspaniale było znaleźć się znów wśród młodych ludzi, którzy zachowywali się zwyczajnie, bo nic nie wiedzieli (oczywiście o� mojej chorobie). Wieczorem była feta, która o� mało nie zakończyła się całkowitą klapą. Zaczęło się o� wpół do ósmej, ale nic się nie działo. Wielu ludzi w� ogóle nie przyszło, za to zebrało się \ sporo ciekawskich z� zewnętrz, co w� końcu nie było takie j� złe. Dla mnie – jakkolwiek na to patrzeć – była to pierwsza j� zabawa od roku. O� wpół do dziesiątej wreszcie na dobre \ się zaczęło i� wyobraź sobie, że to ja z� Thomasem Granerem i� otworzyłam bal. Ledwo zaczęliśmy tańczyć, a� parkiet się i� zapełnił. Wcześniej wszystkich korciło, ale nie było odważnego, by zacząć tańce. W� poprzedzający wieczór byłam potwornie smutna, bo straciłam już wszelką nadzieję, że będę mogła pójść. Dostałam jednak silniejsze tabletki i� jakoś się udało.
W niedzielę spędziliśmy cały dzień z� rodzinę von Moltke w� Oberwinter. Też było świetnie i� błyskawicznie się opaliłam. Był trochę głupi nastrój, bo Matthias kłócił się ze wszystkimi i� oczywiście dostał od wszystkich po nosie, ale to jakoś minęło.
Rzeczywiście, mogę jedynie powiedzieć, że weekend był bardzo piękny.
Mam nadzieję, że dla Ciebie też. Robię przerwę!
Czy wiesz, że nie mam już gwoździ w� operowanej nodze? Nie było to w� gruncie rzeczy najpiękniejsze wydarzenie w� moim życiu, ale i� tak wyobrażałam to sobie gorzej. Przed zabiegiem panicznie się bałam, bo nie wiedziałam, co mnie czeka. W� przerwie pomiędzy zastrzykiem a� wyjmowaniem gwoździ zostawili mnie na dwadzieścia minut zupełnie samą. Uważam, że to niezbyt ładnie z� ich strony, bo zadręczałam się głupimi myślami.
Moja kochana Moren, może zadzwonię do Ciebie dziś wieczorem.
Dużo o� Tobie myślę
Twoja Belli
Serdeczne pozdrowienia dla wszystkich.

Pod koniec maja tata i� ja poznaliśmy kanadyjskie małżeństwo, Hatty i� Paula Martinów. Bardzo szybko staliśmy się dobrymi przyjaciółmi. Mieli dwoje dzieci – Theresę i� Jana. Poznanie tej rodziny było dla nas wszystkich wspaniałym darem niebios. Starali się wnieść w� nasze życie radość i� nadzieję. Byli głęboko wierzący i� czuło się w� nich naturalną radość życia. Pierwszym wspólnym przeżyciem była gra w� bingo w� klubie. Wystroiliśmy się i� zarezerwowaliśmy stolik w� miejscu bez przeciągu i� z� dala od osób palących. Najpierw zjedliśmy, a� potem zaczęliśmy grać. Rozmawialiśmy po angielsku. Młodzież siedziała przy jednym końcu stołu, a� starsi przy drugim. Jan siedział naprzeciwko ciebie. Miał ci do opowiedzenia dużo ciekawych rzeczy. Był trzy lata starszy od ciebie, świadom własnej wartości. Miał sprecyzowane poglądy. Mówił otwarcie to, co myślał. Było to dla ciebie nowe doświadczenie.
Los chciał, że wygrałaś. Musiałaś wyjść na scenę, a� ci, którzy cię znali, bardzo się cieszyli. Po zakończonej grze poszłaś do toalety – nic szczególnego, gdyby nie to, że nie wróciłaś. Jan też zniknął. Tata się niepokoił, ale Hatty uspokajała go: �śNa pewno zaraz wrócą!” Po chwili Christian wyruszył na poszukiwanie siostry i� wrócił wzburzony. �śSpacerują po parku!” Zaczął się dla ciebie cudowny czas. Zakochaliście się w� sobie. Jan prawie codziennie przychodził cię odwiedzać. Najpierw gawędziliśmy wszyscy wspólnie, następnie Jan przenosił się z� całą młodzieżą do pokoju Christiana albo Matthiasa i� odbywały się tam fachowe rozmowy o� piłce nożnej lub muzyce rap. Potem Jan szedł z� tobą do twojego pokoju. Były to dla ciebie najpiękniejsze godziny. Christian nie mógł znieść widoku zamkniętych drzwi. Zawsze wynajdywał jakiś pretekst, by wejść. Pewnego razu wyszedł załamany: �śOn ją całuje”. Jakaż byłam szczęśliwa!
Już dawno zrezygnowałaś z� noszenia peruki przy Janie. Powiedział ci, że widzi tylko twoje śliczne oczy.
Gdy Christian stawał się zbyt wścibski i� zazdrosny, brałam krzesło i� siadałam niczym cerber przed twoimi drzwiami. Dla ciebie te wizyty były najpiękniejszymi godzinami dnia.

Mój drogi Janie!
Wczorajszy wieczór był cudowny. Dał mi tyle siły.
Taka jestem szczęśliwa, gdy mnie całujesz. To takie wspaniałe uczucie. Nie możesz sobie wyobrazić, jakie to niesamowite wiedzieć, że lubisz mnie taką, jaka jestem. Wiesz, że jestem chora, ale dopiero od jakiegoś czasu. Gdy muszę zostać w� łóżku, pragnę czegoś miłego, bym mogła o� tym myśleć.
Całuję Cię czule i� delikatnie
Twoja Isabell

Były jednak i� inne rzeczy, które cię zajmowały. Stan zdrowia Maren się pogorszył i� musiała jechać do Munster na oddział ortopedii, by dopasowano jej gorset. Bardzo się o� nią martwiłaś.
Chodziłaś też na wybrane lekcje do szkoły, ale to nie był dobry pomysł. Przypuszczałaś, że po wakacjach będziesz musiała powtórzyć rok, i� szukałaś sobie nowej klasy w� gimnazjum Amosa Komeńskiego, robiąc rozeznanie wśród nauczycieli, a� także wśród uczniów młodszego rocznika.


24.5.2982

Moja kochana Maren!
Muszę, niestety, pisać lewę rękę, bo prawa mnie boli (byłoby to zbyt trudne).
Jesteś już wiele godzin w� Munster. Mam nadzieję, że to przestawienie się nie przyszło Ci z� trudem. Obiecuję, że będę Cię wspierać i� pomagać Ci, na ile tylko zdołam.
Uważam, że moja klasa, z� małymi wyjątkami, jest głupia. Podjęłam już prawie ostateczne decyzję, że powtórzę ten rok w� klasie 9a. Nie czuję się związana z� moje klasę. Mam też trochę poczucie, jakbym była nie na swoim miejscu – tak jakby innym było głupio, że znowu się pojawiłam, jakby mnie ignorowali. Nie wiem, może mi się tylko tak wydaje. Ale to nieważne, przecież i� tak powtarzam rok. Jest jeszcze jeden powód, dla którego chcę powtarzać – oni, z� 9a, nie wiedzę, co mi było, i� dlatego zachowuję się naturalniej.
Dużo radości sprawiają mi ostatnio częste spotkania z� rodziną von Moltke. Bardzo dobrze rozumiem się z� Dorotheą, a� nasi rodzice przeszli już na ty.
Moja kochana, dzielna Maren, modlę się w� Twojej intencji, by ten czas nie był dla Ciebie zbyt trudny. Miej dużo siły i� myśl o� wierszu �śSiady stóp na piasku”, który mi kiedyś podarowałaś. Mnie on bardzo pomógł.
Do następnego listu. Ściskam Cię!

Twoja Belli

PS Wszyscy proszę, by Cię pozdrowić najserdeczniej!


25.5.1982

Halo, moja kochana Maren!
Dokładnie przed minutę dokonałam radosnego odkrycia. Znalazłam taśmę, o� której już od lat myślałam, że gdzieś przepadła. Po piśmie poznasz, że z� moje prawe rękę jest już znacznie lepiej. Wczoraj napisanie listu przychodziło mi z� trudem.
Jest jedenasta przed południem, a� ja nie jestem w� szkole (z powodu ręki). Szczerze mówiąc, pewnie mogłabym pójść, gdybym bardzo chciała, ale nie chciałam. A� jeszcze przed miesiącem marzyłabym o� tym.
Dziś po południu wybieram się z� Dorotheą von Moltke na przechadzkę po mieście. Bardzo się z� tego cieszę, bo gdy za długo siedzę w� domu, to za dużo mędrkuję. Wczoraj wieczorem nie mogłam przestać myśleć o� czwartej terapii i� oczywiście płakałam. Nie chcę płakać, naprawdę, ale tak niewiele można zrobić, by zwalczyć strach. Niestety, ostatecznie wszystko to spada i� tak na rodziców. Próbuję potem jak najszybciej stać się radosna, bo inaczej mama robi się taka smutna.
Urządziłam sobie mój pokój niezwykle przytulnie. Siedzę na tapczanie, przede mną nowy mały stolik, na nim świeca, filiżanka herbaty, czekoladki �śAfter Eight”, kromka chleba z� masłem, i� piszę list do Ciebie!
Gdy będziesz miała czas, musisz mnie koniecznie odwiedzić. Będę się bardzo cieszyć.
Ostatnio odkryłam, jaka to frajda pisać listy. Obowiązkowe listy nadal nie sprawiają mi przyjemności, ale listy, w� których można odbiorcy coś przekazać, dają mi dużo satysfakcji.
Czy wzięłaś ze sobą jakieś dobre książki? Wiesz przecież, że wystarczy słowo, a� zorganizuję Ci, co zechcesz. Wiesz, jaką książkę właśnie czytam? �śKalifornijską symfonię” Gwena Bristoiua. Czytałaś to razem z� Isi, prawda? Podobno to coś w� rodzaju �śPrzeminęło z� wiatrem”, jeśli tak, to na pewno szybko ją połknę.

Moja kochana Maren! Wkrótce znów się odezwę. Głowa do góry!!! Wszyscy o� Tobie myślimy. Ściskam Cię
Twoja Belli

Bóle ręki się nasilały. Wreszcie stały się tak intensywne, że lekarze podejrzewali samoistne złamanie. Guz na plecach przybrał kształt węzła wielkości gołębiego jaja i� uciskał oczywiście jakieś nerwy. Lekarze z� bońskiego szpitala zbadali cię i� konsultowali się z� kolegami z� Kolonii. Zastanawiano się nad przeprowadzeniem następnej terapii.
W rozmowach pojawiał się termin dwudziestego ósmego czerwca, ale nie można było czekać tak długo. Już czternastego czerwca musieliśmy wrócić do kliniki w� Kolonii.
Dzień wcześniej odbywał się chrzest Saschy. Termin był od dawna ustalony �śpod ciebie”. Musiałaś przecież koniecznie być obecna. I� byłaś, choć odczuwałaś ogromne bóle. Mimo wszystko zdołałaś jednak nacieszyć się swoją chrześnicą. Dla nas było to wzruszające przeżycie. Wiedzieliśmy, jak bardzo cierpisz i� jak mocno zaciskasz zęby, by nie zepsuć nastroju tego pięknego i� pełnego miłości dnia.

16.6.1982

Moja kochana, droga Caroline!
Znowu jestem w� szpitalu i� niestety nie mogę sama pisać, gdyż boli mnie prawa ręka. Dlatego dyktuję list mojej kochanej mamie. Miałam wrócić do szpitala dopiero dwudziestego ósmego czerwca, ale jestem zadowolona, że przyspieszono termin o� dwa tygodnie. Od trzech tygodni bowiem mam coraz silniejsze bóle pleców i� potwierdziło się moje smutne podejrzenie nawrotu. W� najbliższych dniach zostaną przeprowadzone badania, żeby stwierdzić, ile wytworzyło się nowych komórek rakowych. To dobrze, że odkryto je tak wcześnie. Dzięki temu sytuacja nie będzie aż tak dramatyczna jak w� zeszłym roku. Mimo to bardzo się boję, że guz może być znacznie groźniejszy.
Wczoraj poznałam tutaj pewne młodą kobietę (ma na imię Claudia), która jest poddawana terapii już od dłuższego czasu. Rozmowa z� nią dużo mi dała. Ma dopiero dwadzieścia siedem lat i� jak na razie rozumiemy się bardzo dobrze. Chciałybyśmy leżeć w� jednym pokoju, ale miałoby to także złe strony. Przypuszczalnie byłybyśmy poddawane zabiegom w� tym samym czasie, a� to nie byłoby najlepsze, poza tym rodzice nie mogliby zostawać ze mną na noc. Z� kolei korzyść z� tego byłaby taka, że byliby trochę wolniejsi. Tyle że trwałoby to zaledwie kilka dni, bo jej cykle terapeutyczne są krótsze niż moje. Bardzo mnie ona interesuje. To pierwsza osoba, której los jest taki jak mój. Ponieważ choruje dłużej niż ja, może odpowiedzieć mi na pytania, na które zdrowy człowiek nie potrafiłby dać odpowiedzi.
Na resztę tygodnia mogę pojechać do domu, ale w� piątek przed południem wracam na badania. Cieszę się, że dzięki temu będę miała wolny weekend i� mama będzie mogła zagrać w� turnieju tenisowym z� Marie.
A poza tym cieszę się bardzo na dzisiejszy wieczór, bo w� większym gronie pójdziemy pograć w� bingo w� klubie amerykańskim. A� że przez ostatnie dwa dni wciąż wożono mnie na badania i� nie pozwalano mi jeść, cieszę się też bardzo na tamtejszy bufet.
Kochana Caroline! Być może zobaczymy się jeszcze raz tego lata!
Pozdrów ode mnie swoich bliskich. Ściskam Cię i� całuję mocno
Twoja Isabell

Kolonia, 23.6.1982

Moja kochana Ines!
Wygląda to tak, że mama pisze list do Ciebie, ale ja jej dyktuję. Niestety, mój stan zdrowia się pogorszył, co powoduje straszne bóle, odczuwam bowiem ucisk na nerwy. Na szczęście od czterech dni jestem poddawana terapii, która wprawdzie łagodzi bóle, ale za to wpędza mnie w� świat bardzo nieprzyjemnych odczuć. Tym, co bardzo mi pomaga, jest obecność moich rodziców i� pewnego chłopca z� Kanady, którego znam od niedawna. Jest on niezwykle taktowny i� tak znakomicie potrafi się znaleźć w� tej sytuacji zaledwie po tygodniu znajomości, że aż trudno w� to uwierzyć.
Gdy wróciłam do szpitala w� Kolonii (czternastego czerwca), rozważano możliwość, by poddać mnie naświetlaniom. Ale ponieważ należało mi pomóc jak najszybciej, bo bóle były już nie do zniesienia, sięgnięto z� powrotem po stary schemat. Dziś podczas wizyty profesor Jager znów dodał mi otuchy. W� tej chwili nie umiem sobie już wyobrazić stanu bez bólu i� z� dobrym samopoczuciem. Ale, dzięki Bogu, udzielono mi już pomocy. Dzisiejszej nocy po raz pierwszy od tygodnia spałam pięć godzin. Przedtem miałam takie bóle, że w� nocy, mimo czterech tabletek for trału, nie mogłam ani leżeć, ani siedzieć.
Trzynastego czerwca pojechaliśmy jeszcze do Mannheim do Siegfrieda na chrzest jego najmłodszej córki, której zostałam chrzestne. Widzisz sama, że wykorzystaliśmy w� pełni ostatnią przerwę w� terapii.
Moja kochana Ines, serdecznie Cię przytulam i� życzę Ci wszystkiego dobrego. Pozdrowienia dla Twoich najbliższych
Twoja Isabell

Gdy tym razem przyjechaliśmy do Kolonii, trzeba było najpierw zrobić całą masę badań. Teraz już nawet lekarze i� pielęgniarki z� głównego budynku, szczególnie ci z� oddziału rentgenowskiego, znali cię osobiście i� czuli się zaangażowani. W� tych dniach ponownie pobrano wycinek z� guza.
Najgorsze były noce. Mimo silnych leków ból nie pozwalał ci zasnąć. To był pierwszy nawrót. Do tej pory zawsze myśleliśmy, że nawroty zdarzają się innym. Wierzyliśmy przecież w� cud!
Tym, co – jak zawsze – najbardziej mobilizowało twego ducha walki, były kontakty z� ludźmi. Jan odwiedzał cię w� Kolonii lub dzwonił do ciebie. Myśl o� nim wyzwalała w� tobie niesamowite siły obronne. Poddał ci pomysł, że bóle �śmożna odwiesić do szafy”, to znaczy jakby oddzielić od ciała – ale trzeba wtedy myśleć o� czymś innym. Wówczas nie czułoby się bólu. Miał rację – gdy myślałaś o� nim, nie myślałaś o� swoich bólach...
Tym razem na oddziale znajdowało się wielu młodych pacjentów. Najbliższa była nam Claudia, dzielna dwudziestosiedmioletnia kobieta, która nosiła tak ładnie zawiązane chusteczki. Przeżyła już wiele nawrotów i� dodawała ci odwagi. Michael, młody student, był nowym pacjentem. Miał chyba szczęście. Odkryto u� niego przypadkiem pierwotnego guza w� początkowym stadium. Miał duże szanse na to, by w� następnym semestrze wrócić na studia. Był dla ciebie także dużym wsparciem. Graliście razem w� �śStratego” i� słuchaliście muzyki.
Prywatny oddział profesora Jagera zlokalizowany był w� bardzo starym budynku, z� tego powodu wszyscy pacjenci mieli tylko jedną toaletę i� jeden prysznic.

Musieliście przechodzić przez sień, także podczas terapii, nawet ze stojakami do wlewów. Okazało się to męczące, ale sprzyjało kontaktom. Gdy ktoś czuł się lepiej, siadał na jednym z� krzeseł, które stały w� korytarzu. Było to wasze, że tak powiem, pomieszczenie informacyjne. Tutaj można się było właściwie dowiedzieć o� wszystkim, co działo się na oddziale.
Dwudziestego czerwca rozpoczęto kolejny cykl leczenia według schematu HOK. Dzięki Bogu! Bóle ustępowały z� dnia na dzień. W� tych dniach powiedziałaś pewnego razu do profesora L., jak bardzo wdzięczna jesteś Panu Bogu, że pozwala, aby twoje ciało reagowało bólem, bo wtedy zawsze poznasz, kiedy guz się rozrasta! Nie czytałaś nigdy ani nie słyszałaś o� pozytywnym myśleniu, a� przecież byłaś wspaniałym przykładem takiej właśnie postawy! Dwudziestego siódmego czerwca terapia została zakończona i� po trzech dniach mogłaś już wrócić do domu. Ale zalecano surową izolację, bo poziom białych krwinek był bardzo niski. Miałaś duży problem: czy wolno ci pocałować Jana, gdy przyjdzie cię odwiedzić? Nie wiedziałam i� poradziłam, byś zapytała profesora L. Uważał, że trudno się całować z� maską na twarzy. Twój przyjaciel powinien raczej uważać, by się nie przeziębić.
Na trzeciego lipca zaprosiliśmy do nas całą rodzinę Martinów. Wspólnie zjedliśmy posiłek, a� potem wy, młodzi, poszliście razem do któregoś z� waszych pokoi, my zaś gawędziliśmy z� Hatty i� Paulem. Mieliśmy pewien plan, gdyż zgodnie z� prognozami profesora Jagera mogliśmy w� sierpniu urządzić sobie wakacje. Chcieliśmy zabrać Jana do małego letniskowego domu w� Eifel. Zanim jednak powiedzieliśmy ci o� tym, musieliśmy to uzgodnić z� Martinami, a� także z� Janem. W� niedzielę spytaliśmy o� to Hatty i� Paula. Przystali na ten plan bardzo chętnie. W� poniedziałek wieczorem Jan przyszedł cię odwiedzić. Od razu poprosiliśmy go do naszego pokoju. Byłaś rozczarowana, że nie przyszedł prosto do ciebie. Rozmawialiśmy z� nim o� naszych planach, zostawiając mu jednak możliwość odwrotu. Bardzo się ucieszył i� poszedł do ciebie, by ci powiedzieć, że chce pojechać z� nami. Nasza rozmowa nie trwała nawet dwudziestu minut, ale twoje rozczarowanie, że Jan nie pojawił się najpierw u� ciebie, było zbyt duże. Miałaś popsuty nastrój i� nie mogłaś się pozbierać. Nie byłaś z� natury kapryśną dziewczyną. Była to właśnie ta zmienność nastrojów wywołana terapią, której się obawialiśmy. Jan stał bezradnie przed tobą. W� żaden sposób nie mógł ci przywrócić dobrego nastroju. Myślę, że dopiero wtedy zrozumiał, jak ciężko jesteś chora, i� był do głębi przerażony.


4.7.1982

Mój drogi Janie!
Teraz, kiedy minęło pół godziny od Twego wyjścia, pragnę Ci serdecznie podziękować za to, że w� tak miły sposób próbowałeś mi pomóc.
Bardzo mi pomogłeś i� obiecuję Ci, że postaram się nie zachowywać tak już nigdy więcej. Chcę zapakować moje chorobę do butelki, a� butelkę schować głęboko w� kredensie.
Musiałam się zachowywać bardzo dziwnie, bo cała moja rodzina pytała, co się stało.
jesteś moim bardzo bliskim przyjacielem, bo poza rodzinę zaledwie z� kilkoma osobami mogę równie szczerze porozmawiać. Czasami zastanawiam się, dlaczego mnie lubisz. Mam tyle problemów, z� którymi muszę żyć, i� nic nie możesz na to poradzić...
Mam dużo uznania dla Ciebie za te popołudniowe spotkania ze mną, bo w� tym czasie są zawsze mecze piłki nożnej, a� sądzę, że lubisz je oglądać.
Miło jest spędzać z� Tobą czas. Tak mi przykro, że akurat w� ciągu tych dwóch godzin źle się czułam. Teraz czuję się już znacznie lepiej, przede wszystkim dlatego, że byłeś dla mnie taki miły.
Myślę, że cała Twoja rodzina i� Ty jesteście wspaniałymi ludźmi. Znam Was dopiero od dwóch tygodni, ale zawsze dodajecie mi otuchy. Miło jest znać ludzi tak silnych wewnętrznie. Ale mam nadzieję, że będę nie tylko brać. Pragnę nieść Ci pomoc, kiedy tylko zdołam, i� chcę się tym cieszyć. Mam nadzieję, że wtorek nadejdzie szybko. Całuję Cię bardzo czule i� ciepło, ciesz się tym pocałunkiem!
Twoja Isabell

Ale od pewnego momentu jego wizyty stały się rzadsze, rozmowy przestały być tak intensywne. Gdy przy pożegnaniu pytałaś go, kiedy znów przyjdzie, jego odpowiedzi były coraz bardziej wymijające i� niezobowiązujące, jakieś �śbyć może” lub �śchyba”. Zaczynał się odwrót Jana. Pogodzenie się z� tym było dla ciebie bolesne. Pewnego razu powiedziałaś do mnie: �śMamo, szkoda, że Jan już nie przychodzi, ale tylko dla pięknego uczucia nie będę sobie robić złudzeń”.
W tej przerwie pomiędzy terapiami był jeszcze jeden piękny wieczór – z� panem profesorem L. i� panią doktor L. oraz doktorem T�śbelliusem. Zaprosiliśmy ich na japońską potrawę sukiyaki. T�śbi przyszedł nieco wcześniej, by trochę porozmawiać z� tobą. Akurat tego wieczoru przyszedł Jan. Młody człowiek został dokładnie wzięty pod lupę. Rozmawialiście o� sporcie w� ogóle, a� o� piłce nożnej w� szczególności (Jan był prawie profesjonalistą), i� o� amerykańskich uniwersytetach. Doktor T�śbellius (w tym czasie nazywaliśmy go w� rodzinie po prostu T�śbi) przyszedł do nas w� końcu nieco poirytowany i� spytał: �śKimże jest ten pewny siebie, zuchwały młody człowiek?” Widać było, że martwi się, iż może on przysporzyć ci trosk. Wieczór był interesujący i� miły, jedzenie smaczne, zainteresowanie Japonią szczere. T�śbi i� profesor L. znali Japonię.
Po wyjściu Jana przyszłaś do nas. T�śbi już wcześniej pytał, dlaczego nie ma cię z� nami przy stole. Przyszłaś w� bamboszach, w� wymiętych spodniach i� bez peruki. Po wyjściu profesora L. i� jego żony spędziliśmy resztę tego wieczoru z� T�śbim i� tobą w� miłej atmosferze.
Dziewiętnastego lipca znów musiałaś jechać do Kolonii.


19.7.1982

Moja kochana Caroline!
Mam nadzieję, że masz wspaniałe wakacje.
Znów jestem w� szpitalu i� czekam na kolejna fazę terapii. Dziś robiono mi badania. Wszyscy mówią, że guz się cofnął. Bardzo się cieszę, bo dzięki temu i� zabiegi nie będą takie męczące.
Byłoby wspaniale, gdybym mogła przyjechać do Was w� tym samym czasie co Friedemann. Byłabym znowu w� towarzystwie takich ludzi jak ja. Mam niesamowite potrzebę przebywania z� rówieśnikami, chyba dlatego, że w� szpitalu są wokół mnie sami dorośli.

Kochana, baw się dobrze. Całuję Cię

Twoja Isabell

PS Pozdrów ode mnie wszystkich. Być może będę miała kotka, w� każdym razie jakieś zwierzątko.


21.7.1982

Moja kochana Doris!
Przeczytałam Twój niesamowicie długi list z� zachwytem.
Twoja podróż musiała być pasjonująca. Na coś takiego też miałabym wielką ochotę. Narobiłaś mi apetytu. Dziękuję za te liczne listy z� Ameryki. To było bardzo miłe z� Twojej strony.
W ciągu dwóch tygodni przerwy przeżyłam sporo różnych rzeczy. Nawiązałam kontakt z� dwiema nauczycielkami, panią Niefindt i� panią Bell. Pani Bell odwiedziła mnie raz. To naprawdę ogromnie interesujące, gdy ma się możliwość zajrzeć za kulisy. Pani Niefindt jest dla mnie szalenie ciekawym partnerem do rozmowy, gdyż przeszła coś podobnego i� jeszcze musi z� tym walczyć.
Ostatnie dni w� domu nie były dla mnie zbyt łatwe. Po ostatniej terapii został mi ciężki uraz i� dopiero liczne rozmowy pozwoliły mi się go pozbyć. Na szczęście tyle ludzi mi w� tym pomagało. Zdołałam się całkiem nieźle pozbierać, choć czasami jeszcze się boję. Pani Martin, mama Jana, podarowała mi butelkę wody z� Lourdes. Oni wszyscy są głęboko wierzący i� bardzo wierzą w� działanie tej wody, która dla katolików jest święta. Pani Martin była kiedyś ciężko chora i� jest przekonana, że ta woda ją wyleczyła. Ten prezent jest dla mnie ogromnie ważny, ponieważ wiem, jakie znaczenie ma on dla pani Martin. Dwa razy dziennie robię tą wodą znak krzyża i� jakoś pomaga to człowiekowi znowu się podnieść na duchu.

