Acja, Afryka, Ameryka łacińska

Japonia i Chiny
"ą, ~ Dekolonizacja Afryki w latach
sześćdziesiątych. W latach osiemdziesiątych Japonia weszli do grona świato-
~ Sytuacja w nowych państwach wydr potęg, odgrywając główną rolę w grupie siedmiu najbar-
w latach siedemdziesiątych. dziej rozwiniętych gospodarczo państw świata. Japońskie towary
~ "Rewolucja kulturalna" podbijaly świat, konkurując już nie tylko pod względem ceny, ale
ł, także jakości. Japońska produkcja stali, samochodów i telewizo-
w Chinach
.
; rów przekroczyli wskaźniki Stanów Zjednoczonych. Również
~ Wojna w Wietnamie. wydajność przemysłu japońskiego jest najwyższa na świecie.
': ~ Konflikty bliskowschodnie. Sukces gospodarczy tego państwa polega) m.in. na tym, że przez
j9 ~ Kuba Fidela Castro. dziesięciolecia przeznaczało ono na zbrojenia mniej niż 1�lc swe-
go produktu narodowego.
''. Dzięki temu przedsiębiorcy japońscy mogli skupiać się na wy-
korzystaniu najnowszych technologii w produkcji rynkowej. Japo-
nia związana byli ściśle ze Stanami Zjednoczonymi, zwlaszcza za
rządu Yasuhiro Nakasone w latach 1983-1987. Niemniej unikała
"r większego zaangażowania w amerykańskie akcje międzynarodo-
~
we, jak np. w wojnie w Zatoce Perskiej w 1991 r., powolując się
na konstytucyjny zakaz użycia armii poza granicami i niepopular-
"e nością takich posunięć w kraju. Rządy japońskie byty oparte
glównie na politykach partii liberalno-demokratycznej, mającej
większość w parlamencie, jednak zmienialy się dość często z po-
U góry kontrasty cywilizacyjne w stolicy
wOdu afer korupcyjnych.
Nigerii, Lagos: w oddali wysokościowce W ChiriaCh, p0 Okresie walk o władzę, w 1980 r Deng Xiaoping
centrum miasta, a na obrzeżach slumsy.
Światowy konflikt między bogatq Północy usunął Hua Guofenga pod pretekstem zakończeniademaoizacji.
i biednym Południem widoczny jest Deng Xiaoping opowiada) się za naprawieniem szkód wywolanych
w wielu państwach Trzeciego Świata, przez "rewolucję kulturalną" oraz za modernizacją i reformami
gdzie miliony nędzarzy istniejq obok gospodarczymi. Nie zamierzał jednak ryzykować destabilizacji po-
bogactwa typu zachodniego. Rodzi to
frustrację, nasila korupcję oraz napięcia litycznej ani naruszać władzy partii komunistycznej. Polityka
społeczne w krajach słabo rozwiniętych Deng Xiaopinga i nowego sekretarza generalnego partii Hu
gospodarczo Yaobanga (Hu Jao-panga) oznaczali otwarcie Chin na Zachód. Pe-
233 ~ f

kin przyjmowal ogromne kredyty na cele modernizacji przemyslu, rozwoju wlasnych badań naukowych oraz armii. Tysiące Chińczyków wysyla
no do Stanów Zjednoczonych i innych państw za- I chodnich, by zdobyli odpowiednie kwalifikacje. ' Stopniowo, poprzez specjalne strefy ekonomicz
ne, wprowadzano w Chinach reformę rynkową. , '
Efekty tej polityki okazaly się znakomite. W la- ~ ~~~,~,~ ~ ~'�` tach osiemdziesiątych komunistyczne Chiny na- ~~ ~F ,. ~. leżaly do najszybciej rozwijających się państw �~~:
sr: świata. Co więcej, stanowily wyraźny kontrast dla
pogrążonego w kryzysie ZSRR.
Otwarcie na Zachód musialo jednak wywolać
skutki polityczne. Mlodzi specjaliści, ksztalceni za granicą, dostrzegali rolę powszechnego dostępu do informacji oraz demokracji politycznej w systemach zachodnich. W kraju pojawila się warstwa niezależnych ekonomicznie drobnych przedsiębiorców, rolników i handlowców Mloda inteligencja i studenci oczekiwali od wladz programu rozszerzenia swobód politycznych. Na początku 1989 r. zmarl Hu Yaobang. Jego pogrzeb stal się okazją do manifestacji studenckich w Pekinie, które zamienily się wkrótce w ruch na rzecz demokracji. Bohaterem ruchu byl nowy szef
partii Zhao Ziyang (Czao Cy-jang). Zamierzał on ostrożnie zwiększać zakres demokracji politycznej, a przez to znalazł się w opozycji do Deng Xiaopinga, który oparł się na armii i konserwatystach partyjnych.
4 VI 1989 r. zachowawcze kierownictwo KPCh zdecydowało się użyć sity, by opanować masowy, okupacyjny strajk na placu Tienanmen
Deng Xiaoping (1904-1997). W jakiej mierze słuszna jest teza, że Mao i Deng byli dwoma pierwszymi "cesarzami" nowej, komunistycznej dynastii w Chinach2
Pekin, 4 VI 1989 r. Ciała demonstrantów rozjechane przez czołgi i wozy opancerzone
w pobliżu placu Tiananmen
,.t, G, ., ~.
"Słowo ccdemokracja piszemy używając dwóch znaków: ccludzie i ccpanowanie, władza. Demokracja oznacza przecież władzę ludu.
Ale to prawda, że my, Chińczycy, odczytujemy ten znak również w inny sposób - ccwfadca dobry dla ludni>" - chiński dysydent Harry Wu w wywiadzie dla "Gazety Wyborczej ", 7 II 1997 r.

w Pekinie. W brutalnej akcji zginęly tysiące demonstrantów Chiny znalazly się w ogniu międzynarodowej krytyki, tym bardziej że w tym samym czasie Kreml w pokojowy sposób oddal inicjatywę silom opozycyjnym w swoich państwach satelickich w Europie. Deng Xiaoping i jego sprzymierzeńcy złamali ruch studencki, kontynuowali jednak reformy ekonomiczne. XIV Zjazd KPCh w październiku 1992 r. dokonal poważnego odmlodzenia kierownictwa i nakreślil program przeksztalcania sektora państwowego w prywatny przez uwlaszczenie partyjnej biurokracji. Dzięki rozszerzaniu się specjalnych stref ekonomicznych gospodarka chińska nadal wykazuje dużą dynamikę wzrostu. Kiedy w lutym 1997 r. zmarł Deng, spodziewano się ostrych walk politycznych, ale jak dotąd, sukcesja na rzecz Jiang Zemina przebiega spokojnie.
Inne państwa Azji
Poważne problemy wewnętrzne zahamowaly w latach osiemdziesiątych rozwój polityczny i ekonomiczny Indii. Po powrocie do władzy Indiry Gandhi w 1980 r. na
rastal konflikt między większością hin- ~ ~ - ~ ;' ~ ' .;' x.~p duistyczną a religijnymi mniejszościami ~*
... .' muzulmanów, zwlaszcza wojowniczych ~"~: ...~ ~~',.,~~;
,.r , ;.-,` Sikhów, którzy dążyli do autonomii, a na :' ~ ~ `
stępnie niepodległości Pendżabu. W od- '' ~ a
~Y ~ wecie za akcję pacyfikacyjną w świętym
miejscu Sikhów - Zlotej Swiątyni w Am- ' ritsar - w 1984 r. Gandhi zostali zamor
dowana przez separatystów sikhijskich. � ;. Na czele Partii Kongresowej i rządu Indii _
., ` stanął jej syn Rajiv Gandhi. On także zgi- ~~'~
nąl w zamachu terrorystycznym - w ma- � .�t~ ~~ W
ju 1991 r. W czasie wyborów, które wów- ` ~` ''~' lj' czas zorganizowano, doszlo do licznych starć i ofiar w całym kraju. Partia Kongresowa utrzymali jednak wladzę do 1996 r., gdy nowe wybory parlamentarne przyniosly jej dotkliwą porażkę. Rząd nacjonalistyczny, a następnie centrolewicowy opieral się na niklej większości, zaś administracja oskarżana byli o korupcję.
Również w Pakistanie i Bangladeszu sytuacja polityczna byli daleka od stabilności. Prozachodni dyktator wojskowy Pakistanu gen. Zia Ul-Haq zginąl w niejasnych okolicznościach w wypadku samolotowym w 1988 r. Podejrzewano, że za jego śmierć odpowiedzialne moglo być KGB, ponieważ Zia Ul-Haq stanowil silne oparcie dla antyradzieckiej partyzantki w Afganistanie. Zaopatrywane w amerykańską broń oddziały afgańskich mudżahedinów (bojowników za wiarę) skutecznie przeciwstawiły się interwentom, którzy stosowali taktykę "spalonej ziemi", niszcząc zbiory i stada. Po wycofaniu wojsk radzieckich w 1989 r. po
~I japoński dynamizm
� era reform Denga w Chinach
� Tiananmen � Chiny lat dziewięćdziesicltych
Pielgrzymi oczyszczajc~cy się w świętej rzece Ganges
235

twornie zdewastowany Afganistan był rządzony przez jakiś czas przez
komunistów, lecz ostatecznie w kwietniu 1992 r. rząd komunistyczny
został obalony przez koalicję różnych grup partyzantów, skłóconych
między sobą. Zaczęła się nowa wojna domowa.
Po rewolucji z 1979 r., która zdetronizowała szacha, Iran przekształcił
się w republikę islamską, rządzoną przez ajatollaha Chomejniego i muł-
łów (muzułmańskich duchownych szyickich). Koran stał się prawem
państwowym. W agresyw- _ ___ _._
nie antyzachodniej ideologii
oficjalnej Stany Zjednoczone
nazywano "Wielkim Szata-
nem". Niewiele lepszy był
też stosunek fundamentali-
stów islamskich do Związku
Radzieckiego. Krwawym
represjom poddano nie tyl-
ko zwolenników demokra-
cji w stylu zachodnim, ale x _
także członków proradziec- ~ "~~
kiej partii komunistycznej. ~ ~ � E ,~ e
Po śmierci Chomejniego na ~ ~a
x
początku czerwca 1989 r. ~~,'~ ~~ , ~.~ r
~~ ~.
teokratyczny system irań- ~` ~ ~, t~ ~~
w j,
~, .
ski nie zmienił się
a ~ ~r b ~ ;k
choć
~~. ~:~.a
, y
, ~
A a ~
�..~a ,~
�3~ ~, . ~
f',`a ~ o ~~a3'�:~a: '
:,~,r. s
~ r
~. ~: :
.. .
, ..~, .
. ..
. .
_ .
..
uległ pewnej liberalizacji.
Na Dalekim Wschodzie lata osiemdziesiąte charakteryzował niezwy- Zakwefione kobiety ćwiczqce
kle szybki rozwój gospodarczy czterech "tygrysów": Korei Południowej, strzelanie mogct być symbolem
Tajwanu, Singapuru i Hongkongu. Przemysł tych krajów powtórzył suk- mobilizacji politycznej oraz
ces japoński, zdobywając rynki Stanów Zjednoczonych i Europy Zachod- fundamentalistycznej rewolucji
niej w dziedzinie elektrotechniki, a nawet produkcji samochodów Kra- skierowanej przeciw zachodnim
jem, który dokonał przejścia do demokracji, były Filipiny, gdzie w 1985 r. Gorcom kulturowym w Iranie
w pokojowy sposób obalono dyktaturę Ferdinanda Marcosa. Ze względu za czasów Chomejniego
na znaczenie baz na Filipinach dla Stanów Zjednoczonych oraz rosnące
wpływy partyzantki komunistycznej i antyzachodnie nastawionych sepa-
ratystów muzułmańskich, w miarę łagodne przejęcie władzy przez sprzy-
jającą reformom społecznym prezydent Corazon Aquino było szczególnie
ważne dla równowagi sił w tym rejonie.
Prozachodnie reżimy wojskowe rządziły nadal w Tajlandii, a komu-
niści - w Wietnamie i kontrolowanych przezeń Laosie i Kambodży (r) Indie, Pakistan
Proces pokojowy w Kambodży napotykał stale przeszkody ze strony i Afganistan
popieranego przez Wietnam rządu w Phnom Penh oraz wspieranych � republika islamska
przez Chiny Czerwonych Khmerów, którzy kontynuowali walkę prze- w Iranie
ciw temu rządowi. 1 rozbieżne tendencje
W 1988 r. doszło do zamieszek w Birmie, gdzie ustąpił dotychczaso- w mniejszych krajach
wy dyktator Ne Win. Ruch demokratyczny załamał się pod presją woj- Azji Wschodniej
ska. W 1989 r. Birmę przemianowano na Myanmar. W 1991 r. więziona
przez reżim wojskowy przywódczyni opozycji demokratycznej Aung
San Suu Kyi otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla.
.,,, ,

Wojna w Zatoce Perskiej
Nowym elementem sytuacji na Bliskim Wschodzie stał się w 1980 r. konflikt między szyickim Iranem a sunnickim Irakiem o roponośne tereny położone w delcie rzek Tygrys i Eufrat. W ciągu dziesięciu lat wojny oba państwa poniosly ogromne straty Jednocześnie dokonaly one niezwykłej mobilizacji, przeznaczając ok. 1/3 produktu narodowego na zbrojenia. Zarówno ZSRR, jak i Zachód prowadzily skomplikowaną grę, dostarczając broni obydwu walczącym stronom. Niektóre państwa za
chodnie przekazaly Irakowi sprzęt, który przybliźyl go do zdolności wyprodukowania broni atomowej. W rezultacie, mimo ogromnych zniszczeń, zarówno Iran, jak i Irak mogly dzięki dochodom z ropy naftowej modernizować swe arsenaly wojskowe.
Wojna między Irakiem i Iranem dobiegla końca, kiedy dyktator iracki Saddam Husajn zmienil taktykę, zawad rozejm z Iranem i w sierpniu 1990 r. zająl zbrojnie bogaty w ropę naftową Kuwejt. Wielkie mocarstwa uznały, że wzmocnienie ekono
miczne Iraku stanowi zagrożenie dla równowagi sil na Bliskim Wschodzie, toteż Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwalila sankcje wobec Iraku i żądanie wycofania wojsk z Kuwejtu. Byla to pierwsza od powstania ONZ tak zgodna akcja polityczna pięciu wielkich mocarstw. Ponieważ Bagdad zignorowal wszelkie naciski międzynarodowe, a z jednolitego frontu wylamaly się niektóre państwa arabskie (np. Libia, Jordania czy Jemen), Rada Bezpieczeństwa ONZ zagroziła akcją zbrojną. Do rejonu Zatoki Perskiej zaczęto ściągać sity koalicji międzynarodowej, w których największy udział mialy wojska amerykańskie.
Kiedy i to nie poskutkowalo, 16 I 1991 r. sity koalicji przystąpily do zmasowanych ataków lotniczych na Irak. Pragnąc pozyskać arabskich członków koalicji, Saddam Husajn usiłował wciągnąć do konfliktu Izrael, bombardując cele cywilne w tym kraju, rząd w Tel Awiwie nie dal się jednak sprowokować. 23 lutego rozpoczęto ofensywę lądową, która doprowadzila do szybkiego wyzwolenia Kuwejtu. Pod względem wojskowym dzialania sil koalicji (operacja "Pustynna Burza"), dowodzonej przez amerykańskiego gen. Normana Schwarzkopfa, byty niezwykle skuteczne. Liczba ofiar po stronie koalicji wyniosla kilkaset osób, podczas gdy straty irackie szacuje się na kilkaset tysięcy ofiar. Irak wycofal się z Kuwejtu, jednak przedtem podpalil szyby naftowe w tym kraju,
Wzięci do niewoli żołnierze iraccy eskortowani przez kuwejcki śmigłowiec podczas wojny w Zatoce Perskiej
w 1991 r.
237

doprowadzając do katastrofy ekologicznej w Zatoce Perskiej. Mimo klę- � wojna Tracko-irańska
ski, reżim Saddama Husajna utrzymal się i nadal pozostaje zagrożeniem � najazd Iraku na Kuwejt
pokoju w tym regionie. W wyniku sankcji przeciw Irakowi oraz wojny � międzynarodowa akcja
w Zatoce Perskiej wiele krajów, w tym także Polska, ponioslo straty, po- przeciw Irakowi
nieważ zostaly unieważnione liczne kontrakty handlowe, a Bagdad za-
wiesił splatę swych dlugów
Bliski Wschód
Lata osiemdziesiąte nie przyniosly rozwiązania 7
konfliktów na Bliskim Wschodzie. Ugodowa polityka '~
Egiptu doprowadziła do złagodzenia napięcia między
tym krajem i Izraelem, jednak zwiększyła izolację ~ t~ `
Kairu w świecie arabskim. Na okupowanych przez ~~`~~ Ń
Izrael terenach arabskich - zachodnim brzegu Jor- X ~` ::~y
danu i Wzgórzach Golan - narastało powstanie Pa-
lestyńczyków (intifada), zapoczątkowane w 1987 r.
f
Konflikt przeniósł się do Libanu, który został '' 4
podzielony na strefy wplywów. W południowej części
kraju stacjonowaly wojska izraelskie, w pólnocnej -
t~.
syryjskie. Stolicę Libanu Bejrut zniszczono w krwa-
wych walkach i podzielono między walczące oddzialy
Różne grupy bojowników palestyńskich i fundamenta-
listów szyickich organizowaly porwania cywilnych za-
kladników z państw zachodnich, chcąc wymusić zwol-
nienie więzionych na Zachodzie terrorystów pale-
styńskich. Glówna organizacja polityczna Palestyń-
czyków, kierowana przez Jasira Arafata Organizacja Wyzwolenia Pale- Pokój na Bliskim Wschodzie.
styny, byla uznawana przez ZSRR i kraje jego bloku, ale także niektóre Premier Izraela Icchak Rabin
państwa zachodnie za ich oficjalną reprezentację. W OWP dochodzilo i szef OWP Jasir Arafat
jednak do częstych zmian taktyki i rozłamów, które wywolywaly walki pieczętujq uściskiem dłoni
wewnątrz ruchu palestyńskiego. historyczne porozumienie
Poprawa atmosfery międzynarodowej dzięki zmianom w ZSRR do- osic~gnięte we wrześniu 1993 r.
prowadzila do pewnego postępu w kwestii bliskowschodniej. Prezyden- `" Waszyngtonie w obecności
ci Stanów Zjednoczonych Bush i ZSRR Gorbaczow podjęli się zorgani- Prezydenta Stanów
Zjednoczonych Billa Clintona
zowania pokojowej konferencji bliskowschodniej, której pierwsza sesja
odbyta się w pażdzierniku 1991 r. w Madrycie. Wcześniej doszlo do
zwolnienia zakladników zachodnich, przetrzymywanych przez grupy
palestyńskie i szyickie często przez kilka lat pod grożbą egzekucji.
Przełom w rokowaniach bliskowschodnich nastąpił we wrześniu 1993 r., � intifada
gdy premier Izraela Icchak Rabin i szef OWP Arafat zawarli porozumie- � wpływ końca zimnej
nie pokojowe przewidujące wprowadzenie autonomii palestyńskiej wojny na Bliski Wschód
w Strefie Gazy i na Zachodnim Brzegu Jordanu. � układ izraelsko-
Przeciwnicy ukladu, zarówno ze strony arabskiej, jak i żydowskiej, -palestyński
podjęli kontrofensywę. Terrorystyczne organizacje muzulmańskie w ro-
dzaju Hamasu i Hezbollahu dokonywaly dalszych zamachów bombowych,


a w listopadzie 1995 r. ekstremista żydowski zastrzelił premiera Rabina. Zwycięstwo prawicy nacjonalistycznej w izraelskich wyborach z czerwca 1996 r. dodatkowo utrudnilo realizację założeń porozumienia pokojowego.
Afryka na południe od Sahary
W latach osiemdziesiątych większość państw afrykańskich przeżywała rosnące trudności gospodarcze. Wynikały one z podwyżek cen ropy naftowej i względnego potanienia ich produktów eksportowych, a także z katastrofalnej suszy i wyniszczających wojen domowych. Rezultatem tych trudności były fale głodu i walk, które kosztowały życie milionów
ludzi. Dla większości ~ ~~ ,"'~~'~~ krajów afrykańskich �~x
problemem stal się tak- , ~ ,$ ~, "�~`'że szybki wzrost liczby ~ , ~. ~ ~!!""' X, ludności, który przy ni- "~ ."~� a_ ~'
skitu tempie rozwoju "iwa . ekonomicznego i fatal- ~" ' , nym stanie oświaty za- ' ~*
mykal ten region w zaklętym kręgu ubóstwa. Co więcej, rządzące
krajami afrykańskimi ~ ``'` r~ elity polityczne były ,~www , ~r najczęściej skorumpo
wane i dla utrzymania władzy wydawały ogromne fundusze na zbrojenia. Przykładem kraju o ogromnych możliwościach jest największa i najludniejsza w Afryce Nigeria, w której stale zmieniające się rządy nie potrafiły opanować korupcji, złego zarządzania i walk etnicznych. Równie skorumpowany był Zair pod rządami Sese Seko Mobutu, co doprowadziło do obalenia go w 1997 r. Wcześniej, bo w 1979 r., upadły najbardziej krwawe reżimy dyktatorskie Idi Amina w Ugandzie i cesarza Jean Bedel Bokassy w Republice Środkowoafrykańskiej. Mimo to okrucieństwa wojenne i głód byty w Afryce na porządku dziennym. Wojny domowe trwały np. przez wiele lat w Czadzie, Sudanie, Liberii, komunistycznej Etiopii i Somalii. W tym ostatnim kraju doszło w 1992 r. do nieudanej interwencji sil ONZ, której celem byto osłanianie pomocy żywnościowej dla głodującej ludności przed uzbrojonymi bandami różnych walczących ze sobą stron. W wielu państwach systemy autorytarne nie zapobiegały walkom wewnętrznym i hamowały postęp społeczny i ekonomiczny Do bezprzykładnych rzezi etnicznych doszło w Rwandzie i Burundi. Liczbę zabitych w rwandyjskiej wojnie domowej szacuje się na ok. 1,5 mln osób, a prawie 2 mln uciekły do sąsiednich krajów
Uchodźcy z plemienia Hutu uciekajq z Rwandy w obawie przed zemsta plemienia Tutsi
239

Nelson Mandela (ur. 1918) z plemienia Khosa odegrał kluczowq rolę w pokojowym zakończeniu systemu apartheidu w RPA.
Jego polityczne credo stanowiq słowa: Walczyłem przeciwko dominacji Białych i dominacji Czarnych. Wielbiłem ideał demokratycznego i równego społeczeństwa [...], jest to ideał, o który walczyiem i dla którego pragnę żyć. Ale jeśli będzie trzeba, to za ten ideał gotów jestem także oddać życie
(1990 r.)
Koniec lat osiemdziesiątych przyniósł istotne zmiany na południu Afryki. Po wieloletniej wojnie domowej ostatnie większe terytorium zależne - Afryka Południowo-Zachodnia - uzyskalo w 1990 r. niepodleglość jako Namibia. Nie mogąc poradzić sobie ze zbrojnym oporem, reżimy komunistyczne w Angoli i Mozambiku nawiązaly dialog z opozycją. W 1988 r. zawarto w Angoli porozumienie o wycofaniu oddzialów poludniowoafrykańskich popierających ugrupowanie UNITA oraz wojsk kubańskich, które wspieraly rząd komunistyczny Wreszcie w Republice Poludniowej Afryki, gdzie narastalo napięcie grożące masowym powstaniem murzyńskim, prezydent Frederick de Klerk rozpocząl odwrót od polityki apartheidu. W 1990 r. zwolniono z więzienia przywódcę Afrykańskiego Kongresu Narodowego Nelsona Mandelę, a w 1991 r. oficjalnie zniesiono apartheid. Niestety, równocześnie zaczęty się krwawe starcia między członkami Kongresu i zuluską organizacją Ruch Inkatha. Mimo to transformacja ustrojowa postępowala naprzód dzięki odwadze i dalekowzroczności de Klerka i Mandeli, którzy w 1992 r. otrzymali razem Pokojową Nagrodę Nobla. W kwietniu 1994 r. odbyty się wybory powszechne, które przyniosly zwycięstwo AKN. Mandela został pierwszym czarnym prezydentem RPA.
Ameryka ~acińska
Wiele państw Ameryki Poludniowej przeszło w latach osiemdziesiątych od dyktatur do rządów cywilnych i demokracji. Rządząca brutalnie Argentyną junta wojskowa upadla w 1982 r. w wyniku klęski w wojnie z Wielką Brytanią o Falklandy Nastąpil okres stabilizacji pod rządami prezydenta Rauta Alfonsim, a potem neoperonistów W 1985 r. ustąpily wladze wojskowe w Brazylii, która pod rządami prezydenta Jose Sarneya i jego Brazylijskiego Ruchu Demokratycznego zaznala przejściowej stabilizacji, wkrótce jednak rozpocząl się tam kryzys ekonomiczny
1 zaklęty krcłg ubóstwa w Czarnej Afryce transformacja systemowa w Afryce Południowej

W Chile wieloletnie rządy dyktatorskie gen. Pinocheta dobiegly końca w 1988 r., gdy przegral on referendum na temat kontynuacji dotychczasowej formy rządu. Władzę objął umiarkowany prezydent Patricio Aylwin. Wewnętrzny chaos panował w Peru, gdzie nie powiodly się socjalistyczne reformy prezydenta Alana Garcii, a duże obszary kraju kontrolowała, stosując terror, maoistowska partyzantka Sendero Luminoso - Świetlistego Szlaku. Nowy prezydent Alberto Fujimori rozpocząl w 1990 r. umiarkowane reformy od
walki z korupcją, dążąc do pozyskania dyskryminowanych i zastraszonych chlopów-Indian. Sukcesem nowych wladz byto w 1992 r. schwytanie kierownictwa Swielistego Szlaku z jego szefem Abimaelem Guzmanem. Mniej skuteczne okazaly się próby opanowania sytuacji w Kolumbii, którą rządził w dużej mierze koka
inowy kartel z Medellin, ośrodek handlu narkotykami na wielką skalę, mający rozległe wplywy w wielu krajach.
Dla większości krajów Ameryki Poludniowej przejście od dyktatury do bardziej demokratycznych rządów nie oznaczalo, niestety, rozwiązania problemów olbrzymiego zadlużenia oraz kontrastów spolecznych utrudniających rozwój gospodarczy Próby znalezienia radykalnych recept na dylematy Ameryki Łacińskiej przez lokalne duchowieństwo katolickie doprowadzily do sformułowania "teologii wyzwolenia", stanowiącej powiązanie sprzecznych ze sobą hasel sprawiedliwości chrześcijańskiej i usprawiedliwienia gwaltu.
W Ameryce Srodkowej doszlo do ograniczenia wplywów komunistycznych. Proces ten zapoczątkowaly wydarzenia w Nikaragui. Po zwycięstwie lewicowej rewolucji w 1979 r. kraj ten usilowal budować nowy system spoleczny W 1984 r. prezydentem i szefem rządu Nikaragui zostal jeden z przywódców partyzantki sandinistowskiej Daniel Omega. Ze względu na poparcie Kuby i ZSRR napotykalo to opór ze strony prozachodnich sil w kraju oraz Stanów Zjednoczonych, które wsparty oddzialy contras, czyli antykomunistyczną partyzantkę. Ostatecznie doszlo do porozumienia między walczącymi stronami, w wyniku którego wybory prezydenckie 1990 r. wygrala kandydatka umiarkowanych sil narodowych Violeta Chamorro.
System komunistyczny na Kubie utrzymał się po upadku ZSRR i jego bloku w Europie, ale rządzący tą wyspą od ponad 30 lat Castro musi pokonywać coraz większe trudności gospodarcze i polityczne. Przykladem kraju demokratycznego i stabilnego pod względem spolecznym i gospodarczym jest neutralna Kostaryka, nie utrzymująca w ogóle sil zbrojnych.
Dwaj proradzieccy przywódcy krajów latynoamerykańskich: dyktator Kuby Fidel Castro
(ur. 1926) i szef rzqdu sandinistowskiego Nikaragui Daniel Ortega (ur. 1945)
� upadek junt w Argentynie i Brazylii
� demokratyzacja w Chile � inne kraje Ameryki Poludniowej
� sandiniści w Nikaragui � Kuba
241

Sprawdź, czy po przeczytaniu rozdziału potrafisz omówić następujc~ce tematy:
1 Reformy gospodarcze a sytuacja polityczna
w Chinach w latach osiemdziesic~tych i na poczc~tku lat dziewięćdziesicttych.
2 Główne problemy współczesne państw Bliskiego Wschodu, Afryki, Azji i Ameryki iacińskiej.
Przykłady ćwiczeń
1 Jakct rolę w konfliktach wewnętrznych pełnicł różnice religijne, a jaka różnice etniczne i problem nacjonalizmów
podaj przykłady.
2 Jakie różnice dostrzegasz w reformowaniu stosunków wewnętrznych w Chinach i w Zwictzku Radzieckim
w końcu lat osiemdziesic~tych2

contras intifada "Pustynna Burza" sunnici
"teologia wyzwolenia" wschodnioazjatyckie "tygrysy"
Tiananmen
Intifada - młodzi Palestyńczycy o twarzach zakrytych charakterystycznymi chustami, zwanymi arafatkami, rzucajq kamieniami w Izraelczyków na Zachodnim Brzegu Jordanu
~n~