Arystoteles: O dowodach sofistycznych

Argumenty erystyczne= wnioskują z tego, co się wydaje wiarygodne, ale takie nie jest, lub te, które tylko pozornie wnioskują.

Dowody sofistyczne:

a/ zależne od języka:

homonimia - fallacia aequivocationis: wieloznaczne użycie wyrażenia, np. „wiedzący uczą się” - bo uczyć się i uczyć się języka

amfibolia - fallacia ambiguitatis: dwuznaczność i niejasność budowy składniowej „Czy to, co ktoś widzi, widzi?”

fallacia figure dictionis - znaczenie figuralne

b/ Paralogizmy pozajęzykowe, np.:

- fallacia secundum quid et simplicer - wyrażenie użyte w znaczeniu szczegółowym wzięte bezwarunkowo

- fallacia consequentis - błędne przekonanie o odwracalnym stosunku następstwa: jeżeli A to B, więc jeżeli B, to A.

- fallacia propter non causam pro causam - uznanie za przyczynę tego, co nią nie jest

„Nazywam zaś sofistycznym odparciem i wnioskiem nie tylko sylogizm i odparcie, które wydaje się ważne, nie będąc takim, ale również takie, które mimo iż jest ważne, do rzeczy tylko pozornie się odnosi. Należą tutaj wnioski, które nie są odparciem w stosunku do rzeczy, lecz wykazują tylko niewiedzę przeciwnika.”

„ Sofistyczne odparcie nie jest odparciem po prostu, lecz jest skierowane przeciwko komuś i podobnie sofistyczny dowód.'[musi uznać np. że homonim ma jedno znaczeni]

Celem argumentu sofistycznego jest pozorna mądrość, erystycznego - pozorne zwycięstwo.

c/ z przeciwnika, psychologiczne[?]

- argumenty czerpane ze skrytych życzeń i jawnych opinii - wykazać ich sprzeczność

- zmusić do bredzenia

- długość - bo trudno objąć równocześnie wiele rzeczy

- szybkość - jeśli nie nadąża, gorzej przewiduje

- kłótliwość i gniew - przez bezczelność i chęć wyrządzenia krzywdy

Pożytek:

- dowody sofistyczne opierają się głównie na różnych sposobach wyrażania, więc zapewniają sprawność w ocenie wyrażeń

- pozwalają się samemu ustrzec od wprowadzania siebie w błąd

„ Nie jest jednak tym samym zbadać dowód i umieć rozwiązać trudność oraz być w stanie na postawione pytanie szybko odpowiedzieć, bo tego, co wimy aktualnie, możemy nie wiedzieć w innym kontekście. Ponadto, tak jak w innej dziedzinie szybkość może być spotęgowana poprzez ćwiczenia, tak też jest i z dowodami, bo nawet jeżeli cos wiemy, ale nie zadbamy o ćwiczenie, często pomyślną okoliczność stracimy.”

II

Koncept a sofizmat

Sarbiewski w traktacie „De acuto et arguto” w postaci teorii ostrz analizuje proces myślowy towarzyszący tworzeniu konceptu. Koncept jest to powiedzenie, które „zawiera w sobie z jednej strony właściwość czegoś niezgodnego, z drugiej właściwość czegoś zgodnego, to znaczy [...] że to powiedzenie zdaje się z jednej strony nie należeć do rzeczy, z drugiej zaś całkowicie należeć.” „...jest to mowa, w której zachodzi zetknięcie się czegoś niezgodnego i zgodnego, czyli jest w słownym wypowiedzeniu zgodną niezgodnością lub niezgodną zgodnością [concors discordia, discors concordia]”.

Ostrze można zinterpretować jako schemat sylogizmu, w którym boki trójkąta to przesłanki, ale ich zjednoczenie niweczy prawo niesprzeczności, podstawę logiki Arystotelesa. A jednak nie chodzi tu o nonsens. Podstawa trójkąta równoramiennego to temat. Jeden bok to to, co niezgodne z tematem, co dziwi i zaskakuje odbiorcę. Drugi bok to to, co zgodne z tematem, czyli rozpoznanie, odnalezienie przesłanki, które sprawia odbiorcy przyjemność. Jednak nie jest ona zgodna z naturą rzeczy czy potocznym doświadczeniem. Przesłanka została wykreowana przez bystry umysł. To on dostarcza motywacji sensu poprzez cudowne zmyślenie: panegiryczną przesadę, metaforę, ekwiwokację.