To, co mnie czasem cieszy, to umiejętność radowania się drobiazgami. Siedziałam dzisiaj dużo w� łóżku i� tak sobie marzyłam na jawie. Myślę, że podobny stan odurzenia odczuwają ludzie zażywający narkotyki.
Muszę Ci także opowiedzieć, jakie wyniki przyniosły badania. Lekarze nie mogą się jeszcze oficjalnie wypowiedzieć, ale guz ponownie się zmniejszył, bo przecież ostatnio urósł. Ponadto profesor Jager powiedział, że dąży do całkowitego wyleczenia mnie. Nigdy w� to nie wątpiłam ani nie myślałam, że mogłoby się to skończyć inaczej. Przynajmniej to idzie dobrze.
Moja kochana Doris, życzę Ci dalszych udanych wakacji, ja spędzę prawdopodobnie cały miesiąc w� domu.
Pozdrów wszystkich
Twoja Belli

W� sierpniu musiałaś się udać na siódmą terapię. Otrzymaliśmy najmniejszy i� najciemniejszy pokój na całym oddziale i� nie mogliśmy wstawić drugiego łóżka. Ale przynajmniej był fotel. Gdy Ingę to usłyszała, znalazła w� domu rozkładane łóżko, a� kolega taty, Assi, przywiózł je nam wieczorem do Kolonii. Nie przeszkadzało nam to, że co wieczór musiałam rozkładać łóżko, ale atmosfera była ciężka, zbyt przytłaczająca. Także ogólny nastrój był przygnębiający.
Na oddział została przyjęta młoda Greczynka, może dwudziestoletnia, która już nie chodziła. Nie mieliśmy z� nią więc żadnego kontaktu. Jedyna osoba, przez którą można się było porozumieć, to młoda grecka studentka, która mówiła po niemiecku i� odwiedzała tę drugą chorą codziennie. Staraliśmy się ci o� tym nie opowiadać. Ale nie dało się ukryć przed tobą, że jej stan się pogarszał. Przywieziono na oddział aparat do podawania tlenu, a� także jakąś ruchomą skrzynkę, której funkcji jeszcze nie znaliśmy. Dwie noce później słychać było głośne zawodzenie i� płacz greckiej studentki. Dziewczyna – z� dala od ojczyzny i� rodziców – została uwolniona od cierpień.
Następne dni na oddziale były bardzo przygnębiające. Drzwi pokoju zmarłej zostały od zewnątrz szczelnie oklejone. Wszyscy wiedzieli, że sala jest dezynfekowana. Twoje myśli były zaprzątnięte posępnymi pytaniami. Chciałaś wiedzieć, czy zwłoki są jeszcze raz myte...? I� przez kogo...? Kiedy są składane do trumny...? Na oddziale czy w� kostnicy...? Mimo że staraliśmy się ze wszystkich sił, jednak nie zdołaliśmy zapobiec ciężkiej depresji, w� jaką popadłaś. Nie chciałaś już żyć.
T�śbi zadzwonił do nas i� powiedzieliśmy mu, co się dzieje. Wieczorem przyjechał do Kolonii i� natychmiast przejął inicjatywę. Wyrzucił nas po prostu, choć zrobił to uprzejmie. Poprosił, abyśmy wyszli, bo musi z� tobą porozmawiać. Nie wiedzieliśmy, o� czym rozmawialiście, a� gdy wezwał nas po upływie półtorej godziny, chciałaś być dalej poddawana terapii. Jakże byliśmy mu wdzięczni! Znów zaczęło się jakoś układać! Bóle ustępowały, terapia działała. Zresztą zastosowano znów schemat HOK. Aby trochę odwrócić twoje myśli, wyprosiłam pozwolenie, byśmy mogły wieczorem pojechać samochodem do pobliskiego parku, żeby popatrzeć choć chwilę na coś innego. Było lato, ale mimo to wzięłyśmy wełniany koc i� poduszkę, mógł się przecież zerwać wiatr. Wcześniej zatrzymałyśmy się koło włoskiej lodziarni i� kupiłyśmy dwa lody, a� potem pojechałyśmy już prosto do parku.
Uprawiałam jogging prawie każdego dnia, znałam więc najpiękniejsze miejsca. Tuż nad jeziorem, niedaleko parkingu, była ławka. Padały na nią promienie zachodzącego słońca. To była nasza ławka. Obserwowałyśmy łabędzie i� kaczki, od czasu do czasu przebiegała koło nas wiewiórka, a� my marzyłyśmy i� czekałyśmy, aż zajdzie słońce. W� drodze powrotnej jeszcze raz wstąpiłyśmy do Włocha i� kupiłyśmy lody dla wszystkich pacjentów, którym wolno było jeść lody, i� dla siostry dyżurującej w� nocy. Często wystawiałyśmy też krzesła na korytarz; siadaliśmy razem i� gawędziliśmy. Przynosiłyśmy nie tylko odświeżające lody, ale przede wszystkim pocieszające serca. Czułaś instynktowną potrzebę dzielenia się swoimi przemyśleniami z� innymi. Czasami zadawałaś zagadki albo opowiadałaś jakąś dykteryjkę. Umiałaś także wygłaszać celne komentarze. Wszyscy jedliśmy lody i� byliśmy wdzięczni za ten niewymuszony, wesoły nastrój.
Następnego dnia zdawało się, że znów popadasz w� głębokie przygnębienie. W� tym dniu, nigdy tego nie zapomnę – była pełnia lata, parno i� gorąco – udało mi się wyciągnąć ciebie z� zupełnego dołka psychicznego. Przekonałam cię, byśmy się wybrały na przechadzkę. Stopniowo zdobywałyśmy w� kolońskim szpitalu pewne przywileje. Dostawałyśmy dwie godziny �śwychodnego”. Gdy wychodziłyśmy, właściwie zupełnie nie miałaś na to ochoty. Prawie wszyscy pacjenci, którzy mogli chodzić, siedzieli w� ten letni dzień na ławce, w� cieniu budynku. Pojechałyśmy samochodem tylko trzy ulice dalej, było tam kilka miłych boutików. Weszłyśmy do jednego z� nich. Sprzedawczyni była uprzejma, sklep pusty. Zaczęłaś szperać i� znalazłaś zachwycającą sukienkę, którą natychmiast przymierzyłaś. Sprzedawczyni chciała ci pomóc. Odkryła przy tym zamocowane przewody cewnika, które wystawały z� twojego obojczyka. Także bawełniana chusteczka zsunęła ci się z� głowy. Sprzedawczyni była przerażona, ale ty opanowałaś sytuację: �śNiech się pani nie denerwuje, jestem tylko poddawana terapii!” Sprzedawczyni wzięła się w� garść w� sposób godny podziwu.
Cieszyłaś się z� sukienki i� upierałaś się, bym i� ja sobie coś kupiła. Coś tam kupiłam, choć dziś już nie pamiętam, co to było. Ale sprawiło ci to przyjemność. Budził się w� tobie duch życia. �śMamo, jak myślisz, czy oni mnie w� ogóle poznają, jak wrócę na oddział w� nowej sukience? Przecież wszyscy siedzą jeszcze na ławce!” Miałaś iskierki w� oczach. Stare ubranie do torby, nowe na siebie, zawiązałyśmy szykownie chusteczkę, okulary słoneczne leżały w� samochodzie, w� torebce miałam szminkę. Wracałaś z� radością! To wyzywające spojrzenie, ta duma w� sercu, że udało się jednak przezwyciężyć fatalny nastrój, ta radość na ustach: �śNiewiele trzeba, by być wesołym, ten, kto wesoły, królem jest”. Wszyscy, wszyscy cię oglądali i� cieszyli się razem z� tobą! Ta sukienka nasunęła tyle pięknych myśli. Przy jakiej okazji włożysz ją następnym razem? Komu chciałabyś ją pokazać? Udawało ci się na całe godziny zapomnieć o� bólu, albo, jakby to powiedział Jan, odwiesić go do szafy.


28.7.1982

Moja kochana Doris!
Od wczoraj terapia jest zakończona, a� teraz właśnie zrobiono mi transfuzję, bo wyniki badania krwi są złe. W� sumie jednak wiadomości są niezwykle pomyślne:

1. Wyniki wszystkich badań, jak już o� tym wiesz, były dobre.
2. Gdy tylko moja krew na to pozwoli, rozpocznie się nowa terapia, być może już w� ten piętek. Jest przewidziana na dłuższy okres. To znaczy, że będę otrzymywała tylko jeden zastrzyk w� tygodniu, domięśniowo. Całość może trwać ponad kwartał, jeśli będę to dobrze znosić. Mniej więcej we wrześniu przejdę badanie kontrolne, po których zdecyduje się, co dalej. Pocieszające w� tym wszystkim jest to, że ta terapia znacznie bardziej oszczędza inne organy i� pozwoli mi prowadzić w� miarę normalne życie.
3. W� związku z� tym mogę znów myśleć o� regularnym chodzeniu do szkoły. Bardzo się cieszę z� tej nowej klasy. Słyszałam już od wielu osób, że to miła klasa. Tym bardziej więc się cieszę, że mam szanse na regularne lekcje.
Być może włosy odrosnę mi na tyle, że będę mogła chodzić bez peruki i� bez chusteczki. Dopiero teraz odkryłam na nowo, że chodzenie w� chusteczce jest o� wiele przyjemniejsze niż w� tej durnej peruce.
Czy wiesz, że Scholzowie, rodzina mojej koleżanki z� klasy, maję teraz ogromne zmartwienie z� jej tatę? Ingę mi opowiadała, że ma on narośl na szyi, pobrano z� niej wycinek, a� badanie dało pozytywny wynik, co znaczy, że ma guza.
Zaraz napisałam do Isi list i� zaoferowałam swą pomoc, gdyby miała jakieś pytania czy potrzebowała czegokolwiek. Oprócz tego zadzwoniłam do niej jeszcze wieczorem, znano już wówczas wynik na tyle, że wiedziano przynajmniej, iż jest to guz uleczalny. Myślę, że pomogłam jej moim telefonem. Mam taką nadzieję! Musiałam to zrobić, bo w� liście do niej napisałam, że uważam zachowanie klasy za tchórzliwe: odwrócić wzrok i� nie widzieć. Nie chciałam więc w� żadnym wypadku zachować się tak samo.

Mam nadzieję, że pan Scholz będzie miał równie dużo szczęścia jak ja i� trafi na właściwych lekarzy.
To śmieszne, ale musimy sobie teraz nieźle łamać głowę nad naszymi planami dotyczącymi odwiedzin u� Was w� sierpniu. Jeśli znów pójdę normalnie do szkoły, to mogłoby to być tylko w� czasie wakacji. Inna możliwość to przyjazd w� połowie września, gdy moja nowa klasa wyjedzie na wycieczkę, na które ja nie będę mogła jechać. Albo Ty, jeśli tak będzie prościej, przyjedziesz do nas. Mam nadzieję, że to się uda.
W ostatnich dniach w� ogóle nie miałam ochoty na pisanie, ale dziś sprawia mi to prawdziwą radość.
Kochana Doris, pozdrów ode mnie, proszę, całe Twoje rodzinę, miejmy nadzieję, że zobaczymy się wkrótce.
Twoja Belli

Trzydziestego lipca mogliśmy wrócić do domu ze wspaniałą perspektywą na najbliższą przyszłość – w� ciągu następnych miesięcy miałaś być poddawana wyłącznie leczeniu ambulatoryjnemu. Co dwa tygodnie będziesz dostawać zastrzyk, a� poza tym miałaś się zgłaszać tylko na badania ambulatoryjne. Robiliśmy już plany związane z� twoim pójściem do szkoły, planowaliśmy też wakacyjny wyjazd. Lekiem, na który stawiali lekarze, była bleomycyna. [lek stosowany w� chemioterapii przeprowadzanej ambulatoryjnie.] Słyszałaś, że jego zastosowanie często daje wynik pozytywny. Dziewiątego sierpnia, gdy poziom białych krwinek był wystarczająco wysoki, dostałaś pierwszy zastrzyk. Niestety, nie zniosłaś go dobrze, zareagowałaś atakiem gorączki i� dreszczami, jakich nigdy wcześniej nie miałaś. Na szczęście z� Belgii przyjechali Caroline i� Axel – ich wizyta wniosła trochę odprężenia.
W Bonn zrobiło się o� wiele spokojniej, bo w� szkołach trwały wakacje. Na zmianę wpadały moje przyjaciółki. Gdy tylko dobrze się poczułaś, Low zabrała cię do Oberwinter. Byli tam Lippi i� Patty – jej synowie. Wypoczywałaś w� pięknym ogrodzie, w� ich bogatej bibliotece wyszukiwałaś nowe książki i� byłaś po prostu wdzięczna, że znalazłaś się w� innym otoczeniu. Z� Philippem i� Johannem odwiedziłaś także Joseva i� Jacqueline. Obaj chłopcy gościli u� siebie młodego Greka. Trzech atrakcyjnych i� szarmanckich młodych mężczyzn siedziało z� tobą w� ogrodzie, Jacqueline podawała wam różne pyszne rzeczy dla ochłody, Johann przyniósł gitarę, a� Philippe rozmawiał z� tobą o� dawnych czasach, gdy grywałaś w� tenisa. Już w� wieku dziesięciu lat pobierałaś u� niego lekcje gry w� tenisa. Albo przychodziła z� wizytą Christine i� nagrywałyście na kasety muzykę, która pobudzała cię do marzeń.
Otrzymałaś także wiele listów. Pani doktor P, lekarz pediatra, pisała do ciebie z� kliniki w� Kolonii.


Kolonia, 11.8.1982

Moja droga Isabell!
Bardzo serdecznie dziękuje Pani za jej drogi list. jak to dobrze, że terapia – przebiegła bez większych dolegliwości. A� teraz perspektywa czternastu tygodni leczenia ambulatoryjnego. Uważam, że to wspaniałe, i� życzę Pani, by bleomycin przyjął się u� Pani dobrze, bez działań ubocznych. Pomysł, by najpierw wyjechać na urlop, jest bardzo dobry, ale nie tylko Pani rodzicom należy się wypoczynek, Pani z� pewnością także bardzo tego potrzebuje. Sama wiem doskonale, jak nas męczą i� przygnębiają pobyty w� szpitalu, terapie, a� przede wszystkim to ciągłe �śtrzeba czekać”. Szczególnie ważne jest, by w� momentach przerw otaczać się tym, co piękne, �śnaładować” się radością i� nowymi wrażeniami. Im więcej przeżyjemy, tym mniej obejdą nas uświadomione lub nie uświadomione kłopoty.
Dlatego życzę Pani udanych wakacji.
Jeśli chce się Pani znów włączyć w� rytm nauki w� szkole, to proszę to zrobić ze spokojem, niech Pani nie będzie zbyt ambitna czy wręcz rozczarowana. Pewne rzeczy mogą okazać się na początku inne niż dawniej. Nie tylko Pani ciało, lecz także dusza, myślenie, czucie i� wrażliwość poddane, zostały przez Pani chorobę całkiem innym wyzwaniom, niż to się zazwyczaj dzieje w� szkole. Zajęta była Pani innymi problemami, innym rodzajem myślenia. To �śprzestawienie się” na szkołę, a� także dostosowanie się do wspólnoty klasowej, która ma za sobą zupełnie inne przeżycia niż Pani, może być nieco trudne. Będzie więc Pani potrzebowała trochę cierpliwości i� opanowania wobec siebie i� innych, zanim oba te �śświaty” zaczną sobie ufać, zbliżą się i� poczują wzajemną więź. jest to zupełnie normalny proces psychiczny, który nie powinien Pani przerażać i� którego nie powinna się Pani obawiać. Również tu życzę Pani wiele sił i� zdolności wytrwania.
Ale najpierw, wiele radości podczas wakacji. Myślę o� Pani dużo i� pozdrawiam Panią serdecznie
Ulrike P.


15.8.1982

Kochana Doris!
U Was zaczął się teraz nowy rok szkolny.
Twoja wizyta u� mnie była super.
Od tej pory nie zdarzyło się nic szczególnego. Dostałam już pierwszy zastrzyk bleomyciny i� niestety nie zniosłam go zbyt dobrze. Gorączka skoczyła do czterdziestu stopni i� miałam bardzo silne dreszcze. Rzucało mnę w� sposób widoczny, mam nadzieję, że następne zastrzyki zniosę lepiej. Ale w� sumie to teraz jest o� tysiąc razy lepiej niż w� szpitalu. Poza tym mieliśmy dużo gości.
Kochana Doris, tak mi przykro, bo nie mam w� ogóle ochoty na pisanie listu, ale bardzo chciałam się do Ciebie odezwać.
Proszę, nie bądź na mnie zła, że napisałam tak mało.
Cześć
Twoja Belli

Szesnastego sierpnia pojechaliśmy na pięć dni do Oberlahnstein do dobrego hotelu z� kompleksem wypoczynkowym. Jeszcze nigdy dotąd nie nocowaliśmy w� tak drogim hotelu. Ale miało to być coś najpiękniejszego w� tych szczególnych okolicznościach. Nie mogliśmy pojechać zbyt daleko, poza tym w� pobliżu musiał się znajdować szpital, bo w� trakcie pobytu trzeba było przeprowadzać kontrolne badania krwi.
Najpiękniejszą rzeczą dla ciebie było jednak to, że my mogliśmy mieć trochę urlopu. Z� radością przypatrywałaś się, jak graliśmy z� chłopcami w� tenisa. Mogłaś pływać, także wówczas, gdy bolała cię ręka. Czułaś się szczęśliwa jak ryba w� wodzie, przecież świetnie pływałaś, dwie nogi i� jedna ręka zupełnie wystarczały do kraula. Z� Christianem i� Matthiasem grałaś w� tenisa stołowego. Ponieważ chodzenie sprawiało ci trudności, chłopcy usadzili cię na krześle i� starali się odbijać piłki tak, byś mogła je odbierać. Była to taka mała iluzja, ale sprawiała przyjemność zarówno chłopcom, jak i� tobie. Odbyliśmy piękną wycieczkę parowcem w� górę Lahnu i� w� dół Renu. Współpasażerowie nie zauważyli, że w� trakcie podróży musiałaś mierzyć gorączkę, by zdecydować, czy możesz jeszcze pobyć na świeżym powietrzu, czy też z� powodu wzrostu temperatury musisz się przenieść do osłoniętej części statku. Ale wszystko układało się dobrze. Także i� chłopcy byli bardzo szczęśliwi.
W przedostatni dzień zaprosiliśmy rodzinę Martinów z� Janem. Przekonanie taty do tego przedsięwzięcia nie było rzeczą prostą. Ale Jan wracał z� początkiem września na uniwersytet do Kanady. Czy jeszcze się kiedyś w� ogóle spotkacie? Nie chciałam, by pozostało w� twoim sercu poczucie goryczy. Bardzo chciałaś zobaczyć Jana. Także Hatty pojęła w� mgnieniu oka, o� co chodzi. Był to dzień pełen harmonii, z� zupełnie normalnym �śdo widzenia” i� nadzieją, że Jan przyjedzie do Niemiec na Boże Narodzenie i� że znów się spotkamy.
Dwudziestego trzeciego sierpnia musieliśmy pojechać na następny zastrzyk. Po nim przeprowadzono liczne badania, tomografię komputerową i� badanie płuc. Szef rentgenologii badał cię osobiście. Postawny, siwowłosy, wytworny pan, którego sam Pan Bóg nie wytrąciłby szybko z� równowagi. Po badaniu podszedł do mnie i� powiedział tylko: �śTerapia musi zostać natychmiast przerwana, porozmawiam z� profesorem L.!” Mój Boże, dostałaś właśnie drugi zastrzyk, a� profesor Jager był na urlopie! Profesor pobladł; także dla niego byłaś już kimś więcej niż tylko pacjentką. Musiałam walczyć ze łzami. Nie wiem dlaczego, ale wyraz jego oczu powiedział mi, że odkrył w� płucach coś złego. Nie było już nadziei na medyczny cud. W� tym momencie stało się to dla mnie jasne.

Lekarze się naradzali. Tak szybko, jak to możliwe, trzeba cię było poddać kolejnej terapii. Należało znaleźć łóżko, odszukać i� powiadomić przebywającego na urlopie doktora Jagera. W� końcu był już także wynik drugiego badania pobranego wycinka. Badania były prowadzone niezależnie w� dwóch instytutach, niestety, nie uzyskano jednakowych wyników. Konsultowano, czy jest to guz pierwotny, czy jednak ganglioneuroblastoma.
Tym razem liczyliśmy dni, kiedy będziemy mogli pojechać do Kolonii. Trzydziestego sierpnia dostaliśmy wreszcie łóżko.


30.8.1982

Kochana Doris!
Tylko krótki i� koślawy list, bo mam bardzo silne bóle. Niestety, znów mam nawrót, a� więc terapia prowadzona ambulatoryjnie się nie powiodła.
Przez następne pięć dni będę poddawana bardzo ciężkiej terapii, by guz znów się cofnął, jestem zadowolona, że coś się teraz dzieje, bo te ciągłe i� pełzające bóle są straszne.
Odezwę się najwcześniej w� niedzielę, bo wówczas terapia będzie zakończona.
Kochana Doris, mam nadzieję, że początek roku szkolnego był pomyślny, mój w� ogóle nie doszedł do skutku.
Do usłyszenia, pozdrów Twoją mamę
Twoja Belli

Poddano cię szczególnie ciężkiej terapii, ale walczyłaś. Właściwie na początku września chciałaś wrócić do szkoły – do twojej nowej klasy. Musiałaś jednak o� tym zapomnieć. Ale twoja nowa klasa nie zapomniała o� tobie! To ona przyszła do ciebie. Pani Keller, twoja nowa wychowawczyni, twoi nowi koledzy z� klasy, wszyscy oni walczyli razem z� tobą. Początkowo przychodziły tylko listy, potem pani Keller przyjechała osobiście do Kolonii, nieco później odważyli się przyjechać także uczniowie. Była to dla ciebie ogromna motywacja.


2.9.1982

Droga Isabell!
Mam nadzieję, że otrzymała już Pani pozdrowienia, które przystała Pani jej nowa klasa. Z� przyjemnością i� my wszyscy przesłalibyśmy Pani coś więcej niż tylko kilka słów, ale zrobimy to później, gdy będzie Pani znowu w� domu. Mam nadzieję, że czuje Pani, jak często i� jak bardzo o� Pani myślę. Znałam Panią tylko z� Pani przyjaznego �śDzień dobry, pani Keller” na szkolnym podwórku, gdy miałam dyżur. Dlatego jestem zadowolona, że mogłyśmy nieco dłużej porozmawiać w� ubiegłym tygodniu, podczas mojej wizyty u� Pani. Z� rozmowy tej wyniosłam wiele wątków wartych przemyśleń.
Niech Pani będzie nadal taka dzielna! Czasami możemy odjęć trochę ciężaru leżącego na duszy drugiego człowieka tylko dzięki temu, że jesteśmy przy nim i� z� nim, że jesteśmy tacy, a� nie inni.
Swój ból fizyczny musi Pani znosić sama, jeśli działania lekarzy nie mogą go uśmierzyć. Ale myślę, iż świadomość, że wiele osób jest myślami razem z� Panią w� jej szpitalnym pokoju, że próbują wyobrazić sobie, ile musi Pani wycierpieć, powinna Pani dodawać sił i� wiary.
Moje myśli podążają ku Pani. Zacięłam się tutaj, bo gdy już uda mi się sformułować to, co czuję, zawsze wydaje mi się to takie suche. Pozostańmy więc przy tym, o� czym Pani wie: jesteśmy z� Panią i� mamy nadzieję, że siła ducha, w� najgłębszym znaczeniu, zatriumfuje nad nasze niemoce fizyczne. Gdy tylko stanie się to możliwe, a� Pani rodzice mnie o� tym poinformuję, przyjadę Panie odwiedzić. Serdeczne pozdrowienia

Ruth Keller

8.9.1982

Moja kochana, kochana Caroline!
Wybacz, proszę, że tak długo się nie odzywałam. Oba Twoje najmilsze listy otrzymałam. Dziękuję!
Strasznie bym chciała jeszcze raz do Was przyjechać, i� to nie tylko na jeden dzień, lecz na kilka, tak jak wtedy. Myślałam już o� tym. Byłoby cudownie. Mogłybyśmy chodzić na piękne spacery...
Jestem teraz w� nowej klasie, jest super. Wciąż mnie ktoś odwiedza, a� ja jeszcze nawet nie byłam w� szkole. Znałam wprawdzie trochę ludzi stamtąd, ale mimo wszystko te tłumy odwiedzających zaskakują mnie!
Moja kochana, mała Caroline! Ściskam Cię i� całuję bardzo mocno. Myślę, że niebawem się zobaczymy.

