Dr hab. Andrzej Gołąb Mat. do wykładu: Diagnoza i ekspertyza psychologiczna SWPS st. dzienne sem. zim. 2002/2003 Wykład 9
Podziękowanie: Autor Materiałów dziękuje pani Alicji Czeredereckiej za przejrzenie Materiałów
do wykładu 8 i 9 i wskazanie dostrzeżonych błędów i nieścisłości. Pomoc ta nie zdejmuje z autora odpowiedzialności za obecną formę Materiałów.
Wykład 9
Test Rorschacha: obliczanie wskaźników i ich interpretacja
1. Przykładowe wskaźniki i ich znaczenie
1.1. „Typ przeżywania” w klasycznym ujęciu Rorschacha (Erlebnistypus)
1.2. Analogiczna grupa wskaźników w systemie Exnera
(przykłady kilku wskaźników)
1.3. „Konstelacja samobójcza” - przykład jednego ze wskaźników Exnera,
dla których ustalono wyniki krytyczne (graniczne)
2. Plan postępowania psychologa posługującego się testem Rorschacha
w całościowym systemira
3. Fragmenty interpretacji wyników badania Zenona S.
1. Przykładowe wskaźniki w tescie Rorschacha
1.1. „Typ przeżywania” w klasycznym ujęciu Rorschacha (Erlebnistypus)
Żródła informacji: Grzywak-Kaczyńska (1967) s. 44-45, Kreutz (1962) s.206-207
T.P. = M / Σ C
T.P. - wskaźnik TYPU PRZEŻYWANIA według Rorschacha
M - wypowiedzi, w których determinantą jest RUCH LUDZI
C - wypowiedzi, w których determinantą jest BARWA CHROMATYCZNA
C - determinanta: wyłącznie barwa
FC - determinanta: przede wszystkim forma, ale i barwa
CF - determinanta: przede wszystkim barwa, ale i forma
Σ C = (0,5) x FC + (1,0) x CF + (1,5) x C
Sześć typów przeżywania według Rorschacha
a.Typ ekstratensywny czysty
Brak determinant M, są determinanty C
(np. FC=0,5), a więc: M=0 Σ C ≥ 0,5
Gdy przewaga C jest duża, wtedy mówimy o „bogatym” typie ekstratensywnym. Osobę taką cechują: brak fantazji; inteligencja odtwórcza; życie „na zewnątrz”; więcej kontaktów społecznych; lepsze przystosowanie się do rzeczywistości; zmienne uczucia; duża ruchliwość; zręczność manualna.
b. Typ introwersyjny czysty
Brak determinant C, są determinanty M
a więc: C=0 M≥ 1
(Gdy przewaga M jest duża, „bogaty” typ introwersyjny)
Bogata wyobraźnia; inteligencja bardziej twórcza; życie bardziej wewnętrzne; kontakty społeczne mniej rozległe, ale bardziej intensywne, większa stałość uczuć, mniejsza zdolność przystosowania się do rzeczywistości; umiarkowana ruchliwość; mniejsza zręczność manualna.
c. Typ ekstratensywny mieszany
Przewaga determinant C nad M ( co najmniej o 1 punkt), a więc:
(Σ C - M) ≥ 1
d. Typ introwersyjny mieszany
Przewaga determinant M nad C ( co najmniej o 1 punkt), a więc:
(M -Σ C) ≥ 1
e. Typ ambiekwalny
Jednakowa lub prawie jednakowa liczba determinant C i M, a dokładnie mówiąc:
Σ C - M≤ 0,5
Jeśli jest to „bogaty” typ ambiekwalny (dużo C, dużo M), to jest to najlepszy wariant
f. Typ koartywny albo zwężony
Brak lub prawie brak determinant C i M, a dokładnie mówiąc:
(M ≤ 1) v (Σ C ≤ 1)
Jest to najgorszy wariant.
1.2. Analogiczna grupa wskaźników w systemie Exnera (przykłady kilku wskaźników)
1.2.1. „Równowaga przeżywania” (EB=Experience Balance)
Ten wskaźnik został zaczerpnięty od Rorschacha, Exner jedynie zmienił nazwę z „typu przeżywania” (Erlebnistypus) na „równowagę przeżywania”
ponieważ wzór na EB jest taki sam jak wzór na T.P. u Rorschacha, mamy:
EB = Suma M / Ważona suma C
M - wypowiedzi, w których determinantą jest RUCH LUDZI
C - wypowiedzi, w których determinantą jest BARWA CHROMATYCZNA (C, FC, CF)
Ważona suma C = (0,5) x FC + (1,0) x CF + (1,5) x C
Stąd dla Zenona S. odpowiednie wartości wynoszą:
Suma M = 8; FC=2, CF=6, C=4, więc ważona suma C (Σ C) = 13; zaś EB = 8 /13 = 0,6
1.2.2. „Przewaga jednego stylu przeżywania” (EBPer = Experience Balance Pervasive)
a) gdy (M - Σ C) ≥ 2,5 EBPer = EB
b) gdy (Σ C - M) ≥ 2,5 EBPer = 1/EB
Zenon S.: to przypadek (b), bo: 13 - 8 > 2,5; stąd: EBPer = 1/0,6 = 1,6
Tak więc wchodzi w grę przewaga ekstratensywności (nieusztywniona)
c. „Poziom przeżywania” (EA=Experience Actual)
EA = suma M + Ważona suma C
Zenon S.: EA = 8 + 13 = 21
1.3. „Konstelacja samobójcza” - przykład jednego ze wskaźników Exnera,
dla których ustalono wyniki krytyczne (graniczne)
Konstelacja samobójcza (S - CON = suicide constellation)
S - CON uwzgędnia 12 kryteriów.
Wynik krytyczny S - CON: spełnienie co najmniej 8 kryteriów
Z badań Exnera (za: Groth-Marnat, 1997, s. 456) wynika, że wynik S-CON ≥8 pozwala prawidłowo zidentyfikować 80 % osób podejmujących próby samobójcze.
Odsetek wskazań fałszywie pozytywnych wynosił 10 % (tzn. wśród osób z wynikiem równym 8 lub wyższym było 10 % osób, które nie miały prób samobójczych), odsetek wskazań fałszywie negatywnych wynosił 15 % ( tzn. wśród osób z wynikiem niższym niż 8, było 15 % takich, które MIAŁY próby samobójcze).
Według Biuletynu Rorschach Workshops (1990, s. 6) wskaźnik konstelacji samobójczej można stosować bez obaw jedynie do osób dorosłych. Ostrożnie można go stosować do osób w wieku 15 -17 lat. Wszystkie próby opracowania analogicznego wskaźnika dla dzieci okazywały się dotąd nieudane (niezadowalająca trafność).
Analiza wyników Zenona S. wskazała, że spełnił on 8 kryteriów konstelacji samobójczej
1 kryterium: V + FV +VF + FD > 2 u Zenona S. nie spełnione
Zenon S.: V=0 FV=0 VF=0 FD=0
V (Pure vista response) - Wypowiedzi zdeterminowane CZYSTĄ PERSPEKTYWĄ
[dalej/bliżej; głębiej/wyżej (patrząc z góry)] Perspektywa odczytywana jest
tylko ze światłocienia, np.( tablica VI) „Głęboki rów” (V)
VF, FV (Vista - form response, Form - vista response) - Wypowiedzi zdeterminowane
PERSPEKTYWĄ i FORMĄ, np. (tab.VIII) „las z lotu ptaka, te ciemniejsze - to
wyższe drzewa” (VF)
FD (Form dimension) - DYMENSJONALNOŚĆ wynikająca z FORMY
np. (tablica IV) „Postać od dołu, głowa jest oddalona, bo mała” (FD)
2 kryterium: Col-Shd Bl > 0 u Zenona S. spełnione
Col-Shd Bl (Color Shading Blend) -Wypowiedzi złożone (z różnych determinant),
wśród których są barwa (C) i światłocień (Y)
Zenon S.: Col-Shd Bl = 2 (2>0) (wypowiedzi 15 i 38)
Wypowiedź 15. (Tabl. ∨ III) „Mucha (..)” „Ciemne plamy (..) [to] oczy (..) jaśniejsze (..)[są]
żwaczkami (..), gdyby [wskazana plama] była zielona, kojarzyłaby się z [muchą]
plujką (..)” (FC.FYu) [Wyp. determ. formą i barwą (FC) oraz formą i
światłocieniem (FY), u= słaby poziom formy]
3 kryterium: Ego< 0,31 lub Ego≥0,44 u Zenona S. spełnione
Ego (Egocentricity Index) - Wskaźnik egocentryzmu
Ego= [3 r + ∑(2)] / R
r - wypowiedzi, w których współdeterminantą, wraz z formą, jest dostrzeżenie ODBICIA
np. (tabl.VIII) „(..) wilk (..) odbija się w rzece (..)” (Fr+)
U Zenona S. brak wypowiedzi r (Fr, rF); r=0
(2) - wypowiedzi, w których determinantą jest dostrzeżenie PARY OBIEKTÓW
U Zenona są dwie wypowiedzi (2), a mianowicie, wypowiedź 10 i 12
(Tabl. II) wyp. 10 „(..) dwie stopy obute w skarpety (..)” (Do FYu 2)
(Tabl.III) wyp. 12 „(..) dwie kobiety z dzbanami (..)” (D+ Mao 2)
R - OGÓLNA LICZBA WYPOWIEDZI
U Zenona S. jest ogółem 45 wypowiedzi.
Tak więc dla Zenona: Ego = [3 x 0 + 2] / 45 = 0,04 < 0,31, kryterium spełnione
4 kryterium: MOR>3 u Zenona S. spełnione
MOR (morbid content) = sygnatura specjalna: śmierć, zniszczenie
U Zenona S: 8 wypowiedzi MOR 8>3
(Tabl. I) wyp. 2 „(..) skóra niedźwiedzia (..) nie ma łba”
(Tabl. IV) wyp. 18 „(..) głowa (..) z dziobem (..) zdeformowanym”
(Tabl. VI) wyp. 27 „(..) tygrys bez głowy”
(Tabl. VI) wyp. 30 „(..) strzępki materii (..) zarysy głów”
(Tabl. VII) wyp.32 „(..) poroże (..) leżące w ziemi”
5 kryterium: Zd> + − 3.5 u Zenona S. spełnione
Zd = wydajność przetwarzania informacji
6 kryterium: es > EA u Zenona S. spełnione
7 kryterium: CF + C > CF u Zenona S. spełnione
8 kryterium: X+ % < 0.7 u Zenona S. spełnione
9 kryterium: S >3 u Zenona S. spełnione
S (Space response) - liczba wypowiedzi, w których interpretując plamę OB uwzględnia
białą przestrzeń (uwaga: sygnatura S nie jest stosowana samodzielnie, lecz w połączeniu
z inną, a więc: WS, DS, DdS); u Zenona S.: S = 12 (12 > 3)
10 kryterium: P < 3 lub P ≥ 8 u Zenona S. nie spełnione
11 kryterium: Pure H < 2 u Zenona S. nie spełnione
12 kryterium: R < 17 u Zenona S. nie spełnione
R (response) - ogólna liczba wypowiedzi; u Zenona S.: R = 45 (45 > 17)
Plan postępowania psychologa posługującego się testem Rorschacha
w całościowym systemie Exnera
[Zebranie danych surowych]
I. Protokół wypowiedzi
a) Wypowiedzi spontaniczne
b) Wypowiedzi w fazie sprawdzania
[ Analiza danych obejmuje punkty II, III, IV]
II . Ustalenie sekwencji sygnatur [w odniesieniu do badania Zenona S. pełną sekwencję
sygnatur podaje Czerederecka (1996), na str. 104 - 105, w niniejszych materiałach jest
fragment sekwencji sygnatur].
III. Zestawienie strukturalne
Zestawienie układu sekwencji (w 10 tablicach)
Zestawienie aktywności organizującej (Z)
Zestawienie lokalizacji (4)
Zestawienie determinant złożonych (Blends)
Zestawienie determinant pojedyńczych (24)
Zestawienie determinant treściowych (23)
Zestawienie typów lokalizacji (DQ-Developmental quality)
Zestawienie poziomów form (4)
Zestawienie sygnatur specjalnych (14)
Zestawienie współczynników (proporcji, procentów i wyników pochodnych)
Dziedzina podstawowa
Dziedzina ideacji
Dziedzina afektu
Dziedzina mediacji
Dziedzina przetwarzania informacji
Dziedzina interpersonalna
Dziedzina percepcji własnej osoby
Zestawienie wskaźników specjalnych (6)
IV. Interpretacja wyników
Ustalenie strategii interpretacji rozpoczyna się od analizy „współczynniki patologii” zwanych tez „współczynnikami specjalnymi”. Kolejność dziedzin funkcjonowania poddawanych interpretacji zależy od tego, jaki jest pierwszy współczynnik patologii, który osiągnął bądź przekroczył wartość krytyczną. Współczynniki te ułożone są w następującym szeregu:
SCZI - indeks schizofrenii
DEPI - indeks depresji
CDI - wskaźnik deficytu zachowań obronnych
HVI - wskaźnik nadmiernej podejrzliwości
OBS - indeks stylu obsesyjnego
Ponieważ u Zenona S. pierwszym z tych współczynników, który osiągnął wartość krytyczna jest „indeks depresji” stąd zalecana kolejność postępowania w trakcie interpretacji obejmuje przegląd dziedzin funkcjonowania w nastepującym porządku:
Emocje
Umiejętność kontroli i tolerancja na stres
Stres sytuacyjny
Obraz samego siebie
Spostrzeganie relacji z innymi ludźmi
Przetwarzanie informacji (intelekt)
Spostrzeganie
Myślenie
V. Podsumowanie (zebranie najważniejszych wniosków)
Pełną interpretację wyników Zenona S. zawiera tekst Alicji Czeredereckiej (1996 b) na stronach 107 -113.
Sekwencja sygnatur w protokole Zenona S. (fragmenty zestawienia)
Tabli- ca |
Nr wypo- Wie-dzi |
Lokalizacja |
Determinanty |
(2) |
Treść |
POP |
Z |
Sygnatury specjalne |
I |
1 |
Wo |
Fo |
|
A |
P |
1.0 |
|
|
2 |
WSo |
Fo |
|
Ad |
|
3.5 |
MOR |
|
3 |
WSo |
Fo |
|
Art |
|
3.5 |
DR |
|
4 |
WSo |
Fu |
|
Ay,Cg |
|
4.0 |
|
|
5 |
WS+ |
mau |
|
|
|
4.0 |
|
|
6 |
D+ |
FYu |
|
Hd,Sx,Cg |
|
4.0 |
|
II |
7 |
DS+ |
ma.Co |
|
Sc,Fi |
|
4.5 |
|
|
8 |
DS+ |
Fo |
|
Hh |
|
4.5 |
|
|
9 |
DdSo |
FC- |
|
Hd |
|
4.5 |
|
|
10 |
Do |
FYu |
2 |
Cg |
|
|
|
|
11 |
DSo |
Fo |
|
Id |
|
|
|
. |
. |
... |
... |
. |
... |
. |
. |
... |
. |
. |
... |
... |
. |
... |
. |
. |
... |
IX |
39 |
WS+ |
FMa.CF+ |
|
A.Ls |
|
5.5 |
AG |
|
40 |
WS+ |
ma.Cu |
|
Ad, Fi |
|
5.5 |
MOR |
|
41 |
W+ |
FMp.CF+ |
|
A.Ls |
|
5.5 |
|
|
42 |
Wv/+ |
C |
|
Art |
|
5.5 |
AB,DR |
X |
43 |
W+ |
Ma.CF+ |
|
H,Ay,Sx |
|
5.5 |
|
|
44 |
Wv |
Ma- |
|
Hd |
|
|
MOR |
|
45 |
Wv |
C |
|
Fd |
|
|
PER |
„Wiadomości podstawowe” z wykładu 9
Wzór na „typ przeżywania” według Rorschacha
Jakie cechy ma człowiek o ekstratensywnym typie przeżywania według Rorschacha
Jakie cechy ma człowiek o introwersyjnym typie przeżywania według Rorschacha
Jakie cechy ma człowiek o ambiekwalnym typie przeżywania według Rorschacha
Jakie cechy ma człowiek o koartywnym typie przeżywania według Rorschacha
Ile kryteriów tzw. „konstelacji samobójczej” spełniają osoby o wysokim ryzyku samobójstwa
Czym jest tzw. sekwencja sygnatur?
Czy wielkość indeksu schizofrenii ma wływ na zalecana kolejność, w jakiej dokonuje się
interpretacji danych w teście Rorschacha (w systemie całościowym Exnera)?
4. Literatura (do wykładów 8 i 9)
Chojnacka - Szawłowska, G. (1992.) Metoda Rorschacha w diagnostyce
neuropsychologicznej. Gdańsk : Wydaw. Uniwersytetu Gdańskiego.
Czerederecka, A. (1996 a). Test Rorschacha jako narzędzie oceny osobowości
w psychologicznej ekspertyzie sądowej [w:] A. Czerederecka, T. Obydzińska-Jaśkiewicz
(red.) (1996). Techniki projekcyjne w psychologicznej ekspertyzie sądowej. Kraków:
Instytut Ekspertyz Sądowych.
Czerederecka, A. (1996 b). Warsztaty rorschachowskie - analiza i interpretacja przypadku
Zenona Sz. (s. 93 - 114)[w:] A. Czerederecka, T. Jaśkiewicz-Obydzińska (red.) Techniki
projekcyjne w psychologicznej ekspertyzie sądowej. Kraków: Wydawnictwo Instytutu
Ekspertyz Sądowych.
Di Nuovo, S., Brzeziński, J. (2000). Diagnoza zaburzeń osobowości typu "borderline" za
pomocą testu Rorschacha. Przegląd Psychologiczny, 1, 101-114 .
Groth-Marnat, G. (1997). Handbook of psychological assessment. New York: Wiley.
Grzywak-Kaczyńska, M. (1967). Metoda Rorschacha. Warszawa: Polskie Towarzystwo
Higieny Psychicznej.
Kreutz, M. (1962). Metody współczesnej psychologii. Warszawa: Państwowy Zakład
Wydawnictw Szkolnych.
Piotrowski, Z. A. (1991). Perceptanaliza : zmodyfikowane, poszerzone i usystematyzowane
opracowanie metody Rorschacha. [z ang. tł. P. Bednarski i in.] Warszawa : Polskie
Towarzystwo Higieny Psychicznej.
Rorschach Workshops (1990). 1990 Alumni Newsletter. [zeszyt przeznaczony dla
uczestników Warsztatów Rorschachowskich w systemie Exnera] Asheville, NC.
Schiep, S. (1998). Ryzyko samobójstwa i próba diagnozy w świetle metody Rorschacha. Rocz.
Psychol . T. 1 .s. 188-196.
Stasiakiewicz, M. (red.),(1984). Warsztaty Rorschachowskie. Warszawa: Polskie
Towarzystwo Psychologiczne. [Na stronie tytułowej wewnątrz tej książki wydrukowano:
John E. Exner (1984). Test Rorschacha. System całościowy]
Stasiakiewicz, M. (1994). Podmiotowe i sytuacyjne wyznaczniki badania testem Rorschacha.
Poznań : Wydaw. Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
1
7