1. Terminologia:

Kościoły i inne związki wyznaniowe.

Wyróżnienie Kościołów i związków wyznaniowych nie ma żadnego znaczenia prawnego. Obie te grupy są traktowane tak samo. Kościół kat. ma podpisany jako jedyny Konkordat - umowę międzynarodową - wynika to jednak z faktu, iż Stolica Apostolska posiada podmiotowość w prawie międzynarodowym.

W terminologii państwowej przyjęto własne określenia poszczególnych wspólnot:

Kościół - termin używany z zasady na określenie wspólnot chrześcijańskich (Kościół Ewangelicko-augsburski, Kościół Polskokatolicki itd.).

Są wyjątki (Polski Kosciół Słowiański)

Kościół katolicki uznaje, iż termin Kościół przysługuje tylko Kościołowi kat. i Kościołom wschodnim akatolickim.

2. Pojęcie:

Prawo wyznaniowe to zespół norm prawnych państwa regulujących pozycję jednostek i wspólnot religijnych ze względu na wyznawaną wiarę religijną.

Prawo przewiduje odrębny reżim prawny dla Kościołów i związków wyznaniowych. Kościoły i związki wyznaniowe podlegają temu reżimowi przez legalizację działalności. Dokonuje się ona przez wpis do rejestru kościołów i związków wyznaniowych prowadzonego przez właściwego ministra do spraw wyznań - dziś Minister MSWiA)

Szczególnym sposobem rejestracji jest uchwalenie osobnej ustawy o stosunku państwa do tego związku wyznaniowego (obecnie takie ustawy obowiązują w stosunku do 15 związków wyznaniowych).

3. Relacje między prawem wewnętrznym związków wyznaniowych i prawem państwowym.

Historycznie znane są 4 teorie, odnośnie stosunku prawa państwowego do prawa wewnętrznego Kościoła:

- teoria pozaprawnej natury prawa wewnętrznego Kościoła (prawo kościelne nie jest prawem w sensie ścisłym - ma charakter norm moralnych i dyscyplinarnych)

- teoria skuteczności prawnej (prawo Kościoła posiada moc obowiązującą wszystkich ludzi (teoria wyrosła na gruncie Kościoła - dziś odrzucona)

- teoria natury statutowej norm prawa wewnętrznego Kościoła (powstała w systemach rozdziału Kościoła i państwa. Teoria odmawia osobowości publicznoprawnej związkom wyznaniowym. Uważa je za organizacje lub stowarzyszenia prywatne, a ich prawo - za statuty tych stowarzyszeń. Państwo akceptuje te normy jeśli nie są sprzeczne z prawem świeckim.

- teoria recepcji prawa wewnętrznego Kościoła przez prawo świeckie. (Normy prawa kościelnego nie obowiązują automatycznie na forum państwowym. Mogą jednak w ściśle określonym zakresie uzyskać moc obowiązującą dzięki prawodawczej decyzji władz świeckich - na mocy umowy między stronami.

4. Rys historyczny wolności religijnej

- Starożytność (podporządkowanie religii państwu lub państwa religii)

- Średniowiecze (nietolerancja - nakaz nawracania na siłę)

- Reformacja (czas wojen religijnych/ 1555 Pokój w Augsburgu - cuius regio eius religio)

- Polska - 1415 Paweł Włodkowic na Soborze w Konstancji - prawo narodów

1573 r. Konfederacja Warszawska (rok po nocy św. Bartłomieja we Francji) - tolerancja religijna dla chrześcijańskiej szlachty i mieszczan (tekst Misztal s. 8) Cel: by nie doszło do wojny religijnej.

- Ameryka Płn. - baptysta Williams doprowadził do prawnego zagwarantowania wolności religijnej w Rhode Island (karty konstytucyjne z 1643 i 1663)

- Konstytucja Stanów Zjednoczonych (1787r.) art. 6 - uniezależnienie obsady stanowisk federalnych od wyznania kandydata.

- Pierwsza Poprawka (1789 r.) : Żaden akt prawny Kongresu nie może wprowadzić religii, ani zabronić jej swobodnego praktykowania”

- XIV Poprawka (1868 r.) - gwarancja realizacji powyższych zasad w ustawodawstwach stanowych.

- Francja - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789 r.)

- choć początkowo w samej Francji nie stosowano rzeczywiście jej norm/ stała się modelem dla rozwiązań przyjętych w konstytucjach krajów europejskich

- Doświadczenie późniejsze potwierdziło, iż gwarancje wolności muszą być potwierdzone w aktach i umowach międzynarodowych.

5. Kościół kat. zmieniał swoje podejście

Innocenty X (1644-1655) potępił postanowienia Traktatu Westfalskiego z 1648 r., który dawał równe prawa mniejszościom religijnym.

- Leon XIII )”Immortale Dei” przyjął, że choć nie można stawiać różnych wyznań i poglądów na jednym poziomie (teza), to jednak należy dopuścić wolność kultów by uniknąć większego zła - wojny religijnej.

-KPK Kan. 748 - uznaje wolność religijną

Wolność religijna w aspekcie osobowym w świetle dokumentów prawa międzynarodowego

Status jednostki w zakresie wolności sumienia i religii

1. Samookreślenie siebie

1. Swoboda wyboru religii lub światopoglądu areligijnego

- nikogo nie można poddawać przymusowi, który byłby zamachem na jego wolność posiadania lub przyjmowania wyznania lub przekonań według własnego wyboru. (art 18 ust. 2 MPPOiP)

- na terytorium RP każdy może swobodnie należeć lub nie należeć do kościołów i innych związków wyznaniowych.

- szczególnym wyrazem swobody samookreślenia siebie jest prawo do wypracowania nowego światopoglądu, przyjętego za podstawę istnienia nowej grupy religijnej.

Każdy może tworzyć wspólnoty religijne, mające na celu wyznawanie i szerzenie wiary religijnej oraz posiadające własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe. Jeśli wspólnota chce stać się podmiotem prawa winna zadbać o uzyskanie wpisu do rejestru kościołów i związków wyznaniowych.

- każdy może zmienić przyjęty światopogląd (może wystąpić z grupy religijnej/ wstąpić do innej). Naruszeniem prawa jest próba zmuszania, zastraszania byłych członków

2. Swoboda wyboru stanu duchownego i zakonnego

Pojęcie „stan duchowny” jest bardzo szerokie - powołanie do publicznego wykonywania funkcji sakralnych.

To prawo zostało wymienione expressis Derbis ze względu na wcześniejszą komunistyczną praktykę ograniczania i nadzorowania przez państwo kwestii obsady stanowisk duchownych.

2. Uzewnętrznienie przekonań religijnych

1. Nauczanie

2.1.1 ad intra w ramach wspólnoty religijnej

2.1.2. ad extra - publiczne przedstawianie swoich poglądów (w celach informacyjnych lub jako forma prozelityzmu)

2. Praktyki religijne

- uczestniczenie w sprawowaniu kultu publicznego (nabożeństwo, liturgia)

- sprawowanie kultu prywatnego (modlitwa prywatna)

- podejmowanie innych czynności nakazanych lub zalecanych (pielgrzymki, posty)

- dokonywanie czynności rytualnych (koszerne posiłki)

Prawo to dotyczy również przebywających w zakładach zamkniętych, w szpitalach, więzieniach itp.

Podstawowym warunkiem do korzystania z wolności religijnej jest możliwość posiadania miejsc kultu (art. 53 ust. 2 Konstytucji)

3. Zakaz dyskryminacji ze względu na religię i światopogląd

Obejmuje wszystkie dziedziny życia

4. Prawo pracy (Międzynarodowa Konwencja Organizacji Pracy - zasada równego traktowania w zatrudnianiu - nie dotyczy sytuacji gdy zróżnicowanie ze wzgl. Na religię jest jednym z wymogów stanowiska pracy)

- zakaz przygotowywania ofert z wzgl.. czynników dyskryminujących

5. Prawo do zrzeszania się w celach religijnych

- prawo do kontaktowania się ze współwyznawcami w tym prawo do uczestniczenia w pracach organizacji o charakterze międzynarodowym

- prawo do zrzeszania się w organizacjach świeckich

Organizacje świeckie (działają poza strukturami i nadzorem związków wyznaniowych)

Stowarzyszenia wyznaniowe:

- powstają za aprobatą właściwych władz kościelnych

- władza kościelna wyznacza asystenta

- cele stowarzyszenia zbieżne z celami związku wyznaniowego

Takie stowarzyszenia podlegają ustawie o stowarzyszeniach z wyłączeniem:

- cofnięcia aprobaty kościelnej (powoduje podległość stowarzyszenia prawu o stowarzyszeniach w całości)

- rozwiązania stowarzyszenia (na podstawie uchwały władz stowarzyszenia lub decyzji sądu rejestrowego - na wniosek prokuratury, starosty lub władz kościelnych)

- majątku po zlikwidowanym stowarzyszeniu

Organizacje kościelne

- nie stosuje się prawa o stowarzyszeniach

- uznanie w trybie rozporządzenia MSWiA

6. Klauzula sumienia

- wolność od przymusu postępowania wbrew swemu sumieniu

- sprzeciw sumienia

- to prawo uważane jest za prawo o charakterze fundamentalnym

- prawo do powoływania się na klauzule sumienia przez lekarzy i personel medyczny

(ustawa z 5.12.96 r. o zawodach lekarzy i dentystów (art. 39) ustawa o zawodach pielęgniarek i położnych z 5.7.96 r. (art. 23)

- możliwość odmówienia uczestnictwa w zabiegu przerywania ciąży (KPK nakłada ekskomunikę na osoby, które przyczynią się do skutku)

Droga postępowania przy odmówieniu:

- uprzednia pisemna deklaracja z podaniem motywów złożona u przełożonego

- w przypadku lekarza - obowiązek wskazania innej możliwości dokonania aborcji

- w zagrożeniu życia nie można skorzystać z klauzuli sumienia

-

7. Służba zastępcza (art. 85 ust. 3 Konstytucji)

Istota służby zastępczej

- wykonywanie na podstawie odpowiedniego skierowania prac na rzecz ochrony środowiska, służby zdrowia, pomocy społecznej itp.

- odbywa się w jednostkach państwowych i samorządowych (czasem kościelnych)

- trwa 18 m-cy (absolwenci szkół wyższych 6 m-cy)

- poborowy nie pozostaje w służbie zastępczej w stosunku pracy

- przysługuje mu jednak szereg świadczeń w tym ściśle określone świadczenia pieniężne

8. Środki ochrony wolności sumienia i wyznania

- prawo do sądu

- prawo wystąpienia do RPO

- związki wyznaniowe mogą inicjować postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie legalności i konstytucyjności przepisów

- skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

8.1. Ochrona przed naruszeniami dokonanymi przez pracodawcę

8.2. Ochrona o charakterze prawno-karnym

Wszystkie naruszenia w tytule „Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania” (art. 194-196) mają charakter występków.

(tzn., że sankcje są stosunkowo łagodne: grzywna, kara ograniczenia wolności, pozbawienie wolności do lat 2)

- wszystkie są ścigane z oskarżenia publicznego ( z urzędu)

- mogą by popełnione tylko umyślnie (wymagany jest zamiar przestępstwa u sprawcy)

Rodzaje występków:

- dyskryminacja religijna (kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na przynależność wyznaniową lub bezwyznaniowość” - art. 194 KK

- złośliwe przeszkadzanie w wykonywaniu aktu religijnego związków prawnie uznanych (art. 195 p.1)

- złośliwe przeszkadzanie pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym (art. 195 p.2)

- obraza uczuć religijnych (art. 196)

W innych partiach Kodeksu są również przestępstwa, które mają związek z kwestiami wolnościowymi:

- - przestępstwo publicznego znieważenia grupy ludności z powodu przynależności wyznaniowej (art. 257)

- znieważenie zwłok ludzkich, prochów lub miejsca spoczynku zmarłego

- Art. 136 (patrz s. 124) przestępstwo znieważenia głowy obcego państwa - papieża

Ochrona cywilnoprawna

Art. 23 KC do dóbr osobistych zalicza swobodę sumienia

- można dochodzić zaniechania działań, odszkodowania lub zapłaty sumy na cele społeczne

6. Systemy relacji państwo-Kościół

1. Monizm religijno-polityczny (system najściślejszego powiązania państwa i religii)

Władza polityczna i religijna skoncentrowana w jednym podmiocie (monarcha, który sprawował najwyższą władzę kapłańską, czasem przypisywano mu atrybuty boskie)

Obowiązkowa religia państwowa. Jej odrzucenie traktowano jako zdradę państwa (kara śmierci)

Starożytny Rzym - istniała pewna swoboda religijna. Ludy podbite mogły wyznawać swoje kulty pod warunkiem, iż wyznawały również kult państwowy, który był spoiwem państwa.

- w 313 r. Edykt mediolański : Gdy tak ja, cesarz Konstantyn Wielki, i jak również ja, cesarz Licyniusz August, zeszliśmy się szczęśliwie w Mediolanie i omawiali wszystko, co należy do pożytku oraz bezpieczeństwa publicznego, postanowiliśmy między innymi zarządzić to, cośmy dla wielu ludzi uważali za konieczne między innymi zarządzeniami, zdaniem naszym dla wielu ludzi korzystnymi, wydać przede wszystkim i to, które do czci bóstwa się odnosi, a mianowicie chrześcijanom i wszystkim dać zupełną wolność wyznawania religii, jaką kto zechce. W ten sposób bowiem bóstwo w swej niebieskiej siedzibie i dla nas, i dla wszystkich, którzy naszej poddani są władzy, zjednać będzie można i usposobić łaskawie. Ze zbawiennych więc i słusznych powodów postanowiliśmy powziąć uchwałę, że nikomu nie można zabronić swobody decyzji, czy myśl swą skłoni do wyznania chrześcijańskiego, czy do innej religii, którą sam za najodpowiedniejszą dla siebie uzna, a to dlatego, by najwyższe bóstwo, któremu cześć według swobodnego przekonania oddajemy, mogło nam we wszystkich okolicznościach okazać zwykłą swą względność i przychylność.

- 380 r. - Teodozjusz Wlk. - wprowadzenie religii katolickiej jako państwowej.

2. Cezaropapizm

System zwierzchnictwa władzy świeckiej nad Kościołem. Trzy formy: bizantyjska, frankońska, germańska.

- Cechy wspólne: dążenie władców świeckich do sprawowania pełnej władzy nad Kościołem: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Justynian interweniował w materię dogmatów (I księga Kodeksu to prawo religijne - za apostazję kara wygnania) zwoływał sobory i synody). Cezaropapizm frankoński (koronacja Karola Wlk. (800 r.) cesarz nie poniżał papieża - ale jego prymat uważał tylko za honorowy)

Germański - jeszcze większe uzależnienie Kościoła od państwa - system feudalny - władca świecki nadawał urzędy kościelne z beneficjum

Urzędy kościelne pełniły ważną rolę w państwie - biskupi byli np. senatorami - toteż nic dziwnego, że władca chciał mieć lojalnego współpracownika czy poddanego)

3. Teokracja papieska (XI-XIII w.)

- podporządkowanie państwa władzy Kościoła

- teoria bezpośredniej władzy papieża w sprawach doczesnych

- osoba papieża i wszystkie rzeczy, które podlegają jego władzy są wyjęte spod władzy świeckiej.

- Władza świecka nie może ingerować w wewnętrzne sprawy Kościoła

- władza świecka jest zobowiązana do użyczenia pomocy w postaci środków przymusu (bracchium saeculare) dla osiągnięcia celów kościelnych i zachowania jedności Kościoła.

- prawo kanoniczne stoi wyżej niż prawo świeckie

-poddany może odmówić posłuszeństwa ustawie świeckiej, jeśli jest sprzeczna z prawem Bożym.

- w razie popełnienia przez władcę ciężkiego grzechu zewnętrznego, papież może go ekskomunikować, a poddanych zwolnić z posłuszeństwa (casus cesarza Ottona VII/ Bolesława Śmiałego)

4. Jurysdykcjonalizm

- powrót do cezaropapizmu

-jurysdykcjonalizm protestancki - wynik Reformacji - (naturalne podporządkowanie Kościołów jurysdykcji władców świeckich. Władcy weszli w miejsce papieża- (dlatego tak chętnie popierali protestantyzm)

- władcy przypisywali sobie iura maiestatica in sacra - włącznie z ingerencją w sprawy dogmatyczne.

