Wyjaśnij podstawowe różnice między mikro- i makro-ekonomią: Ekonomia jako dyscyplina wiedzy dzieli się na dwie zasadnicze części -mikro i makro ekonomię. tak jak sugeruje przedrostek „mikro”(podobnie jak w słowie mikroskop), mikroekonomia jest badaniem pojedynczych rynków- zboża ,książek itp., które funkcjonują w ramach gospodarki narodowej. gdy ekonomiści mierzą, wyjaśniają, przewidują popyt na poszczególne produkty np. Kalkulatory, rowery itd. , mają do czynienia z mikroekonomią.

Znaczna część pracy ekonomistów związana jest z analizą mikroekonomiczną, to znaczy, z interpretacją zjawisk mających miejsce na rynku i związanych z dokonywaniem osobistych wyborów przy zakupach towarów. Kwestie będące przedmiotem zainteresowania mikro ekonomistów mogą wyglądać następująco: Co określa cenę poszczególnych dóbr i usług? Co określa wielkość produkcji poszczególnych firm czy gałęzi przemysłu? Co określa wysokość płac , które otrzymują pracownicy?, stopę procentową, którą otrzymują pożyczkodawcy?, zyski uzyskiwane przez przedsiębiorstwa?, w jaki sposób poszczególne narzędzia polityki rządu, jak ustawy dotyczące poziomu płac minimalnych, reglamentacja cen, cła i podatki wpływają na cenę i poziom produkcji na poszczególnych rynkach?

Ekonomiści interesują się ponadto mierzeniem, wyjaśnianiem i przewidywaniem działania całego systemu gospodarczego. Aby to osiągnąć studiują szeroko pojęte działy gospodarki, w tym np. całkowitą produkcję wszystkich firm produkujących dobra i usługi. Makroekonomia jest badaniem gospodarki narodowej jako całości lub też badaniem jej znaczącej części Odnosi się do „ogólnego obrazu”, a nie szczegółów działalności gospodarczej danego kraju.

Zamiast skupiać swoją uwagę na tym, ile rowerów i telewizorów zostało sprzedanych w danym okresie, makro ekonomiści obserwują jakie są całkowite zakupy dóbr i usług dokonywane przez konsumentów, albo też, ile środków finansowych wydają wszyscy producenci na budowę nowych zakładów i wyposażenie do nich. Zamiast śledzenia ceny dobra na danym rynku, makroekonomia śledzi ogólny poziom cen lub ich średnią. Zamiast skupiać się na stawce płacy, liczbie zatrudnionych hydraulików lub listonoszy, makro ekonomiści badają dochody wszystkich zatrudnionych i globalną liczbę wszystkich zatrudnionych w całej gospodarce. Krótko mówiąc, makroekonomia zajmuje się badaniem krajowej produkcji bezrobocia i inflacji.

Typowe zagadnienia znajdujące się w kręgu zainteresowania makroekonomii obejmują:

co określa ogólny poziom cen?, co określa poziom produkcji krajowej i dochodu narodowego?, jakie skutki wywiera polityka monetarna i budżetowa rządu na ogólny poziom cen, dochodu, zatrudnienia, bezrobocia?, co może, jeżeli w ogóle może, dla zwalczenia bezrobocia, inflacji, recesji?

Pojęcie i podstawowe typy podmiot. ekonom.: Podmiot ekonomiczny- jednostka ludzka lub zorganizowana grupa ludzi posiadająca określony zakres uprawnień w zakresie prowadzenia działalności gosp. lub określony zakres własności w zakresie posiadania dóbr czy zasobów. Podmioty ekonom. w ramach zakresu swobody gosp. wyznaczonej przez dany ustrój gosp. -reguły prawne mówiące o tym kto i jakie posiada uprawnienia własnościowe oraz regulujące uprawnienia podmiotu do wykonywania czynności gosp. Podstawowe to: prawo do użytkowania dobra (zasobu) w ramach jego fizycznych możliwości; prawo do osiągania dzięki prowadzeniu działalności gosp. nadwyżki nad kosztami; prawo do rozporządzania własnością w formie kupna, najmu, darowizny itd.

Najstarszy podmiot ekonom. to gospodarstwo domowe - jednostka, którą tworzą ludzie wspólnie zamieszkujący oraz podejmujący decyzje co do uzyskiwania dochodów i ich wykorzystania w ramach zaspokajania swoich potrzeb.

We współczesnej gosp. istnieją trzy źródła uzyskiwania dochodu przez (GD):

z pracy (płaca)

własności (ziemi -renta lub kapitału -zysk, procent)

różne formy świadczeń od państwa (zasiłki, stypendia) oraz od instytucji finansowych (renty, emerytury)

Jeśli od strumieni dochodów odejmiemy strumienie odpływające na różne opłaty związane z wpłatami na rzecz instytucji ubezpieczeniowych , emerytalnych itp. ,a także podatków na rzecz państwa to do dyspozycji gosp. dom. dochód dyspozycyjny , który dzieli się na wydatki konsumpcyjne (dobra i usługi) oraz oszczędności, stanowiące źródło różnego rodzaju lokat typu inwestycyjnego lub różnych form zabezpieczenia w postaci oszczędności pieniężnych, które bezpośrednio łączą się z koniecznością spłaty kredytu zaciągniętego przez gosp. dom

Przedsiębiorstwo -(zorganizowana grupa ludzi) -jednostka gospodarcza , która w oparciu o czynniki wytwórcze wytwarza i sprzedaje dobra w celu uzyskania nadwyżki korzyści-przychodów nad kosztami, czyli dąży do maksymalizacji zysku. Z punktu widzenia celu istnienie przedsiębiorstwa uzależnione jest od istnienia rynku. Pojawienie się przedsiębiorstwa stanowiło pewną innowacje społeczną a oznaczało to bowiem:

oddzielenie procesu konsumpcji i produkcji,

specjalizację wytwórców i wzrost wydajności

dostosowaniem produkcji dóbr i usług do potrzeb nabywców

We współczesnej gosp. rynkowej formy własności są wysoce zorganizowane i pozwalają na wyróżnienie przedsiębiorstw będących indywidualna własnością osób fizycznych przy najmowaniu pracy najemnej. Na wyróżnienie zasługuje przedsiębiorstwo będące własnością wielu osób, np. typu niepracowniczej spółki akcyjnej , ważnym rodzajem są tez przedsiębiorstwa własnościowo związane z państwem lub społecznością lokalną (komunalne) .

Państwo- to różne instytucje i organy władzy gospodarczej występujące także w roli właściciela dóbr i zasobów a także czynnika kształtującego samo prawo gospodarcze , a więc określony typ ustroju gosp. W ramach państwa wyróżnić można takie podmioty jak:

instytucje finansowe

podmioty demokracji gosp.

Instytucje finansowe charakteryzują się tym, że prowadzą transakcje, których przedmiotem jest sprzedaż kapitału lub jego użyczenie, a który posiada postać papiery wart., gotówki .Do tego typu instytucji nalezą : banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, giełdy itd. Spełniają one istotną rolę na rynku, gdyż mogą przyczyniać się do jego rozkwitu.

Natomiast wspólną cechą podmiotową demokracji gosp. jest fakt że przyjmują one formę organizacji społecznych i zawodowych, wyrażają interesy rożnych grup i dążą do realizacji związanych z nimi zamierzeń .Wywierają więc na inne podmioty ekonomiczne wpływ, który przyjąć może różne formy( rokowania, strajk, blokady).

Walka negocjacyjna: to walka o podział korzyści ekonomicznych związanych z uczestnictwem w wymianie , a toczoną pomiędzy różnymi podmiotami. Jej przedmiotem są najkorzystniejsze dla obu stron warunki transakcji. Jej źródłem jest przeciwstawność interesów, a głównym następstwem- z jednej str. weryfikacja i akceptacja oferty podażowej, a z drugiej str.- możliwości efektywnego zaspokojenia potrzeb odbiorców. Dla dostawcy weryfikacja i akceptacja jego oferty podażowej to potwierdzenie jego racji bytu na rynku. Tak więc producent musi się liczyć z preferencjami odbiorców, czyli z istnieniem bariery popytu. Występowanie tej bariery w toku walki negocjacyjnej to sytuacja , w której sprzedawca nie może zbyć więcej towarów przy istniejącej cenie bądź nie jest w stanie podnieść ceny i utrzymać dotychczasowego poziomu ich sprzedaży. Dostawca powinien również liczyć się z efektem substytucji - czyli odbiorca może dokonać zakupu u innego sprzedawcy.

