Funkcje prawa karnego:
a) Funkcja ochronna - chroni stosunki społeczne i dobra podmiotów tych stosunków przed zamachami na nie.
b) Funkcja gwarancyjna - wyraźnie określa co jest przestępstwem, gwarantuje obywatelowi, że nie będzie on pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyny których prawo karne za przestępstwo nie uważa.
c) Funkcja sprawiedliwościowa - umiarkowana humanitaryzmem pełni bardzo ważną rolę rozładowania pewnego stanu psychicznego wywołanego przez popełnienie przestępstwa, związana jest z poczuciem sprawiedliwości.
d) Funkcja kompensacyjna - polega na tym, że sprawcę przestępstwa można zobowiązać do naprawienia szkody, przywrócenia do stanu poprzedniego.
e) Funkcja afirmacyjno-motywacyjna - poprzez normy powinnościowe (nakazy i zakazy) prawo karne określa standardy postępowania w społeczeństwie, wskazuje jakie dobra podlegają ochronie i w jakim zakresie.
f) Funkcja prewencyjno-wychowawcza - rolą prawa karnego jest także oddziaływanie zapobiegawczo-wychowawcze na sprawcę.
Przestępstwo - czyn człowieka bezprawny, zawiniony, zagrożony karą przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełnienia wypełniający znamiona ustawowe o stopniu społecznej szkodliwości większym niż znikomy.
Elementy przestępstwa:
a) czyn człowieka - zachowanie się sprawcy, działanie bądź zaniechanie działania do którego sprawca był zobowiązany.
b) wypełniający znamiona ustawowe - musi zawierać ustawowe znamiona p-stwa, które są konieczne i wystarczające aby uznać dany czyn za przestępstwo.
c) bezprawny - czyn sprzeczny z obowiąz. przepisami prawa
d) zagrożony karą przez ustawę - czyn karalny.
e) zawiniony - wina jest to psychiczny stosunek sprawcy do popełnionego czynu.
f) społeczna szkodliwość - oznacza to, że typy zachowań opisanych przez ustawę jako p-stwa są zachowaniami społecznie szkodliwymi. Kwestia społecznej szkodliwości czynu jest przedmiotem rozważań organów stosujących prawo.
Podział przestępstw:
a) ze względu na ciężar gatunkowy:
• zbrodnie - dolna granica zagrożona karą minimum 3 lata pozbawienia wolności,
• występki - czyny zagrożone karą przekraczającą 1 miesiąc pozb. wolności, 1 miesiąc pozb. wolności lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych.
b) ze względu na typ:
• podstawowy, • uprzywilejowany, • kwalifikowany
c) ze względu na tryb ścigania:
• z urzędu, • na wniosek(bezwzględnie wniosk. i wzgl. wn.)
• z oskarżenia prywatnego
d) ze względu na winę:
• z winy umyślnej, • z winy nieumyślnej, • z winy kombinow.
e) ze względu na skutek:
• skutkowe (materialne), • bezskutkowe (formalne),
f) ze względu na formę czynu:
• z działania, • z zaniechania, • z działania bądź zaniechania
Ustawowe znamiona przestępstwa.
Są to elementy czynu, które są opisane w ustawie karnej i jednocześnie są konieczne i wystarczające do uznania danego czynu za przestępstwo.
Przedmiot przestępstwa :
• indywidualny (konkret. dobro chron. przez konkr. przepis),
• rodzajowy (dobro prawnie chronione przez grupę przepisów karnych),
• ogólny ( jest to dobro którego obrona jest zadaniem całego prawa karnego).
Strona przedmiotowa:
• czyn (zachowanie się podmiotu), • skutek czynu, • czas i miejsce czynu, • sytuacja w jakiej czyn popełniono,
• sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy czynu.
c) Podmiot przestępstwa -jest to osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu ukończyła 17 lat i jest poczytalna.
d) Strona podmiotowa:
• wina, • pobudki działania sprawcy, • motywy.