- jurysdykcjonalizm katolicki

Związany z absolutystyczną formą rządów (ograniczenie władzy papieskiej na rzecz Kościołów lokalnych - wiązało się to z kryzysem papiestwa)

- formy: gallikanizm i józefinizm

Gallikanizm (wynik Konkordatu z 1516 r. - silna pozycja Kościoła we Francji - ale w zamian prawo władcy do ingerowania w sprawy Kościoła włącznie z obsadzaniem stanowisk kościelnych)

- józefinizm (cesarz Franciszek Józef „zakrystianin”)

7. Systemy rozdziału Kościoła i państwa

8.1 Model francuski- separacja wroga

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26.08.1789 r. gwarantowała wolność religijną.

Praktyka była inna: rozwiązano zakony

- wprowadzono nowy podział adm. Kościoła (bez zgody Stolicy Ap.)

Wprowadzono wybory na urząd proboszcza i bpa

-zakazano noszenia strojów kościelnych

- zakazano umieszczania symboli religijnych w miejscach publicznych

Sytuacja zmieniła się po przewrocie Napoleona (1799r) W 1801 r. podpisano Konkordat. Przywracał on uprzywilejowaną pozycję Kościoła we Francji.

Ustawa o rozdziale Kościoła od państwa z 9 grudnia 1905 r. doprowadziła do radykalnego pogorszenia sytuacji Kościoła.

( pozbawiała Kościół osobowości prawnej, odbierała budynki kościelne, przestawała uznawać Kościół we Francji jako legalną instytucję prawną)

Jedyną formą legalnej działalności stały się prywatne stowarzyszenia kultu. One zarządzały majątkiem kościelnym.

Po I i II wojnie światowej łagodzono restrykcje

1926 r. wprowadzono możliwość rejestracji stowarzyszeń diecezjalnych

1929 r. zezwolono diecezjom na rozporządzanie dobrami materialnymi

1942 r. uznano zdolność cywilnoprawną stowarzyszeń kultowych

Kościoły mogą zakładać szkoły prywatne (dotowane przez państwo)

Alzacja i Lotaryngia

- Do 1871 r. obowiązywał konkordat Napoleona z 1801 r. Po wojnie francusko-pruskiej Alzacja i Lotaryngia została anektowana przez Prusy. Relacje państwo-Kościół zostały zachowane w oparciu o dotychczasowy model. W 1918 r. po I wojnie tereny te wróciły do Francji. W 1924 r. rząd francuski próbował wprowadzić zapisy ustawy z 1905 r. - ale opór ludności sprawił, że zachowano dotychczasowe prawo. W 1929 r. prezydent Republiki złożył przyrzeczenie, iż ewentualna zmiana w tym zakresie nastąpi jedynie przy pełnej zgodzie mieszkańców.

- Na terenie Alzacji i Lotaryngii prawo wyznaniowe jest traktowane jako „prawo lokalne”.

- obowiązuje tradycyjny podział na wyznania uznane (katolickie, luterańskie, reformowane i żydowskie) i nieuznane (muzułmanie, prawosławie, inne wspólnoty protestanckie, nowe ruchy religijne)

- wierni wspólnot nieznanych organizują się w stowarzyszenia, aby uzyskać osobowość prawną przez wpis do rejestru, który znajduje się w kancelarii sądu (możliwość odmówienia rejestracji tylko ze względu na konieczność zapewnienia porządku publicznego)

- związki nieuznane nie podlegają kontroli i ingerencji ze strony państwa, ale też nie korzystają z przywilejów i pomocy państwa.

- biskup diecezjalny jest mianowany przez prezydenta Republiki (praktycznie - wyboru dokonuje Watykan po wcześniejszej konsultacji z rządem), dekret nominacyjny Prezydenta i nominacja papieska są publikowane równocześnie w aktach oficjalnych rządu francuskiego i Stolicy Apostolskiej

(interwencja władz cywilnych sprowadza się do dwóch działań: potwierdzenie wyboru, odnotowanie i przyjęcie bulli nominacyjnej)

- biskup, pracownicy Kurii, kapituły, proboszczowie - są opłacani przez państwo

- duchownych mianują władze kościelne (ale w niektórych wypadkach wymaga się zgody władz państwowych)

- wyznania uznane oraz ich instytucje posiadają osobowość prawa publicznego.

- choć duchowni nie mają statusu funkcjonariuszy publicznych - ich sytuacja jest podobna do funkcjonariuszy w kwestii wynagrodzeń ,emerytur, obowiązków wynikających z służby publicznej

- sprawy majątkowe parafii są administrowane przez rady majątkowe podporządkowane administracji państwowej

-

Model sowiecki

Dekret Komisarzy Ludowych z 23.01.1918 r. o oddzieleniu Kościoła od państwa i szkoły od Kościoła

Potem Konstytucja ZSRR z 1936 r.

Konstytucja gwarantowała wolność sumienia i wyznania wszystkich obywateli

Działalność Kościoła - praktycznie zamknięto.

Zakaz organizowania stowarzyszeń religijnych, zgromadzeń i wszelkiej aktywności duszpasterskiej.

8.3. Model amerykański - separacja czysta

U podstaw powstania nowego modelu stał pragmatyzm. Amerykę zamieszkiwali przedstawiciele różnych nurtów protestantyzmu. Chodziło o stworzenie możliwości pokojowego współistnienia

Art. 6 Konstytucji, Poprawka I i XIV

Religia jest obecna w życiu publicznym, jest traktowana jako dziedzictwo kulturowe. Ale państwo nie wspiera żadnej działalności kultowej (ale są kapelani w wojsku, kongresie). Państwo wspiera działalność szkolną i itp.

8.4 Model niemiecki - system skoordynowanego rozdziału

Konstytucja weimarska z 1919 r.

Art. 137§ 1 „ nie istnieje Kościół państwowy”

Art. 137 §3 zakłada autonomię Kościoła w odniesieniu do własnych spraw.

Niemiecki model dopuszcza:

- nauczanie religii w szkołach państwowych

- tworzenie wydziałów teologicznych na państwowych uniwersytetach

Pobieranie podatku kościelnego przez struktury państwowe

- opiekę duszpasterską w szpitalach, więzieniach

Cechy systemu:

- związki wyznaniowe mają zdolność do rządzenia się własnym prawem

- wewnętrzna sfera prawna związków wyznaniowych nie jest uzależniona od prawodawstwa państwowego

- związki wyznaniowe mają status korporacji prawa publicznego

Podobny system jest we Włoszech i Hiszpanii.

8. Stosunki wyznaniowe w Rzeczypospolitej

1. I Rzeczypospolita

Chrzest Mieszka, powstanie organizacji kościelnej niezależnej od metropolii niemieckich./ Powiązanie struktur państwa z Kościołem/ Działania królów celem uzyskania wpływu na obsadę stanowisk biskupich/ Przywilej nominacyjny królów polskich - na ten przywilej powoływali się później zaborcy

Konfederacja Warszawska (1573 r.) - ale też późniejsze oznaki nietolerancji (sprawa toruńska 1724 r.)

Sejm Czteroletni w Konstytucji 3 maja 1791 r. opowiedział się za swobodą wyznań religijnych z przyznaniem pierwszeństwa religii katolickiej.

2. Zabory : rosyjski (narzucane prawosławie, kwestia jezuitów (1773 r. Klemens XIV), zabór pruski - Kulturkampf, preferencja wyznań protestanckich/ zabór austriacki - józefinizm - ingerencja w sprawy Kościoła - weto kard. Puzyny w 1903 r. na zlecenie Franciszka Józefa - odrzucenie kard. Rampolli - wybór Piusa X)

3. II Rzeczypospolita

Konstytucja marcowa z 17.03. 1921 r. (zapisy dot. Kościołów przejęte przez konstytucję kwietniową z 1925 r.) - wolność sumienia i wyznania- granicą wolności jest ochrona porządku publicznego i obyczajności

- obowiązek uczestniczenia w katechizacji szkolnej po wcześniejszej deklaracji dot. wyznania/

- Konstytucja rozróżniała związki „prawnie uznane” i „prawnie nie uznane”

„Związki prawnie uznane”: miały prawo urządzania zbiorowych i publicznych nabożeństw/ były wyposażone w osobowość prawa cywilnego/ mogły samodzielnie prowadzić działalność wewnętrzną, rządząc się własnym prawem

- osobno unormowane sytuację Kościoła kat. . Przysługiwało mu naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań”. Sytuacja prawna została unormowana w oparciu o Konkordat z 10.02. 1925 r.

- Konkordat przewidywał m. In. Pomoc władz cywilnych przy wykonywaniu wyroków kościelnych./ zwolnienie duchownych ze służby wojskowej, obowiązkowe nauczanie religii w szkołach państwowych, udogodnienia w odbywaniu kary przez duchownych w razie kolizji z prawem/ coroczne dotacje dla Kościoła w związku z utrata majątku przejętego przez zaborców.

- Konkordat zobowiązywał duchownych do modlitwy o pomyślność Rzeczypospolitej i jej Prezydenta, ograniczał możliwość obsadzania stanowisk kościelnych do osób z polskim obywatelstwem

Okres Polski Ludowej

- 12 9.1945 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej uznał, za nieobowiązujący Konkordat.

W 1949 r. wydano dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania - zawierał liczne przepisy, w których „penalizowano nadużywanie wolności sumienia i wyznania”

W 1950 r. ustawa o przejęciu „dóbr martwej ręki” i utworzeniu Funduszu Kościelnego

14.4. 1950 porozumienie między przedstawicielami rządu i Episkopatu

W 1950 r. powołano do życia Urząd ds. Wyznań

Konstytucja z 1952 r. zasady: rozdział Kościoła i państwa/ swoboda wypełniania funkcji religijnych/ ustawowa forma regulacji prawnej związków wyznaniowych

9 lutego 1953 r. wprowadzono dekret o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych

„Non possumus” Episkopatu

- blokowano budownictwo sakralne, eliminacja religii ze szkół (1961 r.)

STOLICA APOSTOLSKA W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

1. Stolica Apostolska jako podmiot prawa międzynarodowego

Stolicę Apostolska należy rozumieć wg definicji KPK kan. 361 - papieża i organy pomocnicze tzw. Kurię Rzymską. W prawie kanonicznym St. Ap. i Kościół Katolicki są nazywane osobami moralnymi - istnieją z woli Bożej.

Kościół katolicki uczestniczy w życiu społeczności międzynarodowej za pośrednictwem St. Ap. Posiada ona bowiem podmiotowość publicznoprawną, choć nietypową. Podmiotowość publicznoprawną mogą bowiem posiadać państwo, natomiast narody czy organizacje międzynarodowe są nietypowymi podmiotami publicznego prawa międzynarodowego. Podmiotowość St. Ap. wynika z podwójnego źródła:

• jej organiczny związek z Kościołem Katolickim, jako międzynarodową, uniwersalną społecznością religijną

• jej historyczny związek z mini państwem Stato della Citta del Vaticano

Podmiotem publicznego prawa międzynarodowego jest ten byt, który posiada międzynarodową zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Uznanie takiego podmiotu w prawie międzynarodowym jest bądź konstytutywne bądź deklaratoryjne wyrażone explicite /wprost/ lub tacite /domyślnie, w praktyce/ przez państwa będące podmiotami prawa międzynarodowego. W przypadku bytu nie będącego państwem takie uznanie przez inne podmioty musi być możliwe do udowodnienia

Podmiotowość St. Ap. ukształtowała się w drodze długotrwałej praktyki międzynarodowej. Obejmuje ona:

• zdolność utrzymywania stosunków dyplomatycznych

• zdolność do zawierania umów międzynarodowych

• zdolność do prowadzenia rozmów z podmiotami prawa międzynarodowego w roli mediatora

2.Ewolucja podmiotowości publicznoprawnej St. Ap.

Trzy etapy kształtowania się pozycji St. Ap. w stosunkach międzynarodowych:

• od Konstantyna do 1870r. - podmiotowość St. Ap. była związana z dziejami Europy

• od 1870r - 1929r. - tzw. Pakty Lateraneńskie - St. Ap. była jednym podmiotem prawa międzynarodowego nie posiadającym swego państwa

• od 1929r. do dzisiaj - Włochy uznały suwerenność St. Ap. w dziedzinie prawa międzynarodowego, tworząc miniaturowe państwo Citta del Vaticano. St. Ap. podjęła aktywną działalność międzynarodową /konkordaty, legaci/

STOSUNKI DYPLOMATYCZNE STOLICY APOSTOLSKIEJ

Prawo legacji stanowi jeden z elementów podmiotowości publicznoprawnej w stosunkach międzynarodowych. Legacja wiąże się też z nakazem Chrystusa odnośnie Piotra i jego następców, by umacniali braci swoich w wierze.

Prawo międzynarodowe wyróżnia 2 rodzaje akredytacji:

• czynną - akredytacja przez jeden podmiot międzynarodowego prawa publicznego przy innym podmiocie swojej służby dyplomatycznej lub konsularnej

• bierna - przyjmowanie u siebie podmiotu międzynarodowego, przedstawicielstw dyplomatycznych i konsularnych innych państw

Kan. 362 - St. Ap. jako pomiot prawa międzynarodowego uczestniczy w legacji czynnej i biernej.

1. Historia stosunków dyplomatycznych

• pierwsi legaci w IV w. na Wschodzie a od V w. na Zachodzie Cesarstwa

• V - VIII w. - w Bizancjum na dworze cesarza był przedstawiciel papieża

• od IX w. papieże wysyłają swych legatów do władców celem załatwienia spraw

• od XI w. urząd legata nabiera znaczenia i powstaje tzw. urząd legata urodzonego - nadany pewnym biskupstwom

• XV-XVI w. - Stolica Apostolska jako pierwsza w świecie zawarła z licznymi państwami stosunki na sposób stały, ustanawiając swe palcówki dyplomatyczne. Nie było natomiast stałych przedstawicieli. Ich rola była analogiczna do dzisiejszych specjalnych przedstawicieli

• po Soborze Trydenckim utrwaliła się instytucja nuncjuszy papieskich. Tę instytucje umocnił Grzegorz XIII

• XIX w. Przyniósł ożywienie kontaktów ze St.Ap. Kongres Wiedeński /1815r./ uznał jej prawo do aktywności dyplomatycznej

• po II wojnie światowej przedstawiciele St.Ap. pojawili się przy organizacjach międzynarodowych

• Paweł VI - w Motu proprio Sollicitudo omnium Ecclesiarum z 1968 - reforma działalności dyplomatycznej St.Ap.

• wg informacji z 1993r. - St. Ap. posiada nuncjatury przy 142 państwach

2. Legaci papiescy

Są to duchowni, mający zazwyczaj święcenia biskupie, którym Biskup Rzymu zleca zadanie reprezentowania go na sposób stały w różnych krajach. Są dyplomatami papieskimi upoważnieni do załatwienia zleconych im spraw w stosunkach międzynarodowych. Obowiązują tu normy prawa międzynarodowego i dlatego legaci muszą się poddać prawu odnoszącemu się do akredytacji przedstawicieli dyplomatycznych. Mają najczęściej 2 rodzaje zadań:

• ad intra - względem kościołów partykularnych

• ad extra - względem państw i organizacji międzynarodowych

3. Podział legatów

Legaci mogą pełnić swe misje na stałe lub czasowo - stąd podział na:

• stałych

• czasowych

Legaci na stałe dzielą się na:

• delegatów apostolskich - przy Episkopacie danego kraju - to zwykle biskup z misją czysto kościelną

• przedstawiciel dyplomatyczny - wysłany równocześnie i do Episkopatu i do władz państwa - podwójna misja

• nuncjusz - należy do rangi ambasadorów. Zajmuje również pierwszeństwo wśród dyplomatów akredytowanych przy danym rządzie pełniąc funkcję dziekana korpusu dyplomatycznego

• protonuncjusz - należy do grupy ambasadorów ale nie pełni funkcji dziekana korpusu dyplomatycznego

• internuncjusz - nie jest ambasadorem ale jest zaliczany do grupy posłów nadzwyczajnych i ministrów pełnomocnych

Legaci przy organizacjach międzynarodowych dzielą się na dwie grupy:

• delegat - reprezentuje St. Ap. przy organizacji międzynarodowej, której jest ona członkiem

• obserwator - reprezentuje St. Ap. przy organizacji międzynarodowej, której nie jest członkiem

4. Zadania i kompetencje legatów

• przy Kościołach partykularnych - ad intra - kan. 364

• zacieśnianie więzów kościołów partykularnych ze St. Ap.

• informowanie St. Ap o warunkach Kościołów partykularnych i wiernych

• wspieranie biskupów przy zachowaniu pełni ich władzy, a także współpraca z Konferencją Biskupów

• proponowanie kandydatów na biskupów, proces informacyjny o nich

• sprawy dotyczące erekcji, podziału, znoszenia prowincji kościelnych

• podejmowania wobec władzy państwowej obrony misji Kościoła

• przy rządach - ad extra - kan. 365-1,2

• występują jako przedstawiciele dyplomatyczni i podlegają przepisom Konwencji Wiedeńskiej z 1961r.