Pa Twoja Belli

W� tych dniach przyjechał Bj�śrn, by odwiedzić cię w� Kolonii. Od dawna był twoim wielbicielem i� czekał tylko na znak przychylności. Mimo że okazał się bardzo miły, nie był jednak w� twoim typie. Czułaś się tego dnia niezbyt dobrze, ale mimo to Bj�śrn siedział przy twoim łóżku trzy godziny i� robił ci wzruszające zdjęcia. Żadne inne fotografie nie oddały tak dobrze atmosfery szpitala w� Kolonii.
Pojawiło się przy tobie jeszcze inne źródło siły: Bud, psycholog w� amerykańskiej szkole i� twój dawny turniejowy partner tenisowy z� klubu. Pragnął ci pomóc. Zagadnął mnie i� powiedział, że chciałby wzmocnić siły twych mechanizmów obronnych za pomocą ćwiczeń odprężających i� hipnozy. Hipnoza wydawała się nam wszystkim nieco podejrzana, ale po Budzie nie mogliśmy spodziewać się niczego złego. Spytałam profesora L., czy za pomocą hipnozy można nagiąć twój charakter. �śRaczej powygina on własne zęby niż charakter Isabelli!” – brzmiała jego odpowiedź. Zapytaliśmy o� to także doktora Jagera, a� on odpowiedział, że może pomóc wszystko, jeśli się w� to wierzy. Musiałam mu tylko obiecać, że będziemy przestrzegać wszelkich jego medycznych zaleceń. To było dla nas oczywiste. Wtedy kupowaliśmy już wyłącznie wszechstronnie naukowo przetestowane artykuły żywnościowe. W� takiej sytuacji wykorzystuje się bowiem każdą szansę, o� której się słyszy, więc Bud mógł przyjść.
Upierał się przy tym, by mógł zostać z� tobą w� pokoju sam. Musiałam zadbać, by nikt tam nie wszedł i� nie przeszkodził. Znów więc jak cerber siadłam na krześle pod drzwiami i� pilnowałam. Bud wyszedł po godzinie. Powiedział, że pobudził aktywność twych zdrowych komórek, aby zwalczały komórki zaatakowane przez guz, i� pożegnał się. Opowiadałaś zachwycona: �śWiesz, mamo, najpierw to było zupełnie przyjemne, miałam marzyć o� rzeczach, które dawniej robiłam najchętniej. A� potem przemówił do moich komórek rakowych, jakby chciał je zniszczyć. Wreszcie poszedł ze mną i� z� moimi myślami pływać oraz na kort tenisowy. Zrobiłam mu tę przyjemność!” Patrzyłaś na to wszystko od tej zabawnej strony. Ale pomogło ci to, bo od tego dnia prawie codziennie rozmawiałaś ze swoimi �ścholernymi rakowymi komórkami” i� walczyłaś z� nimi. Bud zaktywizował niezmiernie twego ducha walki.


10.9.1982

Kochana Doris!
Terapia się zakończyła, była ciężka, ale przyniosła wspaniały skutek. Moje bóle dadzą się znieść, a� poza tym jutro mogę iść na dwa, trzy tygodnie do domu. Nawet na to nie liczyłam. Po tej przerwie zostanie jeszcze raz powtórzony ten sam schemat.
Tak oto z� grubsza wygląda moja sytuacja. Psychicznie czuję się w� tej chwili rewelacyjnie, jestem niesamowicie szczęśliwa, wesoła i� tęsknię za tym, by coś się działo.
W ubiegły poniedziałek odwiedził mnie Bj�śrn. To było coś. Był trzy godziny, którymi się w� pełni rozkoszowałam, bo bardzo się ucieszyłam, że mnie odwiedził.
Ale oczywiście skończyło się tak, jak się musiało skończyć. Pytał mnie, czy go kocham, itd. Powiedziałam mu oględnie, że nie. Mam nadzieję, że to zniesie! Poza tym poniedziałkowy wieczór był superwesoły, bo w� tej chwili na oddziale leży wiele młodych ludzi.
Kochana Doris, pozdrów ode mnie swoje mamę. Mam nadzieję, że niedługo się odezwę
Twoja Belli

Jedenastego września wróciliśmy do domu. Dobrze pamiętam te jazdy z� tobą z� Kolonii do domu i� z� powrotem. Byłaś albo pełna radości, że jedziesz do domu, albo pełna lęku, co cię znów czeka w� klinice. Niekiedy zwierzałaś mi się ze swoich najskrytszych pragnień. Pewnego dnia, gdy wracając z� Kolonii mijałyśmy szpital w� Bonn, spytałaś, czy mogłabyś powiedzieć �śdzień dobry” T�śbiemu. Na pewno by się uradował widząc, w� jak dobrej jesteś formie. Zgodziłam się z� pewnym wahaniem. Ale on szczerze ucieszył się na twój widok. Nie uważał, że jesteśmy natrętne, że mu przeszkadzamy, czego się w� skrytości ducha obawiałam. Na pożegnanie powiedział, że możesz do niego wpadać częściej. Niepotrzebnie się bałam. Na szczęście postąpiłam zgodnie z� potrzebą twego serca.
Pamiętam jednak i� te podróże, które były udręką. Kiedy na przykład w� czasie trwania terapii jechałyśmy do domu tylko na jeden dzień, twój żołądek bardzo reagował na każdą zmianę rytmu jazdy – niezależnie od tego, czy było to nagłe hamowanie, czy systematyczne dodawanie gazu. Starałam się, żebyś w� naszym starym taunusie czuła się jak w� lektyce. Praktycznie wyglądało to tak, że usiłowałam jechać bez nagłego hamowania i� w� miarę możliwości utrzymywać stałe tempo. Dużo się wtedy nauczyłam. Przez cały czas zachowywałam odpowiedni dystans między moim taunusem a� jadącym przede mną samochodem i� nie spuszczałam oka z� poruszających się wokół nas pojazdów, żeby być przygotowaną na każdą sytuację. Okazuje się, że nawet prowadząc samochód można się nauczyć wyczucia i� umiejętności dostosowywania się.
Twoje nowe koleżanki z� klasy przychodziły po kolei w� odwiedziny. Uszczęśliwiało cię to. W� tych dniach weszłam kiedyś do domu, gdy były u� ciebie z� wizytą trzy czy cztery dziewczyny z� nowej klasy. W� pokoju paliły się zapachowe świece, które chyba ktoś przyniósł. Ingund, jak sądzę, miała ze sobą gitarę. Siedziałyście na podłodze i� śpiewałyście. Mój Boże, byłaś śmiertelnie chora, bałam się o� twoje płuca, a� przecież tak bardzo cieszyłam się, że mogłaś przeżywać taką chwilę.
Kilka razy zawiozłam cię do pani Gipson, przyjaciółki Hatty. Mogłaś tam oglądać filmy na wideo. Zdobywała dla ciebie każdy, który chciałaś obejrzeć. Pamiętam dwa filmy, które cię zachwyciły: Złota zatoka z� Katharine Hepburn i� Henrym Fondą. Grali małżeństwo, które, starzejąc się wspólnie, wypełniło schyłek życia niegroźną i� sympatyczną wojną domową. Wróciłaś do domu i� powiedziałaś: �śMamo, ten film pokazuje was oboje za trzydzieści lat!” Bardzo cię poruszył jeszcze inny film. Kleopatra z� Elizabeth Taylor. Ostatnie pół godziny filmu oglądałam wspólnie z� tobą. Kleopatra – wielka kobieta – chciała odejść z� godnością, a� nie jako niewolnica. Jedynym rozwiązaniem, jej zdaniem, było ukąszenie jadowitego węża.
Myśli o� śmierci zaprzątały cię coraz intensywniej. Pewnego wieczoru wpadł T�śbi. Siedzieliśmy wszyscy w� pokoju, tata też był w� domu. Czułam, że nękają cię wyłącznie problemy, które wtedy mogłaś omawiać jedynie z� T�śbim. Wyszłam z� pokoju i� miałam nadzieję, że tata pójdzie za mną. Ale wcale nie miał zamiaru. Po pięciu minutach wywabiłam go z� pokoju pod pretekstem telefonu. Poprosiłam, by zostawił was samych. Uważał, że było to wyjątkowo niegrzeczne, ale został ze mną.
Te pół godziny wykorzystałaś chyba, by się dowiedzieć, jak wygląda śmierć w� tego rodzaju schorzeniach. Zawsze chciałaś patrzeć ludziom i� przyszłości prosto w� oczy. T�śbi uwolnił cię od lęku przed bólem. Dawało ci to nadzieję na godną śmierć.


17.9.1982

Kochana Doris!
Przejrzałam właśnie korespondencję z� ostatnich czterech tygodni. Paczuszka listów od Ciebie była taka gruba. Bardzo mnie cieszy, że mam taka dobra przyjaciółkę. Ten pomysł z� kasetami był super, szczególnie ta z� komikami była wspaniała. Obie bardzo mi się podobały.
Jak już Ci chyba powiedział przez telefon mój tata, nie czuję się w� tej chwili najlepiej. Potwornie się boję, że terapia nie pomoże, i� noszę się z� zamiarem, by nie poddawać się jej już więcej, bo nie daje niczego poza cierpieniem. Nie ma we mnie w� tej chwili odwagi i� jestem przygnębiona, bo prawie natychmiast pojawiły się znowu potworne bóle. Była to przecież szczególnie silna terapia, a� mimo to mam takie bóle.
Lękam się też tego rodzaju śmierci. Jest tak strasznie. Czasami nie mogę oddychać, nie mogę się już poruszać. A� przecież tak bardzo chciałabym żyć!
Kochana Doris, przekaż mamie życzenia wszystkiego dobrego ode mnie

Twoja Belli

21.9.1982

Kochana Belli!
Serdecznie dziękuję Ci za list. Był bardzo, bardzo szczery. Spróbuję odpowiedzieć tak samo szczerze, choć czuję się trochę bezradna. Mogę napisać mnóstwo słów, o� pogodzie i� innych takich rzeczach, ale jednak chciałabym nawiązać do tego, co mi napisałaś, a� nie udawać, że nie ma sprawy. Chciałabym Ci jakoś pomóc, ale przychodzi mi do głowy tylko jedna rzecz, która, moim zdaniem, może być rzeczywiście pomoce. Muszę przyznać, że trudno mi wyrazić się w� taki sposób, by nie wyglądało to na wydumane teorię. Być może pomyślisz, że łatwo mi mówić, bo to nie ja jestem w� takiej sytuacji. Mimo wszystko chcę spróbować o� tym napisać. Być może będzie to dla Ciebie rzeczywiście jakieś wsparcie.
Wiesz przecież, że wierzę w� Jezusa Chrystusa. Wierzę także, że może on pomóc każdemu i� w� każdej sytuacji. Niestety, już tutaj pojawia się pierwsze pytanie, na które nie znam odpowiedzi. Nie wiem, dlaczego dopuszcza On do tego, byś musiała znosić tak okropne cierpienie, jest to po prostu nie do zrozumienia. Dlatego też niezrozumiała może się wydać wiara w� to, że Bóg kocha każdego człowieka. Choć wydaje się to niemożliwe, mam jednak mimo wszystko odwagę, by trwać w� tym przekonaniu. Być może właśnie dlatego, że Jezus musiał wycierpieć na krzyżu tak ogromny ból. Z� tego też powodu może On Cię zrozumieć o� wiele lepiej niż ktokolwiek inny. A� ponieważ Cię tak dobrze rozumie i� zna, może także pomóc, nawet jeśli dla nas jest niezrozumiałe, dlaczego dopuszcza do takiego ogromnego cierpienia.
Być może myślisz teraz, że mogę mówić o� miłości Boga, bo nie znam prawdziwego bólu. Masz rację, ale jest wiele innych osób, które mimo cierpienia potrafię wierzyć w� Boga. Myślę na przykład o� Joni. Dlatego chcę pisać dalej, nawet jeśli nie przeżyłam niczego, co choćby w� przybliżeniu by przypominało Twoje położenie.
Podoba mi się szczególnie pewne zdanie w� Biblii. Brzmi ono tak: �śJezus Chrystus przyszedł, byśmy mieli życie w� obfitości”. W� pierwszej chwili zdanie to wydaje się śmieszne, a� nawet fałszywe, bo tego ogromu bólu nie można określić �śżyciem w� obfitości”. Ale Bóg posługuje się całkiem inną miarę, dla nas częściowo niezrozumiałe. Gdy mówi o� życiu, to nie chodzi Mu o� to, co nam wydaje się jego wartością, na przykład komfort, dobra zabawa i� inne takie rzeczy. Otrzymujemy od Boga zupełnie inne życie, życie ze spełnieniem, sensem, wewnętrznym pokojem i� radością. Takie życie ofiarowuje On każdemu z� nas. To od nas zależy, czy Mu zaufamy i� czy wykorzystamy ten dar, czy nie. Jest takie zdanie w� Liście do Rzymian, które mówi, iż nic, ani śmierć, ani życie, ani żadna przemoc nie mogę oddzielić od miłości Boga. Ma to taki sens, że nic nie może zniszczyć życia danego nam od Boga. Zycie w� Bogu nigdy się nie kończy, lecz będzie trwać wiecznie, gdyż nie zależy od żadnych zewnętrznych okoliczności. Znaczy to, że niezależnie od tego, czy terapia zakończy się sukcesem, czy nie, możesz żyć. Bóg jest zawsze przy Tobie, daje Ci siły, także te do walki z� lękiem.
Kochana Belli, właśnie to chciałabym Ci powiedzieć. Mam nadzieję, że nie jest to zbyt nadęte i� teoretyczne. Także w� modlitwach będę często myśleć o� Tobie. Życzę Ci wszystkiego dobrego, błogosławieństwa Bożego i� z� całego serca powodzenia terapii
Twoja Doris
Moja mama przesyła Ci bardzo serdeczne pozdrowienia.

Dziewiętnastego września, już w� dwa tygodnie od zakończenia ostatniej terapii, musiałaś znów jechać do Kolonii. Miałaś tak silne bóle kolana, że mogłaś się poruszać tylko o� kulach.


29.9.2982

Kochana Doris!
Znów jestem w� szpitalu i� nie czuję się najlepiej. Terapia została nieco zmieniona i� często wymiotuję.
Ale chciałam Ci przynajmniej bardzo podziękować za list.
Przed chwila wszedł ewangelicki pastor. Właściwie już od listopada 1981 roku miał zamiar się tu pojawić, ale nigdy tego nie uczynił.
Podczas tej terapii jest ze mnę tata. W� tej chwili też jest tu pacjentem, gdyż kazał się wreszcie gruntownie przebadać.
Kochana Doris, nie bądź zła, że tak niewiele piszę.
Pozdrów ode mnie wszystkich

Twoja Belli

22.9.1982

Moja kochana Doris!
Dostałam oba Twoje listy, także korę drzewa. Uważam, że to bardzo oryginalne, a� poczta jest przecież zobowiązana przesyłać także coś takiego.
Zaraz będę miała założony cewnik do tętnicy podobojczykowej. Nim to nastąpi, chcę jeszcze napisać całą masę listów.
Ostatnia terapia prawie nic nie dała. Dlatego ta terapia jest zupełnie nowa. Mam wielką nadzieję, że zareaguję na nią pozytywnie, jeśli i� ta terapia się nie powiedzie, zacznę się chyba naprawdę bać. Przede wszystkim moje bóle w� płucach staną się coraz gorsze.
Kochana Doris, nie wiem, jak będę się czuła podczas tej dziesięciodniowej terapii, nie mogę więc powiedzieć, czy wkrótce się odezwę.
Trzymaj się do tego czasu. Sądzę, że w� najbliższym czasie nie będę mogła przyjechać do Oberursel.
Cześć,
Twoja Belli

PS Pozdrów swoją mamę.

Tym razem był to nowy schemat, terapia cis-platyną. Zostaliśmy poinformowani o� ryzyku skutków ubocznych występujących w� tego rodzaju terapii. Może to być głuchota i� uszkodzenie nerek, jeśli nie będą bez przerwy przepłukiwane. Codziennie musieliśmy zbierać mocz z� całej doby i� w� miarę możliwości wlewać w� ciebie trzy do czterech litrów płynów – i� musiałaś je wypić, a� nie przyjąć drogą infuzji. A� ty nie chciałaś niczego pić, bo było ci niedobrze. Musieliśmy prowadzić dokładny bilans i� notować każdą filiżankę płynu, którą przyjęłaś, i� każdą kroplę moczu, którą oddałaś. Już dla zdrowego, odpornego na stresy człowieka byłoby to obciążenie. A� cóż dopiero musiał przeżywać ktoś tak obolały jak ty, kto drogę do toalety pokonywał o� kulach i� ze stojakiem do kroplówki. Sama nie mogłaś sobie z� tym poradzić. Musiały ci towarzyszyć przynajmniej dwie osoby. Ale tak długo, jak było to tylko możliwe, chciałaś zachować możliwość poruszania się.
Ta terapia wymagała od ciebie i� od nas najdalej posuniętej siły woli i� dyscypliny. Bez przerwy było ci niedobrze i� nie mogłaś patrzeć na jedzenie, nie mówiąc już o� tym, że nie znosiłaś żadnych zapachów. Nawet by umyć zęby, musiałam wychodzić do toalety dla pacjentów. Ja i� tata mogliśmy jeść śniadanie czy pić herbatę tylko na korytarzu. Gdy tata przyjechał w� piątek po pracy, by mnie zmienić, byłam już prawie u� kresu sił. Jak zatem ty musiałaś się czuć?! Tata pożegnał mnie słowami: �śSpróbuj trochę odpocząć!” Wsiadłam do samochodu i� zaniosłam się płaczem. Gdy pojechałam w� kierunku autostrady, poczułam ogromną potrzebę, by po prostu ruszyć przed siebie, dokądkolwiek, gdzie mogłabym o� wszystkim zapomnieć! Widziałam drogowskazy Akwizgran-Bonn i� pomyślałam o� mojej przyjaciółce Lou w� Antwerpii i� o� moim bracie Siegfriedzie w� Mannhein. Tak, musiałabym pojechać do któregoś z� nich, bo jedynie tam mogłabym się poczuć lepiej. Ale co z� Christianem i� Matthiasem? Czekali na mnie w� domu i� potrzebowali mnie przecież tak bardzo. Oni nie uciekali od swojego losu, czyż ja mogłam uciec? Pojechałam więc do domu, do chłopców, i� z� nimi porozmawiałam o� sobie. Obaj byli tacy kochani i� radzili mi, bym wyjechała na weekend. Wieczorem zadzwoniłam do Siegfrieda i� Ulli. W� sobotę rano pojechałam do Mannheim.
Był to weekend, który przyniósł mi wypoczynek. Czułam się otoczona miłością i� zrozumieniem; dzięki grze w� tenisa i� jeździe na rowerze moje myśli pobiegły w� innym kierunku. W� sobotę wieczorem poszliśmy na dobrą kolację. W� naszych rozmowach byliśmy razem z� tobą i� tatą, ale oprócz tego było także coś innego. Głaskano moją duszę, dogadzano memu podniebieniu – to mi tak dobrze zrobiło! Gdy w� niedzielę wieczorem wracałam do domu, mogłam podzielić się cząstką tego z� chłopcami. A� gdy wczesnym rankiem w� poniedziałek zmieniłam tatę w� klinice, przywiozłam zapas nowych sił i� tyle nowego do opowiadania.
Jedynym promieniem światła w� tych dniach był Jacob, nazywany przez nas �śSunnyboy”. Podczas terapii ten młody, atrakcyjny i� szarmancki student medycyny miał nocne dyżury, które były niezwykle wesołe. Jacob codziennie z� fasonem podjeżdżał na dyżur supersamochodem. Zdobył go chyba dzięki pracowitości. Zadziwiające było w� nim to, że niezależnie od atrakcyjnego wyglądu i� szarmanckich manier miał serce otwarte dla drugiego człowieka. Codziennie wieczorem przychodził do ciebie do pokoju i� próbował cię rozweselić. Chciałam zostawiać was samych, ale przecież nie mogłam zbyt często i� na zbyt długo wychodzić do toalety. Wieczorami możliwości mojego zniknięcia z� pokoju były bardzo ograniczone. �śSunnyboy” nie krył się z� tym, że – mimo całego dystansu, który zawsze zachowywał – bardzo cię lubił. Codziennie cieszyłaś się na jego dyżur. Pokazywałaś mu ostatnie zdjęcia, które robił Siegfried. Wyprosił jedno z� nich dla siebie. Jak cię to ucieszyło!
Ileż radości sprawiły ci zdjęcia, które zrobił Siegfried. Im gorzej się czułaś, tym większe miały dla ciebie znaczenie. Siegfried zrobił więc powiększenie �śzdjęcia aniołka” z� początkowego okresu choroby i� �śzdjęcia łysej główki”, naszego ulubionego portretu, a� także duże powiększenie twoich ust. Wszystkie te trzy duże fotografie umieścił na drewnianej płycie, żebyś mogła je zawiesić w� swoim pokoju. Często mówiłaś, że te zdjęcia dodają ci otuchy w� chwilach, gdy wydajesz się sobie brzydka. Później zabrałaś je nawet do szpitala w� Bonn, gdzie zawiesiliśmy je naprzeciw twego łóżka. Dziś zdobią mansardę Matthiasa. Już w� lecie Siegfried sprawił dużą radość tobie i� nam. Zamówił w� Korei twój portret olejny na podstawie �śzdjęcia aniołka”. Czekał on na ciebie, gdy przyjechałaś kiedyś z� Kolonii pogrążona w� rozpaczy. Zdumiewające, w� jaki sposób artysta z� dalekiej Korei potrafił tak świetnie wykonać twój portret, opierając się tylko na fotografii. Siegfried bardzo ci wtedy pomógł. Wciąż jeszcze z� radością patrzymy na ten piękny obraz. Wisi teraz w� naszej jadalni.
�śSunnyboy” wyszukał sobie jedno zdjęcie z� serii �śłysej główki”, na którym uśmiechasz się figlarnie. Ciekawe, czy jeszcze je ma? Po pogrzebie nie miałam od niego wiadomości, mimo że próbowałam nawiązać z� nim kontakt.
Z Oberursel przyjechała cię odwiedzić Doris.


2.10.1982

Kochana Doris!
To była naprawdę wspaniała niespodzianka, gdy się obudziłam, a� Ty stałaś przy moim łóżku.
Następnego dnia dostałam Twoje kasetę. Bardzo Ci dziękuję, bardzo! Dzięki niej spędziłam już cztery piękne, wesołe godziny.
Wczoraj, w� dziewiątym dniu, terapia została przerwana, bo znów bardzo spadł poziom leukocytów. Wszystko mogę powiedzieć, ale nie to, że jestem zła.
Czy wiesz, która nauczycielka do mnie napisała? Pani Hertwek! Czy jeszcze ją w� ogóle pamiętasz? W� piątej i� szóstej klasie uczyła nas biologii.
Można poczuć ogromne radość, gdy nagle z� różnych zakątków ludzie piszę do ciebie listy, dzwonię, odwiedzają cię. Dziś była drugi raz pani Keller. Z� klasy lOa odwiedziło mnie już w� sumie pięć osób. Jestem mile zaskoczona taką serdecznością.
Kochana Doris, mam nadzieję, że będziesz mogła przyjechać podczas ferii jesiennych.
Pozdrowienie dla Twojej mamy Cześć,

Twoja Belli

Listy, które dostawałaś, pomagały ci przetrwać okres choroby. Były to nie tylko listy głębokie w� treści i� pobudzające do refleksji, lecz również zwyczajne, opowiadające o� tym, co się wydarzyło, pogodne. Od pani Bell i� pani Niefindt dostawałaś wielostronicowe epistoły z� opowiadaniami, anegdotami, historyjkami z� ich codziennego życia i� z� życia szkoły. Nie tylko odwracały one twoje myśli od choroby, lecz pozwalały ci nie tracić kontaktu z� dawnym życiem. Gdy tylko lepiej się poczułaś, musiałaś na nie odpowiadać. A� dopóki człowiek ma jakiś obowiązek, czuje się potrzebny. Ty zawsze chciałaś być potrzebna.
Twoje nowe koleżanki pisały do ciebie i� coraz częściej cię odwiedzały. Jeden z� twoich nowych kolegów przesłał ci napisane na maszynie całe strony swoich marzeń, celów i� pragnień. Ciekawe, jak różnie mogą reagować uczniowie z� dwóch różnych klas tej samej szkoły. Zależy to w� dużym stopniu od nauczyciela, od tego, jak traktuje on problem śmierci i� choroby i� jak potrafi przekazać go klasowej społeczności. A� ileż zdrowi koledzy mogą się nauczyć od chorego! Dziś w� niektórych ośrodkach leczenia nowotworów u� dzieci są już nauczyciele, którzy nie tylko prowadzą zajęcia z� dziećmi chorymi na raka, lecz utrzymują także kontakt ze szkołą i� przygotowują innych nauczycieli i� uczniów na przyjęcie dzieci, które po odbyciu leczenia wracają do szkoły.
Listy, odwiedziny, telefony pozwalały ci utrzymać kontakt z� ludźmi; były tak samo ważne jak leczenie!
Potrzeba spisywania własnych myśli dojrzewała w� tobie coraz bardziej. Gdy tylko kondycja fizyczna pozwalała ci na to, pisałaś listy. Pewnego dnia twoje nowe koleżanki z� klasy przyniosły ci niewielką książeczkę oprawioną w� błękitny chiński jedwab. Książeczka była zatytułowana: �śDziennik”, a� w� środku były tylko czyste kartki. �śCo mam z� tym zrobić?!” – zapytałaś. �śMogłabyś wpisywać swoje myśli!” – brzmiała moja odpowiedź. Zaczęłaś to robić już w� Kolonii.

Pierwszego października przerwano terapię łączoną z� cis-platyną, bo poziom leukocytów był bardzo niski. Za to twoje bóle się zmniejszyły, a� zdjęcia rentgenowskie wykazywały poprawę. Odetchnęliśmy. Tego wieczoru tata i� ja byliśmy zaproszeni do przyjaciół, aby zająć myśli czymś innym. Zadzwoniłaś około dwudziestej pierwszej i� powiedziałaś, że czujesz ból w� uszach. Tata natychmiast pojechał do ciebie do Kolonii i� już tam został.
W następną niedzielę zaczęła krążyć na korytarzu z� ust do ust straszna wiadomość. Wyniki badań krwi Claudii pogorszyły się bardzo. Udało się jej właśnie przetrwać terapię i� miała za sobą leukopenię. Jeszcze wczoraj siedziała z� nami na korytarzu. Dziś zawiadomiono jej braci i� poproszono o� przybycie. Na początku staraliśmy się nie dopuszczać do ciebie tej wiadomości. Ale nie dało się temu zapobiec. W� poniedziałek spotkałaś jednego z� braci Claudii na korytarzu i� zapytałaś, dlaczego Claudia nie wychodzi z� pokoju. Michael, młody student, który znów był na oddziale na leczeniu, usiłował ci to powiedzieć w� możliwie oględny sposób. Było to straszne dla nas wszystkich, ale szczególnie dla ciebie. Spośród pacjentów na oddziale ona była ci najbliższa.
Siostra Elisabeth starała się, by cię wypisano. Nie chciała, byś była przy śmierci Claudii. W� nocy z� wtorku na środę Claudia odeszła – resztę sama opowiesz lepiej.


15.10.1982

Moja bardzo droga Pani doktor P.I
Jestem wypisana dopiero od czterech dni, a� mam już tak dużo do opowiedzenia. Właściwie mogłabym pisać do Pani codziennie, w� każdym liście omawiałabym pojawiający się nowy problem albo nastrój. Ale wszystko układało się tak fatalnie, że dopiero teraz to, co już jakoś przetrawiłam i� zaakceptowałam, może przybrać względnie ostateczna formę.
Po kolei:
Wypisano mnie we wtorek rano, a� byłyśmy obie z� mamę bardzo przygnębione, bo pewna młoda kobieta na oddziale była umierająca. Claudia przestała już cierpieć. Moi rodzice i� ja bardzo to przeżyliśmy, bo wszyscy bardzo lubiliśmy Claudię, a� poza tym właśnie ona dodała mi tyle sił w� krytycznym dla mnie okresie w� czerwcu. Miała dwadzieścia siedem lat i� chorowała na węzły chłonne (rak?). Od trzech lat poddawana była terapii, ale bez szczególnych rezultatów. Chwilami czuła się znacznie lepiej i� myślę, że miała w� sobie niesamowitą wolę życia i� wewnętrzną siłę. Mimo to guz ją zwyciężył.
Siostra Elisabeth (siostra oddziałowa) próbowała zrobić wszystko, by ta wiadomość nie dotarła do mnie, bo bała się, że mój dopiero co odzyskany lepszy nastrój zmieni się natychmiast w� depresję. W� poniedziałek rano dowiedziałam się jednak wszystkiego od jej (Claudii) brata i� jestem z� tego zadowolona, bo gdybym się o� tym dowiedziała dzień później, to nie wiem, jak mogłabym znieść wiadomość o� jej śmierci. Claudia zmarła we wtorek wieczorem. Zasługą siostry Elisabeth jest także to, że wykorzystała wszystkie możliwe sposoby, bym została wypisana jak najszybciej, jeszcze przed śmiercią Claudii. I� tak bym się o� tym dowiedziała, ale chciała mi oszczędzić tego przeżycia. Podziwiam matkę, obu braci i� jej chłopaka za to, że tak dzielnie zaakceptowali cios. Na oddziale panował bardzo przygnębiający nastrój.
Nie mogę pojąć, że stan zdrowia Claudii mógł się tak szybko pogorszyć. Zaraz po leukopenii spowodowanej terapia popadła w� następne leukopenię, co sprawiło, że nie mogła zostać poddana ponownej terapii. Jeszcze na siedem dni przed śmiercią biegała, siedziała ze swoim bratem na ławce, aż nagle okazuje się, że nie może już wstać z� łóżka i� wkrótce potem umiera.
jak to się mogło stać tak szybko? Dla niej to było wybawienie i� najlepsza rzecz, której można było jej życzyć, ale wciąż nie mogę tego pojęć. Nie dawało mi to spokoju do wieczora we wtorek, więc wypytywałam rodziców i� mówiłam tylko o� śmierci, dlaczego się jej boję, czy wkrótce umrę tak jak Claudia... Mniej więcej po godzinie tata powiedział mi, że myśląc na głos o� śmierci, spowoduję załamanie rodziców. Wydałam się sama sobie obrzydliwa i� egoistyczna, a� przecież nie było zamiarem moich rodziców, bym się tak poczuła; z� ich strony była to rzeczywiście tylko samoobrona przed tym, jak igrałam z� ich nerwami i� miłością.
Skapitulowałabym w� tym momencie bez walki, na szczęście nikt mnie o� to nie pytał. Myślałam, że zaraz umrę, i� byłam kompletnie przygnębiona, jak w� moich �śnajlepszych” czasach. Po tej prośbie taty postanowiłam znów wziąć się w� garść, co mi się całkiem nieźle udało. W� nocy raz wymiotowałam. Wcześniej bardzo bolało mnie płuco, potem już nie. W� środę przed południem posprzątałam trochę swój pokój i� coś tam sobie robiłam, a� od piętnastej miałam gości. W� ciągu dnia jednak bóle stawały się coraz dotkliwsze: wieczorem miałam już bardzo silne bóle i� byłam niespokojna, ale nie zrobiliśmy niczego, jak zawsze była to cała prawa strona. W� czwartek bowiem mieliśmy wyznaczony termin wizyty u� doktora T�śbelliusa, ale nawet gdybyśmy nie byli umówieni, to i� tak byśmy poszli. Bóle stały się tak okropne, że prawie nie mogłam chodzić. Byłam potwornie rozczarowana, bo bóle wracają teraz natychmiast i� są od razu takie straszne. Zaczęłam już właściwie tracić nadzieję, bo nie mogłam wymyślić, dlaczego bóle znów się pojawiły. Wyniki badań rentgenowskich były bardzo dobre! Doktor T�śbellius poradził nam, byśmy natychmiast rozpoczęli kolejne terapię. Zupełnie nie mogłam się pogodzić z� tę sytuację. Wracać do Kolonii w� tak podłym nastroju? Wszyscy walczyli razem z� Claudię przez trzy lata i� przegrali, a� była to najkrótsza przerwa między terapiami...
Z drugiej jednak strony odczuwałam przejmujący ból, który tylko w� ten sposób mógł ustąpić. Byłam zdruzgotana. I� znów posunęłam się w� swoich planach za daleko.
Byłam tak bardzo, bardzo... – nie mogę, niestety, znaleźć na to odpowiednich słów, po prostu nie chciałam przyjęć do wiadomości, że znów muszę wrócić do tego kieratu – przybita! Teraz jednak wszystko ułożyło się tak, że mogłam odbyć następną terapię w� bońskim szpitalu i� miała się ona bardzo szybko rozpocząć. Nagle się ucieszyłam. Tam pójdę nawet dobrowolnie. Co prawda, pozostaje faktem, że znów mam bóle, ale mimo to nie widzę wszystkiego w� tak czarnych barwach. Gdyby tym razem była to Kolonia, to wytrwanie tam kosztowałoby mnie dużo wysiłku!
Mama uważa, że bóle mogą mieć także podłoże psychiczne. Bo przecież ledwie wylądowałam w� domu – trach! – i� znów są bóle.
Być może byłoby dobrze, gdyby Pani porozmawiała z� moją rodziną – z� każdym osobno, a� może inaczej, wszystko jedno jak. My z� mamą chętnie byśmy odbyły taką rozmowę, a� i� dla moich braci byłoby to korzystne. Sądzę, że tego (choroby) jeszcze Pani nie przerabiała.
Muszę o� tym porozmawiać z� moim tatą.

Kochana, droga Pani doktor R, mogę tylko podziwiać, jak dzielnie dźwiga Pani swój krzyż! Życzę Pani wszystkiego dobrego

Isabell

Pani dr P. była nie tylko lekarzem, lecz również psychologiem. Rozmowy z� nią i� jej listy wpływały na ciebie bardzo korzystnie. Była kimś, komu mogłaś się zwierzyć, była twoją przyjaciółką. W� tamtych latach na oddziałach onkologicznych nie zatrudniano jeszcze psychologów, u� których pacjenci mogliby znaleźć pocieszenie i� pomoc, a� rodziny chorych – informację i� radę. Tym cenniejsze dla ciebie i� dla nas były te pełne zrozumienia rozmowy i� listy. Chyba nawet nie wiedziałaś, że pani dr P. studiowała psychologię. Zresztą przypuszczalnie wcale byś nie pragnęła rozmowy z� psychologiem i� nie chciałabyś mu się zwierzać, gdyż uważałaś, że to twoje ciało jest chore, a� nie dusza. Ale rozmowa z� pełnym zrozumienia partnerem o� przygotowaniu psychologicznym pomagała tobie i� pomagała również nam. Żaden chory na raka i� nikt z� jego rodziny nie chce psychoanalizy �śna kozetce”, ale doświadczony rozmówca, który potrafi leczyć duszę, może pomóc w� przetrwaniu najtrudniejszego okresu i� uporaniu się z� psychicznymi skutkami tak ciężkiej choroby. Rzadko kiedy ludzie są otwarci na pomoc wykwalifikowanych psychologów. Wszystko, co może zaoferować specjalista, to działanie zapobiegające późniejszym obciążeniom i� urazom psychicznym.


Kolonia, 19.10.1982

Moja droga Isabell!
Dzisiejszy dzień był bardzo męczący, pozna to Pani po moim piśmie, ale mimo to chcę napisać jeszcze dzisiaj.
Bardzo ucieszył mnie tak długi i� szczery list od Pani. Potrafię sobie bardzo dobrze wyobrazić, co się z� Panie działo. Dziękuję za zaufanie’.
Wie Pani, Isabell, codziennie myślę o� Pani i� przesyłam bukiet najlepszych życzeń. Myślenie to jest o� wiele intensywniejsze, gdy mogę sobie wyobrazić, co u� Pani słychać. Tak się cieszę, że po tym przygnębiającym zdarzeniu z� Claudią wróciła Pani siła i� dzielność, jak to jest trudne, wiem z� własnego doświadczenia. A� jednak wierzę, że należy nieustannie i� możliwie otwarcie mówić o� własnych lękach. Niech Pani nie stara się robić nic na siłę. To kosztuje zbyt dużo tych sił, które znacznie bardziej mogą nam się przydać w� walce z� guzem.
jeśli Pani, droga Isabell, lub ktoś z� Pani bliskich chciałby ze mną porozmawiać, uczynię to z� przyjemnością i� w� każdej chwili jestem do dyspozycji. Muszą mnie Państwo tylko powiadomić.
Jest już więc Pani dwa dni w� szpitalu, jak bardzo łączę się z� Panią w� nadziei, że schorzenie kolana da się wkrótce zdiagnozować, a� potem możliwe będzie zastosowanie odpowiedniej terapii. Niech Pani nie traci cierpliwości, nawet gdy jest tak ciężko, bo często dopiero po pewnym czasie można zbadać, co dzieje się z� jakąś częścią ciała.
Bruzky, moja wiewiórka, też chce �śpisać listy”, ciągle obgryza długopis i� patrzy na pismo, jakby je rozumiała, a� gdy odsuwam kartkę, parska. By mogła Pani sobie wyobrazić to straszydło, załączam zdjęcie. Prosi, by Panią serdecznie pozdrowić.
Niech Pani przyjmie także ode mnie najserdeczniejsze i� szczere myśli i� napisze do mnie wkrótce. Moje najlepsze myśli są przy Pani. Nie musi mnie Pani wcale tak podziwiać, jest Pani tak samo dzielna jak oddana Pani
Ulrike P.

Jeszcze raz przyjechał do nas z� wizytą Siegfried z� Ulli i� Saschą. Chcieli wnieść w� nasz dom trochę radości i� odprężenia, chcieli, byśmy spędzili ten czas bez pośpiechu i� pracy. Przywieźli więc ze sobą, już przygotowane, nasze ulubione potrawy. W� ten weekend nie wolno mi było pojawiać się w� kuchni. Siegfried znów zrobił ci wspaniałe zdjęcia, między innymi powiększenie twoich ust. Sascha, zachwycająca istotka, i� jej instynktowne przywiązanie były dla ciebie ogromnym pocieszeniem.
W tych dniach zdecydowaliśmy ustawić dla ciebie w� jadalni, naszym największym pokoju, rozkładane łóżko. Miałaś najlepszy pokój, najładniejszy widok na ogród i� byłaś stale w� centrum życia rodzinnego. W� nocy spałam razem z� tobą w� tym pokoju.
Gdy Sascha miała pierwsze urodziny, chciałaś jej sprawić przyjemność.


17.20.1982

Moja kochana, maleńka Sascho!
Choć jesteś teraz jeszcze zbyt mała, by zrozumieć cokolwiek z� tego listu, to mam jednak nadzieje, że później na pewno coś Ci on powie.
Z mojej dzisiejszej perspektywy zdrowie fizyczne i� psychiczne wydaje mi się godne największego pożądania i� głęboko w� sercu mam nadzieję, że otrzymasz to w� prezencie od losu.

Masz teraz roczek i� z� pewnością wiele szczęśliwych lat przed sobą.
Tak bardzo bym pragnęła, by życie przyniosło Ci, maleńka i� słodka istotko, możliwie jak najmniej cierpień i� trosk. Niestety, do tej pory mogłam jedynie w� niewielkim stopniu obserwować Twoje życie, ale mimo to zauroczyłaś mnie swoim wdziękiem i� wesołością.
Mam nadzieję, że piłka, którą dostałaś od nas w� prezencie, sprawi Ci radość. Mieliśmy kiedyś taką samą i� bardzo lubiliśmy się nią bawić.
Życzę Ci, by te pierwsze urodziny były miłe i� piękne, życzę Ci, byś była otoczona całą miłością tego świata.
Życzymy Ci wszyscy stu lat!

Twoja Isabell

Szesnastego października zadzwonił z� Kanady Jan i� długo z� tobą rozmawiał. Chciał przyjechać do Niemiec na Boże Narodzenie, by odwiedzić rodziców, a� także ciebie. Usiłował dodać ci otuchy.
W niedzielę wieczorem przyszedł jeszcze raz T�śbi. Przyniósł coś dla ciebie: kawałek starego żelaza, na którym wygrawerowany był herb i� napis: �śPozdrowienia z� Egerland”. Nie znaliśmy historii tego przedmiotu. Podarował ci te pozdrowienia �śot, tak tylko”, jak powiedział. Później kazałam grawerowi wypolerować żelazo i� oddałam je T�śbiemu na pamiątkę jako �śprzycisk do papierów”. w poniedziałek, osiemnastego października, pojechaliśmy do szpitala w� Bonn. Bałaś się tej terapii. Jedno z� nas zostawało teraz zawsze przy tobie na noc. Usiłowano złagodzić bóle kolana za pomocą naświetlań, ale to nie pomogło. Dwudziestego drugiego października rozpoczęła się druga terapia kojarzona cis-platyną. Zanim tym razem założono ci cewnik, mogłaś się jeszcze wykąpać na oddziale. Byłyśmy same w� dużym pokoju kąpielowym. Chciałaś się ode mnie dowiedzieć, czy przewiduję, że umrzesz. Powiedziałam ci, że ja także głęboko wierzę jeszcze w� cud, ale wyczułaś, że moja wiara stała się teraz słaba i� wątła.
Na szczęście wielu przyjaciół pomagało nam prowadzić z� tobą tego rodzaju rozmowy. Ingę pojawiła się z� książkami na temat śmierci, ale to nie było to, nie akceptowałaś tych wiadomości w� tak poważnym ujęciu. Trzem nauczycielkom, pani Keller, pani Bell i� pani Niefindt, zadawałaś czasami te pytania drżącym głosem, a� one starały się odnaleźć, wraz z� tobą, szczerą odpowiedź. Chciałaś jeszcze zrobić prezenty świąteczne na Boże Narodzenie, haftować i� dziergać serwetki – mimo że zmagałaś się z� bólem ręki. Razem z� Brigide i� Hatty omawiałaś te sprawy, potem one załatwiały wszystko, co było potrzebne, i� pomagały ci w� robótkach.
Doktor T�śbellius zagadnął mnie kiedyś na korytarzu. Powiedział, że cztery dni po zakończeniu twojej terapii idzie na urlop. Wybierał się w� bardzo daleką podróż i� nie mógł jej przełożyć. Przy tej okazji powiedział mi także, że nigdy jeszcze nie czuł się tak blisko związany z� żadną młodą pacjentką i� że z� ciężkim sercem decyduje się na ten wyjazd. Ty jednak zaakceptowałaś to bez słowa skargi. Następnego dnia siostra Ulrike przyniosła ci dwa jego zdjęcia. Jeśli chodzi o� opiekę lekarską, to znajdowałaś się w� najlepszych rękach: zajmowali się tobą doktor Petri i� doktor Kern, ale T�śbiego nikt nie mógł ci zastąpić.
Trzydziestego pierwszego października zakończono terapię, ale bóle wciąż trwały. Dostałaś do pokoju kolejny aparat, za pomocą którego sama mogłaś ustalać dawkę środka przeciwbólowego – dipidoloru. To pomogło! Bóle dawały się jakoś znieść, ale prawidłowe dawkowanie środka przeciwbólowego było sztuką.
Podczas pewnej nocy przeżyliśmy chwile grozy. Był u� ciebie tata i� zadzwonił do mnie około dwudziestej trzeciej. �śMyślę, że Belli umiera, proszę, przyjedź natychmiast!” �śCzy zadzwoniłeś już do lekarza?!” �śSiostra Ulrike zawiadomiła lekarza dyżurnego”.
Nie miałam ani numeru telefonu, ani domowego adresu doktora Petri, ale miałam adres pani doktor, która była zastępcą ordynatora. Mieszkała obok i� natychmiast przyjechała do szpitala. Nigdy jeszcze nie dotarłam tam samochodem tak szybko. Na korytarzu spotkałam siostrę Ulrike. Powiedziała mi, że żyjesz i� że opanowano sytuację. Chyba ustaliliście zbyt wysoką dawkę dipidoloru, co spowodowało zaburzenia krążenia. Miałaś wizje i� wrażenie, że odchodzisz na tamtą stronę życia. Nie, nie tak chciałaś umrzeć. To nie była twoja śmierć, twoje pożegnanie. Następnego dnia rano przyszedł doktor T�śbellius i� uspokajał cię. Przychodził teraz częściej, ale po dwóch dniach wyjechał. Unikał wszystkiego, co mogłoby przypominać ostatnie pożegnanie. Ilekroć próbował z� tobą porozmawiać, nigdy nie byłaś sama. Zawsze był ktoś z� wizytą. Wielokrotnie musiałaś go zapewniać, że będziesz grzeczna, przynajmniej przez te cztery tygodnie, zanim wróci. Piątego listopada wyjechał do Tybetu.
W tych dniach tata opowiadał ci często różne historyjki, by cię pocieszyć. Gdy wychodził, pisał na małej plastikowej tabliczce �śhistoryjkę dla Belli”, na przykład taką:

�śDlaczego – pyta mała dziewczynka swoje mamę – ja muszę zawsze pomagać mamie?” Mama odpowiedziała: �śBo jesteś dziewczynką, a� dziewczynki pomagają chętniej niż chłopcy!” �śPrzecież ja pomagam tak samo chętnie jak chłopcy, a� oni wcale nie pomagają!” Mała dziewczynka zwróciła się do taty: �śTatusiu, ja pomagam tak samo jak chłopcy, a� Ty i� mama wszystko robicie, czyż nie jestem kochana?”

Albo:
Tata jest osowiały, ho nie ma mamy. Mała dziewczynka jest zatroskana. �śTato, chodź, zróbmy coś miłego. Ty nakryjesz do stołu, a� ja Ci w� tym pomogę. Potem pozmywam. Gdy mama wróci do domu, będzie się cieszyć”. Tata zbył to jakimś mruknięciem, wyszedł na balkon i� zapalił papierosa. Mała dziewczynka zaczęła wrzeszczeć. Tata pojął, że ona ma rację. Nakryli do stołu. Przyszła mama i� wszyscy się cieszyli, a� także zgodnie orzekli, że tata jest �śśmierdziochem”. �śPalenie jest niezdrowe!” Tata znów obiecał poprawę.

W tych dniach pokój szpitalny stawał się w� coraz większym stopniu naszym domem. Ktoś z� nas zawsze był przy tobie. Odwiedzali cię również Matthias i� Christian, albo po lekcjach, albo po zamknięciu sklepów. Staraliśmy się, żebyś nigdy nie była sama. Szpitalna separatka nabierała coraz bardziej prywatnego charakteru. Na ścianach wisiały twoje portrety. Tato rysował ci swoje abstrakcyjne wizje wszechświata. Był to częsty temat waszych rozmów, poddawałaś się bogatej wyobraźni i� fantazji ojca. Te kolorowe wizje, przemienione w� obrazy, również zdobiły ściany twego pokoju.
A że miałaś zaufanie do lekarzy i� pielęgniarek, czułaś się bezpieczna także w� szpitalu.
Piątego listopada tata miał wygłosić wykład w� Berlinie. Zachęcałam go, by wziął ze sobą Matthiasa i� żeby zostali przez weekend u� siostry taty, ciotki Friedel, i� jej męża. Matthias miał urodziny ósmego listopada, a� więc mogliby wspólnie z� tatą zorganizować sobie coś miłego. Wyjechali z� trwogą w� sercach, ale wszystko poszło dobrze!
W tamten weekend miałaś wielu gości. W� piątek przyszedł boński kapelan szpitalny. Babcia i� ja byłyśmy akurat z� tobą. Wpadł bez pytania, jak po ogień. Powiedział, że wprawdzie nie ma czasu, ale do ciebie koniecznie chciał zajrzeć. Zapytałaś: �śDlaczego?” Bo pytał na oddziale, która pacjentka jest najciężej chora. �śChciał pan powiedzieć, kto umrze następny? Być może dobrze pan trafił, ale w� tej chwili nie mam ochoty na to spotkanie”. Nigdy więcej nie przyszedł do ciebie z� wizytą. Do czego to podobne, żeby odwiedzający mówił, że nie ma czasu, pacjentowi, którego dni są policzone?!
W sobotę jeszcze raz przyjechali Siegfried i� Ulli z� Saschą. Sprawili ci tym ogromną radość. A� w� niedzielę po południu chciał cię ponownie odwiedzić Jacob, student medycyny. Twoją jedyną obawą było to, że tata i� Matthias zbyt wcześnie wrócą z� Berlina. Jacob specjalnie przyjechał z� Akwizgranu. Gdy się pojawił, pojechałam szybko do domu, a� gdy wróciłam, jeszcze był. Na szczęście tata i� Matthias przyjechali nieco później. Opowiadali, ile trudu zadali sobie ciocia Friedel i� jej mąż, ale ich i� tak nic nie mogło rozweselić. Myślami byli cały czas przy tobie.
Dyżur nocny miał doktor Kern. Wieczorem przyszedł jeszcze na �śmisiaczkową” wizytę. Zawsze miałaś coś, czym mogłaś poczęstować swoich gości. On wybierał gumowe misiaczki. Gdy miał wolną chwilę, to przychodził do ciebie, siadał i� zjadał jednego albo dwa miśki. Pytałaś go, jak to jest z� dyżurami nocnymi i� czy w� ogóle może na nich spać. Powiedział, że możesz go budzić rano za dwadzieścia ósma. Od tego momentu twoją pierwszą myślą rano było: �śMuszę obudzić doktora Kerna!” Zawiązała się między wami bardzo serdeczna więź. Także doktor Burbi często przychodził cię odwiedzać. Wprawdzie podlegał mu inny oddział, ale rozumieli się dobrze z� doktorem Kernem. Często zaglądali do ciebie we dwóch. Twój mały jeżyk z� kawałka futerka, którego Maren podarowała ci na ubiegłe Boże Narodzenie, już dawno został ochrzczony �śBurbi”. Później, tak postanowiłaś, doktor Burbi miał otrzymać jeżyka na pamiątkę.