Np. Temat - lew. Sprzeczność - lew jest łagodny. Zgodność- „Co za dziw? Lew twój panie, więc oszczędzać może.” (przesada panegiryczna: łagodność Cezara jako władcy udziela się nawet krwiożerczemu lwu)

Koncept oddziałuje dwustopniowo: zaskakuje i sprawia przyjemność. Przyjemność płynie z rozpoznania sensu, ale sens nie przekonuje, jeśli odwołać się do wspólnych wyobrażeń o rzeczywistości. Raczej zbliża się do perswazyjnego działania sofizmatu, który też opiera się na indywidualnym przypadku, tworzy taką przesłankę, która jest fałszywa, ale której złudną prawdziwość akceptuje dany odbiorca w danym przypadku. Różnica polega na tym, że koncept łudzi dla zadziwienia i przyjemności, a sofizmat służył przemyceniu fałszu jako prawdy, oszukaniu.

Błąd fałszywej przyczyny

a/ post hoc ergo propter hoc (po tym, a więc na skutek tego)

b/ cum hoc, ergo propter hoc (razem z tym, a więc przez to)

c/ wnioskowanie o związku przyczynowo-skutkowym na podstawie zależności statystycznej

-Stwierdzono związek statystyczny między długowiecznością a rzadkim chodzenie do lekarza. Czyli nie chodź do lekarza, będziesz dłużej żył. [ zachodzi przesłanka C, będąca przyczyna AiB]

- Statystyczne ludzie religijni częściej czują się szczęśliwi niż niereligijni. A więc religijność jest przyczyną poczucia szczęścia. [która z cech AiB wzajemnej zależności jest przyczyną drugiej]

d/ w myśleniu potocznym częste doszukiwanie się przyczyny w zjawiskach nadzwyczajnych

e/ błędne zakładanie istnienia tylko jednej przyczyny, a nie kilku

Fallacia compositionis et divisionis (błąd połączenia i podziału)

a/ nieuprawnione przenoszenie własności przysługujących całości na poszczególne ich elementy

- a sensu composito ad sensum divisum (od rozumienia łącznego do rozdzielnego) Ława przysięgłych pomyliła się, a więc każdy przysięgły pomylił się

- a sensu diviso ad sensum compositum (od pojmowania oddzielnego do łącznego): prezydent ma więcej władzy niż każdy z posłów, a więc ma więcej władzy niż sejm;

w gospodarce wolnorynkowej każdy podmiot gospodarczy działa w pełni racjonalnie, a więc gospodarka wolnorynkowa musi działać w pełni racjonalnie

Fallacia figurae dictionis (błąd mówienia figuralnego)

W szkole powinno się przyzwyczajać uczniów do zdawania egzaminów. Życie to jeden wielki egzamin.

Fallacia secundum quid et simpliciter (od mówienia czegoś warunkowo, do mówienia po prostu)

Każdy, kto ma milion zł jest bogaty. Trzeba więc dodrukować pieniądze i rozdać Polakom, by każdy otrzymał milion - wtedy wszyscy będą bogaci.

Non sequitur - mylnie przyjmuje się, że między przesłankami a wnioskiem zachodzi wynikanie logiczne, gdy w istocie go brak, np. :

- Społeczeństwo spartańskie, które tak dbało o czystość fizyczną swojego narodu, że posuwało się do eliminacji ludzi nieużytecznych w społeczeństwie, było jedynym w starożytnej Grecji, które nie zostawiło po sobie żadnego świadectwa kulturowego. [brak zw. log. między „eliminacją ludzi nieużytecznych” a istnieniem „świadectw kulturowych”]

Użycie fałszywej przesłanki \- błąd materialny, prowadzi do wniosku prawdziwego lub fałszywego. Fałszywa przesłanka często przyjmuje postać sugerującej alternatywy, o obu fałszywych członach, ae tak sformułowanej, by stwarzała pozory, że wchodzące w jej skład opcje są jedynymi możliwymi ,np.:

- stwierdzenie, że przeciwnik jest albo nieuczciwy, albo głupi, gdy nie przyjmuje twierdzenia (a może wina po naszej stronie)

- [w kontekście sporu o lustrację w Trybunale Konstytucyjnym i roli w nim posła Mularczyka: „Marszałek [L. Dorn] bardzo długo gratulował swemu posłańcowi, posłowi Mularczykowi, dając mu jako radę cytat z Puszkina: „Potwarców mijaj obojętnie, / A z głupcem się nie wdawaj w spór”, nawet, jeśli ma tytuł naukowy. Wdam się w spór z panem marszałkiem, bo on ani głupiec, ani nie ma tytułu naukowego.”

retorsio argumenti - odwrócenie kierunku dowodzenia

- „A: Życie jest wartością najwyższą, za jego odebranie trzeba więc karać śmiercią.

B: Właśnie dlatego, że życie jest najwyższą wartością, nie wolno jej za nic na świecie odebrać.”

petitio principii (użycie tezy dowodowej jako przesłanki dowodu, „błędne koło”)

- „Każdy, kto próbuje popełnić samobójstwo, jest po prostu chory psychicznie. Przeciez trzeba mieć źle w głowie, żeby targnąć się na własne życie.”

ekwiwokacja - użycie jakiegoś terminu w różnych znaczeniach w wypowiedzi, której logiczność wymaga jednego znaczenia

- „To nieprawda, że zakaz aborcji doprowadzi do pojawienia się niechcianych dzieci. Popatrzmy na kolejko do adopcji - czyż można serio twierdzić, że są u nas niechciane dzieci?”

1. Oceń rzetelność zastosowanej argumentacji, nazwij zastosowane chwyty:

- Wojna jest jak bieg maratoński. Jest długa i ciężka, ale stawką jest zwycięstwo. Naród niemiecki ponosi ofiary. Czujemy łomot serca, pot spływa po ciele, ból zatyka gardło. Biegacz na 35 kilometrze jest zmęczony i osamotniony, ale biegnie. Musi pokazać teraz żelazną wolę, pod koniec wysiłek jest największy. Naród niemiecki pokazuje swą żelazna wolę, jesteśmy więc już blisko, zwyciężymy.

[z wojennej propagandy Goebelsa]

- „Mój pies załatwia się na tym samym trawniku. O ile wiem, to jest zakaz chodzenia po trawnikach, to komu ta kupa przeszkadza?”

[z dyskusji telewizyjnej o utrzymaniu czystości w miastach]

- Oczyszczasz. Nawilżasz. Ujędrniasz. Ale to nie uratuje twojej skóry. Toniki, kremy i maseczki nie przydadzą ci się w sytuacji, gdy Twoja skóra będzie potrzebować prawdziwej ochrony. Mamy na myśli 4 poduszki powietrzne (kierowcy, pasażera i 2 boczne) oraz ABS, które stanowią część seryjnego wyposażenia każdej wersji Renault M*gane. Testy Euro NCAP 9 styczeń `99 potwierdziły, że Renault M*gane jest najbezpieczniejszym samochodem w swojej klasie. Renault M*gane jest teraz dostępny w superatrakcyjnym Kredycie Renault Multiwybór. Zadbaj o siebie.

[prasowa reklama samochodu]

- Kościół Rzymski nigdy nie był przeciw karze śmierci (zresztą, gdyby nie kara smierci w ogóle nie byłoby nie tylko Kościoła Rzymsko-Katolickiego, ale i całego chrześcijaństwa, opartego przecież o Odkupienie - gdyż Chrystus nie mógłby zostać skazny prze Piłata...) - sam zresztą wielokrotnie zalecał.

- „...cięższa jest próżna kaleta

Niżli ta, w której rzęsista moneta.

choć pełny mieszek groszów ciężki bywa

Wierzcie mi, bardziej cięższy gdy ubywa.”

- [„Do Walka” J.A. Morsztyn]

Sam osobliwe stroje, sam masz dwory,

Sam masz dochody, sam nabite wory,

Sam stawy, stada, zwierzyńce i gaje,

Niepospolite sam masz obyczaje,

Sam i naukę od inszych zakrytą -

Żonę masz tylko z nami pospolitą.

---