Geneza i rozwój sportu na ziemiach polskich
- Collegium Nobilium,
- Komisji Edukacji Narodowej (KEN),
- Szkoły Rycerskiej.
Collegium Nobilium w Warszawie
Założona przez Stanisława Konarskiego w 1740 roku.
Wiele miejsca poświęcano wychowaniu fizycznemu. Uczono higieny i wysokiej jakości „stołu” oraz grano w wolanta, bilard, szachy, uczono tańców francuskich i fechtunku i jazdy konno.
Głównym celem edukacji było wychowanie uczciwego człowieka i dobrego obywatela oraz „zaszczepienie” wychowankom głębokiej religijności. Ponad to uczono posłuszeństwa (wierność i szacunek dla króla), poszanowania praw ojczystych oraz urzędów i władz Rzeczypospolitej, sprawiedliwości (w życiu publicznym i prywatnym); miłości ojczyzny (obrony przed nieprzyjacielem oraz poszanowania jej publicznych, politycznych i ekonomicznych interesów).
Komisja Edukacji Narodowej (KEN)
KEN została powołana przez Sejm, który obradował na Woli nad ratyfikacją pierwszego rozbioru Polski 14 października 1773 r. W całym państwie działały 64 szkoły zakonne.
Wiele uwagi poświęcano sprawom wychowania fizycznego młodzieży, którą rozpatrywano w trzech kategoriach: zdrowotna, wychowcza i społeczna.
- Zdrowotna skupiała się na nabieraniu mocy, hartowaniu sił. Sposoby nabywania mocy były ćwiczenia pływackie, gonitwy: piesze, konne, ratowanie tonących,
„Z mocy i zręczności rodzi się męstwo i odwaga”.
- Wychowawcza mówiła, iż rodzice i szkoła starają się utrzymanie zdrowia, siły dziecka, bo to one mają uczynić człowieka szczęśliwym i zdolnym do wykonywania powinności. Napisano rady i przestrogi ujęte w ustawach.
„Rektor poleci dyrektorom, aby każdego dnia szkolnego był czas wyznaczony na rozrywkę dla dzieci, zwłaszcza po obiedzie i wieczorem, aby ile możności zabawiały się na wolnym powietrzu.”
- Społeczna polegała na doskonaleniu człowieka, jego ciała i duszy, by mógł godnie bronić swojej ojczyzny.
Ponad to uczono musztry, wojskowych obrotów, jazdy konnej, taktyki budowania, bronienia i zdobywania fortec.
Szkoła Rycerska,
Akademia Szlachecka Korpusu Kadetów w Warszawie powstała w 1765 i przetrwała do 1795 roku. Została założona przez króla Stanisława Augusta. Na początkowo uczyli się w niej członkowie gwardii pałacowej. Szkoła miała charakter czysto wojskowy. Szczególny nacisk kładziono na wysoki poziom moralny i na patriotyzm. Głównymi hasłami były: „Bóg, Honor i Ojczyzna”. Uczono w niej ładu i wojskowej dyscypliny, czystość i elegancja,
Szkołę ukończyło ok. 950 kadetów z terenu całej Rzeczpospolitej.
W drugiej połowie XIX wieku polska przeżyła bardzo ciężki okres swojej historii. Znajdowała się pod zaborem Pruskim, Rosyjskim i Austryjackim
Wychowanie fizyczne na ziemiach polskich zaboru austriackiego.
W szkołach galicyjskich były najtrudniejsze warunki do nauki. Mimo, iż zarządzenie Rady Szkolnej Krajowej o wprowadzeniu obowiązkowej nauki gimnastyki w 1879 roku nie przyniosło większej zmiany. Brakowało sprzętu, sal gimnastycznych, wykwalifikowanych nauczycieli i samych nauczycieli. W 1878 roku w porozumieniu rad okręgowych z towarzystwami sokolimi wprowadzono bezpłatne nauki gimnastyki dla uczniów szkół ludowych w budynkach sokolich do czasu zaopatrzenia sal w sprzęt sportowy.
Wychowanie fizyczne na ziemiach polskich zaboru rosyjskiego.
Wychowanie fizyczne w szkołach było zaniedbane, gimnastyka była przedmiotem nadobowiązkowym. Był problem ze sprzętem, salami gimnastycznymi oraz nauczycielami.