Gdy w walce negocjacyjnej uczestniczy więcej niż 1 dostawca , to między dostawcami toczy się walka konkurencyjna. Rywalizują oni o wydatki odbiorcy określone przez jego siłę nabywczą. Przedmiotem walki konkurencyjnej jest oferowanie warunków dostaw korzystniejszych od warunków innych dostawców. Podstawowe cele tej walki wiążą się ze strategią ofensywną ( poprawa pozycji na rynku ) lub defensywną ( zachowanie dotychczasowej pozycji na rynku ). W walce konkurencyjnej wśród dostawców ujawniają się dwa motywy : „ nie stracić do konkurenta „ i „wygrać z nim " Dla odbiorcy istnieje lepsza sytuacja gdy jest 2 lub więcej dostawców- posiada większy wybór.

Walka przetargowa: polega na oferowaniu dostawcom korzystniejszych warunków zawierania transakcji w porównaniu do innych odbiorców . Jest to wariant walki konkurencyjnej prowadzonej wśród odbiorców. Decydującą rolę odgrywa tu siła nabywcza samych odbiorców. Dzięki niej są oni w stanie kupić więcej przy danej cenie lub ( i ) zapłacić wyższą cenę przy danej ilości. Bezpośrednim przejawem i wynikiem toczonej na rynku walki są ceny odzwierciedlające układ sił na danym rynku. Ceny te eliminują z gry nieefektywnych dostawców i niewypłacalnych odbiorców oraz pozostawiają i nagradzają pozostałych graczy na rynku..

Rodzaje, cechy i infrastruktura wyników: Ze względu na przedmiot transakcji odróżnia się zwłaszcza tak podstawowe odmiany wyników jak: rynki towarowe, rynki usług , rynki kapitałowe . Przyjmując za podstawę podziału przestrzenne wymiary rynku , wyróżnia się rynki o znaczeniu lokalnym, regionalnym, krajowym, międzynarodowym, i światowym. Przestrzenny punkt widzenia związany bywa często z samym przedmiotem transakcji. Tak na przykład rynek usług bytowych ma zazwyczaj charakter lokalny podczas gdy rynek podstawowych surowców czy walut są zwykle rynkami światowymi lub przynajmniej międzynarodowymi. Tworzenie się i rozwój rynków związane jest także z czasem jako czynnikem wpływającym na ich trwałość, a także i zakres przemienny. Rynki pierwotne powstają i funkcjonują zazwyczaj w regionach lub krajach o szczególnie dużej podaży określonych towarów. Rynki centralne kształtujące się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych to z reguły rynki o skali międzynarodowej i występujące w krajach wysoko rozwiniętych pod względem gospodarczym. Z kolei uwzględniając kryterium stopnia zorganizowania działalności służącej wymianie rynki dzielone są na sformalizowane i nieformalne. Na pierwszych zawarcie transakcji regulowane jest przez stosowane przepisy określające zasady i formy uczestnictwa w wymianie. Warunki prowadzenia działalności handlowej to także podstawa odróżniania rynku handlu hurtowego od detalicznego szczególną rolę we współczesnym świecie odgrywają rynki kapitałowe. Rynki pieniężne to przede wszystkim rynek pieniądza krajowego oraz rynek walutowy. Kształtują się na nim stopy oprocentowania pieniądza jako prawnego i obiegowego środka płatniczego a także kursy różnych walut oraz dewiz,. Przedmiotem obrotu na tym rynku jest również samo złoto. Głównym przedmiotem transakcji na rynku papierów wartościowych są akcje i obligacje. Instytucjonalny aspekt prowadzenia działalności umożliwiającej i ułatwiającej kupującym i sprzedającym uczestnictwo w wymianie znajduje swój wyraz w istnieniu szeroko rozumianej infrastruktury rynkowej. Tworzą je przede wszystkim zorganizowane formy działalności handlowej w postaci sklepów detalicznych, hurtownie i półhurtownie oraz inne punkty skupu i sprzedaży. Klasyczne instytucjonalne formy rynków światowych i międzynarodowych to m.in. targi i wystawy gosp., aukcje, wolne obszary celne i giełdy. Targi to periodycznie odbywane imprezy handlowe skupiające wielu wystawców i kupujących, a prezentujących zazwyczaj nowości oferty producentów z wielu branż, bądź jednej wyspecjalizowanej. Aukcje jako miejsca spotkań handlowych odbywanych najczęściej w regularnych odstępach czasu mają na celu sprzedaż w formie publicznego przetargu prezentowanych towarów o charakterze zarówno masowym jak i jednostkowym. Wolne obszary celne spełniają swoje funkcje handlowo dystrybucyjne wobec określonych i dostarczonych do nich towarów nie obciążonych opłatą celną. Giełdy to miejsca szczególnego rodzaju stałych spotkań nabywców i sprzedawców zainteresowanych w transakcjach ściśle wyznaczonych towarów lub wartości. Miejsca te są specjalnie przystosowane organizowane i obsługiwane. Sposoby i warunki zawierania transakcji cechuje tu najwyższy stopień sformalizowania rynku. Rejestracja potencjalnych transakcji przeprowadzana jest przez maklerów giełdowych, którzy ustalają jednocześnie ceny i prezentują je w codziennych notowaniach. Odróżnia się giełdy towarowe i pieniężne.

Model dwupodmiotowej struktury gospodarki rynkowej: Zbudowany jest w oparciu o: gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa, a takie strumienie finansowe i rzeczowe jakie między nimi przepływają. W tym modelu mamy do czynienia z gospodarką zamkniętą, ponieważ nie uwzględniono tutaj żadnych powiązań przedsiębiorstw i gospodarstw domowych z zagranicą. Model ten prezentuje pewne uproszczenia co do rzeczywiście funkcjonujących przepływów finansowych. Nie ma tutaj przepływów między przedsiębiorstwami , ani towarowo-usługowych, ani też finansowych. Na rynku czynników wytwórczych przedsiębiorstwa otrzymują czynniki wytwórcze od gospodarstw domowych, jednocześnie dokonują opłat za czynniki wytwórcze, a gospodarstwa domowe uzyskują z tego powodu dochody. Na rynku produktów gospodarstwa domowe otrzymują produkty finalne oraz świadczone usługi od przedsiębiorstw ,a z kolei przedsiębiorstwa otrzymują dochody ze sprzedaży produktów oraz ze świadczonych przez siebie usług. Z drugiej strony gospodarstwa domowe ponoszą wydatki związane z konsumpcją dóbr pochodzących od przedsiębiorstw. Z tego modelu jasno wynika , że przedsiębiorstwa wynajmują czynniki wytwórcze od gospodarstw domowych, a nie od przedsiębiorstw . Można więc łatwo wywnioskować , że tak jak przedsiębiorstwa są jedynym producentem i dostawcą dóbr i usług, tak jak gospodarstwa domowe są jedynym właścicielem i dostawcą czynników wytwórczych. W modelu tym rynek stanowi to , co zachodzi między przedsiębiorstwami , a gospodarstwami domowymi . Nie uwzględniono w tym ujęciu relacji jakie zachodzą między samymi przedsiębiorstwami , a które to relacje stanowią również rynek. Popyt i podaż jakie prezentują oba podmioty występuje na różnych rynkach. Analizowany schemat w rzeczywistości odbiega od współczesnych gospodarek rynkowych ,a przypomina bardziej te które występowały w XIX w., to jednak należy zauważyć, że występują tutaj zarówno strumienie towarowo-usługowe jak i finansowe, które można zauważyć w obecnych gospodarkach.

Model trójpodmiotowej gospodarki rynkowej: Zbudowany jest podobnie jak model dwupodmiotowej, z tym jednak zastrzeżeniem , że występuje tutaj również państwo , które reprezentują władze gospodarcze. Tak więc model ten jest zbudowany w oparciu o: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i wcześniej już wymienione władze gospodarcze Państwo jest tutaj podmiotem jednorodnym , który obejmuje swym zasięgiem różne instytucje władzy państwowej np. władze lokalne , rząd, administracje państwową , bank centralny. Jednak nie obejmuje przedsiębiorstw państwowych , ponieważ zaliczane one są w tym modelu do samych przedsiębiorstw. Państwo staje się drugim obok gospodarstw domowych właścicielem czynników wytwórczych i samo może je odnajmować przedsiębiorstwom prywatnym, albo uposażać nimi własne przedsiębiorstwa. Transakcje zasobowe z udziałem państwa (np. państwo sprzedaje lub wynajmuje kapitał, względnie ziemię) nie zawsze należy do rynku czynników wytwórczych , niekiedy bowiem realizowane są poniżej cen rynkowych . Transakcje takie zaliczamy do sektora nierynkowego . Różnica między sektorem rynkowym, nierynkowym , a rynkowym polega na tym , że czynniki wytwórcze , dobra i usługi są w nim sprzedawane , a czynniki wytwórcze także wynajmowane poniżej ceny rynkowej , lub że świadczy się usługi co do których nie ma możliwości ustalenia takiej ceny. Takie usługi to np.: obrona porządku publicznego , czy obrona narodowa. Pokrycie kosztów tych usług państwo realizuje na podstawie świadczeń finansowych ze strony gospodarstw domowych i przedsiębiorstw (opłaty skarbowe podatki). Na rynku czynników wytwórczych : gospodarstwa domowe i państwo mogą sprzedawać te czynniki (z pominięciem siły roboczej) między sobą i jednocześnie ponoszą koszty związane z ich zakupem. Mogą je również sprzedawać przedsiębiorstwom , z czego czerpią dochody, a przedsiębiorstwa dokonują za nie opłat. Na rynku produktów: przedsiębiorstwa sprzedają swoje produkty finalne i usługi państwu oraz gospodarstwom domowym i jednocześnie otrzymują dochody ze sprzedaży swoich produktów i świadczenia usług. Państwo jako podmiot ekonomiczny oddziaływuje na zachowanie występujących podmiotów poprzez działalność prawodawczą. W taki oto sposób od strony prawnej określona zostaje szczegółowo pozycja jaką różne podmioty ( w tym również władze gospodarcze) zajmują w gospodarce . Działalność prawodawcza państwa tworzy ustrój gospodarczy danego kraju, określający komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać czynności gospodarcze.

Pojęcie przedsiębiorstwa - jego cechy, typy i znaczenie dla gospodarki: Najbardziej charakterystycznym podmiotem gospodarki rynkowej jest przedsiębiorstwo. Jest to jednostka gospodarcza, która w oparciu o zatrudnione czynniki wytwórcze produkuje i sprzedaje dobra (względnie usługi ) dążąc do uzyskania nadwyżki przychodów nad wydatkami czyli zysku. Najistotniejszym elementem przedsiębiorstwa jest jego cel - osiąganie zysku. Zwrócić należy uwagę na to, że uwzględnienie tylko tego kryterium nie pozwala odróżnić przedsiębiorstwa od organizacji przestępczej, osiągającej swój zysk w rezultacie grabieży. Dlatego też w definicji znalazła się cecha dodatkowa podkreślająca, iż sposobem dochodzenia do zysku, tak charakterystycznym dla interesującego nas tu podmiotu, jest wykorzystanie czynników wytwórczych dla produkowania i sprzedaży dóbr i usług. Z kolei, gdyby wziąć pod uwagę tylko tę cechę i pomijając zysk, to nie można by odróżnić przedsiębiorstwa od tzw. instytucji niedochodowej. Wydaje się więc, iż konieczne jest umieszczenie w definicji obu tych cech naraz. Kończąc rozważania wstępne dotyczące przedsiębiorstwa należy podkreślić związek tego podmiotu z rynkiem. W odróżnieniu od gospodarstwa domowego i władz gospodarczych, przedsiębiorstwo poza rynkiem traci swoją tożsamość, czyli przestaje nim być. Zauważyć należy, że cel działania tego podmiotu, jakkolwiek by go ująć, zawsze osiągany jest przez sprzedaż, a więc zaoferowanie „czegoś” na rynku i uzyskani dla tego „czegoś” akceptacji nabywców wyrażonej zapłatą. Natomiast to czy to „coś” jest świadczoną usługą czy produktem - samodzielnie wytworzonym lub kupionym od innego podmiotu, jest sprawą drugorzędną. Co więcej, przedsiębiorstwo wytwarza produkt lub przygotowuje usługę tylko dla rynku, tzn. w jego działalności nie ma zasadniczo produkcji samo-zaopatrzeniowej. Krótko mówiąc: występowanie przedsiębiorstw, w podanym tu znaczeniu, oznacza, że istnieje rynek. Mówiąc o przedsiębiorstwie nie należy zapomnieć o innowacyjności przedsiębiorstw będących już w starożytności. Ta innowacyjność polegała na :

oddzieleniu jednostki wytwórczej od gospodarstwa domowego ; czyli oddzieleniu procesu wytwarzania od konsumpcji.

specjalizacji producentów, a w konsekwencji zwiększeniu ich wydajności .

bliższemu dostosowaniu producentów do potrzeb nabywców, a w ślad za tym poprawie jakości.

Pojęcie państwa jako podmiotu ekonomicznego i jego rola w gosp. : Państwo jako podmiot ekonomiczny to obecnie już jeden z klasycznych elementów struktury podmiotowej współczesnej gosp. rynkowej. Nie jest to jednak podmiot równie jak np. przedsiębiorstwo , obejmuje bowiem różne instytucje i organy władzy gosp. a także przedsiębiorstwa i instytucje prowadzące działalność gosp. Skupia w sobie instytucje ,a więc należące do struktury władzy państwowej , takie jak: parlament , rząd, bank centralny, agendy typu np. urząd podatkowy, administrację. Przedsiębiorstwa państwowe, którym państwo oddało do dyspozycji majątek to podmiot któremu państwo może chociaż nie w bezpośredni sposób dyktować jego zachowanie się na rynku (wpływ na menadżerów ).

Państwo pełnić może jako podmiot ekonomiczny następujące role:

1 Podmiot kształtujący ustrój gospodarczy

2 Podmiot własności , a więc prowadzący samodzielną działalność na zasadach w pełni rynkowych lub pozarynkowych

3 Podmiot ekonom. prowadzący politykę gosp. , a wiec wpływający na zachowanie się innych podmiotów w celu realizacji określonych intencji i za pomocą określonych środków (instrumentów polityki gosp. szczególnie traktowanych w analizach instytucji finansowych). Należą zaś do nich takie jak : bank centralny, banki komercyjne; spółdzielcze, towarzystwa ubezpieczeniowe; inwestycyjne, fundusze powiernicze, giełdy pieniężne itd.

Cechą wspólną podmiotów demokracji gospodarczej jest to że jako różnorodne organizacje polityczne, społeczne, wyznaniowe itp., reprezentują interesy ekonomiczne różnych środowisk i dążą do ich realizacji poprzez wywieranie swego wpływu na zachowanie się innych podmiotów i w związku z tym na prowadzenie przez nie działalności

Uwzględnienie państwa jako podmiotu własności umożliwia też przedstawienie trójpodmiotowej struktury gosp. rynkowej w sposób następujący

Uwzględnienie roli państwa w analizie ekonom. czyni tę analizę z zasady makroekonomiczną, gdy zaś analiza zachowań gosp. domowego oraz przedsiębiorstw to tradycyjny i główny przedmiot zainteresowań mikroekonomii. Pojawienie się państwa w analizie ekonom. to również konieczność uwzględnienia istnienia i działalności sektora nierynkowego. Różni się on od rynkowego tym, że czynniki wytwórcze oraz produkty i usługi sprzedawane są na nim poniżej ceny kształtowanej przez rynek , albo nawet bez uwzględnienia tych cen. Można też zauważyć, że zasilanie przez państwo własnych podmiotów może się odbywać w sposób odbiegający od reguł rynkowych.

Instytucje finansowe: działają na rynku kapitału finansowego. Prowadzą rozmaite transakcje rynkowe. Znaczenie tego typu rynku dla funkcjonowania mechanizmu rynkowego gospodarki jako całości jest na tyle istotne że staje się powodem szczególnego traktowania w analizach technicznych instytucji finansowych. Wśród instytucji finansowych wyróżniamy takie jak centralny bank emisyjny , banki komercyjne , banki inwestycyjne kasy oszczędnościowo-pożyczkowe towarzystwa ubezpieczeniowe fundusze emerytalne towarzystwa inwestycyjne giełdy pieniężne firmy brokerskie i dealerskie. Przedmiotem transakcji tych instytucji jest wypożyczenie lub sprzedaż kapitału występującego w postaci finansowej. Instytucje finansowe odgrywają ogromną rolę we współczesnej gospodarce rynkowej , bowiem obsługują one większość transakcji zarówno na rynku czynników wytwórczych jak i na rynku produktów i usług. np. wypłacanie wynagrodzeń pracownikom , czy zakup towarów konsumpcyjnych dokonuje się w dużej części bezgotówkowo, czyli poprzez jedna z tych instytucji .Jeżeli chodzi o przedsiębiorstwo to pełnią one swoistą rolę ich kontrolerów finansowych poprzez ocenę ich kondycji ekonom. Lub wspomaganie ich rozwoju, ewentualnie doprowadzając do ich upadku (zaprzestanie udzielania kredytu ).

W wielo podmiotowej strukturze gosp. Przepływy jakie dokonywały się pomiędzy instytucjami finansowymi a innymi podmiotami ograniczałyby się prawie całkowicie do strumieni finansowych. Strumienie odnoszące się do siły roboczej ,ziemi oraz produktów i usług byłby znikome .Duża część wszystkich przepływów w gosp. dokonuje się między różnymi instytucjami finansowymi np. zakup rozprowadzonych przez banki inwestycyjne oraz firmy dealerskie i brokerskie papierów wartościowych przez tak zwanych instytucjonalnych inwestorów (towarzystwa ubezpieczeniowe i inwestycyjne oraz fundusze emerytalne)

Instytucje finansowe (poza bankiem centralnym) można by traktować jako przedsiębiorstwa ze względu na cel do jakiego dążą. Działają one jednak na rynku finansowym i tym nie różnią się od owych przedsiębiorstw które w dużej mierze działają na rynku produktów i usług Jeżeli natomiast chodzi o bank centralny to zaliczany jest on do instytucji władzy gosp. Tak więc jest on przypadkiem wspólnym dla instytucji finansowych i władzy gosp. (państwo).

Mikro- i makroekonomiczne przejawy i następstwa działania mechanizmu rynkowego: Funkcjonowanie mechanizmu rynkowego ma swoją wewnętrzną logikę i naturalną kolejność. Wszystkie „dźwignie” i „momenty” jego „obrotu” są podporządkowane elementarnej transakcji kupna - sprzedaży dobra finalnego. Jest to transakcja najbardziej widoczna w życiu gospodarczym chociaż bynajmniej nie jedyna. Transakcje te są związane w szczególności z zasobami służącymi do produkcji dóbr finalnych, a mianowicie: zasobami ludzkimi ( siłą roboczą ) i materialnymi ( surowce, materiały, urządzenia, maszyny, budynki ) oraz pieniężnymi ( kapitałowymi ). Na mechanizm rynkowy jako na ograniczoną całość składają się bowiem różnego rodzaju transakcje zarazem wzajemnie się warunkujące i ściśle ze sobą powiązane. Ograniczanie czy „blokowanie” transakcji dokonywanych na jednych rynkach prowadzi do przemieszczania „trudności” w ich zawieraniu na inne. We wzajemnym uzależnianiu rynków uwidacznia się też integralny charakter działania mechanizmu rynkowego. Uniwersalny i makroekonomiczny aspekt działania tego mechanizmu polega z kolei głównie na tym, że w skutek jego działania kształtują się - na bieżąco - zarówno poziom, struktura produkcji jak i konsumpcji, inwestycji i oszczędności. W trakcie procesów dostosowawczych, poszczególne podmioty gospodarcze stale bowiem podejmują decyzje produkcyjno - inwestycyjno - konsumpcyjne. Rezultat tych decyzji określa - w ujęciu krótkookresowym wielkość produktu społecznego i makroproporcje jego podziału, w ujęciu długookresowym natomiast - decyduje o stopie gospodarczego wzrostu.

Czym jest ustrój gosp.: Ustrój gosp. to normy i reguły prawne, które przesądzają komu i jakie przysługują prawa do posiadania dóbr gosp. Oraz kto i jakie może lub musi wykonać czynności. Prawo określa, że pod. gosp. może być legalnym właścicielem dóbr i korzystać z praw własnościowych. Sytuacja pod. gosp. Zmienia się gdy zmienia się ilość dóbr w jego posiadaniu. Czynność gosp. To działanie lub jego zaniechanie , powodujące zmianę sytuacji gosp. / zapobiega zmianie /. U.G. są różne co wynika z różnorodności ukierunkowań prawnych w zakresie ilości i treści zakazów odnoszących się do posiadania dóbr oraz wykonywania czynności gosp., nakazów dot. wykonywania czynności -im więcej takowych , tym mniej wolności/ i na odwrót/ U.G. różnią się zatem zakresami wolności. Przepisy stanowiące ustrój gospodarczy mają zwykle charakter generalny wskazuje więc określony typ podmiotów

Podział:

1.liberalne

2.etatystyczne

Cechy różnicujące ustroje gospodarcze: Różnice pomiędzy ustrojami gospodarczymi wynikają z różnorodności uregulowań prawnych w zakresie: ilości i treści zakazów odnoszących się do posiadania dóbr i wykonywania czynności gospodarczych oraz nakazów dotyczących posiadania i wykonywania tych czynności. Im więcej zakazów i nakazów, tym mniej wolności gospodarczej i na odwrót- im mniej zakazów i nakazów, tym więcej wolności gospodarczej. Wobec powyższego można powiedzieć, że ustroje różnią się zakresami wolności gospodarczej.

Obok zakazów i nakazów stanowionych przez władzę odpowiednimi normami prawnymi w sposób bezpośredni i jednoznaczny można wymienić takie czynniki różnicujące ustroje gospodarcze, które stają się obowiązującymi w sposób pośredni.

Ponadto prawa jak i czynności gospodarcze mogą mieć różne znaczenie. Niemożliwe jest uporządkowanie ich wagi, dlatego też państwa w różnoraki sposób hierarchizują je w określone grupy, klasy czy według znaczenia, rezultatem czego jest zróżnicowanie ustrojów gospodarczych.

Ustroje liberalne: główna teza tego ustroju to, że gospodarka funkcjonuje tym lepiej i tym lepiej mają obywatele danego kraju im więcej mają wolności gospodarczej .Gospodarka liberalna to taki typ gospodarki w której ilość czynności gospodarczych zastrzeżona wyłącznie dla państwa jest wysoce ograniczona. Z kolei ustrój jest bardziej z etatyzowany a gospodarka bardziej etatystyczna im więcej czynności gosp. jest w niej zastrzeżona dla instytucji państwowych oraz im więcej jest czynności nakazanych. Przez czynność zastrzeżona dla państwa rozumie się takie, które są zakazane określonymi przepisami prawa i nie może wykonywać nikt oprócz instytucji państwowych. W historii nie zdarzyło się aby istniał ustrój całkowicie liberalny lub całkowicie etatystyczny Nawet w gospodarkach najbardziej etatyzowanych pozostawiano obywatelom pewien margines swobody gospodarczej

Np. obowiązek pracy w Polsce lata 80. Nakaz pracy nie był równoznaczny z wykorzystaniem czynności zastrzeżonych przez państwo i z tego powodu liczba działań objętych nakazem była większa od ilości działań zastrzeżonych.

Omów relacje między gospodarkami: liberalną i etatystyczną, centralnie zarządzaną i rynkową: W gospodarce liberalnej i etatystycznej, jak również w gospodarce centralnie zarządzanej i rynkowej zachodzi szereg relacji, które wiążą się głównie z gospodarowaniem, występowaniem dyrektyw gospodarczych rozdzielników oraz limitów w danym państwie. Z gospodarką centralnie zarządzaną mamy również do czynienia wtedy gdy w państwowych jednostkach gospodarczych zaczyna obowiązywać pewien szczególny rodzaj nakazu i pewien szczególny rodzaj zakazu. Jednym z podstawowych rodzajów zakazów (nakazów) jest tzw. dyrektywa gospodarcza. Nakłada ona na państwową jednostkę gospodarczą obowiązek prowadzenia działalności gospodarczej w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władzę i sposobem przez tę władzę określonym (ustrój zetatyzowany). Np. obowiązek zaopatrywania się przedsiębiorstwa w czynniki produkcji (z wyjątkiem pracy) wg z góry określonego rozdzielnika u określonych dostawców, a także nakaz sprzedaży swoich dóbr i usług (o charakterze produkcyjnym) określonym odbiorcom. Przykładem zakazu może być limit zużycia czynników produkcji oparty na określonych normach czy też normatywach zużycia, bądź też zakaz zaopatrywania się u innych dostawców, niż określanych przez rozdzielnik, czy też zakaz sprzedaży innym odbiorcom niż określonym. Rozbudowa systemu dyrektyw przydziałów limitów i innych tego typu zakazów i nakazów obowiązujących przedsiębiorstwa państwowe jest na tyle istotna że przesądza o sposobie funkcjonowania przedsiębiorstw a w rezultacie całej gospodarki. Systemowi tych zakazów i nakazów jako regulujących funkcjonowanie tych przedsiębiorstw towarzyszy rozbudowa aparatu władzy gospodarczej, w której decyduje kreowanie zakazów i nakazów na centrum gosp. Ustrój tego typu określono mianem gospodarki centralnie zarządzanej. Przejście od ustroju etatystycznego, ale zarazem po części rynkowego staje się możliwe wraz z likwidowaniem zakazów i nakazów jako czynności wyznaczających sposób i cel funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych.

Gospodarka rynkowa to taka gospodarka, w której miejsce koordynacji o charakterze nakazowo rozdzielczym, czyli głównie pionowej koordynacji działalności różnych przedsiębiorstw, powraca ponownie więź ekonomiczna między przedsiębiorstwami typu poziomego i rynkowego. Przedsiębiorstwa w swej działalności kierują się maksymalizacją zysku, dokonują swobodnego wyboru kierunku działania, struktury produkcji, dostawców i odbiorców, ceny etc. Ustrój rynkowy to ustrój w którym głównym rezultatem zachowania się podmiotów ekonomicznych staje się mechanizm rynkowy czyli mechanizm oparty na zależnościach popytowo- podażowych, zawiązuje się za pośrednictwem cen między równouprawnionymi podmiotami dążącymi do osiągnięcia korzyści ekonom. W drodze zawierania transakcji rynkowych. Relacje między gospodarką liberalną i etatystyczną oraz centralnie zarządzaną i rynkową można przedstawić za pomocą schematu :

Z tego schematu wynika że każdą gospodarkę liberalną można uważać za rynkową (lecz nie odwrotnie) a każdą centralnie zarządzaną za etatystyczną (lecz nie odwrotnie).

Kryteria różnicowania klasowych ustrojów gospodarczych: Ustroje klasowe występują wówczas, gdy część ludności wyróżniona z tytułu nacji, pochodzenia etnicznego, przynależności narodowościowej, religii i innych czynników o charakterze społeczno politycznym objęta jest większą(mniejszą) ilością zakazów(nakazów) odnoszących się do tej części, niż do pozostałej części społeczeństwa; stan taki jest równoznaczny z upośledzeniem jednej klasy(mniej wolności) w stosunku do drugiej klasy(więcej wolności); pierwsza jest klasą wyzyskiwaną(nie posiadającą czynników produkcji i zatrudnianą przez klasę posiadaczy), druga- klasą posiadaczy(posiadającą czynniki produkcji). Ustroje bezklasowe występują wówczas, gdy żadna z grup(części) społeczeństwa nie jest upośledzona względem innych grup(części) społeczeństwa; innymi słowy żadna z części społeczeństwa nie jest wyróżniana i bardziej uprzywilejowana(pod względem wolności gospodarczej i praw ekonomicznych). Uwarunkowaniem konstytucyjnym ustrojów pod tym względem jest kwestia związana z prawami do posiadaniem dóbr gospodarczych(w rozumieniu czynników produkcji, przy użyciu których można prowadzić działalność gospodarczą i uzyskiwać nadwyżkę przychodów nad kosztami): która grupa jest posiadaczem i czy i jak ma prawo korzystać z tytułu posiadania.

Stopniowalność własności w warunkach ustroju kapitalistycznego i socjalistycznego:

Właścicielami dóbr gospodarczych mogą być różne podmioty ekonomiczne- szczególne znaczenie ma kwestia czy właścicielem większości dóbr jest państwo czy inne podmioty gospodarcze. Uprawnienia są w pewien sposób ograniczone w sensie ekonomicznym i prawnym, przy czym nie muszą one być jednoznacznie ujęte. Dla właścicieli decydujące znaczenie ma następująca grupa uprawnień:

- prawo do sprzedaży danego dobra, bądź jego nieodpłatnego przekazania dowolnej osobie fizycznej lub prawnej(np. w testamencie)

- prawo do użytkowania w granicach charakterystycznych własności dobro gospodarczego

- prawo do prowadzenia przy użyciu danego dobra gospodarczego działalności gospodarczej przynoszącej właścicielowi zysk

Kapitalizm występuje, gdy większość dóbr gospodarczych jest(lub może być) na mocy prawa własnością prywatną, przy czym obejmuje 1 i 3 grupę uprawnień.

Socjalizm występuje, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością państwową lub nawet prywatną, ale ograniczoną do 1 grupy uprawnień.

Uwarunkowaniem konstytucyjnym ustrojów pod tym względem jest kwestia związana z posiadaniem dóbr gospodarczych(w rozumieniu czynników produkcji, przy użyciu których można prowadzić działalność gospodarczą i uzyskiwać nadwyżkę przychodów nad kosztami): kto jest posiadaczem i czy i jak ma prawo korzystać z tytułu posiadania.

Pojęcie i rachunek dochodu narodowego: Pojęcie i rachunek dochodu narodowego oparte są na marksistowskiej koncepcji teorii własności zakładającej , że jedynym czynnikiem wartościowo-twórczym jest praca- tzw. produkcja. Podstawowe założenia metodologii służąca za podstawę rachunku liczenia dochodu narodowego( tzw. MPS-Material Product System ) można przedstawić w następujący sposób:

1. Na dochód narodowy w danym roku składa się wartość wytworzonych, a nie zużytych w produkcji, dóbr materialnych, czyli bliżej mówiąc - jest to wartość wytworzonych nie zużytych dóbr materialnych w ciągu roku i w danym kraju.

2.Nowowytworzona wartość , czyli wartość w.w. dóbr i usług materialnych jest rezultatem pracy ludności zatrudnionych w sferze produkcyjnej, czyli: przemysł, rolnictwo, budownictwo, łączność, handel. Ta nowowytworzona wartość składa się z dwóch podstawowych elementów: płac dla zatrudnionych i zysków dla przedsiębiorstw. Ludność zatrudniona w sferze produkcyjnej to ludność określana jako : GD1 a nie pracująca w tej sferze lub nie pracująca w ogóle- GD2

3.Nakłady materialne ponoszone przez działy produkcyjne dzielą się na bieżące i inwestycyjne. Nakłady materialne to użycie dóbr materialnych dokonuje się w każdej gałęzi .Jeśli na dany rok przemysł produkuje na określonym poziomie , nakłady poniesione przy tej okazji to nakłady bieżące .Inwestycje -b to nakłady poniesione na przyrost produkcji w przyszłych latach obejmująca inwestycje netto oraz nakłady ponoszone na odwożenie zużytego majątku ( inwestycje odtworzone ) . Inwestycja - jest to jakakolwiek lokata kapitału dokonana w celu jego powiększenia. Dochód narodowy netto jest wartością pracy , którą ludność produkcyjna wydatkowała w gałęziach produkcji: Pw -przemysł wydobywczy, Pp- przemysł przetwórczy , R- rolnictwo ,T1 - transport, B - budownictwo, U1 - usługi materialne, produkcyjne. Jest wartość pracy , którą ludność wydatkowała w gałęziach produkcji. Inaczej dochód narodowy netto to suma nowowytworzonej wartości w ciągu roku w sferze produkcyjnej , która odpowiada wielkości uzyskanych przez pracowników płac nie zysków przedsiębiorstwa . Jeśli dochód narodowy netto powiększymy o wartość zużytych środków trwałych otrzymamy dochód narodowy brutto. O ile też dochód narodowy netto skonfrontujemy z saldem handlu zagranicznego oraz z naturalnymi stratami w dochodzie wytworzonym możemy mówić o dochodzie narodowym podzielonym.

Dochód narodowy: w podejściu od strony nakładów -możemy zdefiniować jako dochód narodowy netto - jest to suma nowo wytworzonej wartości w ciągu roku w sferze produkcyjnej i która odpowiada wielkości uzyskanych przez pracowników płac oraz zysków przedsiębiorstw. Zgodnie z książką prof. Balickiego - „Makroekonomia” - dochód narodowy netto - jest wartością pracy, którą ludność produkcyjna wydatkowała w gałęziach produkcyjnych oznaczonych jako : Pw- przemysł wydobywczy, Pp- przemysł przetwórczy, Pf- przemysł dóbr finalnych, R- rolnictwo, T- transport, Bu- budownictwo i U- usługi materialne, produkcyjne. Jeżeli dochód narodowy netto powiększymy o wartość zużytych (fizycznie lub moralnie) środków trwałych, a więc amortyzacji kapitału trwałego - otrzymamy dochód narodowy brutto. Amortyzacja to spadek wartości kapitału (maszyn, urządzeń, budynków, środków transportu) wywołany ich zużywaniem się w produkcji, a także tzw. zużyciem moralnym. Owy termin został stworzony do nazwania procesu, który biegnie niezależnie od faktu, czy kapitał trwały coś produkuje, czy też stoi bezczynnie. Te dwa procesy nazwano depreciation i oznacza to, że koszt wytworzenia dochodu narodowego to nie tylko zużycie surowców. Tak więc, jeśli łączną sumę amortyzacji, która zaszła w gałęziach produkcyjnych w ciągu roku dołączymy do dochodu narodowego netto, to wówczas otrzymamy wartość wytworzonego w tym roku dochodu narodowego brutto. Jeżeli dochód narodowy brutto sprowadzimy do licznika, a netto do mianownika, to takie zestawienie liczb daje nam wyobrażenie o rozmiarach majątku produkcyjnego zaangażowanego w wytwarzanie dochodu netto. Im ułamek jest mniejszy tym majątek jest gorzej wykorzystywany o ile dochód narodowy netto skonfrontujemy z saldem handlu zagranicznego oraz ewentualnymi stratami w dochodzie wytworzonym, to możemy mówić o dochodzie narodowym podzielonym jeżeli saldo jest ujemne (import >eksport) różnicę tę dodajemy do liczby charakteryzującej dochód narodowy netto (dochód narodowy netto = dochód narodowy wytworzony) otrzymując dochód narodowy podzielony - wówczas dochód narodowy podzielony > od dochodu narodowego wytworzonego. Jeżeli saldo jest dodatnie to odczytujemy je jako eksport >import, wówczas różnicę tę odejmujemy od dochodu narodowego podzielonego otrzymując dochód narodowy wytworzony. Wówczas dochód narodowy wytworzony >od dochodu narodowego podzielonego. W krajach gdzie występuje taki bilans handlowy występuje stała przewaga dochodu narodowego wytworzonego nad dochodem narodowym podzielonym.

Założenie rachunku produktu społecznego według metodologii SNA:

Podstawowe założenia metodologii SNA wyprowadzone są z teorii wartości dowodząc że nowo wytworzone wartości to nie tylko nie tylko rezultat pracy ale również innych czynników produkcji (takich jak : praca, kapitał , ziemia . ) . Podstawowe założenia rachunku społecznego według metodologii SNA można przedstawić następująco :

- jeżeli ktoś pracuje zarobkowo czyli sprzedaje swoją pracę bądź jej rezultat tzn. że jego praca bądź jej rezultaty są komuś potrzebne . Jeżeli są one komuś potrzebne tzn. iż pomnażają poziom narodowego dobrobytu . Tak więc każda praca w ten czy inny sposób płatna winna być traktowana jako zwiększająca produkt narodowy . Założenie jest to typowe dla gospodarki rynkowej .

- Inne zaś spojrzenie metodologii SNA dotyczy posiadaczy innych niż praca czynników produkcji . Jeżeli są one wydzierżawione , wypożyczone lub użytkowane w postaci kapitału uczestniczącego w działalności gospodarczej i jeśli jako takie przynoszą dochody z własności w postaci zysku , procentu , dywidend , czynszu , rent itp. To wówczas wielkości odpowiadająca tym dochodom traktowane są jako składniki produktu społecznego .

Jeżeli chodzi o zyski to zauważmy że część z nich nie służąca zaspakajaniu potrzeb konsumpcyjnych właścicieli czy też współ właścicieli przedsiębiorstw a pozostająca jako wielkość powiększająca majątek tych przedsiębiorstw jest swoistą samozapłatą wnoszoną do działalności tych przedsiębiorstw i przyczyniająca się do powiększenia produktu społecznego. Jeżeli chodzi o posiadaczy domów mieszkalnych to oni również przyczyniają się do zwiększenia produktu społecznego poprzez uzyskiwanie określonych dochodów (np. dzierżawa , czynsz ) z racji wynajmowania tych domów innym użytkownikom , jak również i z racji użytkowania ich przez samych siebie czyli jako właścicieli ( a więc w postaci pewnego ekwiwalentu będącego odpowiednikiem potencjalnego czynszu . Jeżeli chodzi o podział ludności jaki miał miejsce w metodologii MPS tzn. na produkcyjną i nieprodukcyjną , to podział ten przestaje tu mieć jakiekolwiek znaczenie dlatego wyróżnia się tutaj ludność produktywną i nieproduktywną . Ta pierwsza wszyscy zatrudnieni jak i wszyscy ci , którzy otrzymują dochody z własności . Ci drudzy to niezatrudnieni , nie posiadający tego typu dochodów z własności , jednak wśród tej części ludności są również tacy , posiadają własne domy i mogliby je wynajmować , i właśnie w tym zakresie przyczyniają się również do zwiększenia produktu społecznego .

Podejście od strony nakładów

Podstawowe założenia metodologii SNA(System of National Accounts)wyprowadzone ssą najogólniej z teorii wartości dowodzącej, że nowo wytworzona wartość, to nie tylko rezultat pracy, ale innych czynników produkcji(praca ziemia, kapitał).

W bardziej szczegółowym ujęciu podstawowe ujęcia można by przedstawić następująco:

a)Jeśli ktoś pracuje zarobkowo(a więc sprzedaje usługę lub rezultaty)oznacza to, że jest to komuś potrzebne i jako produkt zweryfikowany powiększa wartość PS. Tak więc nie ma tu znaczenia miejsce zatrudnienia, czy wydatkowania pracy, ale to czy jej rezultat jest akceptowany przez odbiorców.

b)Kolejne bardzo istotne założenie dotyczy posiadaczy innych niż praca czynników produkcji. Jeśli są one zatem wydzierżawione, wypożyczone lub użytkowane w postaci kapitału uczestniczącego w działalności podmiotów i jeśli jako takie przynoszą dochody zwłaszcza w postaci zysku, procentów, rent, dywidend, czynszu, etc., to wielkości te traktowane są jako składniki PS.

W odniesieniu do zysków można zauważyć, że część z nich nie służące bezpośrednio zaspokajaniu potrzeb konsumpcyjnych właścicieli czy współwłaścicieli przedsiębiorstw, a pozostająca jako wielkość powiększająca ich majątek jest swoistą samozapłatą wnoszoną do działalności tych przedsiębiorstw przyczyniająca się zarazem do powiększania PS. Ponadto należy zauważyć, że posiadacze domów mieszkalnych także przyczyniają się do powiększania PS poprzez uzyskiwanie określonych dochodów(czynsz, dzierżawa) z racji wynajmowania tych domów innym użytkownikom, jak również i z racji użytkowania przez samych siebie tj. jako właścicieli(a więc w postaci odpowiedniego ekwiwalentu będącego odpowiednikiem potencjalnego czynszu).

W świetle powyższych założeń podział ludności na produkcyjna i nieprodukcyjną w rozumieniu MPS przestaje też tu mieć jakiekolwiek znaczenie i jakkolwiek można tu wyróżnić ludność produktywną(G1) i nieproduktywną(G2).Ta pierwsza to wszyscy zatrudnieni(płacobiorcy),jak i wszyscy ci, którzy otrzymują dochody z racji własności. Ci drudzy to niezatrudnieni nie posiadający tego typu dochodów z własności. Jakkolwiek wśród tej części ludności są też tacy, którzy posiadają własne domy i mogliby je wynajmować, a stąd i też i tym tylko zakresie przyczyniają się do zwiększania PS.

Uwzględniając powyższe założenia wykorzystany schemat tabeli przepływów wymaga też odpowiednich modyfikacji. W szczególności zauważmy, że wszystkie gałęzie stają się produktywne o ile tylko ponoszone w nich nakłady przyczyniają się do zwiększania produkcji produktów lub usług znajdujących akceptację i przynoszących dochody właścicielom czyników produkcji. Zauważmy też, że dochody te bez względu na tytuł ich uzyskania, a zaznaczone w tabeli, to będą dochody po opodatkowaniu. Część tych dochodów zaznaczona w rubrykach jako „Z” to zyski niepodzielone, a wiec ta część zysków, która pozostaje w przedsiębiorstwie. Amortyzacja symbolizowana jako „a”, to wielkość zużycia majątku zachodząca we wszystkich gałęziach, w tym także w gosp. dom. jako zużycie zajmowanych lub wynajmowanych mieszkań(domów).

Podejście od strony efektu finalnego

Podejście od strony efektu finalnego za swój punkt widzenia przyjmuje to, że rezultatem działalności w danym roku i kraju są różnorodne dobra i usługi. Wśród nich część tylko zasługuje na miano finalnych tj. takich, których wartość zostaje rozliczona do wartości tworzącej dochód narodowy lub produkt społeczny. Dobro i usługa traktowane są przy tym jako finalne wówczas gdy w okresie dla którego liczony jest dochód lub produkt nie ulega dalszym przetworzeniom i przeznaczone są na spożycie lub inwestycje. Formalnym warunkiem wyodrębnienia spośród różnych dóbr i usług tych, które uważamy za finalne jest także uwzględnienie różnicy w stanie remanentów w produkcji istniejącej na początku i końcu danego roku obrachunkowego i występującej faktycznie jako produkcja niezakończona ,chociaż umownie i dla celów rozliczeniowych traktowane są też jako dobra finalne. Przy precyzyjnym i wspólnym podejściu do pojmowania produkcji finalnej, tak przy obliczaniu DN jak i PS należy zatem zauważyć, że w MPS uznawane są tylko te za finalne dobra materialne i usługi materialne, które powstały w sferze produkcji. Natomiast w myśl SNA do finalnych zaliczamy dobra i usługi o ile tylko odpowiadają przyjętemu ich pojmowaniu. W odniesieniu do PS za finalne rezultaty działalności przejawianej w gosp. dom.(G1 iG2) uznawane więc także będą rezultaty odpowiadające wartościom usług świadczonych(przez domy na rzecz ich właścicieli).Przyjmujemy także dla uproszczenia, że urząd podatkowy nie tworzy w ogóle produktu finalnego ponieważ podatki będą częścią produktu finalnego od razu w innych gałęziach.

Biorąc pod uwagę wielkość PS od strony efektu stwierdzamy, że PS brutto to suma wartości wszystkich efektów finalnych gałęzi wyróżnionych w wykorzystanym schemacie tabeli przepływów powiększonych o wartość amortyzacji. Sumując efekty finalne uwzględniamy też saldo handlu zagranicznego.

Przyczyny różnicowania DN wytworzonego i podzielonego: Działalność związana z prowadzeniem handlu zagranicznego a sprowadzająca się do eksportu i importu, prowadzić może do zróżnicowania między wielkością tzw. dochodu narodowego wytworzonego i podzielonego. Jest to m.in. Rezultat tego czy wartość eksportu jest większa od wartości importu(E>J), czy też import przewyższa eksport(E<J). Dodatnie saldo handlu zagranicznego(+S) to sytuacja gdy eksport jest większy od importu(a stąd też dochód podzielony jest mniejszy od wytworzonego) zaś deficyt bilansu handlowego z zagranicą(-s: saldo ujemne)występuje gdy wartość eksportu przewyższa import ,prowadzić może do sytuacji gdy dochód wytworzony jest większy od dochodu podzielonego. W krajach o dodatnim bilansie handlowym, czyli tam gdzie eksport przewyższa import dochód wytworzony jest stale wyższy od podzielonego. Dochód narodowy wytworzony to innymi słowy dochód narodowy netto, jest to suma nowo wytworzonej wartości w ciągu roku w sferze produkcyjnej i która odpowiada wielkości uzyskanych przez pracowników płac oraz zysków przedsiębiorstw. Jeżeli łączną sumę amortyzacji ,która zaszła w gałęziach produkcyjnych w ciągu roku dołączymy do dochodu narodowego netto -to wówczas otrzymamy wartość wytworzonego w tym roku dochodu narodowego brutto. Amortyzacja jest to z kolei spadek wartości kapitału (maszyn, budynków, środków trwałych, urządzeń, itp.)wywołany ich zużywaniem się w produkcji a także tzw. zużyciem moralnym(jest to proces, który biegnie niezależnie od faktu ,czy kapitał trwały coś produkuje, czy też stoi bezczynnie.

Przedstaw podział DN według metodologii MPS: podział pojmowany jest jako proces w trakcie którego ma miejsce przemieszczanie się dóbr finalnych , a także pieniądz . Podział może być pojmowany jako stan zaistniały po zakończeniu tego procesu , a związanych bieżącym wykorzystaniem uzyskanego dochodu jak i odłożeniem jego części dla zaspokojenia potrzeb przyszłych . Podział dochodu , zarówno jako proces i jako stan ma swoją stronę wartościową jak i stronę rzeczową związaną z ostatecznym wykorzystaniem różnorodnych dóbr i usług przez różne podmioty ekonomiczne w ramach ich zakupu z posiadanych dochodów . W teorii gospodarki centralnie zarządzanej ( metodologia MPS ) podział rozumiany jako proces prowadzący do określonego stanu , rozpatrywany jest w 3 płaszczyznach : pierwsza faza to tzw. Podział pierwotny kreujący dochody pieniężne ( a dalej popyt) podmioty uczestniczące w jego tworzeniu i dokonujące się w miejscu jego powstania (sfera produkcji ) . Uczestnikami tego podziału są więc pracownicy sfery materialnej ( płace) i przedsiębiorstwa tej sfery (zyski) , Podział pierwotny - kształtujący dochody przedsiębiorstw i gospodarstw domowych sfery produkcji kształtujące tym samym wielkość dochodów podlegających dalszej redystrybucji . Podział wtórny to dalsze kształtowanie dochodów pracowników sfery nieprodukcyjnej i ludności niepracującej instytucji sfery nieprodukcyjnej , a także przedsiębiorstwa i pracownicy sfery produkcyjnej . Redystrybucja - to dokonywanie się za pośrednictwem budżetu państwa , który pozyskuje określone dochody ( zyski przedsiębiorstwa , podatki od przedsiębiorstw i ludności ) z jednej strony , a z drugiej po przez swoje wydatki ( płace dla pracowników sfery nieprodukcyjnej ) . Budżet kształtuje zatem dochody różnych podmiotów ekonomicznych , a nie tylko tych , które dochód narodowy tworzą . Poza redystrybucją podział dokonuje się także po przez akty kupna i sprzedaży usług nieprodukcyjnych . Podział pierwotny i wtórny pracodawców do ostatecznego ukształtowania się dochodów ludności , przedsiębiorstw , instytucji których to dochody spotykają się ostatecznie ze strumieniem dóbr finalnych ; Podział ostateczny ( tzw. Rzeczowy ) - to zatem ostateczne wykorzystanie w danym roku rozliczeń dóbr i usług materialnych po przez podmioty ekonomiczne na ich potrzeby bieżące i przyszłe. Tak więc dochód wytworzony brutto to zatem; Dnb = k +A+I , gdzie:

k - jest to wartość konsumpcji (czyli potrzeby bieżące),

A - inwestycje odtworzeniowe.

I - inwestycje netto.

METODOLOGIA SNA

System of National Accounts

podstawowe założenia wyprowadzone są z teorii wartosci dowodzącej że nowowytwożona wartość to nie tylko rezultat pracy ale również innych czynników produkcji (praca kapitał ziemia)

Podstawowe założenia rachunku produktu społecznego wg SNA można przedstawić następująco :

1 jeżeli ktoś pracuje zarobkowo czyli sprzedaje swoją pracę bądż jej rezultaty tzn że jego praca bądż jej rezultaty są komuś potrzebne .Jeżeli są komuś potrzebne tzn iż pomnażają poziom narodowego dobrobytu. Tak więc każda praca w ten czy inny sposób płatna winna być traktowana jako zwiększająca produkt narodowy. Założenie to jest typowe dla gosp rynkowej

inne założenie SNA dotyczy posiadaczy innych niż praca czynników produkcji .Jeżeli sa one wydzierżawione ,wypożyczone lub użytkowane w postaci kapitału uczestniczącego w działalności gospodarczej i jeśli jako takie przynoszą dochody z własności w postaci zysku , procent dywident czynszu rent itp. to wówczas wielkości odpowiadające tym dochodom traktowane są jako składniki produktu społecznego.

Jeżeli chodzi ozyski to zauważamy że część z nich nie służąca bezpośrednio zaspokojaniu potrzeb konsumpcyjnych właścicieli czy też współwłaścicieli przedsiębiorstw a pozostające jako wielkość powiększająca majątek tych przedsiębiorstw jest swoistą samozapłatą wnoszoną do działalności tych przedsiębiorstw i przyczyniającą się do powiększania produktu społ

Jeżeli dodać posiadaczy domów mieszkalnych to oni również przyczyniają się do zwiększania produktu społ poprzez uzyskiwanie określonych dochodów z racji wynajmowania tych domów innym użytkownikom jak również i z racji użytkowania jako właścicieli .Jeżeli chodzi o podział ludności jaki miał miejsce w metodologii MPS tzn na produkcyjną i nieprodukcyjną .Ta pierwsza to wszyscy zatrudnieni i ci którzy otrzymóją dochody z racji własności.Ci drudzy to niezatrudnieni nie posiadający tego typu dochodów z własności jednak wśród tej części ludności są również tacy którzy posiadają własne domy i mogliby je wynajmować i właśnie w tym zakresie przyczyniają się również do zwiększenia produktu społ.

Dochód narodowy jako miernik poziomu życia: Ponieważ produkt narodowy brutto znajduje zastosowanie jako miernik rozmiarów produkcji dóbr i usług w gospodarce, pożądane było by, aby rachunek PNB obejmował swym zasięgiem jak najszersze pole działania gosp. Jeśli od tradycyjnego PNB odjęlibyśmy wartość produktów zwiększającą uciążliwość życia i dodali byśmy wartość dochodów nie rejestrowanych nie przechodzących przez rynek otrzymalibyśmy zmodyfikowany PNB, który byłby bardziej precyzyjnym miernikiem produkcji dóbr i usług w gospodarce. Aby jednak PNB mógł się stać podstawą szacunku dobrobytu ekonom. W jakimś kraju trzeba wprowadzić istotną poprawkę. Źródłem zadowolenia ludzi są bowiem dobra i usługi, a także czas wolny. Wyobraźmy sobie, że w jednym kraju ludzie cenią sobie czas wolny wyżej niż mieszkańcy innego kraju. Przy innych czynnikach jednak ludzie w drugim kraju będą pracować dłużej i wytwarzać więcej dóbr i usług. Mierzone w tradycyjny sposób PNB będzie tu zatem wyższy niż w pierwszym kraju. Nie oznacza to jednak, że mieszkańcy pierwszego kraju osiągają mniejszy poziom zadowolenia. Decydują się poświęcić mniej czasu na pracę i ujawniają tym samym swoje preferencje. Wynika z nich iż dodatkowy czas wolny jest dla nich tak samo cenny, jak dodatkowe dobra i usługi, które można było by wytworzyć, gdyby wydłużyć czas pracy. W 1972r. James Tobin i Wiliam Nordawus opracowali koncepcję miernika który nazwali wskaźnikiem dobrobytu ekonom. netto(DEN). Koryguje on PNB przez odjęcie odeń plag, oddanie wartości dóbr i usług o charakterze nierynkowym oraz włączenie wartości czasu wolnego. Wartość DEN jest większa od PNB, ale za to tempo jego wzrostu jest niższe niż dynamika PNB. Wskaźnik DEN uświadamia nam iż PNB jest bardzo niedoskonałą miarą dobrobytu w społeczeństwie. Ponieważ regularne przeprowadzanie i opracowywanie miernikowej i nie rejestrowanej produkcji dóbr i plag oraz systematyczna wycena wartości czasu wolnego byłyby bardzo kosztowne PNB pozostaje nadal najbardziej powszechnym stosowanym miernikiem działalności gosp., choć dalekim od ideału. PNB jest najlepszą z miar jaką dysponujemy przy systematycznej ocenie sytuacji gosp. Wskaźnik DEN jest właśnie próbą oszacowania skali tych zjawisk i włączenia ich do PNB tak aby stał się on bardziej adekwatnym miernikiem poziomu dobrobytu w danym kraju ponieważ systematyczne dokonywanie pomiarów wszystkich tych rodzajów działalności jest kosztowne, a niekiedy wręcz niemożliwe. W praktyce PNB pozostaje najszerzej stosowanym miernikiem sytuacji gosp. Kraju.

Wzrost gospodarczy: wzrost gospodarczy jest to zjawisko zrelatywizowane od czasu.

jeżeli dochód narodowy (mps) lub produkt społeczny w toku t_n jest większy niż w roku t₁

w okresie t₁.....t_n dokonał się wzrost gospodarczy.

Recesja- spadek produktu społecznego lub dochodu narodowego w wielkościach bezwzględnych obserwowany między rokiem t₁ a rokiem t_n to recesja gospodarcza. Brak wzrostu, ale także brak spadku to stagnacja.

Przyrost produktu społecznego lub dochodu narodowego między okresem t_1......t_n:

„zmiana”Y_tn-t1 = Y_tn - Y_t1

Y - dochód narodowy lub produkt społeczny;

Y_t1 - poziom tego wskaźnika w okresie t₁;

Y_tn - poziom tego wskaźnika w okresie t_n;

„zmiana”Y - różnice między poziomami.

Tempo wzrostu produktu społecznego lub dochodu narodowego jest ilorazem różnicy I poziomu wyjściowego:

„zmiana”Y_tn-t1

Y_t1

Dla okresów recesji wielkość „zmiany”Y przybiera znak ujemny , a stagnacji charakteryzuje się zerową jej wartością.

Czynniki wzrostu gospodarczego:

Intensywne - to rozwój gospodarczy w oparciu o ulepszenia jakościowe, np. zwiększenie wydajności pracy, efektywne wykorzystanie czasu pracy.

Ekstensywne - to wzrost gospodarczy w oparciu o czynniki ilościowe, np. zwiększenie zatrudnienia, zwiększenie czasu pracy, zwiększenie majątku produkcyjnego.

Czynniki wzrostu gospodarczego to te czynniki, które powodują wzrost dochodu narodowego. W podejściu zbliżonym do klasycznego sprowadzane są one do 3 podstawowych: pracy, ziemi i kapitału. Pod pojęciem samych czynników produkcyjnych rozumie się zwykle te zasoby, które przenoszą swoją wartość na wytwarzane dobra i wymagają nakładów materialnych na ich odtworzenie. Czynniki produkcji stają się czynnikami wzrostu, gdy zostają wykorzystane w procesie produkcji w takim stopniu, w jakim przyczyniają się do zmian ekonomicznych o wzroście tym świadczących. Przy wpływie poszczególnych czynników bądź ich zespołów na wzrost gospodarczy uwzględnia się zasady zarówno wielkości nakładów danych czynników, jak i ich relacje efektywnościowe, związane z wykorzystaniem danych nakładów.

Modele wzrostu gospodarczego: Występują one najczęściej jako modele matematyczne. Z formalnego punktu widzenia są one systemami złożonymi z wyrażeń o relacji matematycznej. W sensie merytorycznych treści przedstawiają określony zespół warunków i założeń między dochodem-produktem a czynnikami produkcji. Podstawową relacją każdego modelu jest tzw. Funkcja produkcji, czyli funkcja, której zmienną objaśnianą jest wielkość produktu, a zmiennymi objaśniającymi są wielkości czynników produkcji oraz miary ich efektywności. Modele różnią się między sobą stopniem bezpośredniego uwzględniania liczebności czynników oraz funkcję produkcji. Najbardziej zagregowane modele, a więc traktujące produkt-dochód jako jednorodną całość to jednosektorowe modele, zaś dwu i wielosektorowe uwzględniają podział na działy i działenki. Biorąc pod uwagę ilość czynników produkcji uwzględnianych przez funkcję produkcji są modele 1, 2 i wieloczynnikowe. Jednosektorowe jednoczynnikowe(funkcyjne) zależności między dochodem-produktem a rozpatrywanymi z osobna zmiennymi reprezentującymi czynniki: osobowy - pracy i rzeczowy i majątku.

Model jednoczynnikowy: Model jednoczynnikowy występuje wtedy, gdy rośnie liczba ludności zatrudnionej przy wytwarzaniu dochodu narodowego lub produktu społecznego ( o ile wydajność pracy utrzymuje się na nie niższym niż poprzednio, a zatem na tym samym lub wyższym poziomie) oraz jeśli rośnie przeciętna wydajność(o ile liczba zatrudnionej ludności przynajmniej nie maleje)

Zależność wzrostu od od zmian zatrudnienia i wydajności:

„zmiana”Y\Y = „zmiana”Z\z + „zmiana”W\w + „zmiana”Z\Z * „zmiana”W\W

W- wydajność pracy;

„zmiana”W- przyrost wydajności między okresami porównywanymi;

Z- zatrudnienie ludności wytwarzającej produkt społeczny lub dochód narodowy;

„zmiana”Z- przyrost zatrudnienia między okresami porównywanymi.

Liczby po obu stronach są jednakowe co do wartości. Formuła ta opisuje sytuację wzrostu zachodzącego przy rosnącym zatrudnieniu a malejącej wydajności oraz sytuację odwrotną. Opisuje ona także okresy stagnacji i recesji. Stagnacja może zajść wtedy, gdy „zmiana”Z=0 oraz „zmiana”W=0, a także wówczas, gdy spadek jednego ze składników sumy jest jedynie rekompensowany wzrostem drugiego. W przypadku recesji oba składniki są ujemne lub spadek jednego nie jest rekonpensowany wzrostem drugiego.

Iloczyn „zmiana”Z\Z* „zmiana”W\W nie odgrywa praktycznej roli, gdy objęte wielkości nie są wysokie. Gdy są duże, jego znaczenie rośnie.

Model ten zwany jest jednoczynnikowym dlatego, że występuje w nim jeden czynnik tworzący dobrobyt społeczny - zatrudnienie. Wydajność pracy jest jedynie właściwością tego czynnika, jest miarą jego gospodarczej efektywności. Wydajność pracy będzie rosła, gdy rosnąć będzie dochód narodowy lub produkt społeczny.

Czynniki ogólne wzrostu gospodarczego:

wzrost liczby ludności zatrudnionej przy wytwarzaniu dochodu narodowego lub produktu społecznego(wydajność pracy nie na niższym niż poprzednio stopniu);

wzrost wydajności ( liczba zatrudnionej ludności nie maleje);

nakłady kapitałowe, czyli wyposażenie ludzi w środki trwałe;

przyrost zatrudnienia oraz wzrost kapitału trwałego na jednego zatrudnionego;

zwiększenie użytkowanych rolniczo obