Mazurek Dąbrowskiego - zapowiedź nurtu niepodległościowego w literaturze polskiej po trzecim rozbiorze

Nurt niepodległościowy w literaturze polskiej pojawił się, gdy obywatele po­czuli się zagrożeni w swej państwowej jedności. Taki charakter miała okoliczno­ściowa poezja barska, a później poezja polityczna z czasów Sejmu Wielkiego, kon­federacji targowickiej, powstania kościuszkowskiego i po trzecim rozbiorze - po­ezja legionowa.

Utwory te są bardzo emocjonalne, często wyrażają skrajne i radykalne poglądy, pojawia się pamflet i paszkwil. W większości twórczość ta jest anonimowa i o ma­łej wartości artystycznej. Tylko nieliczne wiersze oparły się próbie czasu, wcho­dząc do narodowej świadomości.

Utworem o ogromnym znaczeniu właśnie dla polskiej świadomości stał się Mazurek Dąbrowskiego. Pieśń Legionów Polskich we Włoszech (tak utwór był pierwotnie zatytułowany) powstała w Regio Emilia między 16 a 19 lipca 1797 r. jako pieśń okolicznościowa z okazji wymarszu polskich legionistów. Napisał ją Józef Wybicki do melodii ludowej. Drukiem ogłoszona została w 1806 r. w Kalendarzyku kieszonkowym patriotycznym. Była niezwykle popularna wśród żołnierzy polskich wszystkich powstań; zapomniano, kto był jej autorem, stała się wspólną własnością, pieśnią narodową. Dlaczego?

W przeciwieństwie do utworów poetów oświecenia, którzy po trzecim rozbio­rze żegnali się z Polską, zamykali swą twórczość w nastroju katastroficznym, Mazurek wyraża nadzieję na rychłe odzyskanie niepodległości:

„Jeszcze Polska nie umarła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca moc wydarła, Szablą odbijemy.”

Tak początkowo brzmiała pierwsza zwrotka pieśni, a więc jeszcze prościej i dobit­nie świadczyła, że garstka skupiona pod wodzą Henryka Dąbrowskiego zamierza czynem dowieść, że Polska żyje. Wzywała do jedności narodu, już nie tylko szla­checkiego. Zbiorowy podmiot liryczny wiersza to my - żołnierze wolności, a więc i chłopi, i mieszczanie, my - naród.

By podnieść naród na duchu autor przywołuje ważne wydarzenia z przeszłości i wybitnych wojowników: potop szwedzki i Czarnieckiego, powstanie kościuszkow­skie, Racławice i Kościuszkę:

„Jak Czarniecki do Poznania Wracał się przez morze Dla ojczyzny ratowania Po szwedzkim rozbiorze. Na to wszystkich jedne głosy: Dosyć tej niewoli Mamy racławickie kosy Kościuszkę Bóg pozwoli.”

Nazwiska Dąbrowskiego, Kościuszki i Czarnieckiego wiążą się z nowymi de­mokratycznymi poglądami na państwo i jego istnienie:

„Marsz, marsz Dąbrowski, (...) Za Twoim przewodem Złączem się z narodem.”

Nazwisko Bonapartego to nie tylko wzór osobowy, ale i powiązanie walki o nową Polskę z ogólnymi dziejami Europy.

„Dał nam przykład Bonaparte, Jak zwyciężać mamy.”

Mazurek Dąbrowskiego wyraża więc wiarę w przyszłe wyzwolenie spod jarz­ma zaborów, dzięki walce pod wodzą Dąbrowskiego i z błogosławieństwem Boga. Wyzwolenie Polacy zawdzięczać będą samym sobie, wiara w moc polskiego oręża przepełnia utwór: „szablą odbijemy”, „mamy racławickie kosy”. Wiersz wyraża jednocześnie wiarę w sprawiedliwość dziejową.

Pieśń ta zawarła też na czas dłuższy niż stulecie program literatury narodowej: być protestem przeciwko rzekomej śmierci narodu i wieść ku nowemu pełnemu życiu; zapowiadała, że treścią główną literatury polskiej będzie dążenie do niepod­ległości, a ideałem narodowym będzie żołnierz mający ją wywalczyć.

Te bogate treści ideowe zawarte są w nieskomplikowanych czterowersowych zwrotkach o prostym, bezpośrednim języku. Melodyjność podkreślają rytm i re­fren.

Rozpalała pieśń uczucia patriotyczne przez dziesięciolecia, śpiewano ją potaje­mnie, traktując jako symbol polskości oraz element scalający zniewolony i podzie­lony naród. Weszła do kanonu polskich utworów narodowych okresu zaborów, takich jak Śpiewy historyczne J. U. Niemcewicza, które krzepiły wspomnieniem przeszłości, czy Hymn do Boga Jana Pawła Woronicza, wyrażający gorącą wiarę w opiekę Bożą nad narodem.

Potem doszły do tego zbioru utwory Mickiewicza i Słowackiego. Dzięki nim naród polski ocalił swą tożsamość narodową, nie ugiął się pod jarzmem niewoli, walczył i odzyskał wolność.

Dlatego w 1927 r. w odrodzonej Polsce nadano Mazurkowi Dąbrowskiego ran­gę hymnu narodowego.

---