• utrzymywanie i ożywianie stosunków St. Ap. z danym państwem w myśl przepisów prawa międzynarodowego

• reprezentuje Kościół, nie występuje w interesie Watykanu, ale w interesie wierzących danego kraju

• ma bronić wolności religijnej i interweniować na drodze dyplomatycznej

• zabieganie o zawarcie konkordatu lub innych porozumień i czuwanie nad wprowadzeniem ich w życie

• przy organizacjach międzynarodowych

• studiowanie programu działań organizacji i informowanie o tym St. Ap.

• wspieranie działalności katolickich organizacji międzynarodowych

• inicjowanie współpracy między organizacjami

1. Przywileje legata

• w relacjach wewnątrz kościelnych

• choć nie ograniczają władzy ordynariuszy posiadają jednak pewne przywileje i jest wyjęty spod jego jurysdykcji

• siedziba legata jest wyjęta spod władzy biskupa diecezjalnego, chyba że idzie o błogosławienie małżeństw

• może sprawować funkcje liturgiczne na terenie swej legacji nawet w pontyfikaliach po zawiadomieniu ordynariusza

• przywilej pierwszeństwa przed arcybiskupami i biskupami

• nie jest z mocy prawa członkiem Konferencji Biskupów, ale ma prawo uczestniczyć w jej zebraniach /kan. 450-2/

• przywileje dyplomatyczne

Jako przedstawiciel dyplomatyczny posiada immunitet dyplomatyczny i ułatwienia w misji dyplomatycznej

Konwencja Wiedeńska z 1961 r. ustaliła przywileje korpusu dyplomatycznego:

• art. 29 - nietykalność osobista, pomieszczeń, środków transportu, archiwum

• art. 28 - zwolnienie z podatku

• art. 31 - przywilej sądowy w prawie cywilnym i administracyjnym

• art. 36 - przywilej celny, zakaz naruszania bagażu

Nuncjusz ma zarazem przywilej i funkcje Dziekana korpusu dyplomatycznego. Przysługuje mu prawo:

• przemawia w imieniu wszystkich ambasadorów na spotkaniach z władzami państwa

• broni przywilejów i immunitetu

• informuje korpus dyplomatyczny o działaniach rządu państwa

• porozumiewa się z rządem w imieniu korpusu dyplomatycznego

• przyjmuje członków korpusu dyplomatycznego na rozpoczęcie i zakończenie misji dyplomatycznej

STOLICA APOSTOLSKA A ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE

W świecie powstaje obecnie wiele organizacji międzynarodowych mających zasięg Organizacja międzynarodowa to zrzeszenie państw lub innych osób prawnych /stowarzyszeń lub związków krajowych/ lub osób fizycznych z różnych krajów, powołanych dla realizowania zadań określonych w statucie

Podział organizacji

• rządowe /GO/ - członkami są państwa reprezentowane przez rządy lub pełnomocników rządu. Powstanie takiej organizacji odbywa się na drodze umowy międzynarodowej

• pozarządowe /NGO/ - członkami są osoby prawne lub fizyczne różnych państw. Organizacje te mogą mieć formę federacji stowarzyszeń działających w wielu państwach. Należą tu także kościoły i związki wyznaniowe

Przynależność Stolicy Apostolskiej do ONZ

• Stolica Apostolska nie wyraziła więc chęci przynależenia do ONZ w charakterze członka, ale ustanawiała obserwatorów i delegatów na poszczególne konferencje ONZ począwszy od 1956r.

• od Pawła VI - przy siedzibie ONZ w Nowym Jorku został ustanowiony stały obserwator /1964r./, a następnie przy biurze ONZ w Genewie /1967r./

• w 1978r. stali obserwatorzy otrzymali rangę nuncjuszy apostolskich

UMOWY I KONWENCJE MIĘDZYNARODOWE ZE STOLICĄ APOSTOLSKĄ

Podmiotowość prawna Stolicy Apostolskiej oznacza również możliwość zawierania umów dwustronnych /konkordaty/ i wielostronnych /konwencje/ z innymi podmiotami prawa międzynarodowego. Najczęstszą umową jest jednak konkordat, wyrosły na bazie regulacji prawnej z państwami europejskimi.

1. Geneza umów konkordatowych

Można wyróżnić dwie epoki w dziejach konkordatów:

• przed Soborem Watykańskim II - zawierane z państwami wyznaniowymi dotyczyły wymiany przywilejów

• po Soborze - zawierane z wszystkimi państwami - dotyczą gwarancji wolności religijnej

• przed Soborem Watykańskim II

• formalnie początkami sięga rywalizacji władzy papieża i cesarza. Papież Grzegorz VII w XI w. zapoczątkował ten rodzaj układu z monarchą, aby uniezależnić Kościół od władzy świeckiej i uciąć inwestyturę /nadawanie urzędów kościelnych przez władcę/

• pierwszym konkordatem był układ wormacki z 23.09.1122r. między Kalikstem II i Henrykiem V, kończący pierwszy etap walki o inwestyturę. Cesarz zgodził się na swobodny wybór biskupów, i na zwrot zagrabionych dóbr. Monarcha mógł jedynie zatwierdzić biskupa przez gest wręczenia mu pastorału

2. Pojęcie umów konkordatowych

• definicja słowna

• konkordat pochodzi od łac. concordare - zgadzać się - oznacza umowę zawartą między St. Ap. i państwem celem zgodnego uregulowania interesujących ich spraw

• inne nazwy - concordia, pactum, pax, concordata, conventio, modus vivendi

• modus vivendi - umowa z Czechosłowacją z 1927r.

• protokół lub porozumienie - np. z Jugosławią w 1966r. - to tylko deklaracje

• po Soborze wśród 60 umów tylko 3 nazwano konkordatami Dolna Saksonia, Kolumbia, Polska/

• zawarto 16 konwencji, 36 układów, 1 - modus vivendi, 4 protokoły i 1 - wymiana listów /Maroko/

• w prawie kościelnym

• przed Soborem - to układ zawarty miedzy St. Ap. a najwyższym zwierzchnikiem państwa ustalający obowiązki i przywileje państwa oraz Kościoła, dotyczące określonych spraw, zawarty dla dobra obu społeczności i potwierdzony w formie uroczystego dokumentu. Zakładano więc, że państwo otrzymuje od Kościoła przywileje a Kościół od państwa prawa

• po Soborze - to dwustronna umowa międzynarodowa zawarta między St. Ap. i najwyższymi organami władzy państwowej na zasadzie partnerstwa

3. Procedura zawierania umów konkordatowych

• tekst umowy przygotowuje się w toku rokowań prowadzonych przez pełnomocników dwu stron

• zgodnie z ze zwyczajem takie prawo prowadzenia negocjacji ma legat papieski. Ma zasięgać rady i informować biskupów danego kraju o postępach rokowań

• negocjacje są najczęściej prowadzone w tajemnicy wobec osób postronnych

• projekt dokumentu jest efektem kompromisu między stronami

• uzgodniony tekst jest parafowany - złożenie przez pełnomocników paraf /pierwszych liter imienia i nazwiska/. Ma ono nadać umowie charakter bardziej uroczysty. Oznacza to także, że uzgadnianie tekstu zostało zakończone, ma on charakter autentyczny i zobowiązuje strony do ratyfikacji. Nie można tez zmieniać już tekstu umowy.

• złożenie podpisu - ze strony St. Ap. legat papieski, ze strony państwa upoważniony do tego przedstawiciel np. Minister Spraw Zagranicznych, który kierował rokowaniami

• ratyfikacja - to zatwierdzenie umowy przez głowę państwa i włączenie jej do porządku prawnego państwa. Tryb ratyfikacji określają konstytucja poszczególnych państw. Ze strony St. Ap podpisuje papież. W Polsce ratyfikuje prezydent po uzyskaniu upoważnienia w formie ustawy przyjętej przez parlament, jeśli umowa pociąga za sobą zmiany ustaw państwowych i obciąża państwo

• po złożeniu podpisów następuje wymiana not ratyfikacyjnych przez upoważnione do tego osoby

• ogłoszenie konkordatu w oficjalnych organach prasowych rządu

• w Polsce w Dzienniku Ustaw

• w St. Ap. w Acta Apostolicae Sedis

• wejście umowy w życie następuje w czasie określonym w klauzurze końcowej

• odmowa ratyfikacji po którejkolwiek stronie oznacza, że umowa nie została zawarta - to wyraz wrogości

4. Obowiązek przestrzegania umów konkordatowych

• obowiązek przestrzegania

• wynika z zasad prawa międzynarodowego - pacta sunt servanda - umów się dotrzymuje.

• Konwencja Wiedeńska - art. 26 - Każda umowa będąca w mocy wiąże strony i winna być wypełniona w dobrej wierze

5. Ustanie konkordatu

Konkordaty są zawierane najczęściej jako umowy stabilne i permanentne, ale nie wieczyste. Przyczyny ustania:

• przyczyny przewidziane w samej umowie

• upływ określonego w umowie czasu

• obopólna zgoda stron na rozwiązanie umowy

• wypowiedzenie umowy zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego /z rocznym wyprzedzeniem/

• inne przyczyny

• zgoda stron na uznanie umowy za wygasłą - domniemana lub wyraźna np. przez zawarcie nowej umowy

• trwała niemożność wykonania umowy z powodu nowych warunków i sytuacji

• pogwałcenie umowy przez jedną ze stron - wg Konwencji Wiedeńskiej prowadzi do wygaśnięcia lub zawieszenia umowy

• zasadnicza zmiana okoliczności - rebus sic stantibus - np. zmiana tożsamości państwa. Nie chodzi tu o zmianę ustroju czy rządu, ale likwidacje lub rozpad państwa, w takim stopniu, że nie może być pojmowany jako kontynuacja poprzedniego /np. zjednoczenie NRD i RFN/. Konkordat może jednak nadal obowiązywać, jeśli obie strony wyrażą taką wolę

• zasadnicza zmiana okoliczności nie może stanowić przyczyny wygaśnięcia umowy:

• stanowiącej nowe granice diecezji na terenie danego kraju

• jeśli ta zasadnicza zmiana okoliczności jest wynikiem pogwałcenia przez stronę, która się na nią powołuje, obowiązku wynikającego z umowy

6. Stosunek konkordatu do prawa wewnętrznego

• prawo kanoniczne a konkordat

• normy konkordatu obowiązują na równi z normami prawa kanonicznego, a w przypadku kolizji wyższość zachowują normy konkordatowe. Widać to w kan. 3 - pomimo zmiany Kodeksu, umowy międzynarodowe zawarte ze St. Ap. zachowują swą moc obowiązująca, choćby były sprzeczne z Kodeksem

• konkordat a prawo wewnątrzpaństwowe

• ogólna zasada wskazuje na to, że prawo państwowe nie może mieć wyższości nad umową ratyfikowaną. Wyższość ma tylko ustawa konstytucyjna. Oznacza to, że:

• umowa konkordatowa nie może zawierać norm sprzecznych z konstytucją państwa

• konkordat jako umowa międzynarodowa w drodze transformacji uzyskuje skuteczność ustawy zwykłej. Sposób transformacji zależy od norm konkordatu - jedna mogą podlegać transformacji zwykłej inne generalnej

. WOLNOŚĆ RELIGIJNA W POLSKIM PORZĄDKU PRAWNYM

1. Konstytucja z 17.03. 1921 r.

Preambuła odwoływała się do imienia Boga. Konstytucja wolność religijną traktowała jako prawo człowieka /wypływające z jego natury/ a nie prawo obywatelskie /udzielane przez państwo/. O wolności traktowały artykuły 111 i 112. Wolność ta odnosiła się do:

• wolność w zakresie indywidualnym

• materialną /uprawnienie/, a więc wolność do:

• wyznawania swej wiary i przekonań, w tym także do zmiany religii lub wyznawania ateizmu

• praktykowania swej wiary prywatnie i publicznie

• wykonywania przepisów swej religii, w tym sprawowania obrzędów

• zrzeszania się dla celów religijnych /na postawie art.108/

• możliwości korzystania z posług religijnych w publicznych zakładach wychowawczych, koszarach, więzieniach, szpitalach /szerzej w art. 102/

• religijnego wychowania dzieci /gwarantowano to art. 120/

• formalną - wolność od przymusu obejmującą zakaz:

• zmuszania do udziału w czynnościach religijnych wbrew sumieniu /wyjątek stanowiły tu dzieci do lat 18. O ich przynależności religijnej decydowali rodzice lub prawni opiekunowie - zob. art.120/

• dyskryminacji, a więc ograniczania w prawach z powodu przynależności do danej religii lub związku wyznaniowego

• wolność związków wyznaniowych

Wolność religijna podlegała ograniczeniom:

• porządek publiczny i zasady obyczajowości rozumiane jako dobro wspólne wszystkim /bonum commune/, którego nikt nie może naruszać korzystając z uprawnień jakie daje wolność sumienia i wyznania. W zakres pojęcia dobra wspólnego wchodziło także wypełnianie obowiązków publicznych, od których nie można było się uchylać zasłaniając się swymi wierzeniami /zob. art.112/

• prawa innych osób - iura aliorum - które nie mogły być również naruszane przez nikogo nawet w ramach korzystania ze swych uprawnień płynących z zagwarantowanej wolności religijnej

Zasady konstytucyjne:

• zasada wolności sumienia i wyznania

• zakaz dyskryminacji ze względu na wyznawana religię

• równouprawnienie związków wyznaniowych

• zasada swobodnego wykonywania funkcji religijnych

Kościół katolicki był traktowany jako zajmujący naczelne miejsce wśród równouprawnionych związków wyznaniowych /art. 114/

2. Konkordat z 23.04.1925r.

• liczył 27 artykułów

• zapewniał Kościołowi pełną wolność i ustanawiał nuncjaturę w Warszawie

• przyznawał swobodny zarząd swoimi dobrami

• pomoc państwa w wykonywaniu wyroków kościelnych /np. w sprawach majątkowych/

• zwolnienie duchownych ze służby wojskowej

• ochrona prawna duchownych

• nienaruszalność kościołów, kaplic, cmentarzy w aspekcie bezpieczeństwa publicznego

• swobodne nauczanie religii w szkołach

• zachowanie przepisów państwowych odnośnie własności, przebudowy, rozbudowy budynków kościelnych

3. Konstytucja z 04.1935 r.

Powtarzała rozstrzygnięcia konstytucji z 1921 r.

4. Konstytucja z 1952 r.

O wolności religijnej jest mowa w art. 81-82 /po zmianach w 1976r. art. 67-68/. Zasadnicze postanowienia:

• podmiotem wolności religijnej jest obywatel, co oznacza, że państwo przydziela tę wolność, a nie wypływa ona z godności człowieka i nie jest mu przypisana z natury. Wolność jest zagwarantowana ogólnie i ma być regulowana ustawami. Nie ustalono zakresu wolności. W praktyce nie było żadnych ustaw regulujących wolność religijną aż do roku 1989. Stąd władze mogły prowadzić walkę z kościołem. Wolność jest gwarantowana wspólnocie wyznaniowej, która może spełniać swe obowiązki religijne ale tylko na swoim terenie /w murach świątyni/. Konstytucja wprowadzała też rozdział Kościoła od państwa, który miał być regulowany ustawami - w praktyce też ich nie było.

• zasady konstytucyjne:

• wolność sumienia i wyznania

• równouprawnienie obywateli bez względu na wyznanie

• swoboda wypełniania obowiązków religijnych

• rozdział Kościoła od państwa

• ustawowa forma regulacji stosunków państwo-kościół-związki wyznaniowe. Nie dopuszczano innych rozwiązań. Wykluczono konkordat i możliwość regulacji stosunków na drodze przedustawowej. Stąd wiele aktów względem Kościoła /okólniki, instrukcje/ były nielegalne.

5. Konstytucja z 2.04.1997 r.

• Invocatio Dei w preambule

• obecna konstytucja z 02.04.1997r. - ma najdłuższą preambułę w Europie /190 słów/

• odniesienie do tradycji chrześcijańskiej

• odniesienie do Boga

• obywatele wierzący i niewierzący w Boga

• definicja Boga będącego źródłem dobra, prawdy, piękna ale i wyprowadzający te wartości z innych źródeł - obraz Boga filozofów i wolnomularzy - nie ma odniesienia do Boga- miłości - charakterystycznego dla chrześcijan

• odpowiedzialność wierzących przed Bogiem, a niewierzących przed własnym sumieniem - jakby wierzący nie kierowali się w życiu sumieniem

• brak odniesienia do prawa naturalnego i godności ludzkiej, widoczny pozytywizm prawny

• konstytucja polska nie należy do aktów przeładowanych treściami religijnymi. W konstytucji niemieckiej jest znacznie więcej.

