Scenariusz audycji

Audycja z okazji

Dnia Praw Człowieka

10 GRUDNIA

DNIEM PRAW CZŁOWIEKA

TEKST - czyta

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka została uchwalona 10 grudnia 1948 roku na Zgromadzeniu Ogólnym Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). Od tego czasu normy zawarte w Deklaracji... stały się powszechnie obowiązującym prawem. Obecnie ONZ koncentruje swoje wysiłki na wdrażaniu ustanowionych przez siebie uregulowań. Narody Zjednoczone dostosowują swoje działania do wymogów, jakie stawia przed ludzkością dzisiejszy świat: gwałtownie wzrastającej liczby naruszeń praw człowieka, politycznego ucisku czy złożonych form dyskryminacji.

Odpowiedzialność za szerzenie wiedzy o prawach człowieka oraz za ich ochronę spoczywa na członkach ONZ. Z tego powodu, aby wzmocnić ochronę praw człowieka w poszczególnych państwach, Narody Zjednoczone poszerzyły swoją działalność o utworzenie stanowiska Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka. Poprzez Biuro Wysokiego Komisarza, ONZ pomaga rządom państw oraz innym narodowym i międzynarodowym partnerom w promocji oraz ochronie praw człowieka.

Propagowanie przestrzegania praw człowieka i zwiększanie odpowiedzialności jednostek oraz państw-członków stanowią decydujący krok na drodze ku wprowadzeniu przyjętych standardów w życie i stworzeniu globalnego systemu praw człowieka.

Powszechne respektowanie praw człowieka, w tym prawa politycznego wyboru oraz zrzeszania się, prawa do wyrażania własnej opinii, prawa do zatrudnienia i godnego poziomu życia oraz praw kulturalnych, jak również zapewnienie wolności od strachu oraz od wszelkich form dyskryminacji i uprzedzeń - są istotne na drodze do osiągnięcia trzech globalnych celów: Pokoju, Rozwoju i Demokracji.

Jeszcze na początku XX wieku uznawanie praw człowieka leżało w gestii poszczególnych państw. Nie istniał żaden uniwersalny i prawnie wiążący katalog praw człowieka. Dopiero II wojna światowa skłoniła zwycięzców do podjęcia próby utworzenia międzynarodowego forum rozmów, aby wspólnymi siłami sprostać wyzwaniom powojennej rzeczywistości, ale przede wszystkim aby nie dopuścić do powtórzenia błędów historii w przyszłości. Owym forum dyskusyjnym stała się Organizacja Narodów Zjednoczonych.

Na Konferencji w San Francisco, gdzie 26 czerwca 1945 roku podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych, blisko 40 organizacji pozarządowych zaapelowało o poświęcenie większej uwagi przestrzeganiu praw człowieka.

Karta Narodów Zjednoczonych stanowi, iż ludy Narodów Zjednoczonych są zdecydowane między innymi: chronić następne pokolenia przed klęską wojny oraz przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka. Artykuł 1 Karty głosi, że jednym z celów Organizacji Narodów Zjednoczonych będzie dążenie do osiągnięcia międzynarodowej współpracy w popieraniu praw człowieka oraz zachęcaniu do poszanowania tych praw i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na różnice rasy, płci, języka lub wyznania.

Treść artykułów Karty ma moc prawa międzynarodowego, a więc jest dokumentem prawnie wiążącym jego strony. Zawarte w Karcie zobowiązania wszyscy członkowie Narodów Zjednoczonych powinni wypełniać w dobrej wierze. Szczególnie godne uwagi jest przyjęcie zasady bezwarunkowego poszanowania praw człowieka oraz daleko idąca współpraca z Narodami Zjednoczonymi i innymi państwami w tym zakresie.