Wina umyślna :
• zamiar bezpośredni - sprawca chce popełnić czyn zabroniony, wie, że popełnia przestępstwo i chce go popełnić (ma świadomość i wolę),
• zamiar ewentualny - sprawca ma świadomość, że może popełnić przestępstwo a wola występuje w postaci godzenia się.
Wina nieumyślna: sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego popełnia go jednak na skutek niezachowania należytej ostrożności wymaganej w danej okoliczności mimo, że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
Wina kombinowana: polega na tym, że sprawca popełnia przestępstwo umyślnie w wyniku którego powstaje nieumyślny skutek.
Zasady stosowania prawa karnego.
a) Zasada terytorialności: art.5 kk mówi o tym, że ustawę karną Polską stosuje się do czynów zabronionych popełnionych nas terytorium polskim lub na statku powietrznym lub wodnym. Terytorium polski - jest to obszar ziemi wraz z wodami wewnętrznymi oraz przybrzeżnymi (12 mil morskich). Obszar lądowy wyznaczają granice ustalone w traktatach zawartych z państwami sąsiadującymi. Słup powietrza nad Polską do strefy lotów kosmicznych. W głąb ziemi do głębokości do jakiej pozwala technika.
b) Zasada obywatelstwa: obywatel polski odpowiada za wszelkie czyny popełnione za granicą, które są przestępstwami według prawa polskiego oraz według prawa obowiązującego w miejscu popełnienia. Wymagana jest podwójna przestępność czynu. Jeżeli zachodzą różnice między ustawą polską a ustawą obowiązującą w miejscu popełnienia, stosując ustawę polską sąd może uwzględnić różnicę na korzyść sprawcy. Warunek podwójnej przestępności czynu nie musi być zachowany w dwóch sytuacjach:
-gdy polski funkcjonariusz publiczny pełniący służbę za granicą popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji,
- gdy przestępstwo popełniono w miejscu nie podległym żadnej władzy państwowej.
c) Zasada represji wszechświatowej: Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia p-stwa, polską ustawę karną stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać w razie popełnienia przez niego za granicą p-stwa do którego Rzeczypospolita Polska jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych.
Formy popełniania przestępstw:
1. Formy stadialne:
a) przygotowanie art. 16 § 1 kk - zachodzi wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do popełnienia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania.
Postaci przygotowania:
• rzeczowa (uzyskuje lub przysposabia środki),
• personalna (wchodzi w porozumienie z inną osobą).
Przygotowanie jest karalne gdy ustawa tak stanowi.
Przygotowanie nie jest karalne, gdy osoba dobrowolnie od niego odstąpi a w szczególności zniszczy środki lub zapobiegnie wykorzystaniu ich w przyszłości. W razie wejścia w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego nie podlega karze ten, kto nadto podjął starania zmierzające do zapobieżenia przygotowaniu - art. 17 § 2 kk.
b) usiłowanie art.13 § 1 kk - zachowanie podjęte w zamiarze popełnienia czynu zabronionego i zmierzające ku jego dokonaniu, które jednak nie następuje. Usiłowanie nie odnosi się do p-stw z winy nieumyślnej i z winy mieszanej. Zachowanie sprawcy może być uznane za usiłowanie tylko wtedy, gdy zmierza bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego.
Rodzaje usiłowań:
• ze względu na możliwość dokonania przestępstwa:
- udolne - zachodzi gdy w istniejącej sytuacji dokonanie p-stwa było możliwe lecz nie nastąpiło z przyczyn niezależnych od sprawcy, np. został spłoszony.
- nieudolne - ma miejsce , gdy sprawca nie uświadamia sobie, że w istniejącej sytuacji dokonanie p-stwa nie jest możliwe z przyczyn od niego niezależnych.
• ze względu na brak przedmiotu nadającego się do dokonania na nim przestępstwa.
