Pytania i odpowiedzi - Prawo Konstytucyjne

I. Pojęcie i źródło prawa konstytucyjnego.

1. Zakres prawa konstytucyjnego.

Materie prawa konstytucyjnego obejmują te normy prawne, które określają:

1. Podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania. Prawo konstytucyjne wskazuje w szczególności, do kogo należy najwyższa władza w państwie- władza suwerenna. Określa, jaka jest forma i charakter państwa.

2. Podstawy ustroju społeczno gospodarczego państwa. Wskazuje się formy własności w państwie, mechanizmy jej ochrony, sposoby organizacji życia gospodarczego i społecznego

3. System organów państwowych. Chodzi o wskazanie struktury organów państwa, trybu ich funkcjonowania oraz ich wzajemnej stosunku do siebie.

4. Status obywatela w państwie. Prawo konstytucyjne określa prawa i wolności obywatela, a także nakładane na niego obowiązki. Reguluje również procedury ochrony praw i wolności człowieka

5. Podstawy sytemu wyborczego. Określają one sposób powoływania organów przedstawicielskich

2. Miejsce prawa konstytucyjnego w systemie prawa i jego znaczenie dla innych gałęzi prawa.

W klasycznym podziale prawa na publiczne i prywatne prawo konstytucyjne należy do prawa konstytucyjnego. Znajduje się ono tam obok takich gałęzi jak: prawo międzynarodowe, prawo administracyjne, prawo karne lub prawo cywilne.

W podziale prawa na materialne i formalne prawo konstytucyjne należy do pierwszej grupy praw. Większość spośród norm prawa konstytucyjnego ma charakter materialny- określa merytoryczną treść stosunków prawnych oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie. Znaczenie w prawie konstytucyjnym mają normy formalne (procesowe), które określają tryb postępowania przed organami państwa, związany z dochodzeniem praw i obowiązków określonych w prawie materialnym.

Podziały prawa na publiczne i prywatne, materialne i formalne są żywotne. Na ich podstawie następuje różna klasyfikacja norm prawa konstytucyjnego. Należy jednak pamiętać o tym, że podziały te mają miejsce w ramach jednego systemu prawa.

Prawo konstytucyjne zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii prawa, jest prawem nadrzędnym.

3. Inne źródła prawa konstytucyjnego

Kryterium pozwalające zaliczyć inne akty prawne do źródeł prawa konstytucyjnego- inaczej niż w przypadku konstytucji i ustaw konstytucyjnych uznawanych za źródła prawa konstytucyjnego - ze względu na swą szczególną moc prawną, szczególną treść oraz formę ma charakter głownie przedmiotowy. Za źródła praw konstytucyjnego uważa się akt normatywny dotyczący przedmiotu prawa konstytucyjnego, choć niewątpliwie pożądane jest, by były to akty o najwyższej po konstytucji randze prawnej czyli ustawy.

1. Ustawa, czyli akt o charakterze normatywnym pochodzący od parlamentu, uchwalony w szczególnym trybie, w większości współczesnych parlamentów uważana jest za najważniejszą akt prawny właściwy do regulowania materii prawa konstytucyjnego.

Moc prawną ustawy sytuuje ją w hierarchii aktów prawnych bezpośrednio po konstytucji. Oznacza to, że z jednej strony ustawa powinna być zgodna z konstytucją, z drugiej zaś -sama stanowi punkt odniesienia dla tzw. aktów podustawowych, które muszą być z nią zgodne.

Szczególna ranga ustawy w systemie źródeł prawa wynika między innymi z tego, że jest to akt uchwalony przez parlament, a więc organ o charakterze przedstawicielskim

2. Niekiedy konstytucje, obok ustaw, przewidują istnienie w systemie prawa aktów o mocy ustawy wydawanych przez organ władzy wykonawczej. Mogą one nie tylko regulować po raz pierwszy materie ustawy, ale także, z uwagi na moc prawną równą ustawie, uchylać i zmieniać już obowiązujące ustawy i z tego względu stanowić źródłu prawa konstytucyjnego Upoważnienie do wydania tego typu aktów nazywanych najczęściej dekretami lub rozporządzeniami z mocy ustawy może wynikać z postanowień konstytucji lub każdorazowo udzielane przez parlament w formie ustawy.

2. Szczególnym źródłem prawa konstytucyjnego są regulaminy parlamentarne, mają one formę uchwały Ich przedmiotem jest określenie zasad organizacji i funkcjonowania izb oraz praw i obowiązków ich członków. Zadaniem regulaminów jest konkretyzacja odpowiednich postanowień konstytucji.

3. Specyficznym źródłem prawa są normy prawa międzynarodowego. Przejawiają się one w różnych formach: traktatów, umów, zwyczajowego prawa międzynarodowego, ogólnie uznanych zasad prawnych i częstokroć dotyczą przedmiotu prawa konstytucyjnego.

Nieco inny charakter mają normy prawa ponadnarodowego. Prawo to składa się z norm o charakterze pierwotnym i norm o charakterze wtórnym.

e. W niektórych systemach prawnych jako źródło prawa konstytucyjnego traktuje się zwyczajowe prawo konstytucyjne. U jego podłoża leży zwyczaj konstytucyjny i precedens. Zwyczaj konstytucyjny to utarty i powszechnie uznany sposób postępowania nie znajdujący wyraźnej podstawy w normach konstytucyjnych.

4. Pojęcie prawa konstytucyjnego jego znaczenie cechy szczególne.

Prawo konstytucyjne- jest to zespól norm prawnych obowiązujących w danym państwie, których przedmiotem są podstawowe instytucje ustrojowe w szczególności podstawowe zasady ustrojowe, organizacja aparatu państwowego na szczeblu naczelnym oraz status jednostki w państwie

Na szczególną formę konstytucji składają się trzy elementy:

a. Szczególny sposób uchwalania

Konstytucje mogą być nadane w następujący sposób:

-oktrojowanie (nadane przez monarchę)

-ustanowione przez ogół obywateli w drodze referendum

-mogą być ustanowione przez specjalne powołane do tego organy (Konstytuanty, Konwenty, konwencje) (USA).

-mogą być stanowione przez specjalnie powołane parlamenty

-uchwalona przez „normalne parlamenty”

b. Szczególny sposób zmiany

Mając na uwadze sposób zmiany konstytucji rozróżniamy je na konstytucje giętki względnie elastyczne(to takie konstytucje, które zmienia uchwała w ten sam sposób jak ustawy zwykłe)

oraz sztywne (zmienia się w innym trybie niż ustawy zwykłe, a konkretnie w trybie bardziej utrudnionym. Na ten tryb składają się najczęściej następujące elementy:

-szczególne kworum

-szczególna większość

-szczególny sposób wniesienia wniosku o zmianę konstytucji

-szczególny wpływ terminu między wniesieniem wniosku o zmianę konstytucji a jego przegłosowaniem)

Inicjatywa ustawodawcza do ustaw zwykłych przysługuje:

-min. 15 posłom

-senatowi (jako izbie)

prezydentowi

rządowi

100 tys. obywateli może skierować projekt ustawy

Nie przysługuje: premierowi ani poszczególnym ministrom.

Zmiana konstytucji:

1/5 posłów

senat

prezydent

rząd

Uzasadnienie sztywności konstytucji RP:

-musi przedłożyć 1/5 ustawowej liczby posłów

-Zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie, w terminie nie dłuższym niż 60 dni, przez Senat

-pierwsze czytania o zmianie konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od przedłożenia sejmowi projektu ustawy

3. systematyka.

-szczególna- uporządkowanie materii w rozdziały

-ogólna- uporządkowanie materii wewnątrz rozdziałów

5. Problem konstytucyjności aktów prawnych.

Przy wątpliwościach co do zgodności z ustawodawstwa z konstytucją, jest powierzenie kompetencji do ich rozstrzygania TK. Wyłącznie on bowiem jest organem właściwym do orzekania o konstytucyjności ustaw. Wyłączna kognicja Trybunału Konstytucyjnego w tym zakresie nie powinna budzić wątpliwości, albowiem odmowa stosowanie ustawy przez konkretny organ stosujący prawo (np. sądy, organy administracji)z powodu jej niezgodności może prowadzić do naruszenia określonych praw obywatelskich czy wywołać skutek niejednolitości orzecznictwa przy rozstrzyganiu takich samych stanach faktycznych.

II Zasady ustrojowe

1. Zagadnienia podmiotu władzy najwyższej i wykonywania władzy suwerennej.

Zasada określają do kogo należy władza w danym państwie nazywa się zasadą suwerenności narodu.

Suwerenność- wola najwyższa, która może oddziaływać na podmioty, obiekty i nie może być ograniczona

Na pojęcie suwerenności składają się trzy pojęcia: -jest to władza decydowania

-jest to władza najwyższa czyli ostatecznie

rozstrzygająca

-jest to władza nieograniczona

Naród może urzeczywistniać swoją suwerenność przez:

a. wybory

2. referendum: -obligatoryjne- niezbędne, konieczne do podjęcia decyzji

Instytucje związane z referendum:- inicjatywa ludowa- prawnie wiążący wniosek, określonej liczby obywateli o przeprowadzenie referendum, w określonej sprawie

-weto ludowe- prawnie wiążący wniosek określonej liczby obywateli o przeprowadzenie referendum w sprawie uchylenia rozstrzygnięcia już istniejącego

-reguła większości- większości wola decyduje

-demokratyczna wola większości- decyduje wola większości, ale musi poszanować wolę mniejszości.

2. Zasady republikańskiej formy państwa

Zasada republikańskiej formy państwa

Zasada republikańskiej formy rządu wyrażona jest w samej nazwie państwa (Rzeczpospolita Polska), w tytule konstytucji i przede wszystkim w jej instytucjach i urządzeniach. Oznacza ona, z jednej strony, wykluczenie jakiekolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej w państwie, a z drugiej , postulat ustanowień rządów prawa i ustroju demokratycznego.

Republika oznacza formę rządu ale bywa też wręcz symbolem państwa. Słowo to nabrało szczególnego wydźwięku we Francji. Jest wpisane w zdobycze i dziedziców rewolucji burżuazyjnej oraz w świadomość społeczną i prawną.

3. Zasada demokratycznego państwa prawa.

Zasada demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

Państwo prawa-w klasyczny, ujęciu- oznacza państwo, w którym wszystkie instytucje ustrojowe tworzą spójny system, a miejsce każdej instytucji jest wyznaczone przez prawo. Ścisłe rozgraniczenie kompetencji między wszystkie organy. Możliwość działania każdego z tych organów oparte są na konkretnej normie prawnej i nie mogą wykraczać poza jej dyspozycje.

Elementy:- spójność systemu prawnego

-legalność działania organów państwowych(działanie organów państwowych

wyłącznie na podstawie prawa może czynić to co jest mu wyraźne dozwolone)

-zasada praworządności( praworządność rządy prawa oznacza to, że: 1.istnienie ustaw, które wyczerpuje wszelkie obowiązki prawne obywateli (chodzi o ustawy

regulujące stosunki między państwem a obywatelem).

Rodzaje praworządności: -formalna- gdy odwołujemy się do tego gdy jest (istnieje)

ustawa.

-materialna rozpatrujemy czy treść ustawy jest dobra czy zła.

-równość obywateli wobec prawa

-jawność działania organów państwowych

-zasada ochrony praw słusznie nabytych

-zasada zaufania obywateli do państwa

-zasada- „lex retro non agit”

-zasada adekwatności celów i środków

-Gwarancje- są to czynniki i instytucje ustrojowe, które zapobiegają naruszenie ustaw lub umożliwiają usunięcie już dokonanych naruszeń.

Gwarancje dzielą się na gwarancje:

-materialne- są to te gwarancje, które zapobiegają. Są to czynniki, które tkwią w świadomości społecznej i działają poza prawem.

-formalne(instytucjonalne) instytucje i zasady prawne umożliwiające przywrócenie stanu zgodnego z ustawą np. instancyjna kontrola decyzji administracyjnych, sądowa kontrola decyzji administracyjnych, kontrola konstucyjności aktów prawnych, niezawisłość sądów).

Od pojęcia praworządności należy rozróżnić zasadę praworządności (jest to konstrukcja prawna, wyrażająca postulat osiągnięcia praworządności w danym państwie).

Demokratyczne państwo prawo- z przymiotnika „dem” wynikają trzy wnioski:

-prawo ma być stanowione w sposób demokratyczny

-sposób rozumienia reguły większości (z poszanowaniem praw mniejszości)

-sprawiedliwość społeczna- dyrektywa dla organów państwowych wskazująca zróżnicowanie świadczeń dla obywateli odpowiednie od realnie istniejących różnic ich sytuacji

Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi. Do których współczesna doktryna zalicza przede wszystkim: zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela, zasadę suwerenności, zasadę pluralizmu politycznego, demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne, zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych, niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno władzę ustawodawczą, jak i wykonawczą oraz zasadę samorządu/

Demokratyczne państwo prawne to takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego/

W demokratycznym państwie prawa wola większości, wyrażona w formie ustawy, może być przezwyciężona w wyniku zastosowania kontroli konstytucyjności prawa.

4. Zasada przedstawicielskiej formy sprawowania władzy mandat posła i senatora i ich obowiązki.

Zasada reprezantacji polega na tym, że władzy zwierzchniej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tę władzę przedstawiciele narodu. Jest to tak zwane klasyczne rozumienie przedstawicielstwa

Klasyczne przedstawicielstwo zaczęło podlegać zmianie dopiero pod wpływem roli odgrywanej przez partie.

Obecnie wyrazem dezintegracji klasycznej teorii reprezentacji, na skutek roli odgrywanej przez partie, jest to że:

1. do parlamentu wybiera się kandydatów rekomendowanych najczęściej przez partię

2. większość deputowanych łączą więzy z partiami , poddawania są oni dyscyplinie partyjnej, a także naciskom różnych grup interesów

3. partie są tym podmiotem, bez którego nie może dziś funkcjonować demokracja przedstawicielskiej

Pojęcie „mandatu przedstawicielskiego”

Funkcjonują dwa sposoby rozumienia mandatu:

1. jest to pełnomocnictwo udzielone deputowanemu przez wyborców na skutek aktu wyborczego.

2. jest to całokształt praw i obowiązków przedstawicieli w wyniku wyborów.

W pojęciu „mandatu” jako pełnomocnictwa wyróżniamy tradycyjnie dwa przeciwstawne sobie typy stosunku wyborca-reprezentant, tj. Mandat imperatywny i przedstawicielski

Wyróżniamy:

-Mandat imperatywny, istota jego polegała na ustanowieniu więzi prawnej między wyborcami a przedstawicielem, opartej często na cywilnoprawnej konstrukcji pełnomocnictwa. Przedstawiciel (mandatariusz) był wysłannikiem wyborców wykonującym ich instrukcje. Wyborcy mogli w każdej chwili cofnąć mu pełnomocnictwo.

Artykuł 104 ust., Konstytucji stanowi iż „posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców”. Ustrojodawcza utrzymuje tu mandat wolny, wypływający z klasycznej konstrukcji przedstawicielstwa Jest on:

1. generalny- poseł wyraża wolę całego narodu nie zaś wolę wyborców z okręgu wyborczego lub innej grupy obywateli.

2. niezależny- poseł nie ma żadnych obowiązków prawnych wobec konkretnych wyborców, w postaci sprawozdań lub uzgadniania z nimi swego postępowania w parlamencie. Powinien natomiast informować wyborców o swojej pracy i o działalności Sejmu. Poseł nie jest związany prawnie wolą wyborców, akt wyborczy nie ustanawia relacji typu kontraktowego między nimi. Realną sankcją dla takiego charakteru stosunku przedstawiciel- wyborca są jedynie wybory, w toku, których obywatele mogą ocenić negatywnie posła i odmówić mu poparcia.

Niezależność mandatu gwarantują takie instytucje, jak : immunitet parlamentarny i nietykalność osobista, odrębny od niego zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej posiadania innych jeszcze praw i przywilejów.

3. Nieodwołalność wyborcy nie mogą cofnąć posłowi udzielonego mu pełnomocnictwa.

Poseł i senator nie jest prawnie związany programem głoszonym w toku wyborów. Nie można mu zakazać prowadzenie polityki sprzecznej z programem wyborczym, który był akceptowany przez obywateli w czasie wyborów.

W świetle Konstytucji, posłowie i senatorowie są prawnymi reprezentantami suwerena (narodu), nie zaś partii lub grup wyborców.

Powszechnie przyjmuje się też, iż w szczególności regulacje dotyczące niepołączalności, immunitetu parlamentarnego oraz diety parlamentarnej tworzą klasyczną triadę gwarancji wolnego mandatu przedstawicielskiego.

Prawa przysługujące posłowi i senatorowi:

1. wyrażanie swojego stanowiska oraz zgłaszanie wniosków w sprawach rozpatrywanych na posiedzenie izby i jej organów.

2. wybieraniu i byciu wybieranym do organów izby

3. uczestniczenie w podejmowaniu inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych

4. uczestniczeniu w dyskusji nad każdą sprawą rozpatrywaną przez izbę. Posłowie mają też prawo występowania z interpelacjami i zapytaniami do rządu.

Prawa posła i senatora:

I Grupa praw wynika z bezpośredniej realizacji mandatu:

-prawo do występowania z wnioskami

-prawo do składani interpelacji (składa się ona z dwóch części- 1. Stanowi opis stanu ocenianego krytycznie, 2 pytanie, które z niego wynika). Składa się ją zawsze w formie pisemnej mogą być kierowane do premiera, ministrów oraz prezesów NBP i NIK. Interpelowany musi udzielić odpowiedzi. Udzielona odpowiedź jest wiążącym stanowiskiem. (czas na odpowiedź 21 dni).

-prawo do uzyskiwania informacja i wglądu w działalność organów państwa. Szczególną postacią tego prawa jest zapytania poselskie:

-nie jest formą kontrolną

-skład się ją ustnie. Odpowiedzi udziela się bezpośrednio na tym posiedzeniu. Treść podaje pytania marszałkowi.

-odpowiedź traktowana jest jako wiążąca ale nie przeprowadza się nad nią debaty.

II Grupa praw posła- prawa zapewniające materialne warunki do wykonywania mandatu:

-prawo do uposażenia

-prawo do diet

-prawo do bezpłatnego przejazdów środków publicznych.

III Grupa praw posła- ochrona prawna posłów i senatorów:

a. ochrona przed odpowiedzialnością prawną

Celem jest ochrona przed szykanami :

-immunitet materialny (nieodpowiedzialny)- polega na tym, że wyłączana jest odpowiedzialność senatora za czyny bezpośrednio wynikające z mandatu.

Może być on pociągnięty gdy:

-czyn posła lub senatora narusza dobra innych osób

-sejm musi wyrazić na to zgodę

-immunitet formalny (procesowy) - oznacza zakaz pociągania do odpowiedzialności karnej bez zgody sejmu lub samego posła.

-nietykalność poselska kwalifikowana- poseł może jednak być zatrzymany gdy: został złapany na gorącym uczynku i tok postępowania wymaga tego.

5. Formy demokracji bezpośredniej.

Formy demokracji bezpośredniej- jest to każda forma, która umożliwia ludowi bezpośrednie kształtowanie i podejmowanie decyzji państwowych w sprawach dotyczących danych społeczności. Formy:

Referendum- jest to instytucja demokracji bezpośredniej, polegająca na tym, że obywatele w drodze głosowania powszechnej wyrażają swoją wolę w określonej sprawie.

Plebiscyt ma trzy znaczenia:

1. w prawie międzynarodowym publicznym jest formą rozstrzygania przez ludność o przynależności państwowej spornego terytorium.

2. w prawie konstytucyjnym Francji było to głosowanie ludu na skutek apelu przywódcy państwa domagającego się od narodu legitymacji dla swej władzy zdobytej często w drodze poza konstytucyjnej.

3. Może oznaczać głosowanie, w których opcja jest ograniczona do dwóch partii, bloków, kandydatów lub ekip rządzących

Inicjatywa Ludowa- jest to forma demokracji bezpośredniej, która umożliwia ludowi bezpośrednie interweniowanie w proces tworzenia ustawy lub prawa:

1. obywatele mogą przeciwstawiać się prawu tworzonemu przez ustawodawcę

2. obywatele mogą być sami podmiotem zgłaszającym projekt ustawy

6. Referendum w Polsce.

Referendum (art. 4, 90,125,170). Rozróżnia się:

-referendum ogólnokrajowe- może być to np. referendum ogólnokrajowe zarządzane obligatoryjnie przez marszałka sejmu na żądanie ustawowej liczby posłów, senatorów oraz prezydenta. Wynik referendum, jest wiążący jeżeli opowie się za nim większość głosujących.

Inne referenda ogólnokrajowe mogą być ustanowione przez prezydenta za zgodą senatu bądź sejmu przez frekwencję 1/2. W takim referendum, wynik jest wiążący jeżeli udział w nim weźmie więcej niż połowa uprawnionych. Wynik jest rozstrzygający jeżeli za problemem opowie się większość.

-referendum gminne- regulowane w ustawie o samorządzie terytorialnym/ Może o nim zarządzić rada gminy w każdej ważnej sprawie. Musi je zarządzić jeżeli 10% wyborców złoży wniosek Są dwie kwestie, które można rozstrzygnąć w tym referendum:

-odwołanie rady gminy

-samo opodatkowanie się mieszkańców

Wynik jest rozstrzygający jeżeli za jakimś rozwiązaniem opowie się ponad 50% głosujących

REFERENDUM

prawodawcze Opiniodawcze

(w którym stanowi się prawo) (chce się wysondować opinie

narodu, nie wiąże prawnie,

ustrojaodawcze ustawodawcze ale politycznie.

(konstytucyjne)

obligatoryjne fakultatywne obligatoryjne fakultatywne

(obowiązkowe

nie po stronie obywatela

po stronie państwa)

Referendum należy wysoko oceniać jako przejaw demokracji z dwoma zastrzeżeniami:

-z przeprowadzeniem referendum nie wiąże się dodatkowych zastrzeżeń, jeżeli bowiem przyjmie się dodatkowe zastrzeżenia to wtedy obywatele najczęściej nie odpowiadają na formalne postawione pytania, a wypowiadają się w kwestii zastrzeżeń

-żeby referendum pozytywnie oceniać, to obywatele poprzez swoje organizacje powinny mieć wpływ na treść formułowanych pytań

7. Rzecznik praw obywatelskich.

Rzecznik Praw Obywatelskich.

Jest instytucją ochrony prawnej stanowi, gwarancje dla ustawowego obywatela . Podstawową dla działań Rzecznika są wolności, prawa i obowiązki obywatela ujęte w aktach normatywnych. Rzecznik może występować z wnioskiem o zmianę prawa. Rzecznik Praw Obywatelskich wybierany jest na 5 lat, nie może należeć do partii Może być zatrudniony jako profesor wyższej uczelni. Rzecznik jest w swym działaniu, odpowiada przed sejmem, może być odwołany na swój wniosek, bądź jeżeli sprzeniewieżył się przysiędze. Rzecznik nie ma kompetencji rozstrzygających

W granicach zakreślonych przez konstytucję i ustawę, RPO kontroluje działalność organów władzy publicznej, interweniując wówczas, gdy stwierdzi, iż miało miejsce naruszenie prawa będące skutkiem działania lub „milczenia organów i instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizacji praw i wolności jednostki w państwie

Podstawowym kryterium w oparciu o które Rzecznik podejmuje swe działania jest zatem kryterium legalności działań i rozstrzygnięć administracji w odniesieniu do praw i wolności jednostki. Oprócz tego, RPO ocenia poczynania administracji pod kątem zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Rzecznik ma możliwość oceniania decyzji organów administracji z punktu widzenia merytorycznej trafności i celowości/ Daje mu to możliwość podejmowania interwencji w sferach nie objętych kompetencjami innych organów ochrony prawnej/

8. Podstawowe zasady określające ustrój gospodarczy państwa.

W ujęciu normatywnym (konstytucyjnym) podstawą ustroju gospodarczego RP jest społeczna gospodarka rynkowa. Bezpośrednio opiera się ona na następujących filarach: swobodnej działalności gospodarczej, własności prywatnej, solidarności, dialogu, współpracy partnerów społecznych.

Społeczna gospodarka rynkowa jest oryginalną koncepcją ustroju gospodarczego, określa ona ustrój gospodarczy, który z jednej strony akceptuje liberalizmu gospodarczego i gospodarkę rynkową z drugiej zaś ustanawia pewne regulatory przebiegu procesów gospodarczych w celu zapewnienia realizacji postulatów społecznych.

Do podstawowych zasad należą:

1. Wolność działalności gospodarczej. W świetle wypowiedzi Trybunału rozumienie zasady wolności działalności gospodarczej rysuje się następująco:

1. Ograniczenia wolności gospodarowania nie mogą być dowolne. Nie mogą mieć charakteru generalnych wyłączeń podmiotowych, to jest wykluczających pewne kategorie osób z kręgu uprawnionych do podejmowania i prowadzenie działalności gospodarczej. Ograniczenia te mogą mieć tylko charakter podmiotowy i mogą dotyczyć szeroko podjętej ochrony życia oraz zdrowia ludzkiego.

1. Swoboda gospodarowania nie jest zasada bezwzględną. U podstaw ograniczenia tej wolności, które może nastąpić jedynie w ustawie, powinny znajdować się racjonalne względy. Ograniczenie musi być na tyle merytorycznie uzasadnione , by w konflikcie z zasadą swobody gospodarowania warunek aksjologiczny przeważył na korzyść ograniczenia.

2. c. Zasady swobody działalności gospodarczej gwarantuje wolność tej działalności przede wszystkim pod względem podmiotowym.

2. Własność prywatna stanowić ma jeden z filarów społecznej gospodarki rynkowej. Konstytucja ustanawia zasadę ochrony własności i prawa dziedziczenia. Ochrona ta dotyczy każdej własności, niezależnie od jej podmiotu czy przedmiotu.

Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem.

9. Zasada pluralizmu politycznego.

Pluralizm polityczny określony szerzej obejmuje obok partii, różnorodne formy dobrowolnego udziału obywateli w wyrażaniu swej woli, bez pretendowania do wpływu na politykę państwa. Są to grupy, koła, związki, towarzystwa, gminy i inne.

Jako zasada ustrojowa w prawie konstytucyjnym pluralizm polityczny polega na:

1. uznaniu wielości partii

2. uznanie równości partii

3. określenie demokratycznej wielości partii politycznej.

III System stosunków między naczelnymi organami państwa.

1. Pojęcie i rodzaje organów państwowych.

Organy ustawodawcze

Grupa ta obejmuje obydwie izby parlamentu, a więc organ, którego zadania w zakresie stanowienia prawa mają szczególne znaczenie. Parlament uchwala nie tylko ustawy, ale również podejmuje uchwały, wśród których mogą występować akty normatywne, a także realizują funkcje ustrojodawcza, dysponując prawem dokonywania zmian w obowiązującej Konstytucji. Wprawdzie w dziedzinie stanowienia prawa znaczącą rolę odgrywają także organy władzy wykonawczej, to jednak ich akty prawne wydawane są na podstawie i w celu wykonania ustaw Winny one zatem bezwzględnie mieścić się w ramach i w celu wykonania przez Sejm i Senat.

Ograny wykonawcze

Istotą działań jest realizacja zadań o charakterze wykonawczym, związanych z zarządzaniem państwem tak na szczeblu centralnym, jak też na określonych odcinkach w ramach podziału terytorialnego państwa. Jest to działalność oparta na aktach ustawowych pochodzących od organów władzy ustawodawczej, zmierzająca do organizacji życia publicznego, jak też do zabezpieczenia wolności i praw jednostki.

W grupie tej konstytucja wymienia Prezydenta RP i Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczącym określonych w ustawach komitetach, a także wojewodowie.

Sądy i Trybunału

Konstytucja stanowi, że wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

W skład Sądy Najwyższego wchodzą: I Prezes, prezesi oraz sędziowie Sąd Najwyższy jest organem złożonym i dzieli się na cztery Izby: Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Cywilną, Karną i Wojskową Istota Sądu Najwyższego polega na tym, że każda z Izb, w granicach i trybie określonym przez właściwe przepisy, sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądowym w sprawach należących za zasadach swoistej autonomii, wyłącznie do jej kompetencji i w tym zakresie nie może wykraczać w uprawnienia innych Izb ani być przez nie zastępowana.

Sądy powszechne

Konstytucja kształtuje pozycję sądów powszechnych jako tych organów władzy sądowniczej, którym przede wszystkim powierzone zostało sprawowanie wymiaru sprawiedliwości.

Sądy administracyjne

Konstytucja ustanawia generalną zasadę sądowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości powierza jego realizację obok innych rodzajów sądów także sądom administracyjnym. Jednakże sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracyjnej publicznej, przy czym kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

Funkcje kontrolne Konstytucja powierza szerokiemu kręgowi organów państwowych. W tym celu wyposaża je w uprawnienia kontrolne lub nadzorcze (Sejm, Rada Ministrów itp.). Niezależnie od tego Konstytucja wyodrębnia organy kontroli w ścisłym znaczeniu. Są to organy wyspecjalizowane, które zadania kontroli wykonują nie obok innych, ale jako wyłączną sferę działania, gdyż w tym celu zostały powołane.

Wyspecjalizowanym organem kontrolnym, mającym już wieloletnie tradycje w strukturze aparatu państwowego w Polsce jest NIK. Jej istnienie w ramach modelu charakteryzującego się niezależnością od rządu ma istotne znaczenie dla kontroli administracji rządowej, pomaga także w realizacji funkcji kontroli, jaką spełnia Sejm. Poza krótkimi okresami NIK zawsze funkcjonowała w Polsce jako organ niezależny od rządu, podlegający Sejmowi, kontrolujący jednostki organizacyjne z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.

Rozdział IX Konstytucji, poświęcony organom kontroli państwowej i ochrony para, posiada zwarty charakter i obejmuje trzy organy konstytucyjne, których rola ustrojowa i zadania są podobne, Wszystkie one odgrywają istotną rolę w dziedzinie kontroli i ochrony prawa.

Samorząd

W wykonywaniu zadań publicznych działają one jako organy realizujące zadania własne lub zlecone przez państwo.

2. Pojęcie odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej.

I Odpowiedzialność polityczna (parlamentarna)

W ramach tej odpowiedzialności odpowiada się za:

- za kierunki polityki

-za prowadzenie polityki niezgodnej z wolą większości w parlamencie

-za prowadzenie polityki wprawdzie zgodnej lecz nie przynoszącej spodziewanych efektów.

Widocznym znakiem pociągnięcia do odpowiedzialności parlamentarnej jest zgłoszenie albo przegłosowanie wniosku o wotum nieufności. Organ wobec, którego podano wotum nieufności powinien ustąpić. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie aby w nowym rządzie czy nowym układzie sił w parlamencie zajął nowe, a nawet wyższe stanowisko.

W zakresie odwoływania rządu rozróżniamy dwa rodzaje wotum nieufności:

-zwykłe- składa się z jednego punktu: rządania odwołania ministra

-konstruktywne- składa się z dwóch punktów:

1. rządania odwołania premiera

2. wskazanie następcy

Wotum nieufności konstruktywne ma zapobiegać długotrwałym okresom kryzysu (przesilenia gabinetowego- jest to czas między odwołaniem jednego rządu, a powołaniem w te miejsce nowego rządu). Długotrwałe kryzysy, przesilenia są postrzegane negatywnie bowiem w czasie kryzysu rząd działa poza kontrolą parlamentu. Wszelka działalność rządu jest postrzegana negatywnie.

W Polsce (obecnie) w stosunku do ministrów można zgłosić zwykłe wotum nieufności W stosunku do premiera, a co za tym idzie całego rządu można zgłosić jedynie konstruktywne wotum nieufności.

Od wotum nieufności należy odróżnić tzw. kwestię zaufania, każdy nowo powstający rząd w Polsce musi posiadać zaufanie czyli poparcie parlamentu tzw. każdy nowy premier ogłasza się expose tzn. przedstawia przyszłe kierunki działalności rządu i przedstawia kierunki działalności, z którymi chce ten program realizować. W tym zakresie musi uzyskać zaufanie parlamentu. Obecnie sejm w Polsce nie może wyrazić tzw. selektywnego wotum nieufności.

Premier w toku swej działalności może spytać się czy prowadzona prze niego polityka cieszy się większością w parlamencie, grożąc jednocześnie, ze w przypadku nie uzyskania zaufania poda się do dymisji.

Odpowiedzialność polityczna może być:

-indywidualna- każdy minister odpowiada za własną działalność podległych mu urzędników

-solidarna- odpowiada cały rząd za własną działalność oraz za działalność poszczególnych ministrów, a to dlatego, że albo nie właściwie ukształtował swą działalność albo nie zwrócił uwagi na niewłaściwe działanie.

II Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna)

Odpowiada się za naruszenie konstytucji.

Jest odpowiedzialnością wyłącznie indywidualną. Wyróżniamy dwa zasadnicze sposoby pociągania do odpowiedzialności konstytucyjnej:

-system anglosaski- oskarża izba niższa parlamentu, a sądzi izba wyższa.

-system konstytucyjny- oskarża parlament względnie izba parlamentu, a orzeczenie wydaje specjalnie powołany do tego organ. W Polsce tradycyjnie nazywa się Trybunałem Stanu. Mogą być pociągnięte osoby sprawująca najwyższe stanowiska w państwie. Najczęściej efektem do pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej jest trwałe pozbawienie stanowisk lub dożywotnie pozbawienie biernego i czynnego prawa wyborczego oraz pozbawienie odznaczeń i tytułów honorowych.

W odróżnieniu od odpowiedzialności politycznej, którą w praktyce stosuje się często pociąganie do odpowiedzialności konstytucyjne powinno być czymś wyjątkowym. Instytucja ta jest po to by rządzący nie czuli się bezkarni.

Różnica między odpowiedzialnością konstytucyjną i polityczną:

a. -polityczna- odpowiada się przed parlamentem

-konstytucyjna- przed organami typu sądowego

2. sankcje:- polityczna- dymisja

-konstytucyjna- o charakterze prawnym

c.- polityczna- indywidualna lub solidarna

-konstytucyjna- zawsze i tylko indywidualna.

3. Zasada jedności i podziału władzy.

Zasada jedności bądź zasada podziału władzy państwowej.

Zasada jedności- w modelu jedności istnieje jeden najwyższy organ władzy kolegialny pochodzący z demokratycznych wyborów jest to parlament. Pozycja parlamentu wynika z faktu, że sam suweren go powołuje Dlatego wszystkie organy powinny mu się podporządkować. Jednak parlament jest ograniczony:

-prawem obowiązującym, które albo sam ustanowił, albo też, które zostało ustanowione przez suwerena

-podlega on kontroli społecznej.

Zasada podziału władzy:- polega na tym, że w miejsce jednego organu państwowego wykonywanie władzy powierza się kilku organom o ograniczonym zakresie kompetencji.

4. Systemy oparte na zasadzie podziału władzy i kolaboracji.

System parlamentarno-gabinetowy (Wlk. Brytania).

Cech charakterystyczne:

-rząd powoływany jest przez głowę państwa

-rząd musi posiadać zaufanie polityczne parlamentu

-głowa państwa nie jest odpowiedzialna politycznie

-rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, także za akty głowy państwa

-członkowie rządu oraz głowa państwa ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną

-parlament i rząd są wyposażone w uprawnienia pozwalające na oddziaływanie na siebie.

5. System rządów zgromadzenia.

System parlamentarno - komitetowy(zwany też systemem rządów zgromadzenia). Występuje tylko w modelu jedności władzy państwowej (Szwajcaria)

Charakterystyczne cechy:

-istnieje jeden najwyższy organ jest nim demokratycznie wybierany parlament

-rząd jest bezpośrednio wybierany przez parlament (mogą wchodzić posłowie, lecz nie muszą)

-rząd jest odpowiedzialny bezpośrednio przed parlamentem i może być przez niego w każdej chwili odwołany

-rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu

-rząd ma możliwość współtworzenia polityki

-parlament jest organem zwierzchnim w stosunku do rządu

-głowa państwa jest powyławana przez parlament i nie pochodzi z wyborów powszechnych i jest odpowiedzialny przed parlamentem

-nie ma odrębnej odpowiedzialności konstytucyjnej

6. System prezydencki.

System prezydencki (USA).

Cechy charakterystyczne:

-jest oparty na zasadzie separacji władz(oddzielenie władzy ustawodawczej i wykonawczej)

-separacja w sferze organizacyjnej: -prezydent nie ma wpływu na skład kongresu

-możliwość pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności

konstytucyjnej

Sfera funkcjonalna: rozdzielenie na:

stanowienie(prezydent nie ma żadnego narzędzie presji w stosunku do kongresu, weto prezydent może być przełamane ponowną uchwałą) i wykonywania prawa (Kongres nie może ingerować chyba że prezydent działa wbrew ustawie, domena władzy wykonawczej prezydent).

7. Zagadnienie kontroli naczelnych stopni systemu organów państwowych.

Zasada trójpodziału władzy:

-władza należy do narodu

-organami narodu w zakresie władzy ustawodawczej jest parlament najczęściej dwuizbowy

-w zakresie władzy wykonawczej głowa państwa i rząd

-w zakresie władzy sądowniczej- niezawisłe sądy.

Sprowadza się nie tylko do oddzielenia poszczególnych władz ale zarazem, do wzajemnego powiązania z systemem tzw. hamulców po to by doprowadzić do równowagi między tymi organami np.: parlament może zmusić rząd do ustąpienia poprzez wotum nieufności z drugiej strony rząd może doprowadzić do rozwiązania parlamentu przez upływem kadencji.

IV. Obywatel a państwo

1. Pojęcie i klasyfikacja praw, wolności i obowiązków obywatelskich

Prawa, wolności, obowiązki obywatela.

Prawa obywatela:

1. Prawo obywatela wynika z prawa pozytywnego. Nie ma przepisu- obywatel nie ma prawa.

2. W przypadku prawa obywatel ma możność wyboru obowiązki zachowania się (może z prawa skorzystać lub nie)

3. W przypadku ewentualnego sporu z organem państwowym obywatel winien wykazać podstawę prawną swojego uprawnienia.

4. Państwo poprzez swoje organy winno umożliwić obywatelom korzystanie z prawa.

Wolności obywatela:

1. Wolność obywatela nie musi wynikać z przepisu ale tylko może być ograniczona tym przepisem.

2. W przypadku wolności, obywatel może z wolności skorzystać lub nie.

3. W przypadku ewentualnego sporu z organem państwowym, organ państwowy winien wykazać podstawy ograniczenia jego wolności.

4. Państwo poprzez swoje organy winno umożliwić korzystaniem z wolności

Obowiązki obywatela:

1. Obowiązek obywatela wynika z przepisu

2. W przypadku obowiązku obywatel nie ma możliwości wyboru.

3. W przypadku sporu z organem państwowym, organ państwowy winien wykazać obywatelowi podstawę prawną spełnienia obowiązku.

4. Państwo winno umożliwić spełnienie obowiązku.

2. Organizacje społeczne: partie, organizacje działające na podstawie ustaw szczególnych, rodzaje stowarzyszeń i nadzór nad nimi.

Wolności polityczne- wolność zrzeszania się wiąże się z istnieniem i działaniem partii politycznych.

Partia polityczna- jest to organizacja dobrowolna (oznacza wstępowanie i występowanie z partii). Posiadająca indywidualną nazwę korzysta ona z ochrony prawnej przewidzianej dla dóbr osobistych. Organizacja dąży do uzyskania wpływów (metodami demokratycznymi) na kształt państwa i zdobycie władzy. Istnieje zakaz powoływania partii które w programie odwołują się do metod totalitarnych lub w programie lub praktycznie uznają stosowanie przemocy. Metody demokratyczne oznaczają jawność struktur oraz powoływania władz partii w drodze większości. Decyzje podejmowane są w sposób demokratyczny.

W Polsce mamy do czynienia z system rejestracyjnym partii. Sąd wojewódzki w Warszawie dokonuje rejestracji. Sąd sprawdza czy partia spełnia wymogi (między innymi 10.000 podpisów), Podpisujący wniosek muszą mieć ukończone 19 lat.

Relacje między państwem a partią polityczną:

1. oddzielenie spraw partii państwa

2. zakaz łączenia szeregu stanowisk państwowych z przynależnością do partii

3. równość partii wobec prawa (zakaz wprowadzania partii hegemonicznych)

4. zakaz finansowania partii ze źródeł państwowych oraz zakaz finansowana partii ze źródeł zagranicznych. Wyjątki:

-dotacje docelowe- otrzymuje każda partia, która uzyskała 3 % głosów

-dotacje podmiotowa- każda partia, która wprowadzi posła lub senatora (wielkość dotacji zależy od ilości wprowadzonych posłów i senatorów)

5. zakaz tworzenia jednostek organizacyjnych partii w zakładach pracy.

W toku swej działalności partie podlegają kontroli. Pierwszej kontroli dokonuje Sąd Wojewódzki w Warszawie (bada czy partia spełnia wymogi). Podczas działania kontrole sprawują wszystkie organy, które są upoważnione do występowania z wnioskiem o wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Organem nadzorującym jest Trybunał, bowiem tylko on może podejść sankcję w stosunku do partii. Orzeka wtedy w pełnym składzie. Skutkiem orzeczenia uznającego niezgodność działań z konstytucję jest wykreślenia partii z rejestru.

Poza trybunałem konstytucyjnym nadzór w pewnym stopniu sprawuje także Sąd Najwyższy w Warszawie, ale tylko może sprawdzać źródła finansowania danej partii. Orzeczenie sądu ma wtedy taką samą moc jak orzeczenie Trybunału konstytucyjnego.

Konstytucja wymienia następujące organizacje, które mogą się zrzeszać:

-związki zawodowe

-społeczno zawodowe organizacje rolników

-organizacje pracodawców

Działają one na podstawie ustaw szczegółowych. Przysługują im też specyficzne prawa.

Istnieją także inne organizacje działające na podstawie ustaw szczegółowych np.: PCK, Polski Związek Łowiecki

Poza nimi istnieje tzw. kategoria stowarzyszeń. Działają one na podstawie ustawy o stowarzyszeniach z 1989 r. Są to zgodnie z tą ustawą organizacje dobrowolne, samorządowe, trwałe. Zrzeszają członków o celach nie zarobkowych

Stowarzyszenia dzielą się na:

-zarejestrowane- dla zarejestrowania takiego stowarzyszenia potrzebna jest co najmniej 15 członków, którzy uchwalają statut powołują samorząd i organ kontrolny wewnętrzny. Najwyższym organem każdego stowarzyszenia jest walne zgromadzenie członków lub zebranie delegatów. Rejestracji dokonują sąd wojewódzki (nie w Warszawie, a zależnie od województwa). Może zrzeszać osoby fizyczne, osoby prawne mogą być jako członek wspomagający. Są poddane kontroli organu nadzorującego. Nadzór w istocie należy do Sądu rejestrowego. Może on uchylić uchwałę organizacyjną stowarzyszenia. Niekiedy może stowarzyszenie rozwiązać.

-zwykłe- wystarcza trzech chętnych. Nie ma obowiązku rejestracji, tylko należy powiadomić organa administracji o zawiązaniu stowarzyszenia. Jeżeli przez 30 dnia organ nie udzieli odpowiedzi to oznacza, że przyjął do wiadomości istnienie stowarzyszenia. Tylko osoby fizyczne mogą być zrzeszone, osoby prawne nie mogą być nawet jako członkowie wspomagający. Nie mogą takie stowarzyszenia tworzyć oddział oraz filii.

4. Systematyka i katalog podstawowych elementów statusu jednostki w RP (ochrona prawna statusu jednostki).

Status prawny jednostki w państwie.

Obywatelstwo- jest to członkostwo w państwie. Nakłada na obywatela obowiązki i daje mu prawa. Z obywatelstwa wynikają także pewne obowiązki moralne (wierność wobec państwa).

Obywatelstwo (art. 34 oraz w ustawie o obywatelstwie z 15 lutego 1962). Zgodnie z ustawą obywatel polski nie może być uznawany za obywatela innego państwa. Oznacza to, że jeżeli obywatel Polski ma obywatelstwo inne to nie ma to znaczenie. Dla organów polskich jest on tylko obywatelem Polski.

Obywatelstwo można nabyć przez urodzenie z rodziców będących obywatelami (konstytucja). Lecz także możliwe są inne przypadki.

Przez urodzenie nabywa się zawsze gdy choć jedno z rodziców ma obywatelstwo polskie. Jeżeli rodzice dziecka mają różne obywatelstwa to możliwe jest zrzeczenia się obywatelstwa polskiego (3 miesiące po urodzeniu dziecka mogą złożyć oświadczenie woli, że nie chcą by dziecko miało obywatelstwo polskie).

Po ukończeniu 16 roku życia, a przed upływem 1/2 roku od uzyskania pełnoletności, dziecko takie może uchylić się od oświadczenia rodziców.

Innym sposobem jest tzw. prawo ziemi stosowane w przypadkach jeżeli nie działa prawo krwi. Działa w stosunku do dzieci urodzonych lub znalezionych na terytorium państwa polskiego jeżeli nie znani są rodzice lub nie można ustalić obywatelstwa.

Sposoby nabycia obywatelstwa przez dorosłych:

-nadanie obywatelstwa- odnosi się do cudzoziemca zamieszkałego w Polsce id przynajmniej pięciu lat. Następuje na wniosek zainteresowanego.

-uznanie za obywatela- podobieństwo polega z w/w na 5 letnim okresie zamieszkania. Osoba nie ma obywatelstwa lub nie jest one ustalone. Odnosi się to do bezpaństwowców. Na wniosek zainteresowanego.

-repatriacja- dotyczy tylko osób narodowości lub pochodzenie polskiego Uzyskuje się na podstawie wizy repartycyjnej Najpierw zbiera się dane i uznaje czy przysługuje wiza.

-przez oświadczenie woli- odnosi się tylko do kobiet które:

-jest cudzoziemką i wychodzi za mąż za obywatele polskiego

-utraciła obywatelstwo polskie w związku z zawarciem małżeństwa z obywatelem obcym i przyjęła obywatelstwo męża, a po ustaniu małżeństwa chce powrócić do obywatelstwa polskiego.

Strata obywatelstwa:

Konstytucja mówi, iż nie można być pozbawionym obywatelstwa.

Zrzeczenie obywatelstwa następuje wtedy gdy uzyska się inne obywatelstwo.

Zwolnienia z obywatelstwa dokonuje prezydent.

Status jednostki w państwie wyznaczają dwie koncepcje:

Koncepcja uniwersalistyczna- prymat mają interesy państwa, a interesy jednostki muszą być mu podporządkowane, interesy jednostki muszą być skierowane ku interesom ogółu.

Właściwą kategorią są prawa obywatelskie

Koncepcja indywidualistyczna- prymat mają interesy jednostki, a państwo winno te interesy chronić i nie ingerować w jej działalność.

Właściwą kategorią są wolności obywatelskie.

Współczesne stosunki między państwem, a obywatelem są połączeniem obu koncepcji. Współcześnie pod pojęciem praw człowieka rozumie się te prawa, które przysługują każdej jednostce bez względu na obywatelstwo. Prawa obywatela są związane z prawami politycznymi.

Prawa podstawowe (obywatelskie)- są to te prawa które zawarte są w konstytucji.

Kryteria rozróżniania praw podstawowych:

-kryterium formalne- od tego gdzie są zawarte (podstawowymi są te, które są zawarte w konstytucji)

-kryterium materialne- za podstawowe uważa się te, które są najważniejsze dla interesu jednostki lub państwa bez względu na to gdzie zostały zawarte.

Prawa obywatela są związane z republikańską formą państwa są konsekwencją przejęcia jej i są odnoszone do praw politycznych.

Teoria horyzontalnego mówi, o tym, że prawa jednostki muszą być przestrzegane również przez inne jednostki prawne.

Teoria wertykalna mówi, że prawa jednostki muszą przestrzegać organy państwa.

Kolizja praw- następuje gdy zbiegają się różne sprzeczne ze sobą, w danej sytuacji konieczności rozstrzygania

Jeżeli prawa się wzajemnie wspomagają następuje konkurencja prawa jednostki.

Elementy określające status obywatela w państwie:

1. Obowiązek.

Mamy do czynienia zawsze wtedy gdy z ustawy wynika nakaz luz zakaz pewnego zachowania w przypadku obowiązku istnieje brak możliwości wyboru działania. Obowiązek musi zawsze wynikać z ustawy. W przypadku gdy dochodzi do sporu: czy istnieje lub nie istnieje obowiązek ciężar dowodu spoczywa na państwie

2. Wolność obywatelska- oznacza możliwość dowolnego zachowania się obywatela w granicach określonych przez ustawę

Wolności podlegają ograniczenia, lecz ograniczenie wolności nie może ograniczać jej istoty.

W przypadku powstania sporu między obywatelem a organem, ciężar dowodu spoczywa na obywatelu.

3. Prawa obywatelskie.

Obywatel może podjąć pewne działanie na podstawie przepisu prawa lecz nie musi. W tym przypadku ciężar dowodu obciąża obywatela.

Generacje praw:

I Wolności osobiste- chroniły jednostkę przed ingerencją zewnętrzną.

II Wolności polityczne- związane z wprowadzeniem demokracji

III Prawa socjalne- związane z deklaracją konstytucyjną ZSRR.

Dla określenia statusu jednostki znaczenie mają również znaczenie następujące zasady:

-wolność gospodarcza

-zasada społeczeństwa obywatelskiego (Art. 11,12), zakłada udział obywateli we wszelkich przejawach życia politycznego

-zasada równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych. Bezstronność państwa w sprawach głoszenia poglądów i przekonań religijnych i wyznaniowych.

-zasada równouprawnienia obywateli (zakaz dyskryminacji).Szczegółowy katalog praw i obowiązków jednostki:

Prawa osobiste- do tej kategorii zaliczamy prawa:

-do ochrony życia

-zakaz eksperymentów bez zgody zainteresowanego

-zakaz tortur

-zakaz poniżającego traktowania

-prawo do rzetelnego sądu

-prawo do ochrony prywatności

Wolności osobiste:

-wolność sumienia wyznania

-wolność komunikowania

-nie jest dopuszczalna cenzura prewencyjna (dopiero po fakcie)

-wolność nauczania i badań naukowych oraz twórczości artystycznej

-wolność wyboru miejsca zamieszkania i pobytu

-tajemnica korespondencji

-nienaruszalność mienia

-nietykalność osobista

Wolności socjalne:

- swoboda działalności gospodarczej

-wolność wyboru zawodu i miejsca pracy

-zakaz pracy przymusowej

Prawa socjalne:

-prawo do ochrony własności

-prawo dziedziczenia

-prawo do zabezpieczenia społecznego

-prawo do ochrony warunków pracy

-prawo do nauki

-prawo do opieki zdrowotnej

-prawo do ustalenia minimalnego wynagrodzenia

Obowiązki państwa (prawa socjalne):

-prowadzenie polityki pełnego i produktywnego zatrudnienia

-obowiązek dbałości o ochronę środowiska

-zaspokajania potrzeb mieszkaniowych

-ochrona konsumentów, a także najemców

Wolności polityczne:

-do zgromadzeń

-do zrzeszania się

-do wyrażanie poglądów

Wolność zgromadzeń- ustawa z 1992 określa prawo o zgromadzeniach zgodnie z nią zgromadzenie jest grupą osób, które muszą spełnić następujące warunki:

-liczyć musi co najmniej 15 osób

-musi mieć organizatora

-cel zgromadzenia (zamanifestowanie stanowiska wobec czegoś lub kogoś lub obrady)

zgrupowanie musi odbywać się na otwartej przestrzeni, dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób.

Obowiązki zgromadzenia:

-zawiadomienie organów gminy (rada gminy może określić gdzie zgromadzanie mogą się odbywać bez jej zgody)

-Na zgromadzenie organ gminy może wysłać swojego przedstawiciela, który może rozwiązać zgromadzenie jeżeli zostaną przekroczone przepisy.

5. Wybrane prawa i wolności obywatelskie: wolność zgromadzeń, zrzeszania się, komunikowania, wyrażania poglądów.

Wolności polityczne- wolność zrzeszania się wiąże się z istnieniem i działaniem partii politycznych.

Partia polityczna- jest to organizacja dobrowolna (oznacza wstępowanie i występowanie z partii). Posiadająca indywidualną nazwę korzysta ona z ochrony prawnej przewidzianej dla dóbr osobistych. Organizacja dąży do uzyskania wpływów (metodami demokratycznymi) na kształt państwa i zdobycie władzy. Istnieje zakaz powoływania partii które w programie odwołują się do metod totalitarnych lub w programie lub praktycznie uznają stosowanie przemocy. Metody demokratyczne oznaczają jawność struktur oraz powoływania władz partii w drodze większości. Decyzje podejmowane są w sposób demokratyczny.

W Polsce mamy do czynienia z system rejestracyjnym partii. Sąd wojewódzki w Warszawie dokonuje rejestracji. Sąd sprawdza czy partia spełnia wymogi (między innymi 10.000 podpisów), Podpisujący wniosek muszą mieć ukończone 19 lat.

Relacje między państwem a partią polityczną:

1. oddzielenie spraw partii państwa

2. zakaz łączenia szeregu stanowisk państwowych z przynależnością do partii

3. równość partii wobec prawa (zakaz wprowadzania partii hegemonicznych)

4. zakaz finansowania partii ze źródeł państwowych oraz zakaz finansowana partii ze źródeł zagranicznych. Wyjątki:

-dotacje docelowe- otrzymuje każda partia, która uzyskała 3 % głosów

-dotacje podmiotowa- każda partia, która wprowadzi posła lub senatora (wielkość dotacji zależy od ilości wprowadzonych posłów i senatorów)

5. zakaz tworzenia jednostek organizacyjnych partii w zakładach pracy.

W toku swej działalności partie podlegają kontroli. Pierwszej kontroli dokonuje Sąd Wojewódzki w Warszawie (bada czy partia spełnia wymogi). Podczas działania kontrole sprawują wszystkie organy, które są upoważnione do występowania z wnioskiem o wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Organem nadzorującym jest Trybunał, bowiem tylko on może podejść sankcję w stosunku do partii. Orzeka wtedy w pełnym składzie. Skutkiem orzeczenia uznającego niezgodność działań z konstytucję jest wykreślenia partii z rejestru.

Poza trybunałem konstytucyjnym nadzór w pewnym stopniu sprawuje także Sąd Najwyższy w Warszawie, ale tylko może sprawdzać źródła finansowania danej partii. Orzeczenie sądu ma wtedy taką samą moc jak orzeczenie Trybunału konstytucyjnego.

Konstytucja wymienia następujące organizacje, które mogą się zrzeszać:

-związki zawodowe

-społeczno zawodowe organizacje rolników

-organizacje pracodawców

Działają one na podstawie ustaw szczegółowych. Przysługują im też specyficzne prawa.

Istnieją także inne organizacje działające na podstawie ustaw szczegółowych np.: PCK, Polski Związek Łowiecki

Poza nimi istnieje tzw. kategoria stowarzyszeń. Działają one na podstawie ustawy o stowarzyszeniach z 1989 r. Są to zgodnie z tą ustawą organizacje dobrowolne, samorządowe, trwałe. Zrzeszają członków o celach nie zarobkowych

Stowarzyszenia dzielą się na:

-zarejestrowane- dla zarejestrowania takiego stowarzyszenia potrzebna jest co najmniej 15 członków, którzy uchwalają statut powołują samorząd i organ kontrolny wewnętrzny. Najwyższym organem każdego stowarzyszenia jest walne zgromadzenie członków lub zebranie delegatów. Rejestracji dokonują sąd wojewódzki (nie w Warszawie, a zależnie od województwa). Może zrzeszać osoby fizyczne, osoby prawne mogą być jako członek wspomagający. Są poddane kontroli organu nadzorującego. Nadzór w istocie należy do Sądu rejestrowego. Może on uchylić uchwałę organizacyjną stowarzyszenia. Niekiedy może stowarzyszenie rozwiązać.

-zwykłe- wystarcza trzech chętnych. Nie ma obowiązku rejestracji, tylko należy powiadomić organa administracji o zawiązaniu stowarzyszenia. Jeżeli przez 30 dnia organ nie udzieli odpowiedzi to oznacza, że przyjął do wiadomości istnienie stowarzyszenia. Tylko osoby fizyczne mogą być zrzeszone, osoby prawne nie mogą być nawet jako członkowie wspomagający. Nie mogą takie stowarzyszenia tworzyć oddział oraz filii.

II Wolności wyrażania poglądów.

Jest to wolność wyrażania poglądów za pomocą środków technicznych, które umożliwiają dotarcie do nieokreślonej liczby odbiorców.

Obowiązki nadawców:

-przedstawianie faktów

-zamieszczanie sprostowań wiadomości nie prawdziwych bądź nieścisłych

Ograniczenia nadawców radiowo telewizyjnych:

-poszanowanie systemu chrześcijańskiej wartości

-poszanowanie dobra moralnego

-poszanowanie polskiej racji stanu

Ograniczenia wynikające z ustawy:

-podział czasu antenowego wynikający z ustaw lub z rozstrzygnięć KRITV

-odpowiedzialność ponosi autor jaki wypowiadający

Główną grupa praw politycznych stanowią:

-prawo równego dostępu do służby publicznej

-prawo do informacji działaniach instytucji i władz publicznych

-prawo ludowej inicjatywy

-prawo do udziału w referendum

-prawo do składania petycji wniosków i skarg do organów publicznych

Gwarancje praworządności:

a. kontrola decyzji organów administracyjnych

b. sądowa kontrola decyzji organów administracyjnych

c. działalność Trybunału konstytucyjnej

d. działalność rzecznika praw obywatelskich:

-ochrona praw i wolności osobistych:

-prawo każdego do wynagrodzenia szkody wskutek naruszenia praw przez organizacje państwowe

-powszechność dostępności dwuinstancyjnej kontroli dochodzenia praw

-wprowadzenie skargi konstytucyjnej

konsumentów, a także najemców

Wolności polityczne:

-do zgromadzeń

-do zrzeszania się

-do wyrażanie poglądów

Wolność zgromadzeń- ustawa z 1992 określa prawo o zgromadzeniach zgodnie z nią zgromadzenie jest grupą osób, które muszą spełnić następujące warunki:

-liczyć musi co najmniej 15 osób

-musi mieć organizatora

-cel zgromadzenia (zamanifestowanie stanowiska wobec czegoś lub kogoś lub obrady)

zgrupowanie musi odbywać się na otwartej przestrzeni, dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób.

Obowiązki zgromadzenia:

-zawiadomienie organów gminy (rada gminy może określić gdzie zgromadzanie mogą się odbywać bez jej zgody)

-Na zgromadzenie organ gminy może wysłać swojego przedstawiciela, który może rozwiązać zgromadzenie jeżeli zostaną przekroczone przepisy.

V. Prawo wyborcze.

1. Zasady powszechności, równości, bezpośredniości, tajności. Zasady określające zgłaszanie kandydatów i podział mandatów.

Podstawowe zasady prawa wyborczego

Zasady prawa wyborczego nazywają się także przymiotnikami prawa wyborczego.

Tradycyjnie mamy wybory pięcio względnie cztero przymiotnikowe:

Zasada powszechności

Wybory ą wtedy powszechne, gdy wszyscy obywatele po ukończeniu określonego wieku uzyskują czynne prawo wyborcze. A tego prawa mogą być ewentualnie pozbawieni indywidualnymi orzeczeniami sądowymi.

Ograniczenia zasady powszechności nazywane są cenzusami. Cenzusy czyli ograniczenia prawa wyborczego, może być ich wiele: cenzus płci, cenzus rasy, cenzus majątkowy wykształcenia, zamieszkania, wieku.

Zasada równości

Rozróżniamy ją w dwóch znaczeniach:

-w sensie formalnym- wybory są wtedy równe gdy wszyscy wyborcy mają jeden głos lub taką samą liczbę głosów. Zapewnienie tej zasady jest proste trzeba sprawdzać żeby wyborca nie głosował dwa razy. Naruszeniem tej zasady był system pluralny, który polegał na tym, że wszyscy wyborcy mieli jeden głos, a nie którzy ze względu na stan majątkowy czy rodziny mieli dodatkowy głos.

-w sensie materialnym- polega na równej sile głosów w praktyce zapewnia się to w ten sposób, że dzieli się państwo na okręgi wyborcze i poszczególnym okręgom przydziela się mandaty odpowiednio do liczby mieszkańców (lepiej ta zasad byłaby realizowana gdyby mandaty przyznawano do liczby wyborców. Naruszeniem zasady był tzw. system kurialny gdzie społeczeństwo dzielono na kurie w zależności od stanu majątkowego i poszczególnym kuriom przyznawano mandaty nie odpowiednio do ilości wyborców.

System kurialny nazywał się też systemem reprezentacji interesów/

Jest naruszana przez tzw. system geografii wyborczej, niektórym okręgom wyborczym przydziel się więcej mandatów niżby to wynikało z ilości wyborców. Stosowany system geografii wyborczej jest we Francji, w Polsce przy wyborach do senatu

Zasada bezpośredniości

Elektor

wyborca kandydat

Wybory, w których wyborca głosuje na kandydata to są wybory bezpośrednio. Jeżeli wyborca głosuje na elektora to są wybory pośrednie

U podłożu wyborów pośrednich leży brak zaufania do wyrobienia politycznego wyborcy.

Zasada tajności głosowania- wybory są wtedy tajne gdy nikt nie ma prawa ani możliwości, aby sprawdzić w jaki sposób głosował wyborca.

Zasada większości ( nie wymienia się bo jest oczywista)

Zasada proporcjonalności

System rozdziałów mandatów, wyróżnia się dwa:

1. System większościowy- jest systemem pierwotnym. Może przybrać dwie postacie

-system większości względnej- przy tym systemie mandat względnie mandaty uzyskuje ten kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów nawet mniej niż połową.

Dodatnią rolą tego systemu jest to, że praktycznie zawsze uzyskuje się praktyczny wynik głosowania.

Ujemną stroną tego systemu jest to, że bardzo często niewielkie różnice w ilości zdobytych głosów mogą prowadzić do zasadniczych różnic w ilości zdobytych mandatów.

-system większości bezwzględnej- mandat względnie mandaty uzyskuje ten kandydat lub ta partia, która uzyskała bezwzględną liczbę głosów (50% +1)

Dodatnią stroną jest to, że mandat względnie mandaty uzyskuje ta partia lub ten kandydat, która uzyskała więcej niż 50% głosów.

Ujemną stroną jest to, że większość bezwzględną uzyskuje się rzadko. Jeżeli nikt nie uzyskał tej większości to trzeba przeprowadzać w drugiej turze dodatkowe głosowanie. Tu następuje system względny. Jest to bardzo kosztowne. Może prowadzić do deformacji wyników wyborów.

System proporcjonalny lub stosunkowy

Wykształcony jako reakcja na pewnego rodzaju niesprawiedliwości systemu większościowego

Proporcjonalność systemu mandatów- polega na tym, że ilość mandatów, uzyskanych przez poszczególną partię czy listę wyborczą ma się tak do ogólnej ilości mandatów w okręgu wyborczym jak ilość głosów, które zdobyła poszczególna partia czy lista wyborcza do ogólnej ilości głosów w tym okręgu wyborczym.

Warunki nieodzowne do zasady proporcjonalności:

-okręgi muszą być wielomandatowe

-muszą istnieć konkurencyjne partie polityczne.

2. System wyborczy a system partyjny.

System wyborczy- powszechnie rozumiany jest on jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym, a także nie mających charakteru prawnego stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich System wyborczy oznacza ogól zasad dotyczących trybu przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz zasad podziału mandatów.

Systemy partyjne:

System monopartyjny (jednopartyjny, ZSRR, Kuba, Węgry)

Legalnie działa jedna partia polityczna. Efektem tego są trwałe rządy jednej partii. Nie ma legalnej opozycji i rotacji u władzy.

System dwupartyjny.

Legalnie działa wiele partii politycznych, lecz tylko dwie z nich mają realne szansę na zdobycie większości w parlamencie, a co za tym idzie na tworzenie rządu. Gdy jedna partia jest partią rządzącą to druga partia jest opozycyjna. Inne partie pozostają w opozycji.

Efektem systemu dwupartyjnego są silne rządy jednej partii (ilość mandatów).

Istnieje legalna opozycja i legalna rotacja u władzy (Wlk. Brytania).

System wielopartyjny

Legalnie działa wiele partii politycznych, w trakcie wyborów żadna z nich nie uzyskuje bezwzględnej większości mandatów, a co za tym idzie nie może samodzielnie tworzyć rządu. Typowe dla tego systemu są urzędy koalicyjne (z natury swej nietrwałe), bowiem każda a partii wchodząca w skład koalicji musi popierać wspólny koalicyjny program działania z drugiej musi akcentować istnienie swojego programu i jego wyższości nad programem koalicji. W systemie tym istnieje legalna opozycja i legalna rotacja u władzy.

System partii dominujących

To taki system, w którym legalnie działa wiele partii politycznych z tym, że jedna z nich od dłuższego czasu jedna partia poprzez wybory uzyskuje bezwzględną większość w parlamencie, może tworzyć rząd. Inne partie polityczne tworzą opozycję.

Efektem są trwałe rządy jednej partii. W systemie tym istniej legalna opozycja i legalna rotacja u władzy (Socjaldemokracja - Szwecja).

Różnice: w systemie dominującym wybory decydują o partii, a w hegemonicznej wynika to z konstytucji lub ustaw.

System partii hegemonicznych

To taki system, w którym legalnie działa wiele partii politycznych z tym, że jedna z nich na podstawie konstytucji czy ustaw, sprawuje przewodnią rolę. Co za tym idzie uzyskuje bezwzględną większość w parlamencie. Inne drobne partie polityczne są tzw. partiami współdziałającymi

Efektem są trwałe rządy, bowiem w system tym nie ma opozycji i nie ma legalnej rotacji u władzy (PRL, Czechosłowacja, NRD).

3. Podstawowe zasady prawa wyborczego w ordynacji wyborczej do sejmu i podstawowe różnice w regulacjach innych obowiązujących ordynacji wyborczych.

Ordynacja wyborcza do Sejmu:

-wybory są powszechne, bezpośrednie, równe, proporcjonalne, tajne

-prawo do wybierania mają osoby posiadające obywatelstwo polskie, które w dniu wyboru mają ukończone 18 lat

-wybranym do Sejmu może być obywatel, którymi przysługuje prawo wybierania jeżeli w dniu wyborów 21 lat i stale zamieszkuje na terytorium RP, co najmniej 5 lat.

Ordynacja wyborcza do Senatu:

-wybory są powszechne, bezpośrednie, równe, proporcjonalne, tajne

-prawo do wybierania mają osoby posiadające obywatelstwo polskie, które w dniu wyboru mają ukończone 18 lat

wybranym do Senatu może być obywatel, którymi przysługuje prawo wybierania jeżeli w dniu wyborów 30 lat i stale zamieszkuje na terytorium RP

Ordynacja wyborów Prezydenckich.

-wybory są powszechne, bezpośrednie, równe, tajne

-na prezydenta może być wybrany obywatel , który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat

VI. Sejm i senat.

1. Kadencja i tryb pracy sejmu.

Kadencja pod tym pojęciem tym rozumieć należy okres udzielonych parlamentowi pełnomocnictw, a więc ten na jaki został wybrany i w jakim sprawować może swe funkcje w określonym składzie, pochodzącym z jednych wyborów.

Nowa konstytucja utrzymała dotychczasowe rozwiązania Małej Konstytucji iż Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje Wybory do sejmu i Senatu zarządza Prezydent RP nie później 90 później przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.

Zgodnie z Konstytucją kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Konstytucja przewiduje również sytuacje, w których kadencje Sejmu i Senatu mogą ulec przedłużeniu. Okres kadencji faktycznie może ulec zmianie, jeśli przed jej upływem ulegnie skróceniu- zarządzeniem Prezydenta lub w drodze podjęcia stosownej uchwały przez sejm.

Nowa ustawa zasadniczo przyznaje głowie państwa prawo zarządzania skrócenia kadencji w dwóch sytuacjach:

1. obligatoryjnie -gdy sejm po niepowodzeniach dotyczących wyłonienia rządu w 2 pierwszych wariantach nie jest w stanie udzielić rządowi powołanemu przez Prezydenta wotum zaufania większością głosów.

1. fakultatywne- jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłużenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu. Prezydent może wówczas zarządzić skrócenie kadencji Sejmu w ciągu 14 dni od zaistnienia tej przesłanki. Nowa Konstytucja, wzorem poprzedniej regulacji, dopuszcza także podjęcie przez Sejm uchwały o skrócenie swojej kadencji podjętej większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. W obu sytuacjach, gdy Prezydent RP zarządza skrócenie kadencji Sejmu lub gdy Sejm podejmuje stosowną uchwałę, głowa państwa zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni id dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent zwołuje pierwsze posiedzenie wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów.

Wprowadzony w 1989 r. tryb funkcjonowania Sejmu i Senatu zakłada permanencję pracy parlamentu Polega na tym, że izba mocą własnej decyzji lub decyzji Prezydium jest w stanie zwołać posiedzenie, obradować i podejmować uchwały w ciągu całej kadencji od momentu swojego ukonstytuowanie. Nie nakłada to jednak w żadnym razie obowiązku określonej częstotliwości odbywania posiedzeń, jak również, co sugerować by mogło określenie „permanencja”., ciągłości pracy izby. Przyjęcie tej zasady istotnie jednak zwiększa autonomię parlamentu, gdyż jego działalność nie może być limitowana przez podmiot pozaparlamentarny posiadający uprawnienia do zwoływania sesji parlamentu.

Posiedzenie izby, czyli czas jej obrad objęty jednym i tym samym porządkiem. Trwać on może więcej niż jeden dzień może być też przedzielony przerwą w obradach.

Ważną cechą działania parlamentu jest jawność jego prac, wyraźnie określona w Konstytucji. Zgodnie z jej treścią posiedzenia Sejmu i Senatu mają charakter jawny i publiczny. Zapewnia to możliwość obserwowania obrad przez publiczność oraz nakłada wymóg wcześniejszego informowania opinii publicznej o posiedzeniach izb. Spełnienie tego wymogu służy również udział w posiedzeniach plenarnych przedstawicieli prasy, radia i telewizji, jak też możliwość nieskrępowanego relacjonowaniu przebiegu posiedzeniu. Regulaminy Sejmu i Senatu przewiduje również tryb uchwalania tajności obrad. Zgodnie z tymi postanowieniami tajność obrad w sejmie uchwalić może Sejm na wniosek Prezydium lub na wniosek co najmniej 30 posłów.

2. Organizacje posłów.

Do istotnych uprawnień w izbie należy prawo do zrzeszania się w koła i kluby. Na zasadach określonych w regulaminie Sejmu lub Senatu posłów lub senatorowie mogą tworzyć w Sejmie kluby, koła lub zespoły poselskie. Mogą oni również tworzyć wspólne kluby, koła lub zespoły poselskie. Mogą oni również tworzyć wspólne kluby, koła lub zespoły parlamentarne.

Podstawą tworzenia klubów jest przynależność polityczna członków. Zgodnie z regulaminem Sejmu władze klubów, kół lub zespołów poselskich podają do wiadomości Prezydium Sejmu ich składy osobowe oraz wiążące członków tych klubów, kół zespołów regulamin wewnętrzne Treść tych regulaminów powinna sprzyjać realizacji konstytucyjnych i ustawowych praw oraz obowiązków poselskich. Odnośnie klubów senackich podobne uprawnienia posiada Prezydium Senatu. Szczegółowe ograniczenia, dotyczące kolizji przewidują regulaminy Klub w Sejmie może tworzyć 15 posłów, koło zaś- minimum 3.

Liczebność kół i klubów parlamentarnych wpływa na zakres przyznanych tym instytucjom uprawnień w izbie. W Sejmie uprawnienia do zasiadania w Konwencie Seniorów posiadają wyłączenie kluby oraz koła, które łącznie osiągają liczbę 15 posłów.

Działalność klubów parlamentarnych w istotny sposób wpływa na pracę całej izby. Niekiedy mają one uprawnienia wyraźnie wskazane, kiedy indziej wynikające ze zwyczajów parlamentarnych

Do obsługi swej działalności klubu i koła, na określony czas mogą tworzyć biura, w których mogą zatrudniać pracowników, nie na dłuższy czas niż czas trwania kadencji. Zgodnie z obowiązującą obecnie ustawą kluby i koła otrzymują również zryczałtowane środki na pokrycie kosztów związanych z ich działalnością oraz związanych z ich działalnością biur, w wysokości i na zasadach określonych w uchwałach Prezydium Sejmu i Prezydium Senatu Środki te nie mogą być jednak wykorzystywane na inne cele, niż wskazane wcześniej.

3. Organy sejmu ze szczególnym uwzględnieniem komisji, ich rodzajów, funkcji i środków prawnych.

Marszałek.

Nowa ustawa zasadnicza Marszałkowi powierzyła mu nie tylko kompetencje przewodniczenia obradom, lecz również strzeżenia praw Sejmu i reprezentowania go na zewnątrz. Marszałkom przysługują szczególne kompetencje w przypadku zamiaru podjęcie przez Prezydenta decyzji o skróceniu kadencji Sejmu lub Senatu. Ponadto konstytucja stanowi, iż w przypadku zatrzymania posła lub senatora o fakcie tym powiadamia się właściwego Marszałka, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Obu marszałkom nowe regulacje konstytucyjne przyznały również prawo do występowania z wnioskiem do Sejmu lub Senatu w sprawie podjęcia uchwały o pociągnięciu posła lub senatora do odpowiedzialności konstytucyjnej za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego, lub nabywanie tego majątku. Ustawa zasadnicza stanowi ponadto, iż posiedzeniom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu.

Marszałek Sejmu sprawować może przejściowo lub tymczasowo urząd prezydenta. Zarządza on także wybory Prezydenta RP. Zupełnie nowymi kompetencjami obu marszałków są ponadto kompetencje do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności ustaw i aktów podusatwowych z Konstytucją oraz rozstrzygania sporów konstytucyjnych.

Dodatkowo Marszałkowi Sejmu przyznano również prawo występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta oraz udzielaniu na żądanie Prezydenta opinii w sprawie podpisania ustawy z pominięciem jej postanowień uznanych za niezgodne z Konstytucją przez Trybunał Konstytucyjny

Marszałek Sejmu spełnia także istotne funkcje związane z trybem powoływania Rzecznika Praw Obywatelskich i Prezesa NIK-u podejmuje regulacje dotyczące statusu pracowników lub obsługi techniczno -organizacyjnych innych organów, np. Rzecznika Praw Obywatelskich i NIK.

Marszałek Sejmu stwierdza ponadto wygaśnięcie mandatu posła w przypadku odmowy złożenia przez posła ślubowania, utraty prawa wybieralności, zrzeczenia się mandatu, śmierci lub zajmowania przez posła albo powołania go na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego, sędziego Trybunału Stanu, prezesa NIK, ambasadora oraz wojewody. Uprawnień takich nie posiada natomiast Marszałek Senatu, gdyż zgodnie z ordynacją wyborczą do Senatu wygaśnięcie mandatu senatora stwierdza Senat.

Do kompetencji marszałków należy również przedstawianie okresowych ocen wykonywania przez organy administracji państwowej obowiązków wobec Sejmu i Senatu oraz udzielanie posłom i senatorom niezbędnej pomocy w wykonywaniu ich funkcji.

Prezydium Izby:

Brak określenia w konstytucji składu tego organu

Obecnie do zakresu zadań Prezydium ,między innymi należy:

1. ustalenie planu pracy Sejmu (Senatu) oraz ustalanie tygodni posiedzeń (Sejm)

2. dokonywanie wykładni regulaminu po zaciągnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskiej (Senatorskich)

3. organizowanie współpracy między komisjami i koordynowanie ich działania (Sejm) oraz zlecanie komisjom rozpatrywania spraw w określonym zakresie

4. ustalanie zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i Senatu

Z uwagi na regulacje ustawowe prezydia mają istotne uprawnienia dotyczące posłów i senatorów. Należą do nich:

1. ustalenie wysokości uposażenie poselskiego i senatorskiego

2. ustalenie wysokości dodatkowych uposażeń

3. ustalenie wysokości ryczałtu dyspozycyjnego na prowadzenie biura w okręgu wyborczym

4. udzielanie posłom i senatorom pożyczek lub zapomóg w sytuacjach losowych

5. ustalenie zasad prowadzenie biur poselskich i senatorskich

6. wyrażanie zgody na rozwiązywania stosunku pracy z posłem lub senatorem.

Konwent Seniorów:

Organem, którego skład w pełnie odzwierciedla polityczny skład izby, jest Konwent Seniorów. Stanowi on jedyny organ, którego skład zależy od decyzji izby. Poza członkami Prezydium wchodzą do niego odpowiednio przedstawiciele klubów poselskich lub senatorskich . Regulaminy Sejmu i Senatu określają Konwent jako ogram zapewniający współdziałanie klubów w sprawach związanych z dzielnością i tokiem pracy izby.

Konwent jest organem o uprawnieniach wyłącznie opiniodawczych. Jego ustalenia nie są bezwzględnie wiążące ani dla izby, ani dla Prezydium, mimo to są zwykle respektowane. Do najważniejszych uprawnień konwentu należą:

1. opiniowanie planów pracy

2. opiniowanie projektu porządku posiedzeń

3. wnioskowanie co do trybu przeprowadzenia dyskusji

Ponadto przedmiotem obrad konwentu mogą być wszelkie inne sprawy przedstawione mu przez Marszałka Sejmu lub senatu.

Istota działania tego organu polega na obowiązku zasięgania opinii we wszystkich wskazanych w regulaminie sprawach.

Komisje

Komisje są organami pomocniczymi izb, których główne zadanie polega na rozpatrywaniu i przygotowywaniu spraw stanowiących przedmiot ich prac.

Komisje stałe powoływane są na okres całej kadencji izby. Zakres działanie wyraża się pośrednio w ich nazwach.

Komisje stałe:

-komisje resortowe (zakres ich działania odpowiada zakresowi działania jednego lub kilku ministerstw)

-komisje nie resortowe (np. Komisja odpowiedzialności konstytucyjnej, etyki poselskiej -nie ma odpowiedników w postaci ministrów)

-komisje ponad resortowe (zakres ich działania dotyczy wszystkich resortów, np. Komisja finansów publicznych)

Komisje nadzwyczajne:

Potrzeba powoływania komisji wynikać może najczęściej z konieczności rozpatrzenia przez parlament sprawy, która nie leży w zakresie działania żadnej z komisji.

Odmianą komisji nadzwyczajnych są komisje śledcze, które mogą być powoływane wyłącznie w Sejmie do zbadania określonej sprawy. Ich działalność wpływać może na zakres praw i obowiązków obywateli oraz dotyczyć działalności organów państwa w stosunku do których Sejm nie ma uprawnień kontrolnych.

Najczęściej mamy do czynienia z dwoma rodzajami komisji:

1. do spraw rozpatrzenia projektu ustaw

2. rozpatrzenia określonej sprawy

Funkcje komisji:

-Funkcja opiniodawca

Przedstawianie Sejmowi swoich wniosków,

opiniowanie projektów ustaw, które zostaną im przekazane.

-Funkcja kontrolna.

W ramach tej funkcji komisje przeprowadzają kontrolę wykonywania ustaw i uchwał Sejmu (tylko kontrola -sprawdzanie). Komisje w tym celu mogą wzywać na swoje posiedzenia przedstawicieli Rządu i żądać wyjaśnień, mogą korzystać z instytucji dezyderatu i opinii.

Dezyderat (łac. dezydera -życzenie):

-Postulat komisji, nie jest prawnie wiążący, nakłada obowiązek udzielenia odpowiedzi w terminie 30 dni. Dezyderaty można kierować do Rządu, członków Rządu, prezesów NIK, NBP, prokuratora generalnego i głównego inspektora pracy.

Regulamin Sejmu ustanawia pewne sankcje (gwarancje dla komisji że dezyderat zostanie potraktowany poważnie): Może uchwalić dezyderat ponowny, wezwać do uzupełnienia odpowiedzi, zwrócić się do Sejmu o uchwalenie rezolucji.

Opinia:

-Wniosek skierowany na przyszłość, środek inspiracji ze strony komisji, a nie kontrolny.

Opinia nie pociąga za sobą obowiązku udzielania za sobą obowiązku udzielania odpowiedzi, chyba że komisja zażąda aby adresat się ustosunkował. Adresaci -wszystkie organy RP.

4. Poszczególne funkcje sejmu i stosowana procedura (w tym procedura szczególna)

I Funkcja ustrojodawcza- zmiany i uchwalanie konst (Art. 235)

II Funkcja ustawodawcza

III Funkcja kontrolna

Istota działań kontrolnych parlamentu w stosunku do rządu jest natomiast dokonywanie oceny działalności rządu zawierającej krytykę jego poczynań. Podejmującym te działania wnioskodawcom chodzi o wywarcie nacisku na zmianę polityki rządu lub, rzadziej na zmianę samego gabinetu. Dzieje się jednak tak wtedy, gdy krytyka rządu jest rezultatem utraty przez niego zaufania większości członków parlamentu. Ta funkcja parlamentu określana jest terminem „kontrola polityczna”.

Działania kontrolne parlamentu podejmowane mogą być także przez jego organy w różnych formach. Wyróżnia się podstawowe funkcje kontrolne:

1. Wotum nieufności.

Obejmuje solidarną odpowiedzialność członków Rady Ministrów przed Sejmem za działalność Rady Ministrów oraz indywidualną odpowiedzialność za sprawy należące do ich kategorii kompetencji lub powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów. Osobną kategorią wymienioną w Konstytucji stanowi również odpowiedzialność polityczna Prezesa Rady Ministrów za akty urzędowe Prezydenta podjęte za jego kontrasygnatą..

Oprócz odpowiedzialności parlamentarnej rządu w całości nowa Konstytucja zna również indywidualną odpowiedzialność ministrów. Podobnie jak w przypadku wotum nieufności dla rządu wnioski o uchwalenie wotum nieufności dal poszczególnych ministrów.

2. Kontrola wykonania ustawy budżetowej.

Kontrola wykonania budżetu państwa powierzona została również wyłącznie Sejmowi.

Konstytucja nakłada na Radę Ministrów obowiązek przedstawienia Sejmowi i NIK sprawozdania z wykonania budżetu państwa Stanowi ono następnie podstawę prac komisji sejmowych i NIK. Ta ostatnia, zgodnie z ustawą zobowiązana jest przekazać swoje uwagi organom Sejmu.

3. Interpelacje i zapytania poselskie.

Najczęściej w praktyce stosowanym środkiem kontroli rządu jest składanie interpelacji i zapytań poselskich. Prawo to jest indywidualnym uprawnieniem każdego posła. W istocie jednak jest ono wykonywane w interesie określonego ugrupowania politycznego.

Zgodnie z przepisami konstytucyjnymi poseł może zgłosić interpelacje lub zapytania do Prezesa Rady Ministrów albo do poszczególnych jej członków. Dotychczas obowiązujący Regulamin Sejm poszerzał ten krąg podmiotów o Prezesa NIK oraz Prezesa NBP.

Interpelacje składać się powinno w sprawach z zasadniczym charakterze. Interpelacja powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające zeń pytanie. Zgodnie z Konstytucją interpelacje skład się na piśmie, a odpowiedź na nią powinna być udzielona w terminie 21 dni.

Podobną instytucją są zapytania poselskie. Składa one są w celu uzyskania informacji o aktualnych problemach polityki państwa. Podobnie jak w przypadku interpelacji, Prezes Rady Ministrów i poszczególni członkowie rządu zobowiązani są udzielić odpowiedzi w ciągu 21 dni. Zarówno odpowiedź na interpelacje, jak i na zapytania poselskie jest wiążącym stanowiskiem Prezesa Rady Ministrów i poszczególnych ministrów.

Nowa konstytucja wprowadziła również nową nie znaną wcześniej, regulację, nakładającą na Prezesa i pozostałych członków Rady Ministrów obowiązek udzielania odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzenie Sejmu.

4. Oświadczenia poselskie i senatorskie.

W toku poprzednich kadencji Sejmu i Senatu ukształtował się zwyczaj składnia posłów i senatorów oświadczeń, które w istocie stanowiły czasem quasi interpelacje lub zapytanie.

4. Kontrolne uprawnienia komisji.

Komisje stanowię obecnie „organy kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawami”

Poza działalnością kontrolną komisją stałych Sejm ma również możliwość powoływania komisji śledczych do zbadania określonej sprawy.

Wszystkie komisje mają tzw. prawo do informacji, czyli prawo żądania informacji i sprawozdań od ministrów i kierowników i właściwych resortów. Mają też uprawnienia do żądania obecności właściwych ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej na tych posiedzeniach komisji, na których rozpatrywane są sprawy dotyczące zakresu ich działania. Istotnym uprawnieniem komisji w tym zakresie jest prawo żądania wyjaśnień od obecnych na posiedzeniach przedstawicieli rządu.

Efektem pracy komisji są obecnie:

- dezyderat jest uchwałą komisji zawierające jej postulaty w określonych sprawach.

- opinia komisji zawiera natomiast stanowisko w określonej sprawie

6. Kontrola wykonywania ustaw.

Regulamin Senatu nie określa szczegółowego trybu przeprowadzania kontroli, stanowiąc jedynie, iż właściwymi do ich przeprowadzania są komisje senacki.

IV Funkcja kreacyjna- powoływanie innych organów państwowych

I funkcja ustrojodawcza:

Ustawa- akt normatywny powszechnie obowiązujący uchwalony w szczególnym trybie przez parlament. Posiadający moc prawną najwyższą po konstytucji. Konstytucja wskazuje materie ustawowe określające jakie sprawy muszą być regulowane przez ustawę

Postępowanie ustawodawcze:

I wykonanie prawa inicjatywy ustawodawczej

możliwość zgłoszenia projektu ustawy z takim skutkiem, że sejm musi nad tym projektem obradować.

II Pierwsze czytanie projektu

Obejmuje uzasadnienie projektu. Odbywa się z reguły na posiedzeniu komisji, ważniejsze na ustawach plenarnych sejmu.

III Praca komisji

Komisja ze swej pracy przygotowuje sprawdza i czyta na drugim czytaniu.

IV Drugie czytanie

Obejmuje sprawozdanie z prac komisji, szczegółową dyskusje. Podejmuje się decyzję czy skierować projekt do komisji czy przejść do III czytania.

V Ewentualne prace komisji

Zaczyna się od przedstawienia sprawy komisji lub od wystąpienia posła. Następnym elementem jest głosowanie. Najpierw głosuje się nad najdalej idącymi poprawkami. Potem odbywa się nad łączne głosowanie nad całymi poprawkami.

VI Trzecie czytanie

VII Obrady senatu

VIII Obrady sejmu

IX Podpisanie lub odrzucenie bądź skierowanie do Trybunału Konstytucji przez Prezydenta

5. Sejm i Senat jako Zgromadzenie Narodowe.

Sejm i Senat obradują wspólnie pod przewodnictwem Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu działają jako Zgromadzenie Narodowe, które uchwala swój regulamin.

7. Prezydent - powołanie, miejsce w systemie organów państwowych, funkcja ustrojowa, kompetencje i odpowiedzialność.

Wybory, kadencja

Prezydent jest powoływany w drodze wyborów 4 przymiotnikowych, powszechnych. Kandydat musi mieć co najmniej 35 lat. Nie może pełnić kadencji przez więcej niż 2 kadencje.

Kandydat zgłaszany jest przez 100.000 podpisów W I turze musi wygrać bezwzględną większością. Jeżeli nie wygra wtedy przeprowadzi się głosowanie powtórne (uczestniczą w nim dwaj najsilniejsi kandydaci), do wygrania wystarczy zwykła większość. O ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższy.

Funkcje:

-jest najwyższym przedstawicielem państwa (Najważniejszy protokolarnie).

-czuwanie nad przestrzeganiem konstytucji

-stanie na straży suwerenności, nie naruszalności granic

Kompetencje:

I Kompetencje związane z prawodawstwem

-prawo inicjatywy ustawodawczej

-prawo weta zawieszającego

-prawo występowania do Trybunału o stwierdzenie zgodności z konstytucją ustawy i umowy międzynarodowej

-prawo występowaniem do Trybunału o stwierdzenie zgodności ustaw i innych uchwał organów centralnych

-prawo zarządzania referendum za zgodą senatu

-prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy

-wydawanie rozporządzeń i zarządzeń z wymogiem kontrasygnaty

II Kompetencje związane z powoływaniem i odwoływaniem innych organów państwowych

-desygnowanie premiera i powoływanie na jego wniosek rządu

-dokonywanie zmian w rządzie na wniosek premiera

-obsadzanie stanowisk sądowych

]-powoływanie prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego

-przyjmowanie dymisji rządu

-powoływanie i odwoływanie organów wojskowych

-wnioskowanie o powołaniu i odwołaniu prezesa NBP

-powoływanie członków innych organów na podstawie ustaw szczególnych

III Kompetencje w dziedzinie stosunków zagranicznych:

-ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych

-mianowanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych RP

IV Kompetencje bezpośrednio państwowe

-zwierzchnictwo sił zbrojnych

-zarządzanie mobilizacji i użycia siły

-stan wyjątkowy wprowadza na wniosek rządu

-stan wyjątkowy wprowadza na wniosek rządu

V Tradycyjne kompetencje głowy państwa

-skracanie kadencji sejmu

-nadawanie i zwalnianie z obywatelstwa

-stosowanie prawa łaski

-nadawanie orderów i odznaczeń honorowych

-prawo występowanie z orędziem (Sejm, Senat, Zgromadzenie Narodowe)

-prawo zwoływanie Rady Gabinetowej i przewodniczenie jej

Odpowiedzialność Prezydenta:

Nie przewiduje się odpowiedzialności politycznej z powodu istnienia kontrasygnaty dla wszelkich aktów urzędowych Prezydenta. Zwolnione od kontrasygnaty są tylko te akty, które wymienia konstytucja. Prezydent ponosi prawną odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Wstępny wniosek musi zgłosić 140 członków Zgromadzenia Narodowego, a w stan oskarżenia może postawić Prezydenta tylko Zgromadzenie Narodowe kworum 2/3 ustawowej liczby posłów i senatorów

Miejsce Prezydenta konstytucyjnym systemie organów państwa, wyznacza zasada podziału władzy, potwierdza formalna systematyka konstytucji. Ustrojowa koncepcja Prezydenta jako organu władzy wykonawczej tylko w części wyczerpuje zagadnienie jego ustrojowej, a także charakteru i zakresu kompetencji. Wydaje się, że tak określona pozycja Prezydenta RP jako organu dualistycznej egzekutywy najpełniej realizuje konstytucyjna koncepcje podziału władzy i równoważenia władz. Konstytucyjne regulacja statusu ustrojowego Prezydenta przewiduje również dla niego rolę klasycznej głowy państwa. Rzeczywistej roli ustrojowej Prezydenta nie może w pełnie wyrażać jedynie formuła prezydenta jako organu władzy arbitrażu politycznego. Przyjęte w Konstytucji rozwiązania statusu ustrojowego Prezydenta RP wyraźnie więc podkreślają jego charakter jako organu egzekutywy w systemie podziału władzy.

Funkcja ustrojowa.

Zasadniczą rolą ustrojowa Prezydenta ma być argumentowano- funkcja arbitrażu politycznego., realizowana zwłaszcza w sytuacji zagrożenia podstawowych wartości konstytucyjnych- suwerenności, integralności terytorialnej czy zakłócenia funkcjonowaniu konstytucyjnych mechanizmów sprawowania władzy państwowej. Prezydent RP jest postrzegany jako autorytet mogący działać w ewentualnych konfliktach politycznych, stabilizujący ład konstytucyjny, stojący też na straży podstawowych wartości dla bytu narodu i państwa. Zawarcie w Konstytucji ogólnych formuł określając ustrojową rolę Prezydenta nie nade im jeszcze charakteru normatywnego, w określonym zadaniom ustrojowym cech autonomicznych.

Konstytucja określa charakter Prezydenta w aspekcie jego roli ustrojowej jako głowy państwa. Wyznacznikiem tej roli są dwie funkcji :reprezentacja państwa i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Prezydent wybierany jest przez narów w wyborach powszechnych nie posiada statusu przedstawiciela narodu, jest natomiast definiowany jako najwyższy przedstawiciel państwa.

Zasady i tryb odpowiedzialności Prezydenta RP.

Konstytucja statuuje zasadę odpowiedzialności Prezydenta. Na podstawie art. 144 ust. 2 o kontrasygnacie aktów prawnych Prezydenta można wnosić, że intencją ustawodawcy było wyłączenie odpowiedzialności politycznej Prezydenta i przeniesienie odpowiedzialności o tym charakterze za jego działania na Prezesa Rady Ministrów.

Prezydent zgodnie z Konstytucją RP może być postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji względnie ustaw lub za popełnienie przestępstwa. Jego odpowiedzialność jest ujęta jako:

1. odpowiedzialność za delikt konstytucyjny

2. Odpowiedzialność karna za jakiekolwiek przestępstwo

Przyjęte rozwiązanie oznacza, że Prezydent podlega ogólnej odpowiedzialności karnej, która jednakże różni się od odpowiedzialności innych osób. Prezydent za popełnienie przestępstwa podlega odpowiedzialności karnej, która realizuje się wyłącznie przed Trybunałem Stanu.

W stan oskarżenia Prezydenta może postawić Zgromadzenie Narodowe w wyniku uchwały podjętej większością 2/3 głosów ustawowej liczby, na wniosek co najmniej 140 członków.

VIII Rada Ministrów, oremier i ministrowie.

1. Powołanie i skład.

Prawo powołanie RM ma Prezydent , który desygnuje Prezesa RM. W oparciu o rozmowy polityczne desygnowany prezes RM przedstawia Prezydentowi propozycję składu rządu. Prezydent powołuje prezesa RM i pozostałych członków rządu w ciągu 14 dni od dnia I posiedzenia Sejmu. Lub od dnie przyjęcia dymisji poprzedniego rządu. Odbiera Prezydent od członków nowo powołanej RM i wręcz im nominacje Powołany prezes RM ma obowiązek w ciągu 14 dni przedstawić Sejmowi program działania i zgłosić wniosek o wotum zaufania.

Tryb postępowania w sprawie udzielenia wotum zaufania obejmuje trzy etapy:

1. przedstawienie przez prezesa RM ekspoze (czyli programu wraz z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania) w Sejmie.

2. przeprowadzenie dyskusji

3. głosowanie nad wnioskiem o wotum zaufania.

Jeżeli rząd nie otrzyma wotum zaufania dalsze działanie podejmuje Sejm. W okresie 14 dni powinien dokonać wyboru prezesa RM oraz jego członków bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej połowy posłów. Tak wybraną radę powołuje Prezydent.

W przypadku kryzysu politycznego inicjatywa powołania Rady RM przechodzi w ręce prezydenta, który w ciągu 14 dni powołuje prezesa, a na jego wniosek członków rządu. Natomiast w ciągu kolejnych 14 dni udziela RM wotum zaufania zwykła większością głosów. W wyniku braku pozytywnego rezultatu tej procedury Prezydent uprawniony do skrócenia kadencji Sejmu i zarządzenia przedterminowych wyborów.

Rada Ministrów

Jest organem kadencyjnym i zbiega się w zasadzie z kadencją sejmu Ponieważ premier starego rządu skład dymisję na I posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. Możliwa jest jednak wcześniejsza dymisja rządu/

Obligatoryjnie gdy:

-sejm odmówi rządowi wotum zaufania

-gdy udzieli wotum nieufności

-gdy rząd nie uzyska absolutorium

Gdy zrezygnuje premier składa dymisję rządu lecz Prezydent nie musi jej przyjąć

Powoływanie

Dokonuje tego Prezydent i sejm. Prezydent wskazuje kandydata na premiera. Kandydat wskazuje personalny skład. Następnie Prezydent powołuje rząd. Tak powołany rząd musi uzyskać w 14 dni wotum zaufania bezwzględną większości głosów. Podstawą uzyskania zaufania jest expose. Jeżeli rząd nie uzyska zaufania to inicjatywa przechodzi do Sejmu. Sejm w 14 dni może sam wybrać premiera i proponować rząd bezwzględną większością głosów. Kandydat może zgłosić 46 posłów Jeżeli to zawiedzie powrót do I procedury tylko wystarcza względna większość. Jeżeli to zwiedzie Prezydent może skrócić kadencję

Skład rządu

a. Premier

-kieruje pracami rządu

-decyduje o kandydatach

-określa sposoby prowadzenia polityki rządu

-ma tylko prawo do wniosku do rady ministrów o uchylenie aktu prawnego ministra

-premier koordynuje i kontroluje pracę ministrów

-sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym

-odwołuje i powołuje sekretarzy stanu w ministerstwach

-rozstrzyga spory kompetencyjne między ministrami

-powołuje i odwołuje pełnomocników rządu

b. Wicepremierzy

3. Przewodniczący komitetów

3. Ministrowie

-ministrowie resortowi- kierują określonymi działaniami administracyjnymi państwa. Ustawa musi zawierać zakres działania ministrów

-ministrowie zadaniowi (bez teki)- wykonują zadania w formie rozporządzeń, wydawanych przez premiera

Funkcje rządu:

Rząd jest głównym organem wykonawczym, prowadzi politykę zagraniczną i wewnętrzną, kieruje całością administracji rządowej

Rozstrzygnięcia są w trybie kolegialnym. Może tworzyć stałe komitety (KERN)

Komisje wspólne rządu i zainteresowanych instytucji lub środowisk. Są aby wypracować wspólne stanowiska pomiędzy nimi.

3. Pozycja prezesa RM

-reprezentuje RM

-kieruje pracami RM

- wydaje rozporządzenia

-zapewnia wykonanie polityki RM

-koordynuje i kontroluje prace członków RM

-jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej

4. Tryb działania organy wewnętrzne i doradcze.

Rząd działa kolegialnie, posiedzenia zwołuje prezes, który ustala porządek obrad. Oraz przewodniczy RM. RM realizuje swoje kompetencje na drodze uchwał przyjmowanych w obecności co najmniej połowy członków lub w wyniku uzgodnienia stanowiska

RM może tworzyć w drodze rozporządzenia swoje organy pomocnicze i opiniodawcze:

1. stałe komitety- składają się z członków RM. Celem działania jest uzgodnienia stanowisk członków rządów, inicjowanie i przygotowanie projektów rozstrzygnięć oraz analizowanie sytuacji poszczególnych działaniach polityki rządu.

2. komisje wspólne składają się z przedstawicieli rządu i określonego środowiska.

3. rady i zespołu opiniodawczo doradcze

Organy te nie mogą samodzielnie podejmować decyzji, ich zadaniem jest przygotowywanie dokumentów rządowych, uzgadnianie propozycji przed złożeniem ich Radzie Ministrów/

5. Pozycja prezesa RM.

Desygnowany przez Prezydenta premier podejmuje działania prowadzące do sformułowania RM.

RM prawo występowania do Prezydenta o dokonanie zmian w składzie RM. Prezes RM. kieruje, koordynuje pracami członków RM.

Prezes RM prawo ustalania w drodze rozporządzeń zakres działania ministrów.

Premier jest służbowym zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracji rządowej, a także korpusu służby cywilnej.

Na wniosek ministra powołuje sekretarzy stanu oraz podsekretarzy.

6. Zadanie rządu

a. Wykonywania ustaw.

Podejmuje działania o charakterze koordynacyjnym i kontrolnym, które mogą zapewnić realizowanie przez ogniwa administracji rządowej ustaleń zawartych w ustach Stanowienie prawa

RM upoważniona jest do wydawania aktów prawnych na podstawie i w celu wykonania ustaw akty te noszą nazwę rozporządzeń i są ogłaszane w Dzienniku Ustaw I mogą być wydawane przez rząd tylko w ramach upoważnienia zawartego w ustawie.

RM może wydać uchwały, mają one wyłącznie charakter wewnętrzny i obowiązuje tylko jednostki organizacyjne podległe RM.

Do RM należy prawo inicjatywy ustawodawczej w pewnych kwestiach do RM należy prawo wnoszenia projektu ustaw (ustawy budżetowej).

3. Składanie sprawozdań.

W ramach funkcji wykonawczej mieści się obowiązek corocznego przedkładania sejmowi sprawozdań z wykonania ustawy budżetowej.

4. funkcja kierowniczo - koordynacyjna

Kieruje, koordynuje, kontroluje organy administracji rządowej.

Sporządzanie projektu ustawy budżetowej i kierowanie wykonaniem budżetu państwa.

Zapewnia zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo państwa

5. Nadzór nad samorządem terytorialnym.

7. Akty prawne i ich publikacja.

RM upoważniona jest do wydawania aktów prawnych na podstawie i w celu wykonania ustaw akty te noszą nazwę rozporządzeń i są ogłaszane w Dzienniku Ustaw I mogą być wydawane przez rząd tylko w ramach upoważnienia zawartego w ustawie.

RM może wydać uchwały, mają one wyłącznie charakter wewnętrzny i obowiązuje tylko jednostki organizacyjne podległe RM.

Do RM należy prawo inicjatywy ustawodawczej w pewnych kwestiach do RM należy prawo wnoszenia projektu ustaw (ustawy budżetowej).

IX. Kontrola państwowa

1. Pojęcie kontroli i nadzoru

Kontrola- to porównanie stanu faktycznego z pewnym wzorcem i wyprowadzenia pewnych wniosków po kontrolnych.

Nadzór- jest pojęciem szerszym, z reguły czynności typu nadzorczego są poprzedzane czynnościami kontrolnymi, z reguły organ nadzorujący posiada kompetencję typu kontrolnego.

Organa nadzorujący może przede wszystkim:

-zawiesić, zmienić, uchylić- uchwały organu nadzorowanego.

Organ nadzorujący może zawiesić działalność organu, dokonać zmian w składzie organu, w ostateczności może rozwiązać organ nadzorowany

2. Miejsce NIK w systemie organów państwowych

NIK jest to organ kolegialny, na czele stoi prezes NIK i kolegium NIK (prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny i 14 członków - są niezawiśli w pełnieniu funkcji). Prezes powoływany jest na sześcioletnią kadencję (nie więcej niż dwie), immunitet procesowy, zakaz przynależności do partii i innego zatrudnienia. Kolegium zatwierdza analizę wykonania budżetu przez rząd i sprawozdanie NIK, uchwala opinię w sprawie absolutorium, wystąpienia po kontrolne dotyczące organów centralnych, wnioski problemowe do sejmu. Jednostki organizacyjne NIK: departamenty i delegatury.

3. Podmiotowy i przedmiotowy zakres kontroli NIK.

Kryteria i zakres przedmiotowy działań NIK(art. 205, 206 dotyczący prezesa NIK) :

-kryterium legalności- ocena legalności z ustawą

-kryterium celowości- sprawdzenie czy działanie prowadzi do osiągnięcia zamierzonych celów

-kryterium rzetelności- sprawdzenie czy działanie obywatela są zgodne z zasadni sztuki

-kryterium efektywności- ocena efektywności działań

Kontroli NIK podlegają:

1. Grupy kontroli obligatoryjnej:

-państwowe jednostki administracyjne (NBP) mogą być zastosowane wszystkie kryteria (art. 2 ust1)

-organy pomocnicze najwyższych organów państwowych (kontroli podlegają finanse)

-najwyższe organy sądowe (Trybunał Stanu). Kontroluje się tylko gospodarność finansową.

2. Grupy kontroli fakultatywnej:

-samorząd jednostki komunalnej- kontroluje się wszystko oprócz kryterium celowości (art. 2)

- podmioty gospodarcze- podlegają kryterium legalności i gospodarności Przy zadaniach zleconych przez państwo lub zadań publicznych, bada się wywiązanie z zobowiązań finansowych wobec państwa.

3. Organy wewnętrzne i terenowe NIK

Jednostkami są departamenty(wewnętrzne) oraz delegatury (zewnętrzne)

10. Trybunały: stanu i konstytucyjny.

Trybunał Stanu

1. Skład i powołanie Trybunału Stanu.

TS powołuje Sejm na I swoim posiedzeniu, a kończy swoją kadencję wraz z powołaniem nowego Trybunału. Podczas kolejnej kadencji Sejmu.

Skład:

Przewodniczący, który jest z urzędu I Prezes Sądu Najwyższego

Dwóch zastępców przewodniczącego. Wybiera ich sejm z poza posłów i senatorów.

16 członków.

Sejm dokonuje wyboru bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy posłów.

Skład TS ma charakter mieszany prawno-społeczny. Osoby wybrane w skład TS orzekają na zasadach, niezawisłości sędziowskiej.

2. Zakres kompetencji TS.

Pociąga do odpowiedzialności prawo karnej osoby piastujące najwyższe stanowiska, które naruszyły konstytucje bądź ustawę.

3. Zakres odpowiedzialności przed TS, sankcje. Odpowiedzialność jest zróżnicowana podmiotowa (w zależności od kategorii dóbr ulegającej odpowiedzialności) jak i też przedmiotową (ze względu na charakter czynu zabronionego za który ponoszona jest odpowiedzialność).

Podmiotowa odpowiedzialność:

-Prezydent

-Prezes i członkowie RM

-Prezes NBP, NIK

-członkowie KRITv

-posłowie i senatorowie

Zasadnicz --> [Author:SR] ą forma odpowiedzialności przed TS --> [Author:SR] jest odpowiedzialność konstytucyjna, które obejmuje czyny mające łącznie następujące znamiona:

1. nie stanowią przestępstwa

2. popełnione zostały przez osoby w zakresie swego urzędowania labo w związku z zajmowanym stanowiskiem

3. mają charakter zawiniony

4. naruszają konstytucje lub ustawę.

Sankcje:

1. pozbawienie prawa wyborcze (biernego i czynnego)

2. pozbawienie odznaczeń państwowych

3. utrata zajmowanego stanowiska

4. zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególnym odpowiedzialnością

4. Podstawowe elementy proceduralne.

1. Postępowanie przygotowawcze, które odbywa się w Sejmie:

• złożenie wniosku wstępnego do Marszałka

• skierowanie przez marszałka do komisji odpowiedzialności konstytucyjnej

• śledztwo przed komisją

• podjęcie przez komisje uchwały zawierającej wniosek o pociągnięcie

• podjęcie przez sejm uchwały o postawieniu w stan oskarżenia

2. postępowanie przed TS, mające charakter dwuinstancyjny:

-I instancja (przewodniczący, 4 sędziów)

-II postępowanie odwoławcze (przewodniczący i 6 sędziów)

3. postępowanie wykonawcze, należy do Sądu woj. W W-wa na zasadach przewidzianym w Kodeksie Karnym.

Trybunał Konstytucyjny.

1. Skład i powołanie

TK skład się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez sejm na 9 lat.

Wybór nowych sędziów dokonuje Sejm z pośród kandydatów przedstawionych przez co najmniej 50 posłów lub prezydium Sejmu bezwzględną większością głosów.

2. Zakres kompetencji.

1. orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją.

2. orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi międzynarodowymi

3. o zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne państwowe z konstytucją

4. na wniosek prezydenta stwierdza zgodność z konstytucją ustawy przez jej podpisaniem

5. orzekania w sprawach skarg konstytucyjnych

6. o zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych

7. rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi organami państwa

8. stwierdza przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta

3. Podstawowe elementy proceduralnej

• podmioty uprawnione do składania wniosku: prezydent, marszałek Sejmu, Senatu, Prezes RM, 50 posłów, 30 senatorów, Prezes NIK, RPO.

• rozprawy Trybunału są jawne.

• sędziowie upoważnienie są do wiadomości będących tajemnicą państwową

• w postępowaniu przed TK znajdują zastosowanie zasady: bezpośredniości, równości, prawdy materialnej.

• Trybunał orzeka w pełnym składzie w sprawach sporów kompetencyjnych między centralnymi organami państwa zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych

• w składzie 5 sędziów sprawach zgodności ustaw albo ratyfikowanych umów międzynarodowych z konstytucją

• w składzie 3 sędziów zgodności innych aktów normatywnych

• orzeczenia zapadają większością głosów

4. Prawna skuteczność orzeczeń.

Orzeczenia Trybunału mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Wyroki Trybunału podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, a gdy orzeczenie aktu nie ogłoszonego w Dzienniku Ustaw publikuje się go w Dzienniku Urzędowym RP- Monitor Polski.

Orzeczenie TK wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

I może określić inny termin wejścia w życie utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego niż termin ogłoszenia

II w przypadku stwierdzenia przez TK nie konstytucyjności aktu prawnego, którego mocy wiąże się z nakładami finansowymi, Trybunał zobowiązany jest zasięgnąć opinii RM

10. Stany nadzwyczajne.

Mogą być wprowadzone tylko na podstawie ustawy w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości.

Skutki.

W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu, Samorządu Terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta RP. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, wybory do Sejmu i Senatu, wybory Prezydenta.

Akty Prawne

Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może się zebrać Prezydent RP na wniosek RM wydaje rozporządzenia z mocą ustawy. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP, Prezydent na wniosek RM może wprowadzić stan wojenny na części lub całym terytorium. Rozporządzenie o stanie wojennym Prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania. Sejm może je uchwalić bezwzględną większością głosów.

W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli, Prezydent na wniosek RM może wprowadzić na czas oznaczony nie dłuższy niż 90 dni stan wyjątkowy na części lub całym terytorium. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić raz za zgodą sejmu i na czas nie dłuższy Niż 60 dni.

W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia RM może wprowadzić na czas oznaczony nie dłuższy niż 30 dni stan klęski żywiołowej.

Ograniczenia.

Ustawa określająca zakres ograniczeń w stanie klęski żywiołowej ogranicza: wolność osobistej, nienaruszalność mieszkania, wolność poruszania się i pobytu na terytorium RP, prawo do strajku, prawo własności, wolność pracy, prawo do wypoczynku

38

1

---