Matthias miał urodziny ósmego listopada. Czułaś się już wtedy bardzo źle. Babcia czekała na nas z� ciastem. Mogliśmy cię przywieźć do domu na dwie godziny w� wózku inwalidzkim i� z� kulami. Była to ogromna radość dla Matthiasa. On i� tata wnieśli cię na schody. Zawinięta w� koce siedziałaś przy stole. Jakież to były smutne urodziny dla Matthiasa! Ale z� drugiej strony byliśmy wszyscy zadowoleni, że możesz być z� nami. Wieczorem wróciliśmy do szpitala. Nawet nie chciałaś już zostać na noc w� domu, bo potrzebowałaś pewności, że w� razie potrzeby zjawią się natychmiast lekarze. To było bardzo miłe z� twojej strony, że wysłałaś mnie tego wieczoru z� powrotem do domu, bym tam spała. Tata musiał wyjechać po południu na wykład, a� ty nie chciałaś, żeby Matthias został sam w� urodzinowy wieczór. Gdy już przygotowałam cię do snu i� wychodziłam, dostałam na pożegnanie czuły pocałunek.
Następnego ranka oczekiwałaś mnie z� tęsknotą, bo czułaś się bardzo źle. Bóle odczuwałaś wszędzie, wkrótce dostałaś gorączki. Czy jej przyczyną był guz, czy miała ona inne źródło? Okazało się, że to wirusowe zapalenie płuc. Ale ty się nie poddawałaś. Nie chciałaś umrzeć na zapalenie płuc. Obiecałaś doktorowi T�śbelliusowi, że nie będziesz robić żadnych głupstw. Tak dzielnie walczyłaś do tej pory z� guzem, a� miałoby cię pokonać zwykłe zapalenie płuc? Przeżyjesz to!
W tych dniach doktor Kern zapytał mnie, gdy byliśmy kiedyś sami w� jego gabinecie, jak ja to robię, jak my to wytrzymujemy. I� przyznałam mu się, że przez ponad dwadzieścia lat, od dnia śmierci mojej matki, cierpiałam na swego rodzaju fobię związaną z� chorobami nowotworowymi. Codziennie bolało mnie wówczas coś innego, a� nie miałam odwagi z� nikim na ten temat porozmawiać, nawet z� tatą. Nie było chyba żadnej sytuacji, której bym sobie w� tym moim lęku nie wyobraziła. Od roku, kiedy to los dotknął ciebie, lęk zginął. Po tej rozmowie byłam bardzo silnie wzburzona. Doktor Kern dał mi coś na uspokojenie i� wróciłam do ciebie. Przecież mnie potrzebowałaś, rozpaczać mogłam później.
Jedenasty listopada 1982 roku był szczególnym dniem. Rok temu zostałaś przyjęta do bońskiego szpitala. Mijała trzecia rocznica śmierci dziadka, a� poza tym był to dzień świętego Marcina. Należało zorganizować tego dnia coś pięknego. Postanowiliśmy sprawić siostrom pracującym na oddziale jakąś przyjemność. Był w� końcu jedenasty listopada, dzień świętego Marcina, a� my przeżyliśmy z� tobą jeden rok dłużej. Przed rokiem myśleliśmy tylko w� kategoriach dni. Postać świętego Marcina, którą kazałam upiec, miała metr wysokości. Stary piekarz Schultz z� piekarni na rogu uformował ją ręcznie z� piernikowego ciasta i� tak ładnie przybrał migdałami, że siostry prawie nie miały odwagi napocząć piernika.
Po południu była u� ciebie Brigitte. Nie wiedzieliśmy, że Valerie z� dziećmi przyjdą cię odwiedzić z� piosenkami na dzień świętego Marcina. Byłaś do głębi wzruszona tym miłym gestem. Brigitte zaraz do mnie zadzwoniła. Przez telefon słyszałam piosenki o� świętym Marcinie, ale także twój szloch. Odżyło wspomnienie waszych własnych pochodów z� okazji tego święta. Ale mimo to była to ogromna radość dla ciebie.
Sibylle Pagenkopf, twoja dawna trenerka gry w� tenisa, przyjechała jeszcze raz cię odwiedzić. Pojawiły się wspomnienia okresu twojej kariery tenisowej, kiedy błyszczałaś. Także i� z� tym żegnałaś się w� myślach.
Z Belgii przyjechała Lou z� całą rodziną. Musieliśmy już przydzielać terminy odwiedzin u� ciebie, bo twój czas i� siły były ograniczone. Każdy starał się przy pożegnaniu ustalić termin następnej wizyty, by nie dopuścić myśli, że są to pożegnania ostateczne.
W tych dniach dwukrotnie przyjechała z� Belgii Marie (latem wróciła do domu). Za każdym razem było to święto. Podczas pierwszej z� tych wizyt obdarowałaś ją szalem i� czapką, które sama wydziergałaś. Tak bardzo cieszyłaś się jej radością. Wieczorem podczas jej pierwszej wizyty, a� był to październik, miałam iść z� Marie na bankiet tenisowy. Latem grałyśmy razem w� turnieju w� klubie. Tak bardzo tego chciałaś! A� teraz trzeba było odebrać trofea. Jeszcze dwa tygodnie wcześniej zastanawiałaś się z� nami w� domu, czy powinnaś iść na ten bankiet i� jak się ubierzesz. Był to ten sam wieczór i� ta sama rozmowa, podczas której zapytałaś, w� co jest się ubieranym po śmierci. W� ciągu pół godziny suknia balowa i� strój do trumny. Zabrakło nam wówczas sił i� psychicznie nie byliśmy w� stanie temu podołać! Już nie mogliśmy!
Nigdy nie zapomnę drugiej wizyty Marie. Była niedziela. Tata, ja, chłopcy i� Marie poszliśmy w� odwiedziny do ciebie. Byłaś bardzo szczęśliwa. Wy, dziewczyny, rozumiałyście się bardzo dobrze. Opowiadałaś o� Jacobie i� odkrytej przez ciebie dopiero co przyjemności flirtowania. Obie snułyście plany. Jeśli nie umrzesz, to wybierzecie się razem w� luksusową podróż i� będziecie się dobrze bawić. �śNieprawdaż, Marie? Wtedy to dopiero poderwiemy facetów!” – powiedziałaś. Wszyscy śmiali się serdecznie.
Usłyszeliśmy pukanie do drzwi. Weszli doktor Petri i� doktor Kern. Co prawda, żaden z� nich nie miał dyżuru, ale mimo to chcieli cię obaj odwiedzić. Byli nieco zaskoczeni naszą wesołością. �śPanowie doktorzy, proszę wejść! Są panowie wprawdzie w� pokoju ciężko chorej pacjentki, ale wszyscy dobrze się tu bawimy. Czy macie, panowie, ochotę na ciasteczko?” Szybko ochłonęli z� zaskoczenia i� wesoło z� nami gawędzili.
Udało ci się tymczasem na tyle opanować regulowanie dawek dipidoloru, że ból utrzymywał się na stałym poziomie. Z� terapii stosowano jeszcze tylko naświetlanie kolana.
Coraz częściej opowiadałaś o� T�śbim. Twoje myśli krążyły wokół niego, choć był tak daleko, w� Tybecie. Coraz częściej mówiłaś o� tym, że życzyłabyś sobie takiego męża. Byłby z� nim tylko jeden problem – musiałby zrezygnować z� wypraw w� wysokie góry, bo nawet gdybyś wyzdrowiała, nie mogłabyś w� nich uczestniczyć. �śKochana Belli – brzmiała moja odpowiedź – nie wolno ci tego zrobić. Albo będziesz chodzić razem z� nim, albo musisz go puścić samego”. �śNo dobrze, mamo, wobec tego w� tym czasie przyjeżdżałabym do was!” – odpowiedziałaś.
Zaczęłaś się żegnać. Jan zatelefonował z� Kanady i� prosił cię, byś wytrwała przynajmniej do czasu, gdy przyjedzie. T�śbiemu też obiecałaś, że zaczekasz z� umieraniem. To była jedyna rzecz, która cię jeszcze trzymała. Ale obaj mieli przyjechać dopiero na początku grudnia. Czy uda ci się wytrwać aż do tego czasu? A� gdyby ci się udało, to dlaczego nie miałabyś przetrzymać do świąt Bożego Narodzenia? Ale umrzeć w� styczniu, zaraz po świętach, też byłoby smutno – myślami byłaś już w� następnym roku!
Od ósmego października 1982 roku całymi godzinami, a� często i� nocami, pisałaś swój pamiętnik. Zawsze mnie pytałaś, czy mi to nie przeszkadza. Nie, byłam zadowolona, bo wiedziałam, jak poważne są twoje myśli. Powiedziałaś mi także, że ten pamiętnik jest przeznaczony dla nas. Dwunastego listopada wyznałaś, że bardzo chciałabyś napisać list do T�śbiego. Dlaczego miałabyś tego nie zrobić? �śTak, mamo, ale ja go kocham. Jeśli nie umrę, to chętnie wyszłabym za niego za mąż”. �śDlaczego nie? Powiedział mi przed podróżą, że także bardzo cię lubi”. �śAle musi jeszcze zaczekać, aż skończę dwadzieścia pięć lat. Najpierw muszę przecież studiować!” Następnej nocy zaczęłaś pisać do niego list.
W środku nocy zapytałaś mnie: �śMamo, gdyby jednak Bóg uczynił ze mną cud, znów byłabym zdrowsza i� miałabym już dwadzieścia pięć lat, to czy musiałabym poślubić T�śbiego? Nawet gdybym była wtedy innego zdania?” �śKochana Belli, o� to nie musisz się teraz martwić. O� ile znam T�śbiego, to ma on wielkie serce i� byłby dla ciebie wyrozumiały!”
Następnego dnia chciałaś rozmawiać z� Matthiasem. Wiedziałaś, że dla niego to wszystko jest szczególnie trudne. Przez czternaście lat swego życia podążał wydeptaną przez ciebie ścieżką, twoimi śladami. Różnica wieku między wami wynosiła tylko osiemnaście miesięcy. Zawsze wskazywałaś mu drogę. Najpierw było to przedszkole, do którego poszedł po tobie, potem szkoła podstawowa, wreszcie gimnazjum. Zachęcałaś go też do gry w� tenisa i� do joggingu. Jak będzie dalej biegło jego życie bez ciebie? Czy sam odnajdzie własną drogę? Rozmawiał z� tobą o� śmierci i� o� życiu po śmierci, w� każdym razie tak mi potem o� tym opowiadałaś.
Zawsze zostawiałam cię samą na czas tych pożegnalnych rozmów, choć tak chętnie byłabym w� tych chwilach przy tobie. Oboje czytaliście Braci Lwie Serce Astrid Lindgren. Mogliście więc wymieniać myśli o� tym świecie cudownych wyobrażeń. Jakaż byłam zadowolona, że czytałam wspólnie z� wami tę książkę w� czasie, gdy nikt nie myślał o� chorobie czy śmierci. Zbieraliśmy owoce tego, że tak wiele czytaliśmy w� domu na głos i� że każdy z� nas w� ogóle dużo czytał. W� tych dniach tobie i� chłopcom, gdy akurat u� ciebie byli, zaczęłam czytać Nie kończącą się opowieść Michaela Ende. Czary Dziecięcej Cesarzowej łączyły się z� tobą.
Wieczorem rozmawiałaś przez telefon z� panią doktor R� Była to głęboka i� szczera rozmowa. Ona także czuła się źle i� musiała się liczyć z� najgorszym. Umówiłyście się obie na spotkanie w� raju.
Nocą chciałaś się ode mnie dowiedzieć, jak zmarli moi rodzice i� jak ich znajdziesz. Powiedziałam ci, że moi rodzice i� dziadek będą na ciebie czekać przy bramie raju. Podczas tych rozmów nie płakałyśmy i� byłyśmy spokojne.
Chciałaś jeszcze koniecznie zobaczyć kilkoro swoich przyjaciół. Czuliśmy, że są to twoje ostatnie dni. Pragnęłaś porozmawiać z� Doris i� Maren, Johannesem i� Dorotheą. W� sobotę przyjechała z� Oberursel Doris.


27.22.1982

Kochana Belli!
To było takie, takie cudowne, że spotkałyśmy się w� sobotę. Niestety, z� niedzielę nie wyszło.
Często myślę o� naszej rozmowie. Pytałaś mnie, czy nie będę się czuła nią obciążona. Było dokładnie odwrotnie. Cieszę się tym, co powiedziałaś, i� rzeczywiście jestem pod wrażeniem Twojej wiary. Po raz pierwszy widziałam, jak bardzo mocno wiara podtrzymuje człowieka. Uważam, że to piękne. Tak samo cudowne jest to, że jesteś szczęśliwa. Z� pewnością niewiele ludzi przeżywa coś takiego, a� już zwłaszcza w� takim położeniu.
Kochana Belli, życzę Ci, byś przezwyciężyła zapalenie płuc i� znów była zdrowa – dla Boga nie ma przecież rzeczy niemożliwych. Ale najbardziej ze wszystkiego życzę Ci, byś była naprawdę szczęśliwa i� byś na zawsze zachowała tę ufność pokładaną w� Bogu.
Najserdeczniejsze pozdrowienia Twoja Doris Pozdrów ode mnie serdecznie swoją rodzinę. Także moja mama życzy Ci wszystkiego dobrego.
Przyszedł mi do głowy jeszcze jeden werset z� Biblii i� krótki wiersz.
�śNiech będzie błogosławiony Bóg, Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa, który z� wysokości niebios obsypał nas wszelkim błogosławieństwem duchowym w� Chrystusie” (Ef 1, 3).
Prosiłem Boga o� wszystkie rzeczy, bym mógł się cieszyć życiem,
On zaś dał mi życie, bym mógł się cieszyć wszystkimi rzeczami.

Także Johannes przyjechał cię odwiedzić. Na temat tych rozmów wiem niewiele, tyle jedynie, że były dla ciebie bardzo ważne. Ze względów zdrowotnych Maren nie mogła przyjechać w� niedzielę. Przyszedł jednak Hans-J�źrgen i� przyniósł bukiet czerwonych róż.
W nocy z� niedzieli na poniedziałek był z� tobą tata. Chciałaś z� nim koniecznie porozmawiać. Kilka dni wcześniej rozmawiałaś ze mną o� tym, jak ma wyglądać życie w� naszej rodzinie po twojej śmierci! Opowiedziałam ci o� moich obawach, że chłopcom trudno będzie dogadać się z� tatą. (To jedyna rzecz, która boli mnie jeszcze dziś – obawa, że zasiałam w� twoim sercu tę troskę. Naprawdę, nie było to konieczne.)
Gdy przyjechałam w� poniedziałek rano, zauważyłam, że niewiele spaliście tej nocy. W� tym dniu miało zostać zrobione jeszcze jedno zdjęcie rentgenowskie płuca po to, by stwierdzić, czy ostatnia terapia przyniosła jakiś wynik. Chciałaś wykorzystać czas, który ci pozostał. Dyktowałaś mi, a� ja zapisywałam na kartce, kto co powinien dostać. Potem nastąpił długi wpis do pamiętnika. Mój Boże, czego ja musiałam wysłuchać! Formułowałaś swe myśli tak zdecydowanym głosem, iż nie odważyłam się sprzeciwić i� pokornie pisałam.
O jedenastej wszystko było już przygotowane do zdjęcia. Od kilku dni leżałaś pod tlenem. Aby nie przysparzać ci dodatkowego bólu, postanowiono zawieźć cię na prześwietlenie na łóżku. Na ten czas trzeba cię było odłączyć od tlenu. Wyliczono, że możesz to wytrzymać przez piętnaście minut. Wszystko było przygotowane. Drzwi na korytarzu otwarte, winda ustawiona na funkcję �śprzewóz pilny”, na oddziale radiologicznym czekano. Po piętnastu minutach leżałaś z� powrotem, w� swoim pokoju, pod tlenem. Musieliśmy teraz czekać na wynik. W� tym czasie dyktowałaś mi najróżniejsze listy pożegnalne.
Kilka dni wcześniej odbyłaś długą rozmowę z� doktorem Kernem. Byłam przy tym. Zapytałaś go, ile i� jakie masz jeszcze możliwości. Odpowiedział: �śTo zależy. Jeśli badania pokażą, iż ostatnia terapia kojarzona cis-platyną coś zdziałała, to będziemy prowadzić ją dalej!” �śTo jasne, a� jeśli wcale nie poskutkowała i� guz dalej rośnie, to nie mam żadnej szansy?” �śTak!”
W ten wieczór widziałaś wszystko klarowniej, czułaś się niemal uwolniona, kilka godzin byłaś w� euforycznym nastroju. Wiedziałaś, że twój dalszy los zależy od wyniku badania rentgenowskiego. Lekarze i� ja wkrótce już wiedzieliśmy o� pojawieniu się przerzutów w� płucu. Ale ty nie pytałaś o� wynik. Było przecież tyle rzeczy do omówienia, które, jak sądziłaś, powinnaś uporządkować. Wyszłam na kilka minut na korytarz, chyba po to, by przynieść coś z� kuchni, i� rozmawiałam z� doktorem Petri i� doktorem Kernem. Przyszła także pani ordynator. Czy należy zawiadomić doktora T�śbelliusa...? Czy Isabell pytała już o� wynik...? Jeszcze nie pytała. Co do doktora T�śbelliusa, to nie potrafiłam odpowiedzieć. Zapytałam lekarzy: �śZostawił przecież wskazówki na każdą okoliczność?” �śTak!” �śCzy prosił, by w� sytuacji ostatecznej natychmiast go powiadomić?” �śNa ten temat nic nie powiedział”. �śNie przerywajmy mu urlopu. Potrzebuje tyle siły, by móc opiekować się innymi pacjentami”. Wróciłam do ciebie.
Dalej porządkowałaś swoje papiery. Około czternastej przyszedł do ciebie doktor Kern. Zapytałaś go: �śCzy ma pan wynik badania klatki piersiowej?” �śTak!” �śJaki jest?” �śZły. Przerzuty się powiększyły!” �śA więc jestem odporna także na terapię cis-platyną?” �śTak!” �śNie chcę być już więcej poddawana terapii. Jeśli Bóg zechce rzeczywiście sprawić cud, to nie jest Mu do tego potrzebna chemioterapia. Składam swój los w� ręce Boga! Chciałabym jeszcze porozmawiać z� rodzicami”.
Przez ten czas zdążyłam zawiadomić tatę. Był już w� drodze. Omówiłaś jeszcze szczegóły z� doktorem Kernem. Chciałaś umrzeć z� godnością, nie dusząc się, i, jeśli byłoby to możliwe, bez bólu, by twoja rodzina nie musiała tak bardzo cierpieć. Obiecano ci uśmierzenie bólu oraz to, że zaśniesz w� spokoju. Jak długo będzie to jeszcze trwać? Tego nikt nie mógł ci powiedzieć. Gdy przestaniesz walczyć, guz najprawdopodobniej bardzo szybko zwycięży.
Tymczasem dotarł tata. Doktor Kern poinformował go o� sytuacji, a� ty poprosiłaś doktora Kerna, by zostawił nas samych. Twoja decyzja była jednoznaczna: nie chcesz następnej terapii. Trzymałaś wszystko w� garści. Nie zostawiałaś żadnego pola do dyskusji, do ponownego przemyślenia, rozważenia sytuacji. To było twoje życie, o� którym tylko Bóg mógł decydować.
Prosiłaś nas, abyśmy dodawali sobie wzajemnie sił... nie załamali się jako rodzina... kochali synów tak, jak ciebie kochamy... troszczyli się o� babcię. Wezwaliśmy Matthiasa, Christiana i� babcię. Christian przyszedł prosto ze sklepu. Poinformowałam go o� wszystkim na korytarzu. Lekarze i� siostry stali przed drzwiami, nikt nie miał odwagi o� nic spytać.
Dla Christiana wszystko to działo się za szybko, nie mógł i� nie chciał tak przyjąć losu. Prosił lekarzy i� siostry, by dodali ci odwagi i� zaczęli nową terapię. To mi łamało serce. Stałam się bardzo surowa i� powiedziałam: �śNie wpuszczę do pokoju Isabell nikogo, kto nie uszanuje jej decyzji!” Christian wziął się w� garść. Gdy z� nim rozmawiałaś, był spokojny. Prosiłaś go, by pogodził się z� losem. Zwracając się do niego, powiedziałaś: �śWiem, że przed tobą trudny czas. Masz w� przyszłym tygodniu egzamin. Chętnie wytrwałabym do tego czasu, ale nie dam rady. Idź mimo to na egzamin i� spróbuj go zdać. Pomogę ci w� tym. Będę siedzieć za twoimi plecami, żeby ci podpowiadać. Nikt nas nie przyłapie na tym drobnym oszustwie!”
Do Matthiasa zaś powiedziałaś: �śMatthias, jeśli zdołasz, opowiedz kiedyś w� szkole, jak odeszłam. Być może odprawią szkolne nabożeństwo w� mojej intencji. Byłabym z� ciebie taka dumna, gdybyś im wtedy opowiedział o� moich ostatnich godzinach!”
Następnie zapytałaś, która godzina. Było wpół do siódmej wieczorem. Wyjęłaś list do T�śbiego, coś jeszcze dopisałaś. Potem zakleiłaś kopertę i� poprosiłaś nas, byśmy ten list i� obrazek z� różą, który namalowałaś, dali doktorowi T�śbelliusowi. �śMamo, tato, proszę, idźcie teraz i� przyprowadźcie lekarzy, niech zaczynają”.
Lekarze byli na zewnątrz. Doktor Petri i� doktor Kern przygotowali wszystko, co było potrzebne, do podania środków uspokajających. To była ta mała skrzyneczka na kółkach, którą od czasu do czasu widywałyśmy już w� Kolonii. Najpierw zapytałaś: �śDoktorze Petri, czy umrę śmiercią naturalną?” �śTak, te środki uspokajające wprowadzą cię tylko w� stan głębokiego snu”. �śCzy obudzę się jeszcze raz?” �śNie, jeśli nie chcesz, będziesz spała, aż śmierć cię uwolni”. �śCzy będę odczuwać bóle?” �śO ile my, lekarze, wiemy, to nie!” Wiedziałaś, że będzie to śmierć w� wyniku uduszenia. Takiego pełnego cierpień kresu życia nie chciałaś doświadczyć, pozostając w� stanie całkowitej świadomości. �śProszę, doktorze Petri, niech pan zaczyna”. Doktor Petri ustawił kroplówkę, swoją lewą ręką trzymał twoją lewą rękę, a� prawą badał puls. Przez cały ten czas byłaś spokojna – prawie pogodna – jakbyś została uwolniona od wielkiego ciężaru. Przez następne czterdzieści pięć minut – do ostatniej chwili – rozmawiałaś z� nami zupełnie przytomnie.
�śChętnie zobaczyłabym jeszcze raz doktora T�śbelliusa. Zawsze się tak cudownie śmiał. Byłam taka zarozumiała, że zaplanowałam już całe jego życie. Nazywałam go T�śbi. Czy wolno mi było? Ale w� końcu nie jest przecież jakimś T�śbim, jest moim T�śbim!”
�śPanie doktorze Petri, dlaczego właściwie tak wielu ludzi lęka się śmierci?” Zanim zdążył odpowiedzieć, odpowiedziałaś sama: �śNie każdy ma tak wspaniałą rodzinę, tak miłych lekarzy, nie każdy odebrał tak dobre wychowanie jak ja!”
�śMatthias, obalaj mury! A� gdy nie będziesz mógł rozbić muru od razu, to wybij w� nim dziurę i� próbuj ją powiększać!”
�śChristian, uważaj na siebie. A� gdy pójdziesz na pierwszą randkę, będę ci siedzieć na plecach i� szeptać do ucha, co masz mówić i� co masz robić!”

�śTato, bądź dumny ze swoich synów!”
�śMamo, byłaś moją najlepszą przyjaciółką!”
�śBędziecie mieli jeszcze we czwórkę piękne życie, już ja się o� to zatroszczę. A� gdyby kiedyś miały się pojawić problemy, to poflirtuję wtedy troszkę z� kochanym Panem Bogiem!”
Doktor Petri spytał cię: �śCzy mam utrzymać ten stan? Jesteś tylko jakby pod narkozą. Jeśli chcesz, mogę cię z� niego wyprowadzić!” �śJak mówię w� lewo, to nie mówię potem w� prawo! Idę teraz szczęśliwa do mojego raju. Staję się lekka i� przezroczysta, ale mogę was widzieć”.
�śTato, jesteśmy umówieni na dwudziestą pierwszą. Pamiętaj o� tym”. (Tata obiecał patrzeć zawsze o� dwudziestej pierwszej na pewną gwiazdę na niebie i� spotykać cię tam w� myślach).
�śMamo, kiedy my będziemy ze sobą rozmawiać?”
�śO siódmej rano”. �śLepiej o� szóstej, żebyś miała trochę czasu na jogging!”
�śChristian, a� ty?” �śO dziewiętnastej, gdy wracam do domu!”
�śA ty, Matthias?” �śZawsze o� tobie myślę”.
�śA pan, doktorze Petri?” �śO wpół do siódmej, gdy wstaję!”
�śPan, doktorze Kern?” �śTo jasne, za dwadzieścia ósma!”
�śA siostra Ulrike?” �śO wpół do siódmej, gdy przychodzę na oddział!”
�śPowiedzcie Maren, że umieranie nie jest trudne. Powinna przyjechać umrzeć do szpitala w� Bonn. Ona także wkrótce odejdzie. Przykro mi, że nie mogłam jej jeszcze raz zobaczyć, ale nie starczyło mi sił”.
�śPowiedzcie Dorothei, żeby nie czyniła sobie wyrzutów, że nie mogła przyjść w� niedzielę. Tak bardzo cieszyłam się z� wizyty Johannesa”.
�śPowiedzcie Siegfriedowi i� Ulli, że byłam taka szczęśliwa dzięki mojej chrześnicy. Powinni mieć więcej dzieci i� stanowić trwałą i� szczęśliwą rodzinę”.
�śTak chętnie zobaczyłabym jeszcze Jana i� T�śbiego. Kochałam Jana bardziej, niż myślałam”.
�śJestem zmęczona i� szczęśliwa. O� wiele chętniej zostałabym z� wami. Spotkam dziadka. Mamo, czy twoi rodzice mnie rozpoznają, przecież nigdy mnie nie widzieli? Pozostanę na zawsze z� wami, także gdy nie będziecie mnie już widzieć. Szczególnie w� czasie świętowania waszych uroczystości i� gdy będziecie szczęśliwi”.
Mówiłaś coraz nie wyraźniej. Zapytałam cię, czy nie chcesz zmówić wspólnie z� nami �śOjcze nasz”. Te tak często powtarzane zdania były ostatnimi, które wypowiedziały twoje wargi.
Zgromadziliśmy się wokół ciebie. Lekarze i� pielęgniarki zostawili nas samych. Zapanowała cisza. Pocieszała nas myśl, że nie odczuwasz już bólu. Oddychałaś spokojnie dzięki dopływowi tlenu.
Pani ordynator radziła mi, bym pojechała z� chłopcami do domu. Stan, w� jakim się znajdowałaś, mógł potrwać jeszcze kilka dni. Posłuchałam jej rady. Przyjechali Paul i� Hatty i� odwieźli Matthiasa, Christiana i� babcię. Oboje próbowali w� domu pocieszyć chłopców. Jeszcze w� nocy przyjechał z� Mannheim Siegfried. Tata i� ja byliśmy z� tobą sami. Prawie nie rozmawialiśmy, ale nigdy wcześniej nie czuliśmy się tak ze sobą związani. Po kilku godzinach tata mnie także wysłał do domu i� czuwał przy tobie z� siostrą Ulrike.

Tata i� ty na pewno prowadziliście jeszcze rozmowę bez słów.
W tych godzinach inni ludzie także łączyli się w� myślach z� tobą. Ines napisała list, nie wiedząc o� twoim stanie.


16.11.1982

Moja kochana Isabell, kochana dziewczyno!
Myślę o� Tobie bardzo, bardzo często i� tylko to chcę Ci powiedzieć. Gdybym mogła Ci pomóc, ofiarowałabym Ci siły, których tyle mam w� nadmiarze. Ale wiem, że jesteś silna wewnętrzną siłę, że jesteś odważna i� bezprzykładnie dzielnie znosisz swoje ciężka chorobę. Pomaga Ci przywiązanie Twojej rodziny i� przychylność przyjaciół. Ale wiem, że to, co najważniejsze, tkwi w� Tobie samej. Wiem, że uda Ci się pogodzić z� losem i� przyjąć go w� spokoju.
Modlę się w� Twojej intencji.
Tulę Cię w� myślach z� czułością

Twoja Ines

Także T�śbi w� dalekim Tybecie myślał o� tobie i� wysłał pocztówkę datowaną piętnastego listopada, a� więc w� dniu, w� którym świadomie żegnałaś się z� nami. Kartka dotarła do nas dzień przed twoim pogrzebem. Na widokówce było zdjęcie chłopca, stojącego obok indyjskiego słonia. Tekst mogę powtórzyć tylko z� pamięci, bo kartkę wsunęliśmy pod wiązankę kwiatów. Pamiętam jeszcze dokładnie końcówkę zdania: �ś...i jestem już prawie przewodnikiem słoni”. Doktor T�śbellius wyrażał poza tym nadzieję, że nie robisz żadnych głupstw.
Następnego ranka przyjechałam z� Matthiasem i� czuwaliśmy nad twoim głębokim snem. Tata mógł iść na kilka godzin do domu i� odpocząć.
W następny wieczór byliśmy znów wszyscy razem. Zachodziło słońce. Patrzyliśmy na góry nad Renem i� światła odbijające się w� rzece. Wzięłam do ręki twój pamiętnik i� zaczęłam go czytać na głos.


PAMIĘTNIK BELLI 8.10.1982

Jestem trochę smutna. Nie wiem, dlaczego. Może dlatego, że jestem tutaj sama, w� tym głupim kolońskim szpitalu i� boli mnie ucho. Zaczynam mieć tego dość. Tym razem jestem tutaj już od trzech tygodni. Jacob nie zadzwonił. Dzwonił wprawdzie do domu, ale tutaj nie. Tak bym się cieszyła, gdyby zadzwonił. W� skrytości liczyłam na to, że wpadnie do mnie, ale ta nadzieja była bezpodstawna.
Mam naprawdę wspaniałych rodziców. Dziś wieczorem byli zaproszeni z� wizytą, właśnie tam zadzwoniłam i� tata zaraz przyjedzie. Cieszę się, że przyjedzie. Nie prosiłam o� to przez telefon, ale to cudownie, że chce przyjechać tak sam z� siebie.
Zawsze, gdy myślę o� moim prawym uchu, zaczyna mnie boleć. Nie mogę więc o� nim myśleć.
Sądzę, że mogłabym się zaprzyjaźnić z� Ingund. Gdy ona tu jest, to zawsze panuje wesoły nastrój. Znowu boli mnie moja głupia prawa ręka. Mam nadzieję, że kiedyś wreszcie będzie zdrowa. Inaczej nie mogłabym już grać w� tenisa!
Isabell

16.10.1982

Claudia nie żyje. Drogi Boże, przyjmij ją, proszę, w� swojej łaskawości i� wynagrodź za jej siłę i� odwagę. Dowiedziałam się o� tym w� poniedziałek od Michaela. Na początku nie mogłam w� to uwierzyć. Claudia była dla mnie zawsze kimś, kto usiłuje stawić czoło swojej chorobie i� pokonać ją. Jeszcze w� czerwcu życzyłam sobie, by zajść w� tej walce tak daleko, jak ona. Któż mógłby przeczuć, że ta młoda, promieniująca wewnętrzną siłą kobieta tak szybko umrze. Claudia dodała mi wiele odwagi wtedy, gdy mi jej zupełnie zabrakło, a� przecież sama stąpała po krawędzi przepaści. Była dla mnie przykładem cierpliwości i� wytrwałości w� dążeniu do celu. Później dowiedziałam się, że na początku wcale taka nie była, zdobyła się na to dopiero pod koniec swojej choroby. To było już za późno. Ale Claudia na pewno nie umarła na próżno. Ja przynajmniej mam taką nadzieję, uczyłam się na jej błędach i� spróbuję być mniej niecierpliwa i� bardziej słuchać rad lekarzy. Mam tę, choćby i� wątpliwą, przewagę, że odczuwam bóle, gdy guz rośnie. Za to ona umarła przynajmniej bez bólu, w� ciągu czterech dni. Nigdy nie odczuwała bólu i� dlatego tak często przedłużała przerwy między terapiami albo przerywała terapie. Miejmy nadzieję, że nauczyłam się czegoś na jej błędach!
Zawsze czuję, gdy wracają bóle, co znaczy, że guz znów zaczyna rosnąć. Jest to wprawdzie bardzo dokuczliwy – tak jak było to wczoraj w� nocy z� kolanem – ale bardzo dobrze funkcjonujący dzwonek alarmowy. Powinnam być właściwie za to wdzięczna, ale tak trudno być wdzięcznym za coś, co jest dla człowieka udręką.
W ostatnich dniach bóle znów się rozprzestrzeniły i� dlatego czułam się zupełnie załamana, bo wcześniej miałam nadzieję, że terapia uwolni mnie od nich na dłużej. Początkowo miałam znów jechać do Kolonii i� tam poddać się kolejnej terapii, ale w� końcu odbywam ją jednak w� Bonn. Tak się z� tego cieszę. Do Kolonii wracałabym teraz niechętnie.
Doktor T�śbellius był dziś u� nas w� domu, by jeszcze raz wszystko omówić, i� zapewnił nas, że wszystko uda się załatwić...
Jan telefonował dzisiaj z� Kanady o� jedenastej i� rozmawialiśmy prawie piętnaście minut. Bardzo się ucieszyłam.

Isabell


18.10.1982

Do tej chwili dzień wyglądał niezbyt dobrze. Odczuwałam dotkliwe bóle kolana, musiałam więc zażyć sporo środków przeciwbólowych i� dlatego byłam trochę odurzona. Zwidywały mi się jakieś straszne sceny: jak pewna dziewczyna, dla zabawy, spada głęboko do wąwozu i� tam na dole zostaje złapana przez pewnego chłopca. Albo sunie prosto na mnie ściana i� dopiero tuż przede mną cofa się. Przeżywam to wszystko bardzo plastycznie, dlatego czuję się trochę zagrożona. W� tych dniach upadłam nieco na duchu. Bałam się terapii. W� takich chwilach wydaję się sama sobie wstrętna i� w� ogóle wszystko widzę w� czarnych barwach.
Wczoraj wieczorem wydawałam się sobie piękna i� byłam bardzo spokojna, ale w� nocy mój spokój zniknął i� najchętniej uciekłabym stąd.
Te głupie środki przeciwbólowe. Jestem prawie wpółprzytomna. Pisanie przychodzi mi z� trudem, ale już jest lepiej i� odczuwam bóle jeszcze tylko w� kolanie.
Mam nadzieję, że wreszcie coś znajdą i� będą to leczyć. Stałe bóle wykańczają mnie.
Wieczorem: pierwszy dzień w� bońskim szpitalu nie był zbyt dobry. Zachowałam w� pamięci inną atmosferę. Zmieniły się prawie wszystkie siostry, a� doktor Kern w� ogóle dziś nie przyszedł.
Myślę, że będę się tu musiała zajmować sama sobą. Cały czas zastanawiam się już, jakie miłe prezenty wymyślić dla tylu osób na święta Bożego Narodzenia. Dla mamy może coś wyhaftuję.
Isabell

19.10.1982

Niezbyt dobrze spałam tej nocy. Wprawdzie zażyłam tylko jeden fortral, ale budziłam się prawie co godzinę. Kolano strasznie mi dokucza. Jeśli wkrótce nie będzie poprawy, to się wykończę. Czuję się jak na wpół sparaliżowana. Złości mnie też, że siostry pomagają człowiekowi przy różnych błahych rzeczach, a� przy ciężkich w� ogóle tego nie robią!
Może z� kolanem będzie lepiej do czasu rozpoczęcia terapii. Boję się tego po prostu. Z� kroplówką i� o� kulach.
Chyba niedługo przyjedzie moja kochana mama!
Dzień zmienił się raczej na lepsze. Mama mnie ubrała i� zjadła ze mną śniadanie, byłam z� Brigitte na naświetlaniu. Odwiedziła mnie pani Martin i� było bardzo wesoło i� miło. Później przyszły razem Ingę i� pani Keller. Ale potem musiałam szybciutko zjechać na dół, do rentgena. Byli bardzo ostrożni i� robili mi prześwietlenie w� łóżku. Okazano mi szczególne względy.
Mam w� końcu także prezent dla Matthiasa. Hatty podsunęła mi pomysł. Podaruję mu coś z� firmy Nike. Ale całą resztę muszę jeszcze wymyślić.
Isabell


20.10.1982

Moi kochani rodzice i� doktor T�śbellius myślą, że wkrótce umrę, że nie wytrzymam już długo tej ciężkiej terapii, a� i� z� kolanem jest bardzo źle. Wcale się nie czuję, jakbym miała umrzeć. Owszem, czuję, że jestem bardzo osłabiona, ale nie chcę umierać. Teraz także ode mnie zależy, jak długo będę poddawana terapii. Ale nie chcę jeszcze rezygnować. Nie mogę sobie po prostu wyobrazić, jak to jest, gdy się już nie żyje. Nie, po prostu nie mogę umrzeć. Moi rodzice są niesamowicie zatroskani i� pełni lęku. Mama rozmawiała ze mną dziś rano podczas kąpieli tak, jakby miało mi się nie udać, i� od tej chwili drżę. Nie wiem, dlaczego.
Nie ze strachu. Tylny szczyt lewego płuca znów mnie nieźle boli. Nie chcę umrzeć. Po prostu zbyt straszne jest wyobrażenie sobie tego, że miałabym każdego dnia myśleć: teraz przyjdzie śmierć.
Muszę tylko naprawdę chcieć; zacznę dziś po południu. Potem założą mi cewnik. Terapia rozpocznie się w� piątek.
Mam przed sobą tylko trzy rozwiązania: albo naświetlania zlikwidują bóle, albo terapia w� końcu pomoże, albo nie będę już poddawana terapii i� prawdopodobnie umrę.
Właśnie rozmawiałam o� tym z� panią Bell. Powiedziałam jej, że martwię się o� rodziców i� braci, bo każdego dnia widzą, jak ucieka ze mnie życie.
Czasami, jak właśnie teraz, czuję, jakbym bujała w� obłokach wiary i� ufności i� jestem wtedy taka pewna, że potrafię tego dokonać. Pani Bell rozmawiała ze mną o� Bogu, że jest taki potężny i� że powinniśmy mieć do niego zaufanie. Być może to, co mówi pani Bell, jest prawdą. Bo jeśli rzeczywiście miałabym umrzeć, to takie myślenie może przynieść poczucie szczęścia i� pozwoli znieść to mojej rodzinie.
Moją granicę ustawiłam sobie na koniec grudnia. Myślę, że teraz rzeczywiście muszę pokazać, jak bardzo chcę żyć. Jest jeszcze tak dużo rzeczy, które zaplanowałam. Nie mogę sobie po prostu wyobrazić, że już ich nie zrealizuję. W� tej chorobie śmierć zdaje się najpierw powoli podpełzać, ale potem przychodzi bardzo szybko. Claudia też została złamana �śnagle”. Jeszcze przed dwoma miesiącami rozsnuwano przede mną wizje, że znów będę zdrowa. A� teraz sprawa wygląda zupełnie inaczej.
Właśnie zadzwoniła pani Martin, płakałam, rozmawiając z� nią przez telefon. Chce zaraz przyjść. Uważam, że to bardzo miło z� jej strony. Mam nadzieję, że jakoś się porozumiemy. Tak ciężko jest rozmawiać na trudne tematy, gdy nie można się odpowiednio wysłowić.

Isabell

21.10.1982

Mówią, że jeśli terapia nie poskutkuje, to nie będę musiała już długo cierpieć. Jestem wzburzona. Bo ja nie chcę umierać. Nie mogę sobie tego wyobrazić, a� przecież śmierć jest zaledwie o� krok.
Moje bóle są bardzo dotkliwe. Nawet wtedy, gdy nie będę już chciała walczyć, bóle nie ustąpią aż do chwili, gdy przyjdzie wybawiająca śmierć, której wcale nie chcę. Cóż więc mi pozostaje, jak nie walczyć? Może być tylko lepiej. W� ogóle nie mogę sobie wyobrazić, jak to będzie, gdy dowiem się, że umieram i� muszę się pożegnać ze wszystkimi, których kocham. Po prostu nie chcę jeszcze umierać. Proszę, kochany Panie Boże, daj mi siłę, abym potrafiła tego dokonać. Następne dziesięć dni będą niezwykle trudne, ale po prostu musi mi się udać. Musi!
Tak bardzo boli mnie prawa noga, ale nikt nic nie może na to poradzić. Mam potworne bóle. Kolano nabrzmiało i� pewnie znowu trzeba będzie zrobić punkcję. Dziś, gdy rozmawiałam z� doktorem Kernem, dowiedziałam się, że terapia może spowodować, że woda ustąpi z� kolana. Jestem jeszcze niesamowicie otumaniona, bo wcześniej dostałam zastrzyk z� fortralu.

Isabell

22.10.1982

Wczorajsze popołudnie było bardzo nieprzyjemne. Przez środki uśmierzające ból byłam całe popołudnie całkiem nieobecna. Nie mogłam się normalnie poruszać, mówić, otworzyć oczu. Udało mi się uzyskać jedynie tyle, że lekarstwo odstawiono, i� to z� sukcesem, bo wieczorem znów czułam się lepiej.
Emocjonalnie odczuwam ciągłą huśtawkę pomiędzy euforią a� depresją. W� tej chwili mój nastrój jest znów dobry, bo kolano nie boli tak dotkliwie i� spędziłam noc na tyle spokojnie, że mogę to nawet zaakceptować. Wydaje się, że naświetlania też działają. Wierzę, że uda mi się przetrzymać te dziesięć dni!
Znów czuję się dobrze. Dostałam też cudowne wiadomości od Jana. W� Kanadzie nosi teraz zawsze baskijski beret, bo chce wyglądać podobnie do mnie. Powiedział Theresie, że bardzo mnie lubi, choć latem odniosłam zupełnie inne wrażenie. Chciałby mnie znów zobaczyć. Przyjadą prawdopodobnie na początku grudnia.

Isabell

23.10.1982

Bóle znów są dokuczliwe, szczególnie w� pośladkach. Właściwie nie ma żadnego polepszenia, więc bardzo boję się śmierci. Coraz wyraźniej rozumiem, co to znaczy być ciężko chorym. Także myśl, że miałabym więcej nie zobaczyć kilku kochanych osób, wprawia mnie w� smutny nastrój. Bo jeśli umrę, to na pewno jeszcze przed Bożym Narodzeniem. Wczoraj czułam się tak pełna ufności, a� dziś rano nie mogę sobie prawie wyobrazić poranka, który dałoby się jakoś znieść. Nawet śmierć przyjdzie z� bólem. Ale ja nie chcę umierać. Jest jeszcze tyle rzeczy, które chciałabym zrobić. Chciałabym zobaczyć się z� Janem i� z� Theresą i� spędzić Boże Narodzenie w� Szwarcwaldzie. Po prostu nie chcę jeszcze umrzeć.
Jeśli jednak ta terapia nie przyniesie żadnej poprawy to, jak sądzę, nie będę miała już siły, by podjąć walkę z� bólem. Zacznę wtedy pewnie powoli wegetować, napompowana środkami przeciwbólowymi.
Gdyby chociaż ten czas do śmierci mógł być czasem bez bólu. Gdybym mogła się nim nacieszyć z� tymi wszystkimi, których kocham, to zaprzestanie walki byłoby łatwiejsze. Ale wiem, że nadchodzący czas tylko pogorszy moją sytuację, jeśli chodzi o� ból, i� dlatego męczę się, od terapii do terapii, w� nadziei że raz wreszcie się to poprawi, zanim umrę.
Atak bólu znów minął i� czuję się teraz trochę lepiej.

Wspaniale pogadałam sobie z� mamą, ale tata robi teraz na mnie wrażenie niesamowicie nerwowego.
Zaraz przyjdzie Marie. Wydaje mi się, że wyglądam jak straszydło. Chwilowo znów czuję się prawie nieźle, zjadłam coś i� nie jest mi niedobrze.
Dziękuję Ci, drogi Boże, że polepszyłeś stan mego ducha. Dziś przed południem czułam taki ogromny lęk przed śmiercią. Marie bardzo się ucieszyła z� szala. Była także, jak sądzę, bardzo poruszona; obie byłyśmy trochę spięte.
Znów mam ochotę, by mnie umyto. Jestem w� tej chwili najgłębiej przekonana, że mi się uda. Lęk przed śmiercią jest czymś wstrętnym. Boję się, tak bardzo się boję.
Czymś, co mnie ogromnie cieszy, jest zaangażowanie pani Bell i� pani Niefindt. Obie zaproponowały mi, że mogą przychodzić o� każdej porze. Jestem bardzo ciekawa, czy moje uczucia dalej będą wędrować w� tunelu strachu, czy też drugi dzień terapii przyniesie poprawę. Bóle nasilają się zawsze stopniowo.
Jest dwudziesta druga, a� ja znów czuję się naprawdę dobrze. Jeszcze dzisiaj rano myślałam, że już nigdy nie poczuję się lepiej. Na tym przykładzie mogę się więc ponownie przekonać, że nie wolno tracić nadziei. Jutro znów przyjdzie T�śbi. Już teraz bardzo się cieszę na spotkanie z� nim. Mama poszła jednak dziś wieczorem na bal tenisowy. Mam nadzieję, że obie z� Marie dobrze się bawią!
Isabell

24.10.1982

Dzień zaczyna się pięknie. Marlenę mnie umyła, a� ja nie odczuwam bólu. Co prawda w� nocy nie spałam najlepiej, ale jestem najgłębiej przekonana, że mi się uda.
Cały dzisiejszy dzień był wspaniały. Marie, Christian i� mama byli u� mnie długo, przed nimi był Roili, który teraz jest przecież w� Kairze. Być może przyjdą jeszcze pani Martin i� T�śbi. W� każdym razie, na pewno przyjdzie Matthias.
Bóle się uspokoiły i� myślę, że z� moją nogą jest lepiej. Tym razem nastawiam się na długi pobyt w� szpitalu w� Bonn. Wierzę, że teraz będziemy mieć większe szanse jakoś się z� tym wszystkim uporać. Niesamowitą przyjemność sprawia mi fakt, że podczas tej terapii mogę normalnie jeść i� pić, i� nie jest mi niedobrze. Czuję się otwarta na wszelkie wrażenia i� nie jestem osowiała. Jestem nawet ciekawa, kto też mnie odwiedzi. W� tych dniach chciałabym się przynajmniej trochę pouczyć. Moja pamięć bardzo się rozleniwiła.

Isabell

25.10.1982

Nie mam dzisiaj zbyt dużej ochoty na pisanie, ale mimo to chcę coś zanotować. Dzisiejszy dzień minął jak krótka chwilka. Odwiedziła mnie pani Bell, babcia, mama, a� tata nocował tutaj. Z� nim też analizowałam swój sen. To było niezwykle interesujące.
Isabell

27.10.1982

Wczorajszy dzień był trochę zwariowany. Wprawdzie przyszło wiele osób, ale było to chyba zbyt męczące. Ingę wpadła nie zapowiedziana i� przyniosła mi parę książek o� życiu po śmierci. Tata uznał to za głupi pomysł. Nie przeczytam ich.

Jacob zrobił mi wczoraj niespodziankę swoim telefonem. Ucieszyłam się szczerze, bo w� ogóle już na to nie liczyłam. Powiedział, że wpadnie.
Wieczorem przyszedł jeszcze Christian, był taki miły i� kochany. Wspaniały z� niego facet.
Także siostra Ulrike jest szalenie miła. Podarowała mi teraz dwie fotografie lekarzy bońskiego szpitala i� T�śbiego. Uważam, że jest najmilszą pielęgniarką, jaką kiedykolwiek miałam. Zaproponowała mi dziś rano, bym obudziła doktora Kerna, co też zrobiłam. Było bardzo wesoło.
Isabell

31.10.1982

Tata pisze dla mnie śliczne historyjki. Oto jedna z� nich: Był sobie raz karzeł. Złościł się z� powodu swoich zbyt dużych stóp. Modlił się: �śKochany Panie Boże, daj mi mniejsze stopy”. I� zdarzył się cud. Na Boże Narodzenie Mikołaj przyniósł mu małe śliczne pantofelki, a� gdy karzeł je włożył, jego duże stopy zmieściły się w� nich. Ale jego życzenie, by zostać wielkim człowiekiem, jeszcze się nie spełniło. Modli się dalej.
I jeszcze jedna: Mruga gwiazdka. �śCzy na gwiazdce także żyją ludzie?” – pyta mała dziewczynka. Tata się zastanawia. �śTak, są całkiem mali, mają krzywe nogi, są zielonego koloru i� mają jajowate głowy z� antenkami”.
�śAch, to wyglądają jak Matthias, gdy jest zły!” – powiedziała rozbawiona mała dziewczynka.
Isabell

4.11.1982

Sądzę, że znowu odniosłam częściowe zwycięstwo. Czuję się o� wiele silniejsza, znów odczuwam głód, mogę chodzić.
Tak nieprawdopodobnie lubię doktora T�śbelliusa. Wierzę, że on też mnie lubi. Pożegnał się ze mną dziś po raz trzeci. Wyjeżdża do Tybetu zdobywać góry. Powiedział mamie, że nigdy jeszcze nie był tak blisko związany z� żadnym młodym pacjentem. Wczoraj wieczorem mama i� ja rozmawiałyśmy i� mama uważa, że w� wieku dwudziestu pięciu lat byłabym dla niego całkiem odpowiednim partnerem. Chętnie bym go poślubiła. Ta myśl uszczęśliwia mnie. Rozumiemy się oboje wspaniale.
Doktor Burbi też się ze mną dzisiaj pożegnał. Z� nim i� doktorem Kernem także rozumiemy się wyśmienicie.
Mój rzekomy �śzator płuc” był, poza wszystkim, tylko reakcją na zbyt wysoko ustawioną przez nas dawkę dipidoloru.
Jestem trochę ciekawa, jak to będzie z� Jacobem w� niedzielę. Zobaczymy też, jak wyjdą moje serwetki na Boże Narodzenie.

Isabell

7.11.1982

Właśnie się wykąpałam i� była to prawdziwa rozkosz. Wcześniej dzwoniłam do Bertina, by się dowiedzieć, czy mogę dostać pewną płytę. Myślę, że on się niesamowicie zmienił. Mówił bardzo głębokim głosem i� był całkiem chłodny.
Dziś przed południem zjawił się pastor Muller. Zalazłam mu trochę za skórę, bo spytałam, dlaczego wpada do mnie, wcześniej nie pytając. Uważam to za natręctwo.
Siegfried, Ulli i� Sascha przyjdą dopiero jutro. Wczoraj całą noc nie spali i� dzisiaj są padnięci.
Jutro przyjdzie pan Kirschstein, przepraszam, Friedrich. Żartował, że taka jestem sztywna, że wciąż mówię do niego pan. Matthias spotka się dziś z� Friedemannem. Tata i� Matthias są przecież od wczoraj w� Berlinie.

Isabell

6.11.1982

Dziś był piękny dzień. Byli u� mnie Sascha, Siegfried i� Ulli, a� Sascha jest przecież taka słodka.
Dziś zjadłam także mojego pierwszego loda. W� ogóle mam szalony apetyt.
Jutro znów będzie wspaniały dzień. Przyjdą Johannes, tata, Matthias i� Jacob. Jestem ciekawa, jak będzie. Nie mogę, niestety, zbyt dużo pisać, bo boli mnie ręka. W� każdym razie wszyscy są bardzo zadowoleni. W� przyszłym tygodniu spróbuję trochę wstawać, bo chcę powoli dojść do siebie. Zamierzam też kupić sobie dużo pięknych rzeczy.

Isabell

7.11.1982

Dopiero co byli u� mnie Matthias, tata z� mamą oraz Christian. Opowiadali bardzo zabawnie o� Berlinie. W� środę przyjdzie Fidi. Bardzo się z� tego cieszę, bo szalenie ją lubię. Jestem ciekawa, kiedy przyjdzie Jacob. Dzwonił dziś po południu, gdy tak sobie marzyłam. Chodziło mu o� to, że trochę kaszle, ale ponieważ moje leukocyty znów doszły do 1990, to nie będzie tak źle.
Gdy T�śbi wróci, muszę go koniecznie zapytać, czy nie mógłby mi podarować swojego zdjęcia. Mam wprawdzie zdjęcie od Ulrike, ale tak trudno go na nim rozpoznać, że chciałabym mieć zdjęcie, na którym jest tylko on.
Jacob był u� mnie od wpół do piątej do szóstej. Było ekstra. Prowadziliśmy bardzo ożywioną rozmowę. Mówiliśmy dużo o� miłości i� przyjaźni. Tak sobie myślę, że musiał znać wiele kobiet i� ma też wiele doświadczeń łóżkowych.
Zdaniem Jacoba, mam dobrą figurę i� ładną twarz. Mogę sobie wyobrazić całkiem interesujący romansik z� nim. Przede wszystkim uważam za miłe z� jego strony, że tak się trudzi i� przyjeżdża mnie odwiedzić aż z� Akwizgranu.
Twierdził, że łatwo i� z� niezłym skutkiem mogłabym zawracać mężczyznom w� głowach. Przynajmniej on traktuje mnie jak kobietę, a� nie jak dziewczynę. T�śbi traktuje mnie wyraźnie jak dziewczynę, ale przecież jest starszy. W� każdym razie poznawanie świata mężczyzn jest bardzo interesujące, a� flirtowanie z� nimi zabawne.
Jacob przyjedzie w� następny poniedziałek i� wtedy znów się spotkamy. Na pożegnanie pogłaskał mnie dziś po policzku. Jestem ciekawa, na co się jeszcze odważy.

Isabell

9.11.1982

Wczoraj były urodziny Matthiasa, dlatego zwolniono mnie na popołudnie. Jakie to piękne uczucie być znów w� domu. Matthias, jak sądzę, niesamowicie się z� tego cieszył. Christian i� rodzice także.
Było to naprawdę piękne rodzinne popołudnie w� domu. Za to w� nocy dokładnie poczułam, ile muszę zapłacić za ten wysiłek. Nie mogłam w� ogóle spać z� powodu bólu mięśni, byłam zrozpaczona i� musiałam wziąć fortral.
Czasami się boję, tak jak teraz, czy podołam, czy mi się uda, bo bóle znów wróciły, ale nie potrafię powiedzieć, czy to tylko bóle mięśni, czy coś poważnego. Czuję się naprawdę bardzo słaba. Chodzenie mnie wycieńcza, brakuje mi tchu itd. Czy to się jeszcze kiedyś zmieni? Wczoraj wieczorem mama przyniosła mnie tu, do łóżka, i� głaskała. Poczułam się, jakbym była mała i� potrzebowała opieki. Jak to cudownie wiedzieć, że można tak się poczuć.
Isabell

Czuję się strasznie. Boję się, że nie podołam, że mi się nie uda. Wszystko mnie boli i� źle się czuję. Na szczęście zaraz przyjdzie mama.

Isabell

10.11.1982

Znów wylądowaliśmy w� dołku. Mam infekcję wirusową. Dziś rano potwornie się bałam, bo myślałam, że gorączka pochodzi od guza, a� to by znaczyło, że on znów rośnie mimo terapii. Ale to nie tak, okazało się, że to infekcja. To jest dla mnie także bardzo groźne i� mogę na to umrzeć. Ale koniecznie chcę wytrwać, bo obiecałam doktorowi T�śbelliusowi, że nie zrobię żadnego głupstwa.