• ze względu na używanie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.
• ze względu na stopień zaawansowania przestępczego:
- zakończone - gdy sprawca dokonał wszystkich czynności lecz zamierzony skutek nie nastąpił,
- nie zakończone - sprawca nie wykonał wszystkich czynności koniecznych do zrealizowania przestępstwa.
Nie podlega karze za usiłowanie kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub dobrowolnie zapobiegał skutkom p-stwa.
c) dokonanie - zachodzi, gdy sprawca swoim zachowaniem wyczerpuje wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa.
2. Formy zjawiskowe.
a) sprawstwo art. 18 § 1 kk rodzaje:
• pojedyncze (sprawca działa pojedynczo),
• współsprawstwo (działa wspólnie i w porozum. i inną os.),
• wielosprawstwo (dwie osoby popełniają p-stwo w tym samym czasie i miejscu lecz niezależnie od siebie),
• kierownicze (sprawca kierujący inną osobą - nie podlegającą mu w sposób bezpośredni, służbowo),
• polecające (sprawca polecający wykonanie czynu innej osobie od siebie uzależnionej).
b) podżeganie art. 18 § kk - podżegaczem jest ten, kto chcąc aby inna osoba dokonała czynu zabron. nakłania ją do tego.
Cechy podżegania:
• z winy umyślnej w zamiarze bezpośrednim, • podżegać można tylko przez działania, • podżegać można do wszystkich form zjawiskowych, • podżegać można tylko konkretną osobę lub grupę osób ściśle oznaczoną, • podżegać można do konkretnego p-stwa, • podżegać można przed dokonaniem oraz w trakcie dokonania.
c) pomocnictwo art. 18 § 3 kk - pomocnikiem jest ten, kto w zamiarze aby inna osoba dokonała czynu zabronionego swoim zachowaniem ułatwia jej popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzia, środki przewozu, udziela rady albo informacji.
Cechy pomocnika:
• pomagać można z winy umyślnej w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym, • pomagać można przez działanie lub zaniechanie, • pomagać można do wszystkich form zjawiskowych, • pomoc może być udzielona przed popełnieniem p-stwa, w jego trakcie i po popełnieniu p-stwa z tym, że porozumienie co do udzielenia pomocy musi być zawarte przed dokonaniem p-stwa lub najpóźniej w jego trakcie.
Jeżeli pomoc została udzielona po dokonaniu p-stwa bez uprzedniego porozumienia, to mamy wówczas do czynienia z samoistnymi przestępstwami:
• poplecznictwo (gdy celem udzielenia pomocy sprawcy jest udaremnienie lub utrudnienie postępowania karnego),
• paserstwo (gdy sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej).
Wyłączenie odpowiedzialności karnej.
1.Okoliczności wyłączające bezprawność czynu.
To takie okoliczności, przy których czyn wypełniający znamiona p-stwa nie jest jednak w rzeczywistości przestępstwem ponieważ na mocy przepisu prawnego takie zachowania są zgodne z prawem. Takie okoliczności nazywane są kontratypami do których zaliczamy:
Kontratypy ustawowe:
a) obrona konieczna art. 25 § 1 kk - polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu w sposób współmierny do niebezpieczeństwa tego zamachu.
Warunki:
• obrona jest reakcją na bezpośredni zamach, • zamach jest bezprawny, • sposób obrony jest współm. do niebezp. czynu.
Zamach musi być:
• rzeczywisty (realnie istniejący), • bezpośredni (odnosi się do czasu), • bezprawny (musi być sprzeczny z obowiązującym przepisem prawnym).
Przekroczenie granic obrony koniecznej:
• Eksces intensywny - zachodzi,gdy broniący się stosuje sposób obrony, który nie był konieczny dla odparcia zamachu.
• Eksces ekstensywny - polega na spóźnionym działaniu (gdy zamach już ustał) albo na działaniu przedwczesnym (gdy zamach nie miał jeszcze charakteru bezpośredniego).
b) stan wyższej konieczności art. 26 § 2 kk - polega na tym, że dla ratowania jednego dobra poświęca się inne dobro w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa.
Zasady:
• zasada proporcjonalności - dobro poświęcone nie może przedstawiać wartości większej niż dobro ratowane.
• zasada subsydiarności - stan wyższej konieczności istnieje wtedy, kiedy nie istnieje inna możliwość obrony.
• zasada wyłączenia - pewne osoby nie mogą powoływać się na stan wyższej konieczności.
c) ryzyko eksperymentu art. 27 § 1 kk - Warunki:
• celem działania jest przeprowadzenie eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego,
• spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze,
• w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie jej osiągnięcia jest zasadne,
• w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu,
• jeżeli w eksperyment zaangażowany jest człowiek, to warunkiem jego legalności jest zgoda udzielona po poinformowaniu go o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach jak również o możliwości odstąpienia od udziału na każdym jego etapie.
Kontratypy pozaustawowe:
a) ryzyko sportowe - warunki:
• uprawianie danej dyscypliny sportu jest dozwolone,
• działanie było podjęte w celu sportowym,
• nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej.
b) zabiegi lecznicze - warunki:
• czynność musi być dokonana przez osobę uprawnioną,
• czynność musi być podjęta za zgodą pacjenta,
• czynność musi być podjęta w celu leczniczym, z zachowaniem wszelkich prawideł sztuki leczniczej.
c) zgoda pokrzywdzonego - warunki:
• pokrzywdzony musi być pełnoletni, poczytalny,
• zgoda musi być udziel. przed i utrzymana w trakcie czynu,
• zgoda udzielona w sposób wyrazisty i dobrowolnie,
• zgoda musi dotyczyć dóbr ściśle osobistych.
d) karcenie nieletnich - warunki:
• musi być podjęte przez uprawnioną osobę,
• musi być podjęte w celu wychowawczym,
• musi mieć związek z określonym zachowaniem,
• nie może to być drastyczne, nie może być znęcaniem się oraz nie może przekraczać pewnego stopnia intensywności.
e) zwyczaj - np. lany poniedziałek
f) działanie w ramach uprawnień i obowiązków- np. Policja
g) samopomoc legalna - zatrzymanie rzeczy w zamian za zwrot wyrządzonej szkody.
h) rozkaz i ostateczna potrzeba - (część wojskowa).
2. Okoliczności wyłączające winę.
a) niepoczytalność art. 31 § 1 kk - to taki stan psychiczny w którym zdolność - możność rozpoznawania czynu lub zdolności kierowania swoim postępowaniem zachodzącym w chwili czynu i spowodowanym upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych jest wyłączona. Niemożność rozpoznania znaczenia czynu, to zaburzenie w sferze intelektu, zaś niezdolność kierowania swoim postępowaniem, to zaburzenia w sferze woli. Stan niepoczytalności przyjmuje się tylko wtedy, gdy istniał on w chwili czynu. Gdy w chwili czynu sprawca był poczytalny, zaburzenia procesów psychicznych istniały przed lub po czynie, to okoliczność ta nie wyłącza winy.
b) błąd - w świadomości tworzy się inny obraz niż jest to w rzeczywistości. Musi to być błąd istotny i niezawiniony aby wyłączyć odpowiedzialność.
Rodzaje:
• błąd co do faktu art.28 § 1kk - sytuacja, gdy zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy.
• błąd co do prawa art. 30 kk - dotyczy oceny prawnej czynu, np. dorosły częstuje alkoholem nieletniego jednak mylnie sądzi, że prawo nie zabrania dawania małoletnim alkoholu.
• błąd co do kontratypu - nie popełnia p-stwa kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi tu jedna z okoliczności wyłączających bezprawność lub winę.
c) nieletniość.
Zbieg przestępstw i przepisów ustawy.