• zapisy z preambuły nie są do bezpośredniego stosowania, a jedynie wyznaczają kierunek interpretacji

• Wolność związków wyznaniowych - zasady konstytucyjne

• w konstytucji są 3 artykuły odnoszące się bezpośrednio do wolności religijnej - art. 25, 48, 53,

• art. 25 - równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych

• wynika z poszanowania przez państwo godności osoby ludzkiej

• równouprawnienie może być fałszywie rozumiane jako egalitaryzm - tj. równego traktowania wszystkich związków za wszelką cenę, bez uwzględniania określonych kryteriów tej równości np. liczebności i zasług dla społeczeństwa

• zakazuje on stosowania przywilejów wobec poszczególnych związków wyznaniowych na tym samym polu ich działania

• art. 32, ust 2 - nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym. Zakaz ten pociąga za sobą zakaz uprzywilejowanego traktowania jakiegokolwiek związku wyznaniowego. Oczywiście chodzi tu o związki prawnie uznane, czyli zarejestrowane przez państwo.

• Zasada bezstronności władz publicznych - art. 25, ust. 2 -

• tę zasadę wprowadzono w miejsce dawnej formuły o oddzieleniu państwa od kościoła i o "neutralności" państwa /jak to było w Konstytucji z 1952 r./ Zasada neutralności państwa jest bowiem wieloznaczna i może też oznaczać eliminację wszelkich pierwiastków i wartości religijnych z życia społecznego.

• inna propozycja to świeckość państwa, oznaczająca praktyczną ateizację. Taki zapis występuje w konstytucji francuskiej z 1958r.

• "Bezstronność" - nie oznacza biernej postawy państwa wobec religii /bezideowość/, ale zmusza państwo do czynnej postawy - to brak ingerencji państwa w sprawy wew. kościołów i innych związków wyznaniowych, ale tez w życie poszczególnych osób w sferze ich przekonań religijnych, światopoglądowych czy filozoficznych. Bezstronność uznaje obecność religii w różnych sferach życia społecznego np. wychowanie, stosunki moralne i obyczajowe, ochrona życia. Bezstronność, czyli równe traktowanie wszelkich związków wyznaniowych, dotyczy nie tylko władzy publicznej ale też władz administracyjnych, a także inne władze /partyjne, samorządowe, szkolne, spółdzielcze/

• Zasada poszanowania autonomii i niezależności - art. 25, ust 3.

• wyklucza koncepcję zwierzchnictwa państwa nad związkami wyznaniowymi

• wprowadza i sankcjonuje dualizm chrześcijański wyrażony choćby w Gaudium et spes 56.

• ta zasada ma 2 aspekty:

• pozytywny - istnieją 2 podmioty niezależne podmioty państwo i kościół /związek wyznaniowy/

• negatywny - zobowiązuje do odrzucenia ścisłych powiązań władz państwowych i wyznaniowych /monizm/

• państwo jest kompetentne w zakresie porządku doczesnego, a kościoły i inne związki wyznaniowe w zakresie swej misji religijno-moralnej.

• autonomia może być rozumiana w zakresie:

• ad intra - w zakresie wewnętrznej organizacji tych dwóch pomiotów, każdy tworzy swe własne prawa

• ad extra - niezależność w stosunkach zew. Nie jest to niezależność absolutna. Kościół nie może być obojętny na działanie państwa gdy chodzi o obronę wiary i moralności, a państwo nie może być obojętne gdy na skutek działania jakiegoś związku następuje naruszenie porządku publicznego /każdy wierny podlega również prawu państwowemu/

• Zasada współdziałania - dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

• w Konkordacie jest zapis - dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego

• zasada zakorzeniona w tradycji chrześcijańskiej - człowiek jest najważniejszy w działaniu Kościoła

• obecnie poszerzono płaszczyznę współdziałania: działalność charytatywna, wychowanie dzieci i młodzieży, umocnienie praw rodziny, ochrona dóbr kultury, poszanowanie prawa i moralności.

• regulacje prawne stosunku państwa do kościołów i związków wyznaniowych - art. 25 u. 4-5

• z Kościołem katolickim - określa umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską - Konkordat

• stosunki z innymi kościołami i związkami wyznaniowymi określa ustawa uchwalona na podstawie umów między Radą Ministrów a przedstawicielami tychże związków

• rejestracja innych związków wyznaniowych odbywa się na postawie Ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 17.05.1989r. - na wniosek co najmniej 100 osób będących obywatelami polskimi i mającymi pełną zdolność do czynności prawych, po przedstawieniu statutu, personaliów, metod i celów działania, zasad doktrynalnych i siedziby władz. Organem rejestrującym jest Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Może on odmówić wpisu do rejestru z uwagi na bezpieczeństwo publiczne, zdrowie i moralność publiczną, władzę rodzicielską, zagrożenie dla praw i dobra innych.

• Wolność religijna w zakresie indywidualnym - art. 53

• ust. 1 - każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii - nie jest to więc jak w konstytucji z 1952 r. prawo obywatelskie, którego udzielało państwo, ale prawo odnoszące się do każdego człowieka /prawo wolnościowe/

• ust. 2 - precyzuje wolność religii, która obejmuje:

• wolność wyboru religii i jej przyjęcia /zmiany/

• uzewnętrzniania jej samemu lub wespół z innymi

• wyznawanie jej prywatnie lub publicznie

• uprawianie kultu i modlitwy, uczestniczenie w obrzędach

• nauczanie religii w ramach zgromadzeń religijnych ale też poza nimi /szkoły, punkty katechetyczne/

• posiadanie świątyń i miejsc kultu, które podlegają także prawu budowlanemu

• prawo do korzystania z pomocy religijnej, gdziekolwiek się człowiek znajduje /wiezienia, szpitale, wojsko/

• prawo do milczenia o swej religii - władza publiczna nie może się domagać by osoba ujawniła swą religię

• ust 3. - rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami

• ust. 4. - religia związku o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole

• ust. 5. - wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona tylko na drodze ustawy gdy:

• domaga się tego bezpieczeństwo i porządek publiczny

• zdrowie i moralność publiczna

• prawa innych osób

• ust. 6 - nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia lub nieuczestniczenia w praktykach religijnych

• ust. 7. - prawo do milczenia o religii i swym światopoglądzie

• wolność religijna rodzin

• art. 18 - konstytucja postanawia, że rodzina i małżeństwo są pod ochroną i opieką państwa

• art. 48 ust. 1 - prawo rodziców do wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami, winno ono jedynie uwzględniać stopień dojrzałości dziecka i wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonań.

• prawo rodziców w tym względzie wypływa z prawa naturalnego i może być ograniczone jedynie wówczas, gdy wychowanie to byłoby sprzeczne z zasadami etyki i moralności

• wiąże się to również z prawem do tego, aby dziecko mogło pobierać lekcje nauki w szkole

6. Wolność religijna w ustawodawstwie polskim

• rys historyczny

• w 1945 r. zerwanie przez władze komunistyczne Konkordatu i dopuszczanie się licznych nadużyć wobec Kościoła /inwigilowanie duchownych, zabieranie dóbr kościołowi/

• w 1948 r. Episkopat wystąpił do rządu z inicjatywom utworzenia komisji, która mogłaby się zając przypadkami naruszania praw Kościoła przez władze publiczne. Początkowo nie chciano takiej komisji stworzyć, ale z nakazu Moskwy stworzono /5.08.1949r./ komisję mieszaną 3 przedstawicieli władz i 3 przedstawicieli Episkopatu

• 1950 r. Przejęcie przez państwo majątku kościelnego tzw. dóbr martwej ręki, likwidacja „Caritas” i licznych instytucji kościelnych. Utworzono Fundusz Kościelny

• 14.04.1950 r. podpisano porozumienie wzywające wiernych do posłuszeństwa władzy, a ze strony państwa zabezpieczenie działalności kościoła i wolność religijną. „Caritas” przekształcono w Zrzeszenie Katolików. Państwo nie zamierzało jednak przestrzegać tych porozumień i realizowało swą politykę ograniczania działalności Kościoła

• już 19.04.1950r. powołano Urząd do Spraw Wyznań - mający nadzór nad wyznaniami religijnymi i traktujący Kościół katolicki jako wroga publicznego. Prowadził on kontrolę wszelkiej działalności Kościoła, łącznie z obsadzaniem stanowisk kościelnych osobami uległymi władzy,

• 1951r. - wznowiono procesy przeciw duchownym i usunięto siłą administratorów apostolskich z Ziem Odzyskanych, obsadzając te stanowiska swymi ludźmi

• nowa konstytucja z 22.07.1952r. w zapisie o rozdziale Kościoła od państwa nosiła intencje walki z religią. Wolność sumienia i wyznania sprowadzona do praw obywatelskich, a więc udzielnych przez państwo. Wolność zasadniczo przysługiwała głoszeniu ideologii ateistycznej i rugowaniu z życia publicznego pierwiastków religijnych. Celem było całkowite podporządkowanie sobie Kościoła

• 26.09.1953 r. aresztowano Kard. Wyszyńskiego. Komisja Wspólna przestała działać, a władza nadal prowadziła wrogą politykę wobec Kościoła i próby rozbicia go od środka

• 26.08. 1956r. Konferencja Episkopatu z Jasnej Góry skierowała list do premiera Cyrankiewicza o uwolnienie kardynała, ale nie odniosło to skutku

• w październiku 1956r. sekretarzem zostaje Wiesław Gomułka. Organizowany jest w Warszawie wiec dla poparcia nowego komitetu partii. Tam też uchwalono zwolnienie kard. Wyszyńskiego /26.10.1956/, ale ten stawia warunki:

• władza nie będzie ingerować w działalność Kurii

• powołana zostanie Komisja Wspólna państwa i Kościoła

• w grudniu 8. 12. 956r. udało się podpisać nowe porozumienie i złagodzić politykę partii wobec Kościoła /m.in. obsadzanie stanowisk kościelnych, religia w szkołach, opieka duszpasterska w szpitalach i więzieniach/

• w 1957r. Cyrankiewicz prosi Wyszyńskiego o poparcie Gomułki w nadchodzących wyborach

• Komisja działała efektywnie do 1958r., a później państwo przestało się czuć zobowiązane do jej zwoływania

• w 1958r. partia znów zaostrza działania przeciw kościołowi. Widać to w tekstach debat partii z 1956r. o utrzymaniu ideologii - religia jest niebezpieczną formą idealizmu, kierującą człowieka ku nierealnym celom... Zaczęto usuwać krzyże ze szkół, wprowadzać szkoły świeckie, blokować budowę kościołów

• w 1961r. usunięto religię ze szkół

• w 1965 r. biskupi polscy wystosowali list do biskupów niemieckich - wywołało to najgłębszy kryzys

• 1966r. - przygotowanie do milenium zmusiło państwo do wznowienia działania Komisji ale ataki nie ustały. Omówiono przyjazdu papieżowi do Częstochowy, nie wpuszczono ponad 2 tyś zaproszonych gości i zorganizowano obchody państwowe. Wszystko to uwieńczono aresztowaniem „Obrazu Jasnogórskiego” - po parafiach pielgrzymowała sama rama

• wprowadzono obowiązek prowadzenia ksiąg inwentarzowych i nakładano kolosalne podatki. Odmowa płacenia lub zwłoka oznaczała konfiskatę mienia kościelnego. Nie wszyscy księżą się temu poddali

• ostatnie posiedzenie Komisji Wspólnej w styczniu 1967r. przewodniczącym Komisji bp. Ignacy Tokarczuk

• w latach 70-tych za P. Jaroszewicza udało się częściowo uregulować własności terenów na Ziemiach Odzyskanych i znaczna ich część przeszła na własność Kościoła. Chciano też normalizacji ze Stolicą Apostolska ale poza plecami biskupów

• wybór Kard. Karola Wojtyły na papieża w 1978r. przekreślił nadzieje władz państwowych na regulację stosunków z Kościołem poza plecami biskupów. Jego wizyta w kraju w 1979r., zalegalizowanie związków zawodowych otwarło drogę do odzyskania wolności i podmiotowości przez obywateli

• w 1980r. wznowiono działanie Komisji Wspólnej zw. Koordynacyjną, która działała pomimo nadal zdarzających się aktów wrogości /morderstwa dokonane na duchownych zaangażowanych w sprawy społeczne/. Podjęto dialog w sprawie uznania osobowości prawnej wielu instytucji Kościelnych, dostępu do mass-mediów, katechizacji, przeciwdziałania patologiom społecznym, działalności zakonów, własności gruntów i budynków, opodatkowaniu duchownych, funkcjonowaniu wyższych uczelni kościelnych. Choć wszystko było gotowe w 1983r. dopiero w 1989r. zostały te sprawy unormowane ustawowo

• w 1987r. rozpoczęła też działalność Komisja Mieszana do spraw normalizacji stosunków ze Stolica Apostolską

• bezpośrednio po obradach okrągłego stołu rząd PRL - wniósł do sejmu trzy ustawy

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 17.05.1989r.

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP z 17.05.1989r.

• Ustawa o ubezpieczeniu społecznym duchownych z 17.05.1989r

• Zagadnienie wolności religijnej w tych dokumentach

a/ wolność Kościoła

W rozdziale 2 Ustawy o gwarancji wolności zapisane zostały następujące uprawnienia:

• prawo do określenia doktryny religijnej /art. 19, ust 2 p.1/

• prawo do publicznego organizowania kultu. Bez zezwoleń kult może być sprawowany tylko w budynkach i na gruntach kościelnych, na inne miejsca trzeba uzyskać administracyjną zgodę /art. 15, ust 2, p.1 i 2/

• uprawnienie do udzielania posług religijnych w wojsku, szpitalach, więzieniach /a.19 u. 2 p.3/

• rządzić się własnym prawem, swobodnie wykonywać władzę duchowną oraz zarządzać swoimi sprawami,

• ustanawiać, kształcić i zatrudniać duchownych,

• realizować inwestycje sakralne i inne inwestycje kościelne,

• nabywać, posiadać i zbywać majątek ruchomy i nieruchomy oraz zarządzać nim,

• zbierać składki i otrzymywać darowizny, spadki i inne świadczenia od osób fizycznych i prawnych,

• wytwarzać i nabywać przedmioty i artykuły potrzebne do celów kultu i praktyk religijnych oraz korzystać z nich,

• nauczać religii i głosić ją, w tym za pomocą prasy, książek i innych druków oraz filmów i środków audiowizualnych,

• korzystać ze środków masowego przekazywania,

• prowadzić działalność oświatowo-wychowawczą,

• tworzyć i prowadzić zakony oraz diakonaty,

• tworzyć organizacje mające na celu działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym i ich skutkom,

• prowadzić działalność charytatywno-opiekuńczą,

• powoływać krajowe organizacje międzykościelne,

• należeć do międzynarodowych organizacji wyznaniowych i międzywyznaniowych oraz utrzymywać kontakty zagraniczne w sprawach związanych z realizacją swoich funkcji.

b/ wolność w zakresie indywidualnym

Art. 2. Korzystając z wolności sumienia i wyznania obywatele mogą w szczególności:

• tworzyć wspólnoty religijne, zwane dalej "kościołami i innymi związkami wyznaniowymi", zakładane w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej, posiadające własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe,

• zgodnie z zasadami swojego wyznania uczestniczyć w czynnościach i obrzędach religijnych oraz wypełniać obowiązki religijne i obchodzić święta religijne,

• należeć lub nie należeć do kościołów i innych związków wyznaniowych,

• głosić swoją religię lub przekonania,

• wychowywać dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami w sprawach religii,

• zachowywać milczenie w sprawach swojej religii lub przekonań,

• utrzymywać kontakty ze współwyznawcami, w tym uczestniczyć w pracach organizacji religijnych o zasięgu międzynarodowym,

• korzystać ze źródeł informacji na temat religii,

• wytwarzać i nabywać przedmioty potrzebne do celów kultu i praktyk religijnych oraz korzystać z nich,

• wytwarzać, nabywać i posiadać artykuły potrzebne do przestrzegania reguł religijnych,

• wybrać stan duchowny lub zakonny,

• zrzeszać się w organizacjach świeckich w celu realizacji zadań wynikających z wyznawanej religii bądź przekonań w sprawach religii,

• otrzymać pochówek zgodny z wyznawanymi zasadami religijnymi lub z przekonaniami w sprawach religii.

PRAWO PAŃSTWOWE O KULCIE RELIGIJNYM

• Kult jest jednym z podstawowych przejawów życia religijnego. Oznacza on postawę czci, uwielbienia a także całokształt praktyk i zachowań poprzez które ta postawa się wyraża. Kult może dotyczyć bóstw, osób lub rzeczy.