Dziś rano pisałam już w� duchu listy pożegnalne i� zastanawiałam się, jak zorganizować resztę prezentów gwiazdkowych, żeby jeszcze sprawić innym I� trochę radości. Byłam już nawet gotowa się poddać, ta mnie ogarnęło przerażenie.
Jeszcze długo się nie uwolnię od uczucia ciągłe strachu i� zagrożenia. Mogę błyskawicznie coś złap, ponieważ mam tak mało leukocytów. Dziś przed południem miałam 40,1°C stopni gorączki. Teraz dzięki, novalginie i� okładom spadła do 38,3. Doktor wyjął mi także cewnik i� założył nowy na lewej ręce by uniknąć zapalenia przy igle cewnika.
Dziś rano tata był przerażony dokładnie tak sam jak ja. Miał wilgotne oczy i� chyba też myślał o� śmierci. Tę dodatkową chorobę chcę zwalczyć możliwie jak najszybciej. Z� pewnością teraz nici z� tego, bym mógła stąd wyjść, ale przetrzymam i� to. Dziś rano pomyślałam sobie, że napiszę listy do kilku osób. To śmieszne jak zmienne są moje nastroje. Jeszcze przed trzema godzinami prawie się poddawałam, a� teraz znów patrzę na wszystko bardzo pogodnie. Wydaje mi się, że właśnie zrobiłam coś w� łóżko. Siusiu wypłynęło sobie ze mnie, ot tak, po prostu.
Bardzo bym się cieszyła, gdyby Marlenę mogła mnie dziś po południu umyć i� zmienić mi pościel. Gdy minie infekcja, będę się mogła na pewno znów wykąpać, bo przecież nie ma już teraz na górze cewnika.
Przyszła mama z� lodem i� frytkami.
Isabell Miałam dziś wieczorem bardzo szczerą rozmowę z� doktorem Kernem. Do tej pory robiłam sobie złudzenia. Myślałam, że terapia cis-platyną jest właśnie tym środkiem i� po jej kilkakrotnym zastosowaniu zostanę wyleczona. Jak już powiedziałam, dziś się okazało, że terapia działa tylko częściowo i� że na przykład stan płuc w� ogóle się nie poprawił.
Także ręka bardzo mnie boli.
Cis-platyna nie jest więc skuteczną terapią i� im częściej będę jej poddawana, tym odporniejsza stanę się na jej działanie. To znaczy, że moje szanse będą coraz mniejsze i� najprawdopodobniej wkrótce umrę. Byłam strasznie wstrząśnięta, gdy doktor Kern rozwiał moje iluzje. W� każdym razie chciałam to w� końcu wiedzieć, i� tak jest lepiej. Jestem teraz nawet w� pewnym sensie szczęśliwa i� pogodna. Wszystko jest jasne i� perspektywy są znane. To nie znaczy, w� żadnym wypadku, że się już poddałam. Wręcz przeciwnie, nie wierzę, że infekcja przeszkodzi w� moim wyleczeniu. Ale bóle będą coraz gorsze, a� następna terapia też na pewno nie sprawi cudu.
Doktor Petri i� doktor Kern byli u� mnie raz jeszcze dziś wieczorem i� obaj powiedzieli, że nie muszę się bać bólu. Teraz jestem naprawdę szczęśliwa.
Poza tym, jeśli koniecznie chcę jeszcze żyć, to bez problemu mogą przedłużyć moje życie o� miesiąc – bez terapii, a� tylko naświetlaniami, środkami uśmierzającymi ból i� cortisonem.
Koniecznie chcę żyć tak długo, jak to możliwe, i� ulżyć losowi moich najbliższych.
Jestem teraz rzeczywiście przyjemnie zmęczona i� czuję się tak dobrze, jak już się od dawna nie czułam. Myślę po prostu, że na to nie umrę. Czuję się taka silna.
Tata i� mama właśnie poszli do domu, ale mama wróci.

Z tatą daliśmy sobie dzióbka. Pierwszy raz od dłuższego czasu znów pocałowaliśmy się w� usta. Dawniej, gdy byłam dzieckiem, było to dla mnie oczywiste, teraz ma to dla mnie jednak zupełnie inne znaczenie, to coś więcej niż znak zakochanych.
Jestem bardzo zmęczona, oczy nie widzą już dobrze, ręka nie chce pisać. Cieszę się na jutro. W� żadnym razie nie mogę zapomnieć obudzić doktora Kerna!!!

Isabell

11.11.1982

Dziś mija rok od dnia, w� którym wysłano mnie do bońskiego szpitala. Jest jeszcze bardzo wcześnie, dopiero 2.33. To bardzo śmieszne uczucie, gdy jest się pod działaniem środków znieczulających. Czuję się właściwie taka zmęczona, a� mimo to nie mogę spać. Moja sytuacja niesamowicie mnie dręczy. W� tej chwili nie mogę już o� tym w� ogóle logicznie myśleć. Chciałabym się od czegoś uwolnić, ale sama nie wiem, od czego.
Mam trochę wyrzutów sumienia wobec mamy, bo nie pozwalam jej spać.
Moi kochani rodzice, dziękuję wam po tysiąckroć za to, że pielęgnujecie mnie z� taką troską. Kocham was nieskończenie i� zawsze zostanę z� wami.
W tej chwili jestem w� bardzo melancholijnym nastroju, ale nie potrafię określić, czy jest to przyjemne, czy nieprzyjemne. Tak naprawdę, to jestem potwornie zmęczona, oczy mi się prawie zamykają, ale gdy postanawiam się przespać, nie mogę zasnąć. Wcale nie potrafię sobie wyobrazić tego, że wkrótce mogłoby mnie po prostu nie być. Chciałabym jeszcze nacieszyć się życiem: trochę poflirtować z� chłopcami i� mężczyznami, odkryć miłość, a� później wyjść za mąż. Bardzo chętnie poślubiłabym T�śbiego, bo czuję się przy nim tak bezpiecznie i� tak dobrze rozumiemy się bez słów.
Mam w� tym życiu jeszcze jedno życzenie: chciałabym zobaczyć T�śbiego, chciałabym, by podtrzymał mnie na duchu i� pocieszył. Tak bardzo pragnęłabym dalej żyć, ale nie wierzę, że cud mnie uratuje.
Jestem zbyt zmęczona. Skończę i� pomodlę się do Boga, by pozwolił mi spokojnie zasnąć i� zesłał mi piękny sen. Proszę, kochany Panie Boże, zrób mi tę przyjemność.
Isabell Na zmianę czuję się bardzo szczęśliwa, a� potem śmiertelnie smutna. Wcześniej, po rozmowie z� doktorem Kernem, byłam zupełnie zbita z� tropu, choć podczas rozmowy wszystko wydawało mi się jasne. Najczęściej jest tak, że muszę sobie popłakać, gdy z� nim rozmawiam.
Właśnie było tu na górze sześcioro dzieci i� śpiewały pieśni na dzień świętego Marcina. Niesamowicie się z� tego ucieszyłam, ale poczułam też wzruszenie i� później bardzo płakałam, bo wywołało to we mnie dużo wspomnień. Claudia i� Brigitte pocieszały mnie tak miło.
Właściwie najlepszym czasem, by umrzeć, byłby początek stycznia. Mogłabym wówczas obchodzić Boże Narodzenie, zobaczyć T�śbiego i� Jana i� przygotować się duchowo. Dla wszystkich jednak byłoby straszne, gdybym miała umierać przez trzy miesiące.

Isabell


12.11.1982

Jest bardzo wcześnie rano i� znów nie daję tacie spać. Mocno wierzę w� cud. Właściwie dlaczego miałabym nie podołać? Wczoraj wieczorem przyszły jeszcze Kiki i� Brigitte, a� Kiki była bardzo przejęta. Z� upływem czasu coraz bardziej ją lubię.
Dlaczego miałabym nie pokonać tego cholernego guza? Chcę dać z� siebie wszystko, by mu pokazać, że ze mną nie jest tak łatwo. Tak niewypowiedzianie kocham swoich rodziców, chciałabym bardzo podarować im to zwycięstwo na gwiazdkę.
Isabell

Potwornie się boję, że dostanę zapalenia płuc. Wtedy umrę na pewno przed powrotem T�śbiego i� Jana. Tata kupił mi właśnie (piąta rano) fantę. Jest taki kochany. Nie chcę go stracić!

Isabell

Mam jednak zapalenie płuc. Są szanse na jego pokonanie, ale jest raczej mało prawdopodobne, bym mogła żyć dalej. W� tej chwili nie mam też żadnej motywacji, by poddać się trzeciej terapii cis-platyną. Bałabym się, gdybym musiała się jeszcze raz poddać takim torturom. Ledwo ogłosiłam wszystkim radośnie, że jest we mnie jeszcze wola życia, a� zaraz potem poddaję się jak tchórz. W� każdym razie spróbuję przeżyć to zapalenie płuc, a� potem wszystko będzie zależało od tego, w� jakim czasie uda się tego dokonać. Jeśli będzie to już grudzień, a� ja wciąż jeszcze będę żyła bez terapii, do tego zaś spędzę kilka dni z� T�śbim i� Janem, to – jak sądzę – nie zdecyduję się na następną. Chyba że byłyby jeszcze jakieś szanse. Ale na ten temat będę myśleć wtedy, gdy pokonam zapalenie płuc – albo i� nie. Gdy rozmawiam z� Marlenę o� tym, co zrobią z� moimi zwłokami, to tylko chichocze. Mama mówi, że ona sama zbyt boi się śmierci.
Z T�śbim na pewno mogłabym o� tym porozmawiać. Chciałabym go też zapytać, czy sensowne byłoby wykorzystanie moich zwłok. Tak chętnie wyjawiłabym mu swoje uczucia. Nie wiem jednak, czy nie krępowałoby go to. Chętnie przytuliłabym się do niego, szukając pociechy. Czy nie czułby się z� tym źle? Czy w� ogóle będę jeszcze miała wtedy siły, żeby rozmawiać albo go objąć?
Kochany Boże, spełnij jeszcze tę wielką prośbę, bym mogła zobaczyć T�śbiego, gdy będę w� pełni przytomna!
Ale nie chcę tak po prostu przestać wierzyć w� cud. Dlaczego nie miałabym sobie bombowo wypocząć po zapaleniu płuc, potem znaleźć jeszcze siłę, by przetrwać terapię cis-platyną? I� dlaczego właściwie nie miałaby przynieść efektu? A� gdy tak się stanie, doda mi to nowych sił i� wypróbuję następną cis-platynę.
Właśnie była u� mnie Astrid. Mogę jej teraz mówić na ty. Ma urodziny tego samego dnia co ja. Tak bardzo chciałabym skończyć jeszcze siedemnaście lat, że nagle poczułam się znów uskrzydlona pragnieniem, by dalej żyć. Byłoby przecież bardzo smutno dostać całe mnóstwo prezentów w� Boże Narodzenie, a� potem zaraz umrzeć. Może taka wola życia i� dobrze znoszona terapia okażą się silniejsze niż te potężne guzy.
Właśnie była wizyta lekarska i� powiedziano, że jest ze mną o� wiele lepiej, a� więc leki działają, a� ja także czuję się w� tej chwili bardzo dobrze. Jutro doktor Kern oraz doktor Petri mają wolne. Ale i� tak chcą przyjść mnie odwiedzić.
Właśnie rozmawiałam z� Matthiasem o� śmierci. Było to takie piękne, kojące uczucie. Matthias mówi, że powinnam sobie wyobrazić raj taki jak w� Braciach Lwie Serce, śmierć może być także czymś pięknym.
Przez cały ten czas byłam bardzo szczęśliwa, a� potem przyszedł jeszcze doktor Burbi i� był dla mnie nieprawdopodobnie miły. Obiecał, że będzie wspierał moją wolę i� pomagał mi podczas terapii, gdybym chciała się jej poddać.
Potem miałam gimnastykę i� rzeczywiście udało mi się wykrztusić śluz. Poczułam się taka szczęśliwa. Potem jednak byłam potwornie wyczerpana. Moje radosne uczucia zostały nieco przytłumione, bo przy tym kaszlu omal nie wyplułam siebie samej. Moja prawa ręka bardzo drży, widać to zresztą po piśmie. Nie mogę także obciążać lewego kolana, ale tym nie powinnam się przejmować. Mogę jednak poruszać prawą ręką we wszystkich kierunkach, wierzę więc w� cud. Dzięki Ci, drogi Boże!
Dostałam zdjęcia od Bj�śrna i� wcale nie uważam, żebym tak świetnie wyszła, choć on jest właśnie tego zdania. Myślę, że muszę napisać do niego pocieszający list.
Teraz odpocznę.

Isabell

Rozmawiałam właśnie przez telefon z� panią doktor P. Mówię jej teraz na ty, a� nasza rozmowa była bardzo głęboka i� szczera. Podano jej niewłaściwą krew i� czuje się bardzo źle. Chciałaby umrzeć. Podobnie jak ja wierzy w� życie po śmierci (patrz: Bracia Lwie Serce).

Mówi, że wciąż jeszcze ma kontakt ze swoim synem, który zmarł. Obiecałam jej, że będę często dzwonić. Ona się teraz bardzo źle czuje.
W normalnym życiu nie byłam właściwie nigdy taka szczęśliwa jak teraz.

Isabell

13.11.1982

Dziś rano nie byłam już szczęśliwa, choć właściwie nieźle spałam. Czułam taki zamęt i� nie byłam pewna moich odczuć. Czułam za to wilczy głód i� zjadłam dwie połówki bułki. Potem poczułam się już lepiej. Zaczęłam pisać list do Tobiego, mam mu rzeczywiście dużo do powiedzenia. O� jedenastej odwiedziła mnie Doris. Nasza rozmowa była bardzo głęboka i� wiele mi dała. Poczułam się znów niesamowicie szczęśliwa i� spokojna. Było mi o� wiele łatwiej oddychać. Na moją propozycję odpowiedziała, że chciałaby dostać swoje listy, które pisała do mnie. Znów czuję się teraz taka silna, a� pani ordynator powiedziała, że nie umrę na serce, choć bije ono bardzo szybko.
To trochę śmieszne. Pytam niektórych, czym by się ucieszyli, gdybym chciała im coś podarować, bo po prostu myślę o� swojej śmierci. Dopiero byłby wstyd, gdybym żyła dalej. Ale niezależnie od tego, co się stanie, oddałam się w� ręce Boga.

Isabell

Jedna z� historyjek taty o� małej dziewczynce:
Zbliża się Boże Narodzenie. Mała dziewczynka jest ogromnie ciekawa, co takiego dostanie w� prezencie.
�śTato, dostanę dużo prezentów, prawda?” �śTak, moje dziecko, dużo”. �śWspaniale, mamo, dostanę dużo prezentów. Tato, ale co to znaczy dużo?” �śTo i� tamto i� jeszcze coś!” �śNaprawdę taaaak dużo???” �śMamo, dostanę tak dużo, to i� tamto, i� jeszcze coś!” �śA chłopcy dostaną tylko to. Tak się cieszę z� Bożego Narodzenia”.
Właśnie telefonował Jan z� Kanady. Ucieszyłam się niesamowicie. Obiecałam mu, że będę jeszcze żyła, gdy przyjedzie. Bardzo miło było mi go słyszeć. Wciąż jeszcze bardzo go lubię.

Isabell

Pożegnałam się właśnie z� Bj�śrnem i� podziękowałam mu za zdjęcia. Jestem ciekawa, jak na to zareaguje. Był też Johannes – przez półtorej godziny – a� zakończyliśmy naszą rozmowę tylko dlatego, że przyszedł tata. Na swoje pytanie, czy to przypadkiem nie za długo, usłyszał �śnie” i� wściekły – takie miałam wrażenie – znów wyszedł. Na koniec Johannes uścisnął mi rękę, ujmując ją swoimi dłońmi naprawdę serdecznie, i� myślę, że niewiele brakowało, a� najchętniej objąłby mnie i� pocałował. Powiedział mi, że jestem dla niego kimś ważnym i� że nigdy jeszcze nie prowadził z� nikim takiej rozmowy o� śmierci. Bardzo lubię Johannesa. On też chce mnie jeszcze odwiedzić. Ze wszystkich chłopców w� moim wieku jego lubię najbardziej. Rozmawialiśmy o� przyjaźni w� aspekcie koleżeńskim i� erotycznym, o� naszych wyobrażeniach na temat życia wiecznego, a� ja mu powiedziałam, że kiedyś byłam w� nim zadurzona. On też już był zadurzony w� pewnej dziewczynie. Nigdy bym nie pomyślała.

Isabell

Mam jakieś niesamowite przeczucie, że będę zdrowa. Ale boję się terapii. Być może zdarzy się cud i� dzięki mojej sile woli wyzdrowieję? Proszę, kochany Panie Boże, pomóż mi w� tym. Mam w� sobie tyle uporu co osioł.

23.30.

Dzięki pomocy taty wyplułam z� siebie tak dużo.
Wielki sukces!!!

Isabell

15.11.1982

Ponieważ na czas weekendu trzeba było zaniechać naświetlań, które uśmierzały bóle ręki, to dziś, w� poniedziałek, nie jestem zdolna do własnoręcznego spisania moich myśli. Mam jednak nieograniczone zaufanie do mojej kochanej mamy, a� rodzice i� tak będą mogli przeczytać ten pamiętnik, gdy zakończę życie, toteż mama spełniła moje życzenie i� zapisuje moje myśli z� ostatnich dni.
W sobotę wieczorem udało mi się przy pomocy taty uwolnić od śluzu, więc widoki na spokojne spędzenie nocy były właściwie całkiem dobre. Ale tak się jednak nie stało. Mieliśmy z� tatą bardzo długą, szczerą i� dość trudną rozmowę. Przypomniałam sobie moją obietnicę daną mamie kilka nocy wcześniej podczas naszej rozmowy, że poruszę z� tatą skomplikowany problem jego stosunków z� synami. Obiecałam to mamie dlatego, że czuła się w� ten wieczór przed wyjazdem panów do Berlina źle zrozumiana i� niesprawiedliwie potraktowana przez wszystkich swoich trzech mężczyzn. Częściowo podzielałam ten pogląd, a� na pewno chciałam jej pomóc.
A więc tak zaczęłam: Co by powiedział, gdybym stwierdziła, że jego synowie mają problemy z� ojcem. Zażądał wyjaśnień, więc mu ich udzieliłam. Jedna z� moich kwestii brzmiała, że nie może znieść konkurencji swoich synów. Zareagował na to dość gwałtownie i� powiedział, że to wszystko frazesy, które powtarzam po mamie. Poczułam się bardzo dotknięta, nie chciałam go przecież pouczać, tylko otworzyć mu trochę oczy. Przeprosiłam go szczerze za to, że zabrakło mi taktu i� że te argumenty też nie były akurat moim pomysłem. Prosiłam go, by nie był na mnie zły, ale że martwiłoby mnie bardzo, gdyby po mojej śmierci on przeniósł ten ciężar na chłopców. Powiedział, że na pewno tego nie zrobi, bo ich kocha. Poprosiłam, by postarał się o� zbudowanie jak najserdeczniejszego związku z� nimi po mojej śmierci, to będę wtedy szczęśliwa.
Poza tym powiedziałam tacie, że będę mogła wszystko widzieć z� mojego raju i� że myślami będę zawsze przy nich. Obiecaliśmy sobie, że będziemy myśleć o� sobie nawzajem codziennie o� dwudziestej pierwszej i� w� ten sposób połączymy się na zawsze. Powiedziałam mu także, że czas żałoby po mnie będzie mógł wykorzystać na przeżycie szczęśliwych chwil ze swą kochaną żoną. Gdy dwoje ludzi razem traci owoc swej miłości, to ból może ich jeszcze bardziej ze sobą związać.
Tej nocy nie spaliśmy już wiele. Efekty tego mieliśmy już następnego ranka.
Umyto mnie i� podjadłam sobie dobrze, ale potem poczułam w� prawej ręce ból nie do zniesienia. To się zdarzyło krótko przed dziesiątą, nie było więc jeszcze doktora Kerna. Pojawił się dyżurujący lekarz i� dał mi uderzającą dawkę środków przeciwbólowych. Moje obawy się sprawdziły, znów doznałam dziwnego ataku szaleństwa. Na szczęście tym razem bardzo mocno się kontrolowałam, tak że nie mogłam się udusić. Bardzo się jednak bałam. Nie przygotowałam jeszcze niczego na swoją śmierć, fizycznie cała ta sytuacja była dla mnie skrajnie nieprzyjemna. Siostra Claudia udowodniła swoje opanowanie w� krytycznych sytuacjach i� uspokajała mnie, nacierając przez półtorej godziny transpulminem. Tymczasem pojawił się doktor Kern i� teraz on był panem sytuacji. Dał mi krople uspokajające. Tata głaskał moje stopy i� wkrótce potem udało mi się zasnąć na dwie i� pół godziny. Na szczęście nikt nie zadzwonił. Myślę, że tata chyba by pogryzł każdego śmiałka przez telefon. O� wpół do drugiej była zmiana warty; przyszła mama, a� tata mógł iść do domu i� wypocząć po tym szoku. Gdy mama była przy mnie, podyktowałam jej z� pamięci coś w� rodzaju testamentu. Chciałam jeszcze pewnymi rzeczami sprawić przyjemność paru moim przyjaciołom. Bardziej szczegółowo napiszę o� tym w� pamiętniku, bo czuję się na tyle silna, by żyć tak długo, jak zechcę. Spędziłam z� mamą spokojną noc, spałam siedem godzin, choć z� przerwami.

Na tym kończy się pamiętnik.
Potem było jeszcze kilka pożegnalnych listów do tych, których kochałaś, a� których nie widziałaś w� ostatnich dniach. Nie liczyłaś na to, że sprowadzimy babcię, żeby była z� tobą w� tych ostatnich godzinach.


15.11.1982

Kochana Babciu!
Moja tak bardzo kochana Babciu, prawdopodobnie już Cię nie zobaczę, zanim znajdę się w� raju. Na pewno spotkam tam dziadka i� chyba nie będę musiała mu nic opowiadać o� nas tu, na dole. Będziemy duchem żyć dalej z� Wami. Nie chcę jeszcze umierać. Bardzo bronię się przed opuszczeniem Was. Być może Bóg sprawi jeszcze cud. Jeśli czas mi na to pozwoli, będę do Ciebie jeszcze pisać.
Kocham Cię najszczerzej
Twoja wnuczka Belli

15.11.1982

Moja bardzo droga Lou!
Nie miałam wystarczająco silnej woli, by powiedzieć Ci te słowa osobiście. Wiesz dobrze, jak bardzo ceniłam i� kochałam Wasze rodzinę. Podarowaliście mi tak dużo radosnych godzin. Z� całego serca dziękuję Wam za to. Ten list specjalnie adresowany jest do Ciebie, bo wiem, że Ty, jako matka, będziesz umiała bardzo delikatnie powiedzieć każdemu to, co jest do niego skierowane.
Powiedz Caroline, że była mi bliska jak siostra. Nasz język składał się z� mimiki i� gestów, ale nigdy się nie zdarzyło, byśmy się nie zrozumiały. Rzadko byłam tak serdecznie obejmowana i� całowana przez kogoś, kto był mi bliski jako przyjaciółka. Będę często myśleć o� Caroline i� mam nadzieję, że od czasu do czasu odczuje moja miłość.
Sądzę, że Axel wie, iż przez bardzo długi czas byłam w� nim głęboko zadurzona, jeśli nawet nie zakochana. Także i� teraz bardzo go lubię i� mam nadzieję, że moja sympatia do niego coś mu dała. To było piękne i� ekscytujące, gdyż właśnie w� kontaktach z� Axelem po raz pierwszy wypróbowałam siłę kontaktu wzrokowego z� chłopcem, mowę oczu.

Często mi się śnił. Czy ja też bywałam czasami treścią jego snów? W� odpowiednim czasie sprawiłoby mi to przyjemność. Kochana Lou, a� teraz do Ciebie. Zawsze się czułam mocno z� Tobą związana. Miałam do Ciebie zaufanie. Życzę Ci, byś jeszcze długie lata była tak szczęśliwa, jak tylko potrafisz.
Manuelle, Kati i� Alberta znam zbyt mało i� mam im zbyt mało do powiedzenia, ale ich wszystkich także bardzo lubię. Uściskaj ich najszczerzej ode mnie.
Czuję się bardzo przywiązana do Ciebie

Twoja Isabell

15.11.1982

Kochany Janie!
Darzę Cię ogromnym szacunkiem. Przyjmij podziękowanie za Twoje uczciwe zachowanie w� każdej sytuacji.

Twoja Isabell


15.11.1982

Kochana Marie!
Kocham Cię jak siostrę. Cieszę się, że mogłam poznać, co to znaczy mieć siostrę. Dałaś mi bardzo dużo. Do zobaczenia w� moim raju!

Twoja Belli

PS Pozdrowienia dla całej Twojej rodziny, także dla kucharki, a� szczególnie dla Twojej mamy, wiernej, piszącej do mnie kartki.