W 1946 roku, Narody Zjednoczone utworzyły w obrębie swojego systemu Komisję Praw Człowieka, główne ciało legislacyjne ds. praw człowieka i organ pomocniczy Rady Gospodarczej i Społecznej. Pierwotnie Komisja składała się z 18 państw-członków; obecnie liczy 53. Odbywa corocznie regularne sesje w Genewie w celu omówienia najważniejszych problemów, kodyfikacji międzynarodowych norm oraz tworzenia zaleceń dla rządów państw - członków. Aktywną rolę w tym procesie odgrywają organizacje pozarządowe.

Nowo powstała Komisja, pod przewodnictwem Eleonory Roosevelt (USA), aktywistki w dziedzinie praw człowieka oraz wdowie po byłym prezydencie USA Franklinie Roosevelcie, podjęła się zdefiniowania praw człowieka i podstawowych wolności. Współautorami projektu byli Rene Cassin (czyt. rene sessin) (Francja), Charles Malik (czarsl malik) (Liban), Peng Chun Chang (czyt. peng czun czang) (Chiny), Hernan Santa Cruz (czyt. hernan santa kruz) (Chile), Alexandre Bogomolov/Alexei Pavlov (aleksander bogomowłow/aleksjej pawłow) (Związek Radziecki), Lord Dukeston/Geoffrey Wilson (czyt. lord dakston/dżofrej łilson) (Wielka Brytania), William Hodgson (czyt. łiliam hodson) (Australia) i John Humphrey (czyt. dżon hamfrej) (Kanada).

Projekt Deklaracji... skierowano poprzez Radę Gospodarczą i Społeczną do Komitetu Zgromadzenia Ogólnego ds. Społecznych, Humanitarnych i Kulturalnych. Został on przez tenże Komitet pozytywnie rozpatrzony i przekazany do Zgromadzenia Ogólnego, celem podjęcia ostatecznej decyzji. 10 grudnia 1948 roku, Zgromadzenie Ogólne, w nowo wybudowanym Palaise de Chaillot (czyt. pale de sziloo) w Paryżu, przyjęło Powszechną Deklarację Praw Człowieka.

Wskazując na przyrodzoną godność ludzką oraz niezaprzeczalność prawa do wolności i równości, Deklaracja... była aktem bezprecedensowym. Stworzyła pierwszy filar praw człowieka oraz stanowiła swego rodzaju kamień węgielny, w oparciu o który dokonywał się proces ewolucyjnego powstawania międzynarodowego prawa specjalizującego się w ochronie praw człowieka.

Chociaż Deklaracja... jest wyrazem woli politycznej, a nie prawnie wiążącym dokumentem o randze traktatu czy konwencji, uzyskała ona powszechną akceptację ze strony państw członkowskich. Wiele z nich włączało jej treść do swoich podstawowych aktów prawa wewnętrznego. Podobnie, zawierane po 1948 roku umowy dwustronne i wielostronne dotyczące praw człowieka, opierały się na podstawowych założeniach zawartych w Deklaracji.

W uniwersalnym systemie NZ, obok praw o charakterze powszechnym powstały też regulacje partykularne, chroniące pewne kategorie podmiotów i szczegółowe przedmiotowo. Ich instytucjonalnym wsparciem stały się nowoutworzone agencje wyspecjalizowane i komitety. Powołano je w celu monitorowania i wprowadzania w życie standardów praw człowieka zajmujących się specyficznymi zagadnieniami, takimi jak prawa uchodźców, prawa pracowników oraz specjalne prawa dzieci.

Od 1948 roku, pod auspicjami ONZ, przyjęto blisko 60 traktatów i deklaracji. Oto niektóre z nich:

KONWENCJE

• 1948 Konwencja o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa (Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide)

• 1951 Konwencja dotycząca statusu uchodźców (Convention Relating to the Status of Refugees)

• 1965 Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination)

• 1973 Konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu (International Convention on the Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid)

• 1979 Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women)

• 1984 Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu (Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment)

• 1989 Konwencja o prawach dziecka (Convention on the Rights of the Child)

• 1990 Konwencja o ochronie praw wszystkich pracowników - migrantów i członków ich rodzin (International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families)

DEKLARACJE

• 1960 Deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym (Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples)