• KPK kan. 834 - zadanie uświęcania Kościoła wyraża się przez liturgię. W niej poprzez znaki widzialne dokonuje się uświęcenie człowieka i sprawowany jest publiczny kult Boży.

• kult publiczny jest sprawowany wówczas, gdy spełnione są 3 warunki:

• sprawowany jest w imieniu Kościoła

• przez osobę do tego prawnie wyznaczoną

• z zastosowaniem przypisanych praktyk

• w prawodawstwie świeckim nie ma definicji kultu, a jest jedyni odniesienie do niektórych jego przejawów /pielgrzymki, procesje/

• polityka PRL wobec kultu religijnego

• 1946 r. Bierut twierdzi, że działalność Kościoła trzeba zamknąć w murach świątyń. Następuje cenzura niektórych listów biskupów

• 1947 - władze zakazują śpiewania niektórych pieśni np. Boże coś Polskę, My chcemy Boga, zakaz wywieszania flag papieskich

• 1949 r. - z jednej strony gwarancja swobodnego udziału w obrzędach religijnych, z drugiej zakaz zgromadzeń publicznych i manifestacji, w tym i pielgrzymek

• 18.01.1951r. - ustawa o dniach wolnych od pracy - zniesiono niektóre święta kościelne

• 1953 r. zakaz dla pracowników administracji państwowej w uroczystościach kościelnych i praktykach religijnych

• 25.06.157r. - Wyjaśnienie w sprawie zgromadzeń publicznych - można je organizować tylko na terenie kościoła, poza nim tylko za zgodą prezydium rady narodowej

• 1961 r. zakazy dla PTTK organizowania pielgrzymek autokarowych, blokowanie dojazdów do sanktuariów, przeszkody w odradzaniu sanktuariów

• utrudniano obchody Milenium - organizowano konkurencyjne imprezy, zakazywano wystawiania religijnych przedstawień, nagłośnienia zewnętrznego, odcięto prąd na Jasnej Górze

• 1970 r. wymuszono na biskupach wycofanie listu z okazji 50 - rocznicy „Cudu nad Wisłą”

• 1980r. zezwolono na transmisje Mszy św. przez radio ale homilie były wcześniej cenzurowane

• 1983r. - podczas pielgrzymki papieża delegat rządu chciał wpłynąć na treść papieskich homilii

• prawo międzynarodowe na temat kultu

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ z 10.12.1948 r. uznała iż wolność wyznania obejmuje również:

• wolność manifestowania swej religii indywidualnie lub wspólnotowo, prywatnie lub publicznie, poprzez nauczanie, praktyki religijne, sprawowanie kultu i rytuałów /art.18/

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16.12.1966r. - jak wyżej

• Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950r. - mówi o uzewnętrznianiu swych przekonań przez uprawianie kultu, czynności religijne, praktykowanie i nauczanie /art.8/

• Deklaracja w sprawie wyeliminowania wszelkich form nietolerancji ... z 25.11.1981r. - to wolność modlitwy, zgromadzeń dla potrzeb religii, ustanawiania i utrzymywania placówek temu służących, przestrzeganie dni odpoczynku, obchodzenie świąt zgodnie z tradycją religijną /art. 16 a i h/

• prawo polskie obecnie obowiązujące

• Konkordat z 28.07.1993r.

• Polska zapewnia Kościołowi wolność sprawowania kultu /art.8 ust. 1/

• Kościół zapewnia o zachowaniu w tym względzie przepisów prawa polskiego /art.8 u.2/, szczególnie gdy chodzi o miejsca nie należące do Kościoła i o zachowanie bezpieczeństwa i porządku publicznego

• państwo zastrzega sobie możliwość działania w miejscach kultu swoich służb /straż, wojsko, policja/ jeśli jest to konieczne dla ochrony życia, zdrowia lub mienia /ust.5/

• art. 9 - lista dni wolnych od pracy służących kultowi religijnemu

• Konstytucja z 2.04.1997r.

• art. 53 - gwarancja wolności sumienia i religii obejmująca: uzewnętrznianie swych wierzeń indywidualnie lub wspólnotowo, publicznie lub prywatnie, przez sprawowanie kultu, udział w obrzędach i modlitwach, praktykowanie i nauczanie

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 17.05.1989r.

• art.2 - obywatele mogą uczestniczyć w czynnościach i obrzędach religijnych

• wypełniać obowiązki religijne

• obchodzić święta religijne

• wytwarzać i nabywać przedmioty kultu

• art. 19 ust.2 p.2 - związki wyznaniowe mogą organizować i publicznie sprawować kult, udzielać posług religijnych

• Ustawa Prawo o zgromadzeniach z 5.07.1990r. - władzy nie podlegają zgromadzenia organizowane na terenie kościołów i związków wyznaniowych, chyba że odbywają się poza miejscami określonymi w ustawach regulujących stosunek państwa do tych wyznań /art.15 p.2/

• Ustawa o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady z 7.05.1999r. - zorganizowanie na tych terenach kultu religijnego wymaga zgody wojewody. Wniosek trzeba złożyć na 30 dni przed obchodami /art.7/

Dni wolne od pracy

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - dni wolnych udziela się jeśli osoby zainteresowane wystąpią z taką prośbą /art. 42, ust.1 i 2/. Zwolnienie trzeba jednak odpracować

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej oraz Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zwolnień z pracy lub nauki osób należących do kościołów lub związków wyznaniowych w celu obchodzeni świąt religijnych nie będącymi dniami ustawowo wolnymi od pracy z 12.11.1990r. zm. 30.03.1999r.

• pracownik powinien o dzień wolny poprosić przynajmniej 7 dni wcześniej, a pracodawca winien dać odpowiedź najpóźniej na 3 dni przed planowanym dniem wolnym

• podobne zwolnienia mogą uzyskać uczniowie i studenci. Na początku roku winni przedstawić stosowna prośbę, albo przynajmniej na 7 dni wcześniej. w imieniu osoby niepełnoletniej prośbę przedstawiają rodzice lub opiekunowie. Udzielający zwolnienie winien wskazać sposób wyrównania dydaktycznych zaległości

• udział w obrzędach pogrzebowych, żałobnych - określona jest też ustawą z 6.06.1997, kodeks karny art.195

• prawo państwowe nie uznaje 5 spośród nakazanych prawem kanonicznym świąt: Objawienie Pańskie, Wniebowstąpienie, Niepokalane Poczęcie, Św. Piotra i Pawła, Św. Józefa.

Procesje i pielgrzymki

• nie ma obowiązku powiadamiania o nich, gdy odbywają się poza drogami, placami publicznymi, pomieszczeniami użyteczności publicznej. W innych przypadkach trzeba to uzgodnić z organem sprawującym zarząd nad danym miejscem. Jako teren kultu uważany jest także cmentarz nawet jeśli jest komunalny

• pielgrzymki poruszające się po drogach publicznych winne wcześniej uzgodnić sprawy z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego z kompetentnym organem administracji rządowej lub samorządowej /art.16 Ustawy o stosunku państwa do Kościoła/

OPODATKOWANIE I DOCHODY KOŚCIOŁA ORAZ REGULACJA WŁASNOŚCI

1. Finansowanie kościołów i zw. wyznaniowych w Europie

Istnieją 2 formy zabezpieczeń finansowych Kościoła

• finansowania z budżetu państwa /Belgia, Luksemburg, Grecja/

• finansowanie przez wiernych /USA, Irlandia, Holandia/

Istnieje też system mieszany opłaty wiernych i system podatków /Włochy/. Są to albo datki, zbiórki, albo system opłat kościelnych, podatków /Niemcy, Dania/. W prawie we wszystkich państwach Unii Europejskiej państwo dofinansowuje działalność kościołów i zw. wyznaniowych w sferze działań charytatywnych, socjalno-wychowawczych, szkolnictwa, posługi duszpasterskiej w wojsku, szpitalach, więzieniach, konserwacja i remonty obiektów zabytkowych. Czasami finansowanie odbywa się w sposób negatywny np. zwolnienia od podatków niektórych czynności.

• Belgia - model opiera się na zapisie w konstytucji z 1831r. - duchowni i pracownicy kościelni otrzymują pensję z budżetu państwa. Nadzór ministerstwa sprawiedliwości. Mają dodatkowe opłaty przy pogrzebach /płaca od tego podatek jak osoby fizyczne/. W parafiach działają rady ekonomiczne zarządzające budżetem parafii. Parafie mogą prowadzić działalność gospodarczą, jeśli dochody przeznaczone są na cele charytatywne, szkolnictwo - wówczas nie są opodatkowane W 1993r. te przepisy rozciągnięto na związki światopoglądowe z zatwierdzonym przez państwo statutem - wówczas członkowie mają również pensje państwowe

• Luksemburg - 90% to katolicy - istnieje system finansowania przez państwo. Konstytucja Belgii była wzorem dla konstytucji Luksemburga. W art. 19 - gwarancja wolności sumienia i wyznania. Art. 126 - duchowni i pracownicy kościelni są opłacani z budżetu państwa. Państwo dofinansowuje działalność charytatywną. Seminaria są finansowane również przez państwo.

• Grecja - jest państwem wyznaniowym opartym na religii prawosławnej. Utrzymuje się cezaropapizm i monizm polityczny państwa i Kościoła prawosławnego. Państwo jest odpowiedzialne za utrzymanie Kościoła, regulowanie wszelkich jego czynności nawet w sferze wewnętrznej. Duchowni i pracownicy kościelni otrzymują pensje państwowe. Pracownicy seminariów duchownych są traktowani jako urzędnicy. Wydziały teologiczne w Atenach i Tesalonikach są finansowane z budżetu

• Niemcy - system podatku kościelnego. Podstawą jest nieprawne wywłaszczenie Kościoła z jego majątku z 1803. Książęta, którzy skorzystali z tego wywłaszczenia zepchnęli w XIX w. utrzymanie Kościoła na wiernych. W konstytucji art. 140 - państwo podpisuje umowy z poszczególnymi kościołami, a te ustalają wysokość podatku w procentach od zarobku i ogłaszane jest to publicznie. Od 1991r. ten system obowiązuje także w byłym NRD. Prawo niemieckie daje również kościołom możliwość ustalenia, kto będzie ściągał ten podatek i rozliczał /kościół, gminna, pracodawca/. Podatek kościelny obowiązuje każdego wiernego z chwilą przystąpienia do kościoła. W razie niepłacenia jest to przestępstwo podatkowe. Na karcie podatkowej trzeba więc podać przynależność wyznaniową. Wystąpienie z kościoła zwalnia z płacenia podatku. Osoby nie płacące tego podatku płacą pewną sumę na cele humanitarne. W każdej diecezji jest Rada do spraw podatku, niezależna od biskupa. Ona ustala też wysokość podatku, płac dla biskupa i duchownych. Podatek w wysokości 9% pokrywa w 80% potrzeby kościoła katolickiego.

• Szwajcaria - system zbliżony do niemieckiego. Różnica w ściąganiu podatku - ściąga go kanton. Składki te otrzymują gminy wyznaniowe i one nimi zarządzają. W niektórych kantonach /np. Genewa/ brak podatku a pełne finansowanie daje państwo.

• Szwecja - państwo wyznaniowe - luterańskie. Przyjęto zasadę, że każdy do 15 r.ż. był luteraninem, nawet jeśli jego rodzice byli katolikami - płacił więc podatek dla kościoła luterańskiego. Po ukończeniu 15 lat mógł wybrać inne wyznanie. Do 1976r. całe dofinansowanie szło dla kościoła luterańskiego. W tym roku uznano również inne kościoły i sporadycznie je finansowano /szkoły, seminaria, duszpasterstwa wojskowe i szpitalne/. W 1996 r. zniesiono obowiązek automatycznej przynależności do kościoła luterańskiego, każdy miał prawo wyboru od najmłodszych lat. Wspólnota luterańska zrezygnowała też z pobierania dotacji z kasy państwowej. Państwo nadal jednak ściągało ok. 1% podatku na kościoły, i korzystać mogły z tego inne kościoły. Jeśli ktoś nie płacił na kościół miał płacić na cmentarze. W 1999r. zrezygnowano zupełnie z finansowania kościołów przez państwo

• Francja - separacja wroga, państwo laickie. Kościół od 1789r. został pozbawiony majątków, stał się kościołem żebrzącym. Od 1970 r. istnieje podatek wewnętrzny tzw. kultowy - 1% zbierany od wiernych w parafiach. Podatek ten płaci 1/3 deklarujących się jako wierzący. Największa część wydatków to pensje dla duchownych i świeckich. Państwo pokrywa koszt remontów budynków sakralnych i od niedawna szkolnictwo wyznaniowe. Kościół nie może wynajmować budynków sakralnych, które są własnością państwa. O wynajem może wystąpić tylko zrzeszenie religijne wiernych. Państwo oddaje wówczas te budynki w użytkowanie, pobierając niewielki czynsz i ponosząc koszty ich utrzymania. Zrzeszenia prowadzą też wydawnictwa, winiarni i stąd czerpią dochody. Zbiórki na cele prywatne są zabronione

• Włochy - do 1984r. istniały obowiązkowe odpisy budżetowe na utrzymanie duchownych. konkordat z 1984r. zawiesił tę praktykę. Podatnicy mogą dobrowolnie przeznaczać 8%_o swego podatku na cele kultu, jeśli wskażą to w zeznaniu podatkowym. W 1991r. 76% podatników dokonało takiego zapisu, a w 1993r. już 90% to jest ok. 7 mld lirów. Kościół może więc śmiało planować budżet. Na pensje dla duchownych przeznaczone jest 41% tego podatku, 28% na potrzeby kultu, reszta na cele charytatywne. Katecheci są opłacani przez państwo z osobnej puli. Duchowni są wynagradzani w zależności od urzędu i stażu.

• Hiszpania - od 1975r. podobnie jak we Włoszech - 5%_o na cele kultu lub cele społeczne

• Polska - system dobrowolnych ofiar wiernych i zbiórek publicznych. Jeśli zbiórki są prowadzone na terenie kościoła lub w miejscach zwyczajowo przyjętych /cmentarze, kolęda, roznoszenie opłatków/ - nie ma potrzeby informowania o tym władz. W innych przypadkach potrzebne jest zezwolenie odpowiednich władz. Obowiązuje nadal Ustaw o zbiórkach publicznych z 1933r., która podaje też katalog celów zbiórek - religijne, oświatowe, zdrowotne, kulturalno-społeczne, społeczno-opiekuńcze. Państwo dofinansowuje też niektóre dzieła charytatywne.

2. Zobowiązania podatkowe Kościoła

• Opodatkowanie kościelnych osób prawnych

• W czasach PRL

• po wojnie powstały grupy podatników cieszące się zróżnicowana przychylnością władz politycznych

• preferowana była własność zwana uspołecznioną, nieprzychylnie traktowano prywatną. W zależności od przyporządkowania podatnika do którejś z tych własności stosowano różne uregulowania podatkowe

• Kościół katolicki i inne związki wyznaniowe traktowane były jako przedsiębiorstwa dochodowe, których działalność starano się ograniczyć przez restrykcyjne prawo fiskalne. Ważną rolę odgrywał tu Urząd do Spraw Wyznań, który mógł nawet tworzyć przepisy prawa podatkowego

• od 1949 r. nakaz prowadzenia ksiąg finansowych

• instytucje kościelne płaciły kilka rodzajów podatku

• dochodowy, od nieruchomości, gruntowy, od darowizn, obrotowy /jeśli prowadził działalność gospodarczą/, od nabycia praw majątkowych

• największą rolę odgrywał podatek dochodowy, w ramach którego nie rozróżniano osób fizycznych i prawnych a patrzono jedynie na źródła dochodów i ich wysokość

• naliczano wysoki podatek do 65% dochodu. Zwolnienia tylko wówczas, gdy:

• całość dochodu przeznaczano na cele kultu religijnego, rozumianego bardzo wąsko /wino, opłatki, świece/. Remonty, budowy, utrzymanie kościołów nie wliczano w zakres zwolnień

• gdyby choć część dochodu wydano na coś innego zniżka przepadała

• zaległości podatkowe stały się pretekstem do zagarnięcia przez państwo nieruchomości kościelnych oraz szantażu wobec Kościoła

• od 1957r. podatek zryczałtowany od ilości mieszkańców, zrezygnowano z ksiąg finansowych

• od 1972r. dla duchownych tzw. podatek kawalerski - 20% dla nieżonatych

• Obecne prawo

• ustawa z 15.02.1992 r. O podatku dochodowym od osób prawych

• wolne są od podatku dochody kościelnych osób prawnych, które pochodzą:

• z niegospodarczej działalności statutowe, nie wymaga się wówczas prowadzenia dokumentacji podatkowej

• z działalności w części przeznaczonej na: cele kultu religijnego, oświatowo-wychowawcze, kulturalne, charytatywne, przeznaczone na konserwację zabytków, prowadzenie punktów katechetycznych, inwestycje /budowa, rozbudowa, adaptacja budynków sakralnych/ - art. 17 u.1 p.4a

• z działalności spółek, których jedynymi akcjonariuszami są kościelne osoby prawne, gdy ich dochody w części są przeznaczone na wyżej wymienione cele /art. 17 u. 1 p.4b/

Ponadto zwolnieniu podatkowemu podlegają także:

• nieruchomości lub ich część stanowiące własność kościelnych osób prawnych, lub używane przez nie na podstawie innego tytułu prawnego, byle nie były przeznaczone na mieszkania dla duchownych i działalność gospodarczą

• nieruchomości lub ich część jeśli stanowią mieszkanie duchownych, ale są wpisane do rejestru zabytków lub służą jako internaty, seminaria, domy zakonne, domy formacyjne, domy emerytów

• od podatków od spadku i darowizn i opłaty skarbowej przy nabywaniu i zbywaniu rzeczy i praw majątkowych jeśli są to rzeczy i prawa nie przeznaczone na działalność gospodarczą /także urządzenia i maszyny poligraficzne, papier/ - art. 17, u. 4-6

• Opodatkowanie duchownych

• do dzisiaj brak jest definicji osoby duchownej w prawie podatkowym. Przez osobę duchowną rozumiano i rozumie się w prawie kapłanów, biskupów, zakonników i zakonnice - czyli pracujących duszpastersko lub gdy ich praca wynika za powołania duchowego

• duchowni byli obciążeni podatkiem od wynagrodzeń /ze stosunku pracy/ i od dochodów

• Podatek od wynagrodzeń

• był regulowany dekretem z 18.08.1945r. uchylony dopiero w Ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych z 26.07.1991r. Podatek dotyczył robotników i był korzystny jeśli chodzi o stawki

• jednak rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 21.06.1947r. stanowiło, że:

• wynagrodzenia nie stanowią sumy wypłacane duchowieństwu z funduszów państwowych, samorządowych lub publicznych

• wynagrodzeń nie stanowią opłaty stuły, z mszy oraz innych darów, które duchowni otrzymują ze względu na swój urząd.

• w praktyce uniemożliwiło to więc skorzystanie z tego dogodnego opodatkowania osobom duchownym pracującym w duszpasterstwie

• mogli go płacić tylko pracujący na uczelniach, kuriach, kapelani

• parafie nie mogły zawierać umów o pracę nie tylko z duszpasterzami, ale i osobami świeckimi w nich pracującymi

• Podatek dochodowy

• większość duchownych płaciła podatek dochodowy na podstawie dekretu z 23.10.1944r. o zmianie ustawy o państwowym podatku dochodowym, a następnie ustawy z 16.12.1972r. o podatku dochodowym

• duchowni byli zobowiązani do prowadzenia ksiąg podatkowych, które i tak stanowiły swobodny dowód naliczania podstaw opodatkowania

• w 1957 r. zmieniono ten system na ryczałtowy w zależności od ilości mieszańców parafii

• Okólnik Ministerstwa Finansów z 1959 r. wprowadził nowe podwyższone wysokości dochodów

• kolejne rozporządzenia z lat 70-tych, z 1982r., z grudnia 1991r. wyznaczały kwartalna wysokość podatku w zależności od pełnionej funkcji /proboszcz, wikary/, liczby mieszkańców parafii /nie wiernych/, wielkości miejscowości

• konkretna podstawa prawna pojawiła się dopiero z ustawą z 20.11.1998r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów uzyskiwanych osiąganych przez osoby fizyczne.

• źródło przychodów zostało określone jako opłaty otrzymywane w związku z pełnioną funkcją o charakterze duszpasterskim /art.41 u.1/

• kwartalne stawki ryczałtu zamieszczono w załącznikach do ustawy /nr 5 i 6/

• dotyczy to też duchownych innych wyznań pełniących podobną funkcję

• nie ma definicji osoby duchownej

• kwartalna stawka ryczałtu jest pomniejszona o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne, o ile nie została ona odliczona od podatku dochodowego. Oznacza to obowiązek składania w Urzędzie Skarbowym rocznej informacji o wysokości zapłaconej składki na ub. zdrowotne odliczonej od ryczałtu. Należy to uczynić do 31 stycznia następnego roku /art. 44 u.2-4/

• stawkę roczną ustala urząd skarbowy danego miejsca pracy duchownego

• może być ona obniżona jeżeli wierni stanowią mniejszość ogólnej liczby mieszkańców

• duchowni opłacający ryczałt są zwolnieni ze składania zeznań o przychodach osiągniętych ze źródeł objętych ryczałtem /art.50/

• w ciągu 7 dni od rozpoczęcia pełnienia funkcji należy powiadomić o tym właściwy urząd skarbowy i także w ciągu 7 dni po odwołaniu z urzędu

• duchowni mogą jednak zrzec się ryczałtu i płacić podatek na ogólnych zasadach, prowadząc księgi podatkowe

• rektorzy kościołów gdzie brak stałych dochodów płacą podatek zryczałtowany jak za parafie 1-3 tyś. wiernych. Podobnie inny duchowni nie mający stałego urzędu ale otrzymujący w miarę stałe przychody z misji czy rekolekcji

• jeśli ktoś jako proboszcz lub wikary nie otrzymuje wynagrodzenia przez 1 miesiąc wówczas może zostać na ten czas zwolniony z podatku, jeśli w 3 dni po zaistnieniu sytuacji powiadomi Urząd Skarbowy

• Dochody Kościoła

• Kościół i duchowni utrzymują się dzięki składkom wiernych, a to wymyka się uregulowaniom prawnym. Tylko niektóre sytuacje znalazły swe regulacje

• ulgi i odliczenia podatkowe

• chodzi tu o możliwość odliczenia od podstawy opodatkowania sumy przeznaczonej jako darowizny na cle kultu, działalność charytatywną itp./art.26 u.1 p. 9b Ustawy z 26.07.1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych/

• łączna suma darowizn nie może przekroczyć 10% dochodu

• limit ten nie obejmuje darowizn na cele charytatywno-opiekuńcze, gdy:

• obdarowana kościelna osoba prawna musi darczyńcy wystawić pokwitowania odbioru

• w ciągu 2 lat musi darczyńcy przekazać sprawozdanie o przeznaczeniu darowizny na taką działalność

• Zwolnienia celne

• na mocy art. 56 Ustawy o stosunku Państwa do Kościoła wolne od ceł są:

• dary z zagranicy dla kościelnych osób prawnych przeznaczone na cele kultu religijnego, działalność charytatywno-opiekuńczą i oświatowo-wychowawczą

• materiały i urządzenia poligraficzne także papier

• dary wysyłane za granice dla innych kościelnych osób prawnych

• dary dla ofiar klęsk żywiołowych

• nie dotyczy to samochodów i wyrobów akcyzowych

• Zbiórki publiczne

• Ustawa z 15.03.1933 r. o zbiórkach publicznych, zmieniona Dekretem z 28.07.1948r.

• zasadą ich przeprowadzenia było uzyskanie zezwolenia władz administracyjnych. Z takiej konieczności zwolnione były zbiórki na cele kultu przeprowadzone w obrębie zabudowań i pomieszczeń przeznaczonych tylko na cele kultu. Utrudniano tym składanie innych ofiar /płodów rolnych/ i częste szykany

Konkordat art. 21 - przepisy o zbiórkach nie mają zastosowania do ofiar zbieranych na cele religijne, cele charytatywno-opiekuńcze, naukowe, oświatowo-wychowawcze, na utrzymanie duchownych, zakonów. Zbiórki te można organizować w obrębie terenów kościelnych, kaplic i miejscach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy /cmentarz/

• Fundacje kościelne

• istniejące po wojnie fundacje kościelne zostały zniesione Dekretem z 24.04.1952r. o zniesieniu fundacji

• było to bezprawne, gdyż dekret z 7.02.1919r. stwierdzał, że fundacje takie nie podlegają zatwierdzeniu, a ponadto państwo nie było w stanie przejąć ciążących na fundacjach zobowiązań natury religijnej i duchowej

• obecnie podstawą prawną jest Ustawa z 6.04.1984r. o fundacjach nie tylko kościelnych. Dodatkowo uregulowania znajdujemy w Konkordacie w art.26 w Ustawie o stosunku Państwa do Kościoła w art. 58.

• potwierdzono prawo kościelnych osób prawnych do zakładania fundacji zgodnie z przepisami np. proboszcz w imieniu parafii, a parafianie dołączą się ze swymi wkładami. Sami parafianie nie mogą zaś założyć takiej fundacji gdyż była by to fundacja świecka

• nadzór nad nimi niezależnie od państwa sprawuje kościelna osoba prawna będąca fundatorem lub wskazana w statucie fundacji - np. nadzór nad fundacją obejmująca 3 parafie może sprawować dziekan

• w razie nieprawidłowości wykrytych przez nadzór państwowy, osoba prawna ma 3 miesiące na ich usunięcie. Jeśli po tym czasie prawidłowości nie znikły stosuje się wówczas stosuje się przepisy państwowe np. przymusowy zarząd

• gdy trzeba ustanowić przymusowy zarząd czyni to kościelna os. prawna wyznaczona przez Prezydium Konferencji Episkopatu.

• przy likwidacji fundacji jej majątek przechodzi osoby wskazane w statucie, a jeśli statut tego nie przewidywał wówczas stosuje się art. 58 Ustawy o stosunku państwa do Kościoła i majątek przechodzi na:

• nadrzędną osobę prawną - gdy fundacja była na terenie kraju

• na Konferencję Episkopatu - gdy działała poza granicami

• poza tym stosuje się przepisy ustawy o fundacjach z 1984r.

• założenie fundacji musi się odbyć w postaci oświadczenia woli sporządzonego w formie aktu notarialnego

• gdy ktoś w testamencie zapisuje jakiś majątek na rzecz fundacji takiego aktu nie trzeba, przy czym na bazie testamentu nie można stworzyć fundacji kościelnej

• musi zostać sporządzony i zatwierdzony statut fundacji - nazwa, siedziba, zasady i formy działania, cele

• fundacja podlega nadzorowi ministerstwa związanego z celem fundacji np. fundacja o celach oświatowych podlega Ministrowi Edukacji Narodowej. W razie wątpliwości o prawidłowym działaniu fundacji rozstrzyga sąd

• fundacje mogą prowadzić działalność gospodarczą i pomnażać majątek

• w Polsce kompetentny dla rejestracji fundacji jest XIV Wydział Gospodarczego Sadu Rejonowego dla Miasta Stołecznego Warszawy

• Regulacja własności nieruchomości kościelnych

• Fundusz Kościelny

• Ustawa z 20.03.1950r. o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego

• na mocy tej ustawy w celu jak określono likwidacji obszarniczo-feudalnej własności, zagarnięto wszelkie nieruchomości należące do Kościoła wraz z budynkami, zakładami, sprzętem i inwentarzem, bez prawa do odszkodowań

• wyłączono tylko:

• budynki kultu, mieszkania duchownych, kurie biskupiej, domy zakonne

• gospodarstwa rolne proboszczów (choćby były oddane w dzierżawę) w granicach do 50 ha, a na terenie województw: poznańskiego, pomorskiego i śląskiego - do 100 ha.

• gdy gospodarstwo rolne proboszcza przekracza tę granicę obszaru, przejęciu na rzecz państwa podlega jedynie nadwyżka obszaru /art.4/

• przejęte przez państwo majątek kościelny miał stanowić Fundusz Kościelny z którego miano dotować /art.8 i 9/:

• utrzymanie i odbudowa kościołów

• udzielnie duchownym pomocy materialnej i lekarskiej

• objęcie duchownego ubezp. chorobowym, gdy jest to uzasadnione

• zaopatrzenie emerytalne duchownych społecznie zasłużonych, a obecnie opłacanie składek duchownych w określonej przez ustawę części

• wykonywanie działalności charytatywno-opiekuńczej

• rozporządzenie z 23.08.1990r. rozszerzyło zakres finansowanych celów

• działalność opiekuńczo-wychowawcza, zwalczanie patologii społecznych

• pokrywanie części ubezpieczeń społecznych duchownych

• konserwacja i remont obiektów zabytkowych

• statut Funduszu określono dopiero Uchwałą Rady Ministrów z 7.11.1991r., potwierdza on cele zawarte w poprzednim rozporządzeniu z 1990r.

• organem zarządzająco-wykonawczym jest trzyosobowy Zarząd, a organami opiniodawczymi przedstawiciele osób prawnych Kościoła - pełnomocnicy Konferencji Ep. i innych wyznań.

• świadczenia z Funduszu przez złożenie wniosku do Zarządu. Winien on zawierać opisany cel dotacji, kosztorys planowanych prac, a w przypadku remontu obiektów zabytkowych - opinię wojewódzkiego konserwatora zabytków

• będąc częścią budżetu państwa Fundusz nie stanowił nigdy wydzielonej masy majątkowej. Trudno więc wnioskować o jego wielkości a także o wartości zagarniętego majątku, gdyż każdego roku to ustawa budżetowa ustala jego wielkość

• obecnie przeznacza się pewne kwoty z Funduszu, które w 90% idą na dopłaty do ubezpieczeń społecznych duchownych. W 1995r. z Funduszu wydano 15 mln. na rzecz kościołów chrześcijańskich, z czego 60% na ZUS, 3,6 mln. na konserwację zabytków, a 1,2 mln. na działalność oświatowo-wychowawczą

• w 1999r. w budżecie uchwalono wielkość Funduszu na 36 mln., z czego 90% to zaległe świadczenia emerytalno-rentowe duchownych

• regulacja własności kościelnych

• by uregulować sprawy majątkowe naruszone Ustawą o przejęciu dóbr martwej ręki z 20.03.1950r., wydano odpowiednie przepisy zawarte w dziale IV Ustawy o stosunku państwa do Kościoła z 1989r. i wprowadzono instytucje Komisji Majątkowej odnoszącej się głównie do Kościoła katolickiego, ale dopuszczono możliwość udziału członków innych zw. wyznaniowych, które utraciły majątek po Ustawie z 1950r. Do Komisji weszło po 2 przedstawicieli MSW i tych kościołów, których sprawa ta dotyczy

• przedmiotem regulacji stały się przede wszystkim obiekty mające służyć kultowi religijnemu, ale też celom charytatywno-opiekuńczym, wychowawczych.

• komisja działała w specjalnych zespołach orzekających, które też dopuszczały możliwość ugody stron

• wartość zagarniętego majątku to: 130 tyś ha ziemie /kościół katolicki utracił 120 tys.ha/, niepoliczona dotychczas liczba budynków, sama Caritas straciła 2775 budynków.

• ustawa z 1989r. przewidywała szeroki zakres rekompensat, ale z powodu braku pieniędzy w kasie państwowej wstrzymano tę decyzję

• art. 63 ust. - dopuszczono stosowanie ugody.

• przywracano kościelnym osobom prawnym własności nieruchomości

• gdyby nie było to możliwe wówczas przyznawano nieruchomość zamienną

• przyznawanie odszkodowań jeśli nie było możliwości przywrócenia własności

• to zaspokojenie następowało często przez wydzielenie gruntów należących do Państwowego Funduszu ziemi oraz Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Mogły się o to ubiegać kościelne osoby prawne działające na Ziemiach Zachodnich po 8.05.1945r.,

• wielkość przyznawanych gruntów nie może przekraczać

• dla parafii - 15 ha gruntu

• dla diecezji - 50 ha

• dla seminariów diecezjalnych i zakonnych - 50ha

• dla domów zgromadzeń zakonnych - 5 ha, a gdy prowadzą działalność charytatywno-opiekuńczą - 50 ha

• przekazanie własności nieruchomości następuje na drodze decyzji wojewody, właściwego ze względu na położenie nieruchomości, wydanej za zgodą Prezesa Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa

• można ubiegać się o zwrot mienia:

• fundacji i stowarzyszeń kościelnych

• majątku kościelnego przejętego po 1948r. tytułem tzw. egzekucji - gdy odbierano majątek kościelny za nieopłacenie podatku lub zaleganie ze składkami

DZIAŁALNOŚĆ CHARYTATYWNO - OPIEKUŃCZA KOŚCIOŁA I ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH

1. Pomoc humanitarna a działalność charytatywna

• podstawą wolności, w tym wolności religijnej jest godność osoby ludzkiej, która przejawia się też w relacji do innych osób. Ta społeczna natura człowieka objawia się szczególnie w chwilach zagrożenia dla zdrowia i życia

• w takich momentach społeczność ludzka kieruje się nie tylko troską własną społeczność ale wychodzi naprzeciw potrzebom innych - niesie tzw. pomoc humanitarną /łac. humanitas - ludzkość, człowieczeństwo/, płynącą z naturalnych motywacji. Tę pomoc niosą m.in. Czerwony Krzyż, Akcja Humanitarna, Lekarze bez Granic

• działalność charytatywna ma miejsce wówczas, gdy niesienie pomocy wypływa z inspiracji religijnych i jest realizowana przez wspólnotę religijną /charytatywny od łac. caritas - miłość bliźniego, miłosierdzie/

• jednym z najważniejszych obowiązków chrześcijaństwa jest niesienie pomocy innym i troska o innych, stąd Kościół prowadzi na szeroką skalę działalność dobroczynną. Caritas - oznacza społeczne zaangażowanie i działalność charytatywną w duchu Ewangelii.

• Katechizm Kościoła Katolickiego /KKK/ - miłość Kościoła do ubogich należy do jego stałej tradycji, czerpie swą moc z nauki i przykładu Chrystusa. Charytatywna działalność obejmuje oprócz ubóstwa materialnego także ubóstwo kulturalne i religijne /nr 2444/. Jej istota jest wyrażona również w 7 uczynkach miłości względem duszy i ciała

• KPK 83 - wymienia dzieła miłości wśród środków uświęcenia /kan. 839-1/. Obowiązek ten spoczywa na proboszczach /kan. 529-2/ i na wszystkich wiernych /kan. 222-2/

• także prawo innych związków wyznaniowych nakazuje działalność charytatywno-opiekuńczą:

• Statut Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego z 10.05.1995r. - domy opieki społ., resocjalizację

• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny z 15.06.1996r. - miłość i troska o innych ale też o swoich członków

• Kościół Chrześcijan Baptystów - łagodzenie skutków klęsk żywiołowych, głodu chorób, zwalczanie patologii

• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego z 5.03.1996r. - działalność charytatywno-opiekuńcza

• inne religie niechrześcijańskie - islam /podatek zw. zakat na jałmużnę/, konfucjonizm, buddyzm

2. Działalność charytatywna kościoła katolickiego w świecie

• już w pierwszych gminach chrześcijańskich posiadano wspólnotę dóbr, z której udzielano potrzebującym, a także dokonywano zbiórek dla biedniejszych kościołów. Dla jej prowadzenia Apostołowie ustanowili 7 diakonów

• od IV w. część dóbr kościelnych zw. quarta pauperum - była dla ubogich

• powstawały przy klasztorach zakłady i szpitale dla podróżnych, starców, sierot i trędowatych

• w średniowieczu powstały zakony trudniące się wykupem niewolników, a także pobożne banki by ukrócić lichwę

• Grzegorz X - powołuje urząd Jałmużnika Apostolskiego

• S. Trydencki - zobowiązał biskupów do troski o szpitale i fundacje na rzecz ubogich. powstały też zakony szpitalne /bonifratrzy, kamilianie, szarytki/

• XIX w. salezjanie i bracia szkolni zajmują się nauką i wychowaniem najuboższej młodzieży

• obecnie w zakresie służby zdrowia działa 1100 zakonów

• praca misyjna jest polem działalności charytatywnej wspomagającej rozwój społeczny i kulturowy

• w 1924r. z inicjatywy Caritas Niemiec /1918r./ powstaje Sekretariat w Lucernie i przystępuje do niej 23 kraje

• w 1997r. Kościół katolicki prowadził: 5482 szpitale, 16 226 przychodni, 875 leprozoriów, 12 077 ognisk dla niepełnosprawnych, 7554 sierocińce, 10 464 żłobki

• działania te koordynuje Papieska Rada „Cor Unum” powołana przez Pawła VI w 1971r.

• Caritas Internationalis - jest konfederacja międzynarodowych organizacji katolickich zajmujących się działalnością charytatywną. Jest samowystarczalna i samofinansująca się. Skupia 146 organizacji z 194 krajów świata. Podzielona jest na 7 rejonów. Polska jest członkiem Komisji Stałej i od 1999r. wiceprzewodnicząca Caritas Europa.

3. Działalność charytatywna Kościoła w Polsce do 1989r.

• po s. Trydenckim były tworzone przez zakony szpitale, przytułki, bractwa miłosierdzia

• Ks. Piotr Skarga założył wiele instytucji dobroczynnych

• w 1895 r. we Lwowie powstał Związek Katolickich Towarzystw i Zakładów Dobroczynnych

• 1907 r. w Poznaniu - Związek Polskich Katolickich Towarzystw Dobroczynnych, w 1922 r. przyjął strukturę niemieckiej Caritas, a w 1929r. stał się Instytutem Caritas pełniąc funkcje centrali krajowej

• w 1945r. w Krakowie powstaje Krajowa Centrala Caritas a także Caritas Academica

• po wojnie Caritas włączyła się w akcję powrotu sierot polskich do kraju

• dla pomocy dzieciom ofiarom wojny powołano fundację im. kard. A. Hlonda - prowadzącą centra rehabilitacji

• 21.09.1949r. uchwałą Rady Ministrów odebrano zakonom szpitale i ograniczono udział osób zakonnych w personelu

• 23.01.1950r. decyzją MSW zajęto majątek Caritas, upaństwowiono go i oddano w zarząd Zrzeszenia Katolików Caritas podległemu władzy. Kościół musiał włączyć działalność charytatywną w programy duszpasterskie, tworząc diecezjalne i parafialne grupy charytatywne /Instrukcja Ep. z 1986r./

• do końca lat 70-tych państwo obciążało działalność charytatywną 75% podatkiem

• w grudniu 1980r. - Komisja Charytatywna Episk. uzyskała zwolnienia z ceł dla pomocy z zagranicy - na podstawie decyzji Ministra Finansów o zrównaniu instytucji charytatywnych kościoła z instytucjami państwowymi

• 19.10.1982r. - uznano tę działalność Kościoła za uprawnioną

• 25.07.1985r. zwolniono z podatku nieruchomości kościelne służące działalności charytatywnej

• w latach 1981-1989 - Kościół nadzorował pomoc zagraniczną w postaci transportów żywności i lekarstw

• 10.10.1990r. Episkopat Polski reaktywował Caritas Polska

4. Działalność charytatywna kościołów i zw. wyznaniowych po 1989r

• działalność charytatywna mieści się w zakresie wolności sumienia i wyznania, stąd można się odwołać do:

• Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 10.12.1948r. - art.18

• Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 16.12.1966r. - art.18

• Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950r.

• Deklaracji w sprawie likwidacji wszelkich form nietolerancji 25.11.1981r. - art. 6b - wolność do ustanawiania i utrzymywania instytucji charytatywnych lub humanitarnych

• do 2 pierwszych odwołał się prawodawca w Ustawie o wolności gwarancjach sumienia i wyznania z 1989r.

• art. 5 - obywatele mogą składać świadczenia na cele charytatywne

• art. 19, ust.2, p.15 - kościoły mają wolność w prowadzeniu działalności charytatywno-opiekuńczej

• art.21 - te działania są zrównane pod względem prawnym z podobnymi działaniami instytucji państwowych

• art. 24 - źródła skąd można czerpać środki na tę działalność

• ofiary pieniężne i w naturze

• spadki, darowizny krajowe lub zagraniczne

• dochody z imprez lub zbiórek publicznych

• subwencje, dotacje i ofiary od instytucji i zakładów państwowych i prywatnych

• odpłatność za usługi świadczone przez instytucje charytatywno-opiekuńcze innym instytucjom

• inne dochody kościołów i zw. wyznaniowych

• art. 13, ust.5 - dochody z działalności gospodarczej kościelnych instytucji lub fundacji a przeznaczone na działalność charytatywną są zwolnione od podatku

• art13, ust. 7 - dary z zagranicy przeznaczone na te cele są wolne od opłat celnych. Od 1998r. zwolnienia nie dotyczą samochodów osobowych i towarów akcyzowych

• Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w RP z 17.05.1989r.

• art. 38, ust.1,5-6 - działalność taką mogą prowadzić wszystkie osoby prawne Kościoła, zakony, stowarzyszenia

• art. 38, ust.2-4 - władza kościelna może powoływać, nadawać statuty i nadzorować organizację Caritas Polska a także Caritas diecezjalne

• art. 39 - wyliczone egzemplarycznie formy działalności:

• prowadzenie domów opieki, sierocińców, domów starców lub dla upośledzonych

• prowadzenie szpitali, zakładów opieki medycznej i aptek

• organizowanie pomocy w zakresie ochrony macierzyństwa, pomocy sierotom, żyjącym w nędzy, więźniom

• pomoc dla ofiar klęsk żywiołowych

• prowadzenie żłobków, przedszkoli, schronisk

• organizowanie wypoczynku dla dzieci z rodzin ubogich

• przekazywanie pomocy za granicę dla osób potrzebujących

• propagowanie idei pomocy bliźnim i postaw społecznych temu sprzyjających

• Ustawa o pomocy społecznej z 29.11.1990r.

• art. 19a - kościoły i związki wyznaniowe mogą prowadzić domy pomocy społecznej za zgodą wojewody

• Konkordat - art. 21, ust. 1 - instytucje kościelne maja prawo prowadzić działalność misyjną, charytatywną i opiekuńczą, tworząc w tym celu organizacje i urządzając zbiórki publiczne

• inne związki wyznaniowe są w tym względzie równouprawnione i mogą korzystać z tych samych praw co Kościół katolicki /art. 25, ust. 1 Konstytucji RP/

5. Zakres działalności:

- domy pomocy społecznej (opieka całodobowa)

- Rehabilitacja osób niepełnosprawnych (w tym warsztaty terapii zajęciowej, ośrodki adaptacyjne dla osób z zaburzeniami psychicznymi)

- schroniska dla bezdomnych

- Hospicja (stacjonarne oraz działające w formie pomocy w domach osób umierających)

- stacje Caritas (wyspecjalizowana opieka medyczna bez konieczności hospitalizacji.

- jadłodajnie

-ośrodki wspierania bezrobotnych

-działalność opiekuńczo-wychowawcza (prowadzenie domów dziecka w tym rodzinnych domów dziecka, ośrodków adopcyjno-opiekunczych oraz świetlic). Rodzinne domy dziecka

7. Organizacja i struktury działalności charytatywnej

• 10.10.1990r. Episkopat Polski reaktywował Caritas Polska

Caritas diecezjalne, składające się z Caritas parafialnych i zespołów charytatywnych

Sposoby działania:

• wypoczynek dla dzieci i młodzieży,

• dofinansowywanie obiadów w szkołach dla dzieci ubogich

• wydawanie paczek żywnościowych i z odzieżą

• dzieła okazyjne

• pomoc powodzianom

• pomoc dla ofiar kataklizmów

• stałe działania

• domy samotnej matki

• świetlice środowiskowe

• kuchnie dla ubogich

• stacje opieki

• zakony

• domy dziecka ok. 40

• ośrodki dla upośledzonych ok. 115

• świetlice i oratoria - 50

• zakłady opieki medycznej

• stowarzyszenia i ruchy

• rekolekcje i wypoczynek dla dzieci i młodzieży

• pielgrzymki

• obozy dla niepełnosprawnych

KATECHIZACJA SZKOLNA

1. Nauczanie religii w świecie

Prawo do nauczania religii jest gwarantowane we wszystkich dokumentach międzynarodowych mówiących o wolności religijnej /patrz str. 3-5/. Ponadto:

• I protokół Trybunału Praw Człowieka z czerwca 1952r. - nie wolno czynić różnic między nauczaniem religii, a innymi przedmiotami. Nauczanie ma być organizowane zgodnie z życzeniami rodziców. Należy wprowadzić nauczanie religii do szkół, tam gdzie nie zw. wyznaniowe nie mogą prowadzić we własnych punktach katechetycznych. Państwo nie może decydować w zakresie wychowania religijnego, to prawo rodziców. Państwo ma tu pełnić rolę organizacyjną i służyć pomocą /zasada pomocniczości/

Prawo współczesne mówi o 2 rodzajach katechizacji:

• system obligatoryjny - Norwegia, Szwecja, Finlandia, Grecja, Cypr, Belgia, Niemcy, Austria, Szwajcaria - religia jest nauczana w szkołach publicznych. Jest to nauczanie obowiązkowe dla tych, którzy złożyli oświadczenie o chęci uczęszczania na religię, a dla innych jest najczęściej organizowana etyka

• system fakultatywny - religia jest organizowana w szkołach, gdzie rodzice złożyli oświadczenie, że chcą aby dzieci były nauczane religii /podają rodzaj wyznania/. Nie ma konieczności udziału w innych przedmiotach. np. etyce

Belgia - art. 14 Konstytucji - nauczanie religii w szkołach publicznych, które są zobowiązane do zorganizowania katechezy dla wyznań uznanych przez państwo

Niemcy - art. 4 - rodzice decydują o religijnym wychowaniu dzieci. Po ukończeniu 14 lat dziecko może zmienić samo religie. Od 12 lat rodzice nie mogą swobodnie zmieniać religii dziecka, gdyż potrzebna jest na to jego zgoda. Art. 7 - religia ma być ujęta w planie lekcji, ocena ma być na świadectwie, zakaz dyskryminacji, nauczyciele religii wynagradzani są na równi z innymi nauczycielami z puli państwowej.

Hiszpania - Konstytucja z 975r. nie wskazuje się form nauczania, ale gwarantuje się rodzicom moralne wychowanie dzieci. Po konwencji ze St. Ap. w 1985r. zagwarantowano nauczanie religii w szkołach publicznych z wyjątkiem uniwersytetów. Nauczanie religii po 1 godz. tygodniowo

Włochy - Konkordat z 1984r. - gwarancja nauczania religii we wszystkich szkołach publicznych /także ponad maturalnych/. Jest organizowana na wniosek rodziców, albo dziecka jeśli ukończyło 13 lat.

2. Nauczanie religii w Polsce do 1989r.

• Okólnik Ministra Oświaty z 13.09.1945r. - usunięcie ocen z religii ze świadectw szkolnych, religia tylko dla tych, których rodzice o to poprosili

• zaczęto otwierać tez szkoły bez nauczania religii - było to naruszeni Konstytucji z 1921r., jeszcze obowiązującej

• 1948r. zaczęto usuwać katechetów ze szkół i zakaz przyjmowania nowych

• Ustawa o rozwoju systemu oświaty z 15.07.1961r. - usunęła religię ze szkół. Kościoły mogły nauczanie organizować w punktach katechetycznych, ale i tu władze chciały mieć nadzór. Nauczający katechezy nie mieli żadnych praw pracowniczych ani socjalnych.

3. Nauczanie religii po 1989r.

a/ źródła prawa

• Konstytucja RP art. 53 - gwarancja wolności nauczania religii

• Konkordat - art.12 - gwarancja nauczania religii zgodnie z uznaniem rodziców

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989r. - art. 2 p.4 i art. 20 ust. 1-3

• Ustawa o systemie oświaty z 7.09.1991r. - art. 12-13

• Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego z 1989r. - art. 18-19

• Rozporządzenie MEN w sprawie warunków i sposobu organizowania nauczania religii w publicznych przedszkolach szkołach z 14.04.1992r. /nowelizacja 30.06.1999r./

• Zarządzenie MEN o warunkach zapewnienia prawa wykonywania praktyk religijnych przez dzieci i młodzież przebywających w zakładach opieki, na obozach i koloniach z 03.07.1992r.

b/ omówienie

• Rozporządzenie MEN w sprawie warunków i sposobu organizowania nauczania religii w publicznych przedszkolach szkołach z 14.04.1992r. /nowelizacja w 1993r i 30.06.1999r./

• § 1 - religia, etyka są przedmiotami fakultatywnymi i organizuje się je w ramach szkolnych zajęć

• wolę udziału w katechezie zgłaszają rodzice lub opiekunowie /w szkołach podstawowych i gimnazjach/, rodzice lub uczniowie /szkoły średnie/

• oświadczenie najprostsze, nie musi być co roku ponawiane, ale może być zmienione

• nieuczestniczenie w katechizacji nie może być przyczyną dyskryminacji

• § 2 - /zmieniony w 99r./

• szkoła ma obowiązek organizowania lekcji religii dla grup nie mniejszych niż 7 osób, przy mniejszej liczbie należy łączyć klasy lub oddziały

• jeśli w szkole zgłosi mniej niż 7 uczniów, za zgodą władz kościelnych można stworzyć grupę międzyszkolną, lub zorganizować nauczanie poza szkołą np. w punkcie katechetycznym

• szkoła ma obowiązek organizowania nauki religii dla nie mniej niż 3 uczniów - wówczas nauczyciel jest opłacany przez państwo

• możliwe jest również nieodpłatne udostępnianie sal lekcyjnych poza godzinami zajęć szkolnych w celach katechetycznych zw. wyznaniowym nie organizującym nauczania religii w ramach systemu oświatowego

• zajęcia z etyki są fakultatywne

• § 3 - zajęcia z etyki są organizowane na życzenie rodziców na podstawie programów dopuszczonych do użytku

• p.3 - zmiana w stosunku do rozporządzenia z 1993 r.- odpowiedzialność za osoby nie biorące udział w katechezie spoczywa na szkole a nie jak było do 1993r. na katechetach

• § 4 - nauczanie odbywa się w oparciu o programy i podręczniki przygotowane przez kościoły i zw. wyznaniowe, a przedstawione do wiadomości MEN

• § 5 - zatrudnienie nauczyciela religii dokonuje się na podstawie

• pisemnego skierowania /misji kanonicznej/ od biskupa diecezjalnego, a w innych wyznaniach od właściwego zwierzchnika

• cofnięcie skierowania oznacza utratę praw do nauczania religii z końcem miesiąca w którym ono nastąpiło

• można skierować inną osobę do nauczania, ale koszty wynagrodzenia ponosi kościół lub zw. wyznaniowy

• nauczyciel religii uczący w kilku szkołach lub punktach katechetycznych jest zatrudniony przez dyr. wyznaczonego przez kuratora, lub wybranego w wyniku porozumienia się dyr. tych szkół

• nauczyciel jest zatrudniany wg Karty Nauczyciela - ale istnieje możliwość podnoszenia kwalifikacji w ramach studiów katechetycznych, przy czym warunki kształcenia określają zwierzchnicy kościołów z MEN

• § 7 - nauczyciel religii jest członkiem rady pedagogicznej, ale nie przejmuje obowiązków wychowawcy klasy /?/

• ma prawo organizować spotkania z rodzicami uczniów uzgadniając to z dyr. szkoły

• może prowadzić stowarzyszenia społeczno-religijne bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia

• ma obowiązek uzupełniać dziennik lekcyjny, a jeśli uczy poza szkołą lub w grupach międzyoddziałowych odrębny dziennik zajęć

• § 8 - nauka religii - 2 godz. tygodniowo, chyba że brak kadry lub pomieszczeń wówczas za zgodą władz kościelnych lub zw. wyznaniowych liczbę godzin można zmniejszyć. Liczbę godzin etyki ustala dyrektor

• § 9 - ocena z religii lub etyki umieszczana bezpośrednio po ocenie z zachowania, bez wskazania z czego jest to ocena. Ocena ta nie wpływa na promocję do następnej klasy

• do 3 kl. szkoły podstawowej jest ocena opisowa, jednak katecheci mogą stawiać normalne oceny

• § 10 - 3 dni wolne na udział w rekolekcjach jeśli kościół lub wyznanie taki obowiązek nakłada. Opiekę w tym czasie nad uczniami sprawują katecheci

• o terminie rekolekcji dyr. ma wiedzieć miesiąc wcześniej

• jeśli w szkole jest nauka religii dla kilu wyznań wówczas winne one uwzględnić wspólny termin

• § 11 - wizytacje - w ramach katechezy katolickiej przedstawiciele biskupa diecezjalnego, u innych osoby wskazane przez zwierzchników i podane do wiadomości organom sprawującym nadzór pedagogiczny

• nadzór w zakresie metodyki i zgodności z programem sprawują dyr. szkół, w razie potrzeby swe uwagi przekazują one władzom kościołów i zw. wyznaniowych

• § 12 - możliwość powieszenia krzyża i odmawiania wspólnej modlitwy ale z szacunkiem dla innych wyznań

Status nauczania religii jako przedmiotu szkolnego

1. Fakultatywność

Religia ma status przedmiotu nadobowiązkowego. Na naukę religii uczęszczają tylko ci uczniowie, którzy sobie tego życzą.

2. Zasada równoprawnego traktowania nauki religii

Nie należy czynić różnic między nauczaniem religii i nauczaniem innych przedmiotów.

3. Wymiar godzin

4. Nauczanie odbywa się w wymiarze 2 godz. tygodniowo

5. Podstawa objęcia ucznia katechizacją

Zgodnie z Ustawą o systemie oświaty (art. 12 ust.1) w publicznych przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach wolę w formie oświadczenia składają rodzice, a w szkołach ponadgimnazjalnych rodzice bądź sami uczniowie. Po osiągnięciu 18 roku życia wole wyrażają sami uczniowie.

6. Ocena z religii na świadectwie

Ocena z religii jest umieszczana na świadectwie i wlicza się do średniej ocen.

7. Limity uczniów

Po stronie dyrektora szkoły istnieje obowiązek zatrudnienia nauczyciela religii, jeśli wolę nauczania zgłosi co najmniej 7 uczniów.

8. Nadzór i programy nauczania

Nauczanie religii poddane jest dwóm pionom nadzoru:

- nadzór pedagogiczny realizuje dyrektor szkoły i pracownicy MEN

- nadzór wewnątrzwyznaniowy realizują poszczególne Kościoły i związki wyznaniowe.(listę osób uprawnionych do wizytacji władze kościelne podają do wiadomości organom sprawującym nadzór pedagogiczny.

(

Status nauczycieli religii

1. Kwalifikacje do nauczania religii

Kwalifikacje są przedmiotem ustalenia MEN i władz kościelnych.

Istotną formą uzyskania uprawnienia ze strony Kościołów jest skierowanie, które zwane jest misją kanoniczną. Misja kanoniczna to rodzaj szczególnej kwalifikacji wymaganej dla wykonywania zawodu katechety.
Wymóg posiadania misji kanonicznej wynika z faktu, iż Kościoły i związki wyznaniowe muszą mieć swobodny wpływ na obsadę stanowisk nauczycieli religii.

2. Prawa i obowiązki

Nauczyciele religii podlegają tym samym rygorom co inni nauczyciele. Nie mogą jedynie wykonywać funkcji wychowawcy.

3. Ustanie stosunku pracy

4. Poza sytuacjami typowymi ustanie stosunku pracy nauczyciela religii następuje wskutek cofnięcia misji kanonicznej

SZKOLNICTWO WYZNANIOWE

W świecie Kościół katolicki prowadzi:

• 55 tyś przedszkoli - 25,5 mln. uczniów

• 85 tyś szkół elementarnych - 13 mln

• 34 tyś szkół II stopnia

• 1,5 mnl uczniów w szkołach średnich

• 1,8 mln studentów

W Polsce:

• lata 50 -te to likwidacja szkolnictwa katolickiego, prywatnego na szczeblu podstawowym

• od 1961r. oficjalnie zamykano szkoły a na istniejące nakładano surowe zobowiązania, odmawiając im uznania co oznaczało, że nauczyciele w nich uczący pozbawieni byli praw pracowniczych i socjalnych

• obecnie po 1989r. działa w Polsce: 220 szkół podstawowych i średnich - 58 tyś uczniów to 1% wszystkich uczniów i ok. 600 przedszkoli

KPK 83 o szkolnictwie mówi w kan. 802 i 806. Aby ubiegać się o tytuł szkoły katolickiej:

• programem musi odnosić się do chrześcijańskiej koncepcji świata

• nauczający w takiej szkole muszą być świadkami wiary

• kan. 803 - ustanowienie nauczających leży w kompetencji biskupa diecezjalnego

1. Akty prawne regulujące sytuację szkolnictwa w Polsce

• szkolnictwo publiczne i niepubliczne

• Konstytucja art. 70 a szczególnie ust. 3 - gwarancja możliwości pobierania nauki w szkołach publicznych, ale też prawo rodziców do wybierania nauki w szkołach niepublicznych

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989r. - art. 21-23 - wolność w zakładaniu i prowadzeniu przedszkoli, szkół podstawowych i średnich

• Konkordat art. 14 - Kościół ma prawo prowadzić szkoły wszelkiego rodzaju, które odnośnie wymogów programowych podlegają prawu polskiemu. Brak zapisu o niższych seminariach.

• Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego - art. 20-22 - zapis o niższych seminariach duchownych z programem szkół średnich z możliwością uzyskania świadectwa dojrzałości - podlegają MEN

• Ustawa o systemie oświaty z 7.09.1991r.

• Rozporządzenie MEN w sprawie zasad i warunków udzielania zezwoleń na zakładanie szkół przez osobę prawną lub fizyczną z 22.03.1997r. ze zmianami z 7.02.1999r. - Do założenia publicznej szkoły podstawowej wymagana jest zgoda rady gminy, dla zawodowych - wojewódzkiego urzędu pracy

• przy zakładaniu szkoły niepublicznej wystarczy zgłoszenie i wpis do rejestru w kuratorium oświaty lub w odpowiednich resortach /np. rolnictwa, gospodarki/. Ponieważ nie jest to decyzja administracyjna podstawą odmowy mogą być jedynie braki formalne w dokumentacji

• Rozporządzenie MEN w sprawie podstawy programowej kształcenia publicznego z 15.02.1999r. - nowelizacja z 1.12.1999r. - określa warunki, które należy spełnić, by szkoła katolicka mogła wydawać skuteczne zaświadczenia i dyplomy. Musi ona spełniać tzw. minimum programowe i dostosować program, podręczniki i skalę ocen.

• uzyskanie przez szkołę niepubliczną statusu szkoły publicznej oznacza, że wydawane przez nią świadectwa i dyplomy mają charakter dokumentów państwowych. Nie mogą istnieć niepubliczne szkoły podstawowe, gdyż od momentu ich działania mają z mocy prawa uprawnienia szkół publicznych

• uzyskanie statusu szkoły publicznej dokonuje się przez decyzję kuratora

• Ustawa o placówkach niepublicznych z 7.09.1991r. - art. 8 /nowelizacja 25.07.1998r./ - dotyczy to finansowania tych placówek. Obecnie finansują jednostki samorządu terytorialnego. Taką dotację mogą otrzymać placówki posiadające uprawnienia szkoły publicznej. Wg art. 90 - niepubliczne przedszkola, w tym specjalne, szkoły podstawowe i gimnazja, w tym z oddziałami integracyjnymi, otrzymują dotacje z budżetu gminy. Niepubliczne szkoły podstawowe specjalne i gimnazja specjalne, szkoły artystyczne i szkoły ponadgimnazjalne o uprawnieniach szkół publicznych, w tym z oddziałami integracyjnymi, otrzymują dotacje z budżetu powiatu.

• szkolnictwo wyższe

• Konkordat - art. 15 - możliwość zakładania szkół wyższych, ale o ich statusie i o uznawaniu stopni naukowych decyduje osobna ustawa i umowa z Kościołem - są to dwie poniższe ustawy

• Ustawa o szkolnictwie wyższym z 12.09.1990r. zawarto już nową umowę miedzy rządem a Episkopatem z 27.07.1999r. Przepisy tej umowy stosuje się do szkół wyższych, odrębnych wydziałów, wyższych seminariów duchownych i zakonnych. Musza one spełniać wymagania ustawowe dotyczące kadry i programu studiów, aby mogły mieć status szkół wyższych

• do odbywania studiów na katolickich szkołach wyższych mogą być dopuszczone tylko osoby spełniające wymogi ustawy o szkolnictwie wyższym

• ustawa daje możliwość, aby uczelnia określiła dodatkowe warunki przyjęcia

• daje studentom uczelni kościelnych te same prawa co studentom innych uczelni państwowych

• uczelnie kościelne mogą nadawać tytuły naukowe, ale musza spełniać wymogi odnośnie kadry i programu nauczania

• każdego roku muszą też składać sprawozdanie z poszczególnych kierunków studiów w ministerstwie

• Umowa z 1.07.1999r. między Rządem a Konferencją Ep. Polski - na jej podstawie alumni Wyższych seminariów duchownych mogą uzyskiwać zawodowe tytuły magistrów teologii na uczelniach państwowych lub kościelnych

• wykładowcy seminariów tak katolickich jak i innych wyznań korzystają z pełnych praw pracowniczych i socjalnych

• na podstawie tej umowy będącej aktem wykonawczym do art. 15 ust. 2 Konkordatu - status szkół wyższych mają:

• KUL w Lublinie

• PAT w Krakowie /istnieje od 1959r./

• PFT w Wrocławiu /od 1964r./

• PWT w Poznaniu /od 1969r./

• ATK - a obecnie Uniwersytet Kardynała Wyszyńskiego - ma status uczelni państwowej, gdyż powstał po usunięciu wydziałów teologicznych z UJ i Uniwersytetu Warszawskiego. Podlega ona państwowym przepisom o uczelniach wyższych

Uczelniom tym przysługuje nadawanie tytułów naukowych magistra równoznacznych z państwowymi. Odnośnie innych tytułów konieczne jest przestrzeganie przepisów państwowych, a ocen tych tytułów dokonuje Centralna Komisja Kwalifikacyjna porozumieniu z Radą Naukową Episkopatu Polski. Oprócz PAT w Krakowie /na mocy konkordatu/ inne uczelnie utrzymują się ze środków własnych Kościoła.

CMENTARZE

Polskie prawo nie definiuje cmentarzy. Powszechnie są one uważane za dozwolone miejsce grzebania ciał zmarłych. Jako funkcje cmentarza wymienia się:

• godne miejsce pochówku osób zmarłych

• miejsce ciszy i odpowiedniego otoczenia dla ich pamięci i kultu zgodnego z religią

W Europie dopiero w XVIII i XIX w. pojawiły się cmentarze niewyznaniowe i pierwsze przepisy świeckie. Na terenie Polski przepisy te wprowadzono w czasach zaborów.

Cmentarze możemy podzielić na:

• wyznaniowe

• parafialne

• zakonne

• komunalne

• gminne

• międzygminne

• miejskie

1. Podstawy prawne

• Ustawa o chowaniu zmarłych i stwierdzaniu przyczyn zgonów z 17.03.1932r.

• Ustawa o grobach i cmentarzach wojennych z 28.03.1933r.

• Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych z 31.01.1959r.

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej w sprawie odstępowania terenów pod cmentarze z 5.07.1959r.

• Rozporządzenie w sprawie urządzania cmentarzy, prowadzeni ksiąg cmentarnych i chowaniu zmarłych z 20.10.1972r.

• Konkordat- art. 8, 24

• Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego z 1989r. - art. 45 Kościół ma:

• prawo zakładania i rozbudowy swych cmentarzy

• prawo do posiadania, konserwacji i nienaruszalności

• prawo do pochówku zgodnego z przekonaniami religijnymi

2. Obecne prawo

W myśl rozporządzania z 1959r.

• organem kompetentnym do wydawania zezwoleń na rozszerzenie i zakładanie cmentarzy jest gmina

• gmina sprawuje też nadzór nad cmentarzami wyznaniowymi

• aby kościół lub zw. wyznaniowy mógł założyć cmentarz musi uzyskać umiejscowienie go w planie zagospodarowania przestrzennego i uzyskać zgodę inspektora sanitarnego /prawo domaga się, aby cmentarz był założony na terenie odpowiednim pod względem sanitarnym/

• teren musi być ogrodzony

• musi się znajdować dom pogrzebowy i kostnica

• odpowiednia odległość od źródeł i ujęć wodnych, budynków mieszkalnych

• istnieje możliwość uzyskania terenu będącego własnością Skarbu Państwa na założenie lub poszerzenie cmentarza wyznaniowego. Wg rozporządzenia z 1959r. grunt taki otrzymuje Agencja Własności Rolnej i może ją przekazać związkowi wyznaniowemu w formie aktu notarialnego na określony czas. Teren cmentarny podlega opłatom gruntowym oraz na rzecz tego, kto przekazał ten grunt w wysokości do 20% przychodów uzyskiwanych na tym terenie z gospodarstwa

Rozporządzenie z 1972r.

• zarząd każdego cmentarza musi prowadzić księgę cmentarną, w której odnotowuje: nazwisko, imię, płeć, wiek, adres, przyczynę zgonu

• gdy cmentarz jest wyznaniowy a nie ma cmentarza komunalnego mają być na nim chowani także ateiści i innowiercy, ale muszą jak wszyscy dopełnić obowiązków administracyjnych

• ekshumację zwłok można dokonać tylko w terminie 16.10 - 15.04 w godzinach rannych i w chłodny dzień. Trzeba uzyskać zgodę od inspektora sanitarnego i tylko on może zezwolić na wcześniejszą ekshumację

• akt zgonu ma wydać lekarz leczący chorego - obecnie lekarz pierwszego kontaktu

Kodeks karny

• za znieważenie zwłok, prochów ludzkich, miejsca spoczynku przewiduje karę do 2 lat więzienia i grzywnę

• za ograbienie zwłok - od 6 miesięcy do 8 lat więzienia /art. 195-196 i 262/

PRAWO WYZNANIOWE

60

---