IV-10. Problem winy, odpowiedzialności i wierności ideałom moralnym w "Lordzie Jimie" Josepha Conrada

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yutułowy bohater utworu, Jim, jest młodym, szlachetnym i pełnym ideałów człowiekiem. Po ukończeniu szkoły zaciąga się jako kapitan na statek pasażerski „Patna”. Zetknięcie z niebezpieczeństwem grożącym śmiercią sprawia, że jego wola zostaje poddana wielkiej próbie. Wypielęgnowane w młodym sercu ideały okazują się zbyt słabe by oprzeć się złu i egoizmowi. W momencie zagrożenia życia całej załogi i pasażerów (800 pielgrzymów) Jim znajduje się w rozterce. Wie, że powinien ratować pasażerów. Tak nakazuje mu sumienie i etyka zawodowa. Tego wymaga od niego kodeks. Jednakże chęć życia okazuje się być silniejsza. Jim ulega słabości, lęka się śmierci, więc chcąc przeżyć za wszelką cenę i ucieka ze skazanego na topiel statku wraz z całą, pozbawioną skrupułów załogą. Los jednak niesie ze sobą nieodgadnione wyroki. Cudem „Patna” nie tonie. Zostaje odholowana przez jednostkę francuską.

Wszyscy oficerowie tego nieszczęsnego wypadku zostają postawieni przed sądem, oskarżeni oraz skazani. Od samego początku Jim ma wyrzuty sumienia i świadomość, że sprzeniewierzył się własnym ideałom. Jeszcze w okresie dzieciństwa interesował się literaturą, która rozbudziła w nim potrzebę bycia bohaterem. Stał się niewolnikiem tych marzeń. Obsesyjnie dążył do doskonałości moralnej. Hołdował szlachetności czynów i myśli. W chwili stresu i śmiertelnego lęku zwyczajnie po ludzku załamał się. Może był jeszcze zbyt młody by trwać niezachwianie przy swoich ideałach. Zrozumiał swój błąd bardzo szybko i gotów był ponieść zasłużoną karę. Czuł, że nie ma moralnego prawa usprawiedliwiać swego czynu. Dzięki zdecydowanej postawie, w czasie rozprawy, młodzieniec zyskał przychylność jednego z sędziów (Brierly), który proponuje mu ucieczkę i ukrywanie się do momentu ucichnięcia sprawy. Jim odrzucił jednakże tę formę pomocy. Wiedział, że musi ponieść karę za swój haniebny czyn.

Jim został pozbawiony dyplomu oficerskiego. Aby zrehabilitować się w oczach ludzi podejmuje się wielu zadań wymagających nie lada odwagi i brawury. Narażając życie próbuje odkupić swoje winy, ale wszędzie dościga go przeszłość i w końcu ktoś wspomina o historii „Patny”. Jim przez całe życie musi dźwigać brzemię jednego czynu, którego dopuścił się w swojej karierze. Ciąży mu świadomość sprzeniewierzenia się swoim ideałom i zdaje sobie sprawę z krzywości lustra, w którym odbiły się jego wyobrażenia o sobie samym.

W końcu młodzieniec trafia do maleńkiego państewka malajskiego Patusan i tam już pozostaje, bo nikt z tubylców nie zna przecież jego przeszłości. Tę szansę Jim wykorzystuje natychmiastowo. W obcym i nowym środowisku może rozpocząć życie raz jeszcze. Wzbogacony o bagaż doświadczeń, pokorniejszy po przykrych doświadczeniach i silniejszy duchowo podejmuje próbę bycia bohaterem na miarę swoich długo pielęgnowanych wyobrażeń. Szybko zaskarbia sobie szacunek i uznanie Malajów. Jest to łatwe, gdyż okazuje odwagę, pewność siebie, mądrość. Zawiera przyjaźń z synem naczelnika plemienia (Doramin) Dain Warrisem. Po krótkim czasie Jim zostaje przywódcą plemienia i dostaje przydomek lorda.

Niestety szczęście bohatera nie trwało długo. Pragnąc żyć uczciwie łatwo wierzy w uczciwość innych. Biali ludzie pod dowództwem Browna postanawiają złupić plemię wykorzystując Jima, a ściślej mówiąc jego łatwowierność. W wyniku napadu białych ginie Dain Warris. Jim ma świadomość, że znów częściowo przyczynił się do tragedii, tylko tym razem zginęło wielu ludzi włącznie z jego najlepszym przyjacielem. I znowu nasz bohater chce spojrzeć w oczy sprawiedliwości i staje przed obliczem Doramina mówiąc "Przyszedłem tutaj w żałobie... Przyszedłem gotów na wszystko i bez broni". Oszalały z bólu po stracie syna naczelnik plemienia zabija Jima.

Joseph Conrad pokazuje nam życiowe sytuacje bez wyjścia. Każde rozwiązanie pociąga za sobą straszne konsekwencje. Pobudki działania bohatera zawsze były szlachetne, ale nigdy nie odnosi sukcesu. Z pewnością można go nazwać postacią tragiczną i twierdzić, że winą nieszczęść jest zły los, ale równie dobrze można uznać, że poniesiona w konsekwencji śmierć jest karą za zły wybór jeszcze z tragedii „Patny”. Można się także pokusić o wniosek, że nadmierna wiara w nieomylność, własne możliwości i ideały była powodem złych wyborów Jima.

---