Na końcu w� pamiętniku leżał jeszcze zamknięty list do T�śbiego. Na wierzchu było napisane: �śDo mojego kochanego T�śbiego”. Wszyscy ciekawie spoglądali na ten list. Wzięłam go do ręki i� powiedziałam:
�śTreść tego listu zna tylko Belli. Ten list pozostanie tajemnicą jej i� T�śbiego”. Zamknęłam pamiętnik.
Tata, Matthias, Christian i� ja czuwaliśmy resztę nocy przy twoim łóżku. W� ostatnich minutach otoczyliśmy cię kołem i� podaliśmy sobie ręce – połączyłaś nas na zawsze. Był to dzień Świętej Pokuty i� Modlitwy. W� dniu 17 listopada 1982 roku o� piątej rano odeszłaś do Pana.
Siegfried odwiózł chłopców; wraz z� babcią i� Ulli zajął się nimi.
My dopełniliśmy naszego ostatniego obowiązku. Dwa dni wcześniej dostałam od ciebie polecenie. Chciałaś być ubrana w� białą sukienkę, którą miałaś na sobie podczas przyjmowania komunii. Bez peruki, na głowie bawełniana chusteczka w� kolorze pastelowego błękitu, aby przysłonić brak włosów. Nawet po śmierci chciałaś ładnie wyglądać. Prosiłaś, żebym ci zrobiła manicure. To jedno było ponad moje siły.
Lekarze pozwolili, byś pozostała do wieczora w� swoim pokoju. Był to dla nas prawdziwy dar. Ojciec i� ja przyozdobiliśmy pokój kwiatami. Ubraliśmy cię w� białą sukienkę. Wydawałaś nam się aniołem. Trudno nam było uwierzyć, że twoja dusza opuściła już ciało. Zdjęliśmy ze ścian obrazki i� opróżniliśmy szafki. Spakowaliśmy wszystkie twoje rzeczy, tylko siostrze Claudii i� Ulrice zostawiliśmy na pamiątkę parę drobiazgów. Opuściliśmy szpital o� świcie. Po południu mieliśmy przyjść tu raz jeszcze z� rodziną i� najbliższymi przyjaciółmi, żeby się z� tobą pożegnać.
Gdy wróciliśmy do domu, Christian i� Matthias na szczęście już spali. Wszyscy mieliśmy za sobą przejścia, które były ponad nasze siły. Przetrwaliśmy. Również ojciec i� ja zapadliśmy na kilka godzin w� głęboki, zbawczy sen.
Tymczasem babcia i� Siegfried powiadomili już o� twojej śmierci najbliższych przyjaciół. Byli wdzięczni, że wraz z� nami mogą cię pożegnać tam, gdzie spędziłaś ostatnie tygodnie swego życia.
Płakaliśmy i� modliliśmy się. Byliśmy szczęśliwi, że lekarze pozwolili nam pożegnać się z� tobą w� twoim szpitalnym pokoju. Na ogół to się nie zdarza.
Wspomagałaś nas i� czuliśmy się jakby zaczarowani twoją siłą. W� następnych dniach byliśmy jeszcze oparciem dla innych ludzi. Ty rozumiałaś swoje odejście jako nowy początek, jako wzniosłą śmierć, jako wyróżnienie! Przyjaciele, którzy przychodzili, by nas pocieszać, wracali do swych domów szczęśliwi i� wzbogaceni, opowiadaliśmy im bowiem, jak bez zastrzeżeń zaakceptowałaś swój los, jak pogodzona żegnałaś się z� życiem. Na to, iż możliwy był taki bieg rzeczy i� takie pożegnanie, wpłynęła w� istotny sposób podstawowa decyzja, by żyć z� tobą w� prawdzie. Istniała zgoda pomiędzy lekarzami, tobą i� nami, by mówić ci o� wszystkich wynikach. W� miarę możliwości prowadziliśmy wspólne rozmowy z� tobą i� lekarzami. Mogłaś powierzyć nam swoje myśli, lęki i� nadzieje. Chyba dzięki temu udało ci się w� toku choroby przejść taką drogę wewnętrzną, która umożliwiła ci zaakceptowanie własnej śmierci. Wielu ludzi było tym zafascynowanych.
Gdyby nie to, że fizycznie już cię z� nami nie było, nie mielibyśmy powodu do smutku. Ta roztoczona przez ciebie nad nami ochrona, te �śczary” działały najsilniej w� te pierwsze dni. Byliśmy dumni, że mieliśmy taką córkę i� siostrę. Wypełniłaś swój los, przeżyłaś swoje życie, nawet jeśli stało się to w� przyśpieszonym tempie.
Tobie zawdzięczamy zdolność tak intensywnego przeżywania tego czasu i� to, że nie byliśmy wyłącznie jego ofiarami. W� niezwykły sposób związało nas to ze sobą i� było istotnym doświadczeniem naszego własnego życia.
Zaakceptowałaś w� swym życiu to, co było nieuniknione. Wszystko inne starałaś się brać we własne ręce i� pomyślnie kształtować. Dla wielu ludzi, którzy cię znali, stałaś się wzorem i� będziesz nim jeszcze dla wielu, wielu innych – i� to po przeżyciu zaledwie szesnastu lat!
Dałaś nam szczegółowe wskazówki co do pogrzebu, nawet co do samego grobu. �śTo ma być okazały pogrzeb! Na moje pożegnanie powinien przyjść każdy, kto tylko zechce”. A� nam wydawało się, że nie mamy już sił. Życzyłaś sobie, żeby nabożeństwo odprawił ksiądz, który przygotowywał Matthiasa do konfirmacji, ale żeby odbyło się ono w� naszym kościele parafialnym, bo tam miała miejsce twoja konfirmacja. Gdy ksiądz przyszedł do nas, by złożyć kondolencje, przeczytałam mu – tak jak poleciłaś – twój pamiętnik. �śŻeby nie opowiadał o� mnie głupot!” Ksiądz Hoffmann widział cię tylko podczas komunii. Poznał cię dopiero dzięki pamiętnikowi. Był nim szczerze poruszony.
Pogrzeb miał się odbyć dopiero po egzaminie Christiana – dziewięć dni później. Christian na pewno dał z� siebie wszystko. Zdał, mimo tego całego obciążenia. Prosto po egzaminie przyszedł do kościoła na nabożeństwo. Dla Christiana ten dzień był najtrudniejszy. W� dniach poprzedzających pogrzeb staraliśmy się zająć czymś jego uwagę, aby mógł pomyślnie zdać uczniowski egzamin handlowy. Do kościoła przyszedł w� ciemnym garniturze prosto z� Izby Przemysłowo-Handlowej. Nie mogę ci nic powiedzieć na temat kazania, które wygłosił ksiądz Hoffmann. Pamiętam tylko, że bardzo się starał i� że my spontanicznie odśpiewaliśmy chorał �śChwalcie Pana” i� twoją ulubioną kolędę. Potem porywająco grało trio kameralne. Mocno obejmowałam Christiana. Ojciec trzymał Matthiasa.
Dopiero na cmentarzu zobaczyliśmy, jak dużo osób przyszło cię pożegnać. Utworzono szpaler z� najpiękniejszych wieńców i� wiązanek. Niektóre były w� żywych, wesołych kolorach, tak jak chciałaś. �śTo ma być radosny grób, odwiedzajcie mnie często!” Małą ciemnozieloną trumnę kazaliśmy przystroić białymi różami ułożonymi w� kształcie krzyża. Tyle jeszcze mogliśmy na koniec dla ciebie zrobić. To było wspaniałe pożegnanie.
Z Kanady przyjechał Jan. Jeszcze przez długi czas po twojej śmierci nie mógł przeboleć, że nie pożegnał się z� tobą, kiedy żyłaś. Podarowaliśmy mu japoński amulet, który babcia przywiozła ci z� Japonii od rodziny Ichikawa i� który tak często nosiłaś. Jan wciąż go nosi. Tego dnia uświadomiliśmy sobie, ile ludzi cię kochało, również wielu Japończyków i� przyjaciele z� zagranicy. A� my byliśmy twoimi rodzicami i� braćmi. I� to napawało nas dumą. Postanowiliśmy od tej chwili robić wszystko, byś i� ty mogła być z� nas dumna.
Matthias przeszedł pierwszą próbę podczas szkolnych uroczystości żałobnych. W� godzinie swej śmierci poprosiłaś go, by opowiedział uczniom, jak odeszłaś. �śObiecałem jej to – mówił Matthias podczas nabożeństwa szkolnego – a� ona powiedziała mi, że nie trzeba się bać śmierci. Była głęboko przekonana o� tym, że będzie żyć dalej i� że się spotkamy. Wieczorem Isabell odeszła cicha, uwolniona i� szczęśliwa do swego raju”. Byłaś z� niego na pewno dumna.
Imponujące było to, z� jakim zaangażowaniem wszyscy się w� to włączyli. W� szkole, w� kręgu przyjaciół i� znajomych. Z� pewnością zainteresuje cię pośmiertne wspomnienie twojej trenerki tenisa, opublikowane w� gazecie klubowej:
�śIsabelle Zachert nie żyje – miała zaledwie szesnaście lat. Lekarze, a� przede wszystkim ona sama, przez rok walczyli na próżno z� najbardziej podstępną ze wszystkich chorób. Zawieszona między lękiem a� nadzieją, Isabell broniła się dzielnie przed zagrażającym jej końcem. Wiedziała, że on przyjdzie.
Przerwa między terapiami dała jej w� czasie Zielonych Świątek okazję do ostatnich odwiedzin BTHV, jej macierzystego związku sportowego. W� gazecie klubowej przytaczamy jej relację, w� której niemal radośnie opisała swoje wrażenia z� Młodzieżowego Turnieju Tenisowego. Grała już jako dziecko i� była wielokrotną mistrzynią, miała radosną, pogodną naturę, zawsze gotowa do działania i� do pomocy. Ona, która obiecała, że stanie się dobrą reprezentantką klubu, powiedziała do mnie w� ostatnich tygodniach – cicho i� smutno – «teraz jestem raczej stratą dla BTHV�.
Naprawdę brak nam Isabell – na zawsze.
Sibylle Pagenkopf”

Profesor L. podarował nam wiersz, który o� tobie napisał.
Pierwszą rzeczą, jaką zrobiliśmy po pogrzebie, był, jak nam to zaleciłaś, wyjazd do Szwarcwaldu, do Gerdy i� Ernsta.
Dopiero tam powoli zaczęliśmy pojmować, w� jakim napięciu żyliśmy; chyba nie mielibyśmy nic przeciwko temu, gdybyśmy podczas tej podróży pojechali do nieba, tak bardzo wszyscy za tobą tęskniliśmy. Byliśmy w� stanie, który jak najbardziej sprzyjał wypadkom, i� to w� tym tak obfitującym w� nieszczęścia okresie! Na szczęście czuwałaś nad nami.
W Szwarcwaldzie żyliśmy wspomnieniami. Był to ostatni raz, kiedy wybraliśmy się z� Christianem i� Matthiasem zimą do Altglashiitten. Nigdy już nie będziemy tam spędzać Bożego Narodzenia. Ale za jakiś czas na pewno zapragniemy znów odwiedzić Gerdę i� Ernsta.
Gdy tylko T�śbi wrócił w� grudniu ze swej podróży do Azji, daliśmy mu, zgodnie z� twoim życzeniem, list �śDo mojego kochanego T�śbiego” z� rysunkiem róży. T�śbi jest teraz naszym dobrym przyjacielem, tak jak tego pragnęłaś.
Życie toczyło się dalej. Twój niewielki zaoszczędzony �śmajątek” – zgodnie z� twoim zaleceniem – �śprzepuściliśmy” z� babcią u� Rii Maternus. Tak jak nam to obiecałaś, byłaś wśród nas. Był to pierwszy raz, gdy znów znaleźliśmy się wśród ludzi – w� dwudziestą pierwszą rocznicę naszego ślubu!
Pierwsze Boże Narodzenie bez ciebie było dla nas bardzo ciężkie. Po południu poszliśmy z� Christianem i� Matthiasem na cmentarz. Zanieśliśmy ci pięknie przystrojoną choinkę. Opieka nad twoim grobem działała na nas krzepiąco. Pocieszaliśmy się myślą, że wszystko robimy tak, jak ty byś tego chciała. Na Nowy Rok Lou i� Albert zaprosili nas do Antwerpii. Również inni przyjaciele i� znajomi często nas wtedy zapraszali na kolację lub na weekend. Dzięki temu było nam łatwiej przetrwać ten najtrudniejszy dla nas okres. Przyjmowaliśmy zaproszenia, ale niewiele z� nich pamiętam. Wspomnienia pierwszych tygodni bez ciebie są tak nikłe, jakby spowijała je jakaś zasłona z� mgły.
W styczniu i� lutym zaczęliśmy pomału wracać do normalnego życia. Podtrzymywała nas na duchu myśl, że mamy jeszcze dwóch synów, za których jesteśmy odpowiedzialni. I� dlatego musimy żyć tak jak kiedyś. Takie też było twoje życzenie. Zaprosiliśmy Lou i� Alberta z� czwórką dzieci na weekend do Bonn. W� górach leżał jeszcze śnieg, więc wybraliśmy się na sanki. Ruch na świeżym powietrzu, piękno przyrody i� radosny nastrój innych wycieczkowiczów sprawiły, że znów nabraliśmy chęci do życia. Wieczorem w� starej winiarni w� Bad Honnef zamówiliśmy tamtejszą specjalność – ciasto ziemniaczane z� kiełbasą i� słoniną, pieczone trzy godziny w� piecu w� żeliwnym garnku. W� sam raz dla dwóch dużych rodzin, przemarzniętych i� głodnych po długiej sannie, które przybyły tu, aby odzyskać siły.
Ta wycieczka udała nam się nadspodziewanie. Christian i� Matthias znowu poczuli smak swobody i� beztroski. W� następny weekend zorganizowaliśmy podobny wyjazd z� inną grupą przyjaciół, którym chcieliśmy w� ten sposób podziękować za ich wsparcie i� serdeczność w� czasie twojej choroby. Przez cały ten beztroski czas byłaś z� nami, siedziałaś między nami na sankach. W� czasie tych dwóch wypraw �śzajeździliśmy” doszczętnie trzy pary wysłużonych sanek.
W inny weekend namówiliśmy Christiana, by pojechał z� kolegami poślizgać się na łęgach nad Renem.

Odwiedziliśmy ich. Zawieźliśmy im termosy z� grzanym winem i� torbę pełną pączków. I� znów poczuliśmy radość życia.
Moja kochana Isabellko, opieram się pokusie, by opowiedzieć ci, co zdarzyło się potem. Wiesz o� tym i� tak. Ale muszę jednak wspomnieć o� kilku ważnych wydarzeniach. Mogło się przecież zdarzyć, że za dużo flirtowałaś w� raju i� od czasu do czasu coś przegapiłaś!
Maren zmarła cztery miesiące później w� bońskim szpitalu, tak jak nam to przepowiedziałaś w� godzinie swego pożegnania. Od tej chwili my, wasi rodzice, widzieliśmy was zawsze razem, biegające bez kul i� wózków inwalidzkich.
Twoja matka chrzestna Ines zmarła w� dwa lata po tobie. Gdy po raz ostatni musiała iść do szpitala, wezwała mnie do Monachium, ażebym była z� nią i� jej córkami.
W 1985 roku Christian powiedział nam, że widział w� telewizji twoje rysunki. Było to w� programie o� dzieciach chorych na nowotwory, które wiedziały, że umrą, i� wyrażały to w� swoich rysunkach. Skontaktowałam się z� telewizją i� dzięki temu poznałam panią Margret van Korb, autorkę filmu.
Poprosiła nas o� rozmowę, gdyż pani dr P. dużo jej o� tobie opowiadała. Chciała nas pozyskać dla przedsięwzięcia, do którego początkowo byliśmy nastawieni niechętnie. Mieliśmy bowiem podzielić się doświadczeniami w� filmie o� rodzicach dzieci chorych na raka, aby – poruszając opinię publiczną – przyczynić się do poprawy sytuacji małych pacjentów.
Najpierw nie zgadzaliśmy się, ale po roku zdecydowaliśmy, że udzielimy tego wywiadu. Ustaliliśmy termin na lato, gdy Christian i� Matthias byli na wakacjach, aby nie narażać ich na ponowne bolesne przeżycia.
W czasie wywiadu pani van Korb zebrała tyle informacji, że spytała nas, czy nie mogłaby spróbować nakręcić na tej podstawie filmu telewizyjnego o� tobie. Obiecała nam, że jeszcze w� ostatniej chwili będziemy mieli prawo nie wyrazić zgody na emisję. Film opowiada historię ostatniego roku twego życia, nie podaje jednak ani naszego nazwiska, ani miejsca zamieszkania. Znane jest tylko twoje imię. Autorka zatytułowała film Spotkamy się na jednej z� gwiazd. Pokazano go po raz pierwszy w� 1987 roku i� spotkał się z� tak dużym oddźwiękiem, że emisję powtórzono już trzykrotnie.
Dla nas była to pierwsza całościowa dokumentacja ostatniego roku twego życia. Dla mnie osobiście to doświadczenie było pierwszym krokiem na drodze do napisania tej książki.
Michaela, chorego studenta z� kliniki w� Kolonii, spotkałam przed kilkoma dniami. To już dziesięć lat po leczeniu w� tamtejszym szpitalu. Przedstawił mi swoją żonę i� trzyletniego synka. Tak się ucieszyłam, że uściskałam go spontanicznie: �śMichaelu, zwyciężył pan raka!”
Przed dwoma tygodniami telefonowałam do pani doktor P. i� opowiedziałam jej, że zamierzam napisać książkę. Powiedziała mi: �śMusi to pani zrobić i� uda się to pani!” Właśnie szykowała się znów do szpitala na operację.
Podtrzymywała nas miłość naszych dzieci i� przyjaciół. Tata i� ja znów się odnaleźliśmy. Przez cały czas żyliśmy oboje w� partnerskim układzie z� tobą. A� w� pewnym momencie musieliśmy zrozumieć, że znów potrafimy i� musimy się nastawić na siebie nawzajem. Także na Matthiasa i� Christiana! Straciliśmy wprawdzie naszą córkę w� ziemskim życiu, ale zachowaliśmy obu cudownych synów. Chciałaś, byśmy także po twojej śmierci potrafili być wesołą i� szczęśliwą rodziną. Udało ci się – staliśmy się taką rodziną. A� ponieważ nią jesteśmy, wszyscy podążamy pomyślnie naszą drogą!
Moja kochana, maleńka Belli, siedzę w� Somme-Leuze na balkonie i� marzę. Nasze dzieło się udało! Wczoraj przyjechał tata odwiedzić mnie w� Ardenach. Strasznie lało, siedzieliśmy przy trzaskającym ogniem kominku. Przeczytałam mu wszystko, co przeniosłam na papier z� bogatego źródła wspomnień. Na szczęście nie zbłądziłam do doliny łez.
Był bardzo wzruszony i� zadowolony. Jestem niezmiernie szczęśliwa. Pisząc stawałam się z� dnia na dzień pogodniejsza. Książka, która teraz powstaje, jest tylko koniecznym uzupełnieniem twoich listów i� pamiętnika – to jest twoja książka i� stanie się twoim małym pomnikiem! Zasłużyłaś sobie na to. Dla mnie jest to dopełnienie złożonej ci, nie wypowiedzianej obietnicy. Twoje życie i� cierpienie miały głęboki sens. Nie umarłaś na próżno. Jesteś wzorem dla tych, którzy cię znali, i� staniesz się wzorem dla wielu jeszcze osób. Problem śmierci zajmuje wszystkich ludzi. Lęk przed zajęciem wobec niej własnej postawy jest ogromny – pomożesz w� tym wielu ludziom! Dla mnie osobiście twój przykład jest drogowskazem na dalsze życie!
Jest niedziela, godzina dwunasta. W� Somme-Leuze rozbrzmiewają dzwony. To było dziesięć wspaniałych dni z� tobą. Zanim jednak wrócę do codzienności, muszę omówić z� tobą coś jeszcze. �śJak myślisz, co zrobię z� twoim listem do T�śbiego?” Tobi dał mi go, zanim wyjechałam w� Ardeny. Niemal dziesięć lat po napisaniu tego listu poznaliśmy jego treść. T�śbi powiedział wtedy:
�śJeśli piszesz książkę o� Isabell, to dostaniesz do niej także list Belli”. Było to zdanie naszego przyjaciela. A� jaki jest twój pogląd na ten temat? Czy chcesz, by czytelnicy wierzyli, że twój los był spełnieniem? W� swym liście do T�śbiego sama dajesz im na to odpowiedź. �śTak wielu ludziom dodaję odwagi i� promieniując pogodą ducha, być może, uwalniam ich od lęku przed śmiercią”.

13.11.1982

Kochany panie Doktorze!
Czuję wewnętrzne potrzebę powierzenia Panu moich najskrytszych uczuć. Chcę to uczynić całkiem otwarcie, choć wiem, że nie powinnam Pana tym obciążać.
Mam odwagę napisać do Pana, licząc jedynie, że odniesie się Pan do tego ze zrozumieniem, a� być może sprawi to Panu trochę radości.
Obiecałam Panu przecież, że nie pozwolę sobie na żadne głupstwa podczas Pańskiej nieobecności. Bardzo mi przykro, że pojawiły się teraz komplikacje, ale obiecuję Panu, że użyję całej swej siły woli, by wytrwać przynajmniej do Pana powrotu.
Być może obecność Pana jeszcze raz doda mi tak dużo siły, że wytrwam dłużej i� będziemy mieli dla siebie jeszcze więcej czasu.
Moje przeczucie mówi mi, że mogę tego dokonać.
Wówczas, gdy widywałam Pana codziennie, były to dla mnie najpiękniejsze minuty całego dnia.
Nocami często marzyłam, jak byłoby cudownie, gdyby odczuwał Pan do mnie taką samą sympatię, jak ja do Pana.
Może się to wydać zarozumiałością, że ja, młoda dziewczyna, roję sobie, iż oblegany ze wszystkich stron mężczyzna właśnie na mnie zwróci szczególną uwagę, choć przecież jest dla mnie oczywiste, że nie mogę być dla Pana w� żadnej mierze partnerką. Na poziomie intelektualnym rozmowy ze mną nie mogą być dla Pana w� pełni satysfakcjonujące.
Ale zawsze marzyłam, że po moim wyzdrowieniu stanie się Pan przyjacielem naszej rodziny, a� ja z� biegiem lat Pana sobą zainteresuję.
Było to, jak powiedziałam, moje piękne marzenie. Wiem, że mierzę bardzo wysoko. Dlatego nigdy nie odważyłam się dotknąć bańki mydlanej, w� które było spowite moje marzenie, ze strachu, by nie pękła.
Tak jak powiedziałam już na początku, będę się nade wszystko starać, by wytrwać do Pana powrotu, ale nie wiem, czy się uda. Dlatego spisuję dla Pana moje myśli, w� nadziei że dadze Panu pewien obraz mojej miłości, mojego zaufania, mojego ogromnego szacunku i� podziwu.
Często czuję pragnienie, by się do Pana przytulić i� marzyć, że Pan mnie podtrzyma i� doda mi sił.
Namalowałam dla Pana obraz przedstawiający różę, z� jednym tylko pękiem. Duże, przecudną, silną różą jest Pan, a� ja jestem małym pączkiem szukającym u� Pana schronienia. Kartka nic nie znaczy, jest tylko wypełnieniem pustego miejsca na obrazie.
Gdybym miała umrzeć, co jest bardzo prawdopodobne, ale nie całkiem nieuniknione, to z� ziemskiego życia żałowałabym tylko tego, że nie kochałam i� nie poślubiłam mężczyzny. Nie wiem, czy ten pomysł przypadnie Panu do gustu, ale sądzę, że małżeństwo z� Panem byłoby cudowne.
Proszę mi wybaczyć, ale możność podzielenia się z� Panem moimi najskrytszymi myślami bez obciążenia nimi Pana jest dla mnie ogromną ulgą.
O treści tego listu nie dowie się nikt, także moi rodzice, choć mam do nich nieograniczone zaufanie.
Skoro jednak nie wiem, na ile miłe bądź niemiłe mogą być dla Pana moje uczucia, dlatego jedynie Pan będzie o� nich wiedział.
Nie boję się śmierci. Pan, doktor Petri i� doktor Kern uwolniliście mnie od lęku przed bólem, a� w� ostatnich dniach byłam szczęśliwa jak jeszcze nigdy.
Dla wielu osób jest to zaskoczenie, bo inni ludzie czują się raczej przybici i� zalęknieni, ale ja wierzę w� życie po śmierci i� w� to, że będzie ono takie, jak życie, które sobie wymarzyłam, i� że tam także będę mogła poznać miłość mężczyzny, jestem też gotowa czekać na Pana i� wsłuchać się w� Pana uczucia.
Mam jednak zamiar koniecznie żyć, gdy Pan wróci. Być może będzie Pan czuł się wtedy zakłopotany, że tak otwarcie wyznałam Panu swoje uczucia. Proszę się jednak nie obawiać, nie chcę tym listem wywierać na Pana jakiegokolwiek nacisku.
Nie będę Pana pytać o� list, pozostawiam Pańskiej decyzji, czy Pan do niego nawiąże, czy nie.
Jest Pan i� pozostanie wolnym mężczyznę, a� ja chciałam po prostu napisać Panu o� swoich uczuciach, w� nadziei że się Pan nimi ucieszy. Powiedział Pan kiedyś mojej mamie, że bardzo mnie Pan lubi. Dlatego pomyślałam sobie, że moje wyznanie może być Panu miłe.
Moja wola, by dożyć do Pana powrotu, jest nieprawdopodobnie wielka, obiecałam Panu przecież, że nie zrobię żadnego głupstwa. Nie chcę także, by czynił Pan sobie wyrzuty, że nie było tu Pana, gdy umierałam.
Wierzę jednak w� cud. Dlaczego właściwie guz nie miałby nagle skapitulować, gdy widzi moje wolę życia? Ale męczarniom kolejnej terapii poddałabym się niechętnie, gdyż szanse wyzdrowienia dzięki niej są znikome. Albo Bóg pozostawi mnie przy życiu bez terapii, albo każe mi umrzeć także po jej przeprowadzeniu.
Mam niezłomne wolę życia, ale nie boję się śmierci. Jeśli miałyby to być moje ostatnie dni, to były z� pewnością najszczęśliwsze.
Często zadawałam sobie pytanie, dlaczego tak sympatyczny i� nieprzeciętny mężczyzna jak Pan nie ma żony, ale prawdopodobnie szpital zaspokaja i� wypełnia Panu życie na tyle, że jej Pan nie potrzebuje. Właściwie bardzo mnie ta myśl zasmuciła, bo wówczas przecież nie potrzebowałby Pan i� mnie.
Proszę, by nie uważał mnie Pan za napuszone i� zarozumiałą dziewczynę, która ma o� sobie zbyt wysokie mniemanie, ale czuję się tak silna, pełna życia i� miłości, iż wszystko inne byłoby kłamstwem.
Gdyby jeszcze mogło się spełnić moje marzenie ujrzenia Pana, byłoby cudownie.
Nie zdarzyłoby się wtedy na pewno żadne nieporozumienie, a� ja blisko Pana czułabym się bezpiecznie. Przytuliłabym się do Pana mocno, byłabym z� Panem sama.
Czułabym się niewypowiedzianie szczęśliwa, gdyby trzymał mnie Pan za rękę w� godzinie mojej śmierci. Modlę się do Boga, by nie zrozumiał Pan źle mego listu, nie czuł się nim obciążony, a� mnie nie uważał za głupią kozę.
Uważam Pana jednak za na tyle młodego człowieka, że będzie Pan miał dosyć tolerancji dla moich uczuć. W� tej chwili czuję się niesamowicie silna i� nie odczuwam żadnych bólów. Postrzegam moją chorobę i� moje zagrożenie jako dar Boga.
Tak wielu ludziom dodaję odwagi i� promieniując pogodą ducha, być może uwalniam ich od lęku przed śmiercią.

15.11.1982, godzina 18.30

Tak chętnie zobaczyłabym Pana jeszcze raz. Spotkam Pana w� moim raju.
Z najszczerszą miłością Pańska Isabell

Pańska Isabelka