• 1967 Deklaracja w sprawie wszelkich form dyskryminacji kobiet (Declaration on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women)

• 1967 Deklaracja o azylu terytorialnym (Declaration on Territorial Asylum)

• 1984 Deklaracja o prawie ludów do pokoju (Declaration on the Right of Peoples to Peace)

• 1986 Deklaracja o prawie do rozwoju (Declaration on the Right to Development)

• 1992 Deklaracja o prawach osób należących do mniejszości narodowych lub etnicznych, religijnych i językowych (Declaration on the Rights of Persons Belonging to National or Ethnic, Religious and Linguistic Minorities)

W ramach systemu Narodów Zjednoczonych, istnieje siedem komitetów, których zadaniem jest monitorowanie włączania do krajowego porządku prawnego uniwersalnych umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka i podstawowych wolności i przestrzegania zawartych w nich postanowień:

 Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Rasowej (do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej)

 Komitet Praw Człowieka (do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych)

 Komitet Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych (do Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych)

 Komitet przeciwko Torturom (do Konwencji przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu)

 Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet (do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet)

 Komitet Praw Dziecka (do Konwencji o prawach dziecka)

 Komitet do Ochrony Praw Wszystkich Pracowników - Migrantów i Członków ich Rodzin (do Konwencji o ochronie praw wszystkich pracowników - migrantów i członków ich rodzin)

20 grudnia 1993 roku, na mocy rezolucji Zgromadzenia Ogólnego zostało utworzone stanowisko Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka. Do obowiązków wynikających z pełnienia tej funkcji należy:

• troska o powszechne respektowanie praw człowieka i ich promowanie;

• świadczenie na prośbę państwa usług doradczych, pomocy technicznej i udzielanie finansowego wsparcia na polu praw człowieka;

• koordynowanie programów informacji publicznej i edukacji, poświęconych zagadnieniom praw człowieka;

• zaangażowanie w dialog z rządami, mający na celu zapewnienie poszanowania praw człowieka;

• umacnianie współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie.

Jako pierwszy stanowisko Wysokiego Komisarza objął 5 kwietnia 1994 roku, mianowany przez Sekretarza Generalnego i zatwierdzony przez Zgromadzenie Ogólne, Jose Ayala Lasso (czyt. dżose ajala laso) z Ekwadoru. Na kolejną kadencję 12 września 1997 roku wybrano Mary Robinson (czyt. mary robinson), byłą prezydent Irlandii. Obecnie funkcję Wysokiego Komisarza pełni Sergio Vieira de Mello (czyt. serdżio wiejra de mello), (Brazylia), którego kadencja rozpoczęła się 12 września 2002 roku.

W związku z radykalną zmianą sytuacji międzynarodowej, wynikającą z zakończenia zimnej wojny i wzrastającej liczby konfliktów regionalnych, na przestrzeni lat 90-tych zaobserwowano wzmożoną aktywność Narodów Zjednoczonych na polu praw człowieka. W sferze pokoju i bezpieczeństwa, organizacja kładzie nacisk na zapobieganie sporom i konfliktom, a nie reagowanie już po ich wybuchu. Działania prewencyjne realizowane są przy pomocy misji i operacji pokojowych, skierowanych na rozwiązywanie konfliktów regionalnych oraz pomoc w budowaniu trwałych warunków pokoju wewnętrznego. Narody Zjednoczone udzielają również pomocy humanitarnej osobom poszkodowanym w wyniku zmian politycznych czy klęsk żywiołowych. Zajmuje się problematyką uchodźstwa, działalnością edukacyjną, szkoleniową i informacyjną. Tego typu działalność możemy obecnie zaobserwować w Abchazji/Gruzji, Burundi, Kambodży, Kolumbii, Strefie Gazy, Gwatemali, Haiti, Malawi, Mongolii, Demokratycznej Republice Konga, Ruandzie i byłej Jugosławii.

Istotną rolę w pracach Narodów Zjednoczonych na rzecz kształtowania systemu praw człowieka, odegrały również liczne organizacje pozarządowe, takie jak np. Amnesty International czy Human Rights Watch (czyt. hiuman rłajt łacz) będące nie tylko wiarygodnymi źródłami informacji, ale i aktywnymi inicjatorami dalszych, znaczących zmian.

W 1968 roku, Narody Zjednoczone zwołały pierwszą Światową Konferencję Praw Człowieka w Teheranie (Iran). Przyjęta Proklamacja Konferencji podkreślała powiązania między prawami obywatelskimi i politycznymi oraz ekonomicznymi, socjalnymi i kulturalnymi. Dokonując oceny realizacji prac związanych z ochroną praw człowieka, państwa uznały, że ustanowiono wiele ważnych międzynarodowych konwencji, natomiast dużo pozostaje do zrobienia w kwestii urzeczywistnienia tych praw i wolności.

Dwadzieścia pięć lat później, w 1993 roku, Narody Zjednoczone zwołały druga Światową Konferencję Praw Człowieka w Wiedniu. Deklaracja Wiedeńska i Program Działań położyły nacisk na uniwersalną naturę praw człowieka i potrzebę walki z wszelkimi formami rasizmu, dyskryminacji, ksenofobii i nietolerancji. Zwrócono także uwagę na prawa kobiet, dzieci, mniejszości i ludności autochtonicznej.

Jednakże, lata 90-te to również masowe naruszenia prawa humanitarnego, które przywróciły aktualność zagadnienia odpowiedzialności sprawców zbrodni wojennych za pogwałcenia praw człowieka. W 1993 roku Rada Bezpieczeństwa powołała do życia Międzynarodowy Trybunał Karny dla b. Jugosławii, a w 1994 roku utworzyła Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy.

W lipcu 1998 roku, na Konferencji Rzymskiej, państwa uchwaliły Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego mającego sądzić sprawców ludobójstwa, zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości, a w przyszłości również agresji, po osiągnięciu zgody co do definicji tej zbrodni. Trybunał ukonstytułował się 1 lipca 2002 roku, po spełnieniu wymogu 60 ratyfikacji.

Na mocy rezolucji 49/184 z dnia 23 grudnia 1994 roku, Zgromadzenie Ogólne proklamowało lata 1995-2004 Dekadą Edukacji Praw Człowieka. Rezolucja stanowi, że: edukacja praw człowieka powinna obejmować więcej niż tylko informację, powinna zapoczątkować długoterminowy proces, w toku którego ludzie znajdujący się na różnych szczeblach rozwoju oraz pochodzący z różnych warstwach społecznych będą mogli uczyć się szacunku dla godności innych oraz poznają środki i metody, dzięki którym ów szacunek zapanuje we wszystkich społeczeństwach.

Nieustanny wzrost świadomości międzynarodowej i możliwość globalnej komunikacji wielokrotnie wskazują nam, jak pilna jest potrzeba respektowania praw człowieka. Trwające nieprzerwanie działania Narodów Zjednoczonych w tym zakresie, dodają dalszej motywacji i siły tysiącom jednostek, a także grupom w walce o ich elementarne prawa i wolności. Obecnie miliony ludzi na całym świecie cierpią z powodu poważnych naruszeń oraz pozbawienia ich podstawowych praw i wolności - począwszy od tortur, gwałtu i korupcji systemu sądowego, po pracę przymusową, głód, brak dostępu do opieki medycznej, mieszkania, higieny i wody. Czy my ludzie mamy szansę na to, aby kiedykolwiek prawa człowieka były w pełni przez wszystkich respektowane?

Znaczenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka zależy przede wszystkim od zaangażowania w realizację jej postanowień jednostek i grup, wcielających te zasady w życie i gotowych ich bronić. Każdy z nas powinien pomagać w budowie świata, w którym wolność oraz godność osobista uznawane są za przypisaną każdemu normę społeczną.

opracowanie: mgr Marek Biesiada

7

---