Dopiero w 1905 roku wprowadzono do szkół obowiązkową gimnastykę i zajęcia z gier i zabaw na wolnym powietrzu. Lecz nie rozwiązało to braku funduszy. Reformę podjęło seminarium nauczycielskie Polskiej Macierzy Szkolnej, które miało na celu kształcenie kadr jednak sytuacja polityczna nie pozwalała na realizacje wszystkich planów.
Wychowanie fizyczne na ziemiach polskich zaboru pruskiego.
Na ziemiach zaboru pruskiego gimnastyka była obowiązkowa wprowadzona w latach 1827-1842. W szkołach tych dbano o gimnastykę która spełniał dodatnią role w kształceniu młodzieży mimo przygotowanie wojskowego. Polskie tradycje w dziedzinie wychowania fizycznego na ziemiach pruskich wiążą się przede wszystkim z działalnością pozaszkolną TG Skół. Problemem jednak była germanizacja społeczeństwa polskiegoW 1860 gimnastyka weszła do szkół ludowych w Prusach. Gimnastyka w tym zaborze nie miała początkowo charakteru wychowawczego. Wraz z końcem XIX wieku dotarły poglądy głównie ze Szwecji i Anglii. Na ziemiach zaboru pruskiego szczególnego znaczenia nabiera działalność Sokoła, który w końcu XIX wieku i początku XX pokrył zachodnie i północne ziemie polskie stwarzał młodym i dorosłym polakom teren systematycznej aktywności ruchowej.
Zrzeszenia sportowe
Za pierwsze towarzystwo gimnastyczo-sportowe założone przez Wilhelma Zwllnera boisko do ćwiczeń w Pszczynie rok 1815.
W 1824 r. grupa niemickich majstrów fabryk włókienniczych założyła Łódzkie Towarzystwo Strzeleckie.
W 1831 r. założono Krakowskie Towarzystwo Strzeleckie.
Wojskowa Szkoła Pływania była utworzona w 1820 r. na Stawie w Marymoncie koło Warszawy.
W Krakowie, prof. Ludwik Bierkowski obok swojej szkoły gimnastycznej otwartej w 1838 r. zorganizował naukę pływania na Wiśle.
W Poznaniu pierwszą publiczną pływalnię zorganizowano w 1843 r.
Żywe zainteresowanie w dawnej Polsce budziło jeździectwo.
Najstarszy klub jeździecki w latach 1838-1862 prowadziło Towarzystwo ku Ulepszeniu Hodowli Bydła i Koni Wielkopolskich Księstwa Poznańskiego.
W 1841 r. założono Towarzystwo Wyścigów Konnych i Wystawy Zwierząt Gospodarskich w Warszawie.
W 1856 r. powołano do życia Towarzystwo Zachęty Koni i Zwierząt Gospodarskich we Lwowie.
Pierwsze gniazda TG „Sokół” powstały w 1867 r. we Lwowie i w Krakowie;
Krakowskie Towarzystwo Gimnastyczne „Orzeł Biały” utworzone w 1867 r. przez Józefa Dietla, propagowało jeździectwo, strzelectwo, szermierkę i pływanie.
W 1869 r. w Krakowie i we Lwowie powstały Towarzystwa Łyżwiarskie.
W Krakowie 20 II 1881 r. odbyły się pierwsze zawody łyżwiarskie;
Od 1884 r. rozpoczęło swoją działalność w Krakowie Towarzystwo Wioślarskie.
W 1886 r. powstają w Krakowie i we Lwowie kluby cyklistów.
W 1891 r. w Krakowie i we Lwowie powstają sportowe kluby szermiercze.
Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie (1878)
Warszawskie Towarzystwo Cyklistów (1886)
Warszawskie Towarzystwo Łyżwiarskie (1893)
Towarzystwo Wioślarskie w: Płocku (1884), Kaliszu (1894), Koninie (1900 r.), Łomży (1901), Poznaniu (1904 r.), Wilnie (1908), Kruszwicy (1911 r.), Pułtusku (1913).
Do wybuchu I wojny światowej zdołano zawiązać w trzech zaborach 17 takich stowarzyszeń, a utworzona w 1901 r. Międzyklubowa Komisja Regatowa, która tworzyła regulaminy wioślarskie i czuwała nad ich przestrzeganiem.
Lekkoatletyka
2 listopada 1887 r. w sali „Sokoła” odbyły się pokazowe konkursy w skoku w dal i wzwyż. Wyniki skoku w dal 475 cm, a wzwyż 155 cm
W 1896 r. w Krakowie rozegrano klasyczny pięciobój obejmujący bieg na 200 m, skok w dal, rzuty dyskiem i oszczepem oraz zapasy.
Obok „Sokoła” wiodącą rolę odegrały kluby lwowskie kluby „Czarni” i „Pogoń” oraz krakowska „Cracovia” posiadające sekcje lekkiej atletyki.
Rozwój piłki nożnej.
Pierwszy pokazowy mecz odbył się 14 lipca 1894 r. podczas II Zlotu „Sokoła” we Lwowie, pomiędzy drużynami krakowskiego i lwowskiego „Sokoła”. Zwyciężyli gospodarze 1:0. Włodzimierz Chomicki był zdobywcą pierwszej bramki, a sędzią - Zygmunt Wyrobek
W 1904 r. E. Piasecki utworzył przy IV Gimnazjum Klub Gimnastyczno-Sportowy, będący protoplastą ŁKS „Pogoń”.
W tym samym roku uczniowie III i IV Gimnazjum powołali Kółko Footbalistów „Sokoła-Macierzy”. Było ono zalążkiem „Lechii”.
W tym samym czasie piłka nożna pojawia się w Krakowie. Patronują jej i propagują ją kluby.
W 1906 r. powstają kluby piłkarskie: „Czarni” i „Pogoń” we Lwowie oraz „Cracovia” i „Wisła” w Krakowie.
- kluby piłki nożnej: w Ostrowie - „Venetia” (1908 r.) i „Ostrovia” (1909 r.), Poznaniu - „Warta”(1912 r.), Lesznie - „Unia” i „Polonia” (1913 r.), Gnieźnie - „Stella” (1913 r.)
Pierwszy pokazowy mecz odbył się 14 lipca 1894 r. podczas II Zlotu „Sokoła” we Lwowie, pomiędzy drużynami krakowskiego i lwowskiego „Sokoła”. Zwyciężyli gospodarze 1:0. Włodzimierz Chomicki był zdobywcą pierwszej bramki, a sędzią - Zygmunt Wyrobek.
Pierwszym pojedynkiem rozegranym wg przepisów angielskich był mecz „Czarnych” z drużyną szkół średnich Krakowa (2:0) i „Pogoni” z zespołem krakowskich akademików (4:0) 4 czerwca 1906 r.
Pierwszy mecz międzynarodowy odbył się w 1911 r. „Wisły” z ekipą Czeskiego Związku Piłki Nożnej”.
W tym samym roku 25 czerwca utworzono w Krakowie Związek Polski Piłki Nożnej (ZPPN), będący filią Austriackiego Związku Piłki Nożnej.
Kolarstwo
Pierwszy pojazd rowerowy - samojazd skonstruował i zaprezentował w Warszawie w 1866 r. malarz Edmund Perl.
Pierwszy wyścig welocypedów odbył się w Warszawie, w Parku Krasińskich 5 czerwca 1869 r. i we Lwowie w 1875 roku.
W 1886 r. założono w Warszawie Towarzystwo Cyklistów (WTC).
W 1886 r. zawiązały się towarzystwa cyklistów w Krakowie, Lwowie i Łodzi, a w 1887 r. w Lublinie.
Pierwsze zawody klubów zorganizowano w Warszawie 21 czerwca 1886 r.
15 śierpnia 1891 r. odbyły się I mistrzostwa Królestwa Polskiego na trasie Wawer - Garwolin (103 km ten rekord utrzymał się do wybuchu wojny w 1914 r.
W 1895 r. we Lwowie otwarto tor z asfaltową nawierzchnią.
W 1899 r. zorganizowano Wyścig Objazdowy Królestwa Polskiego (1093 km) podzielony na 51 stacji. Kolarze jechali dniem i nocą. Brało w nim udział ponad 150 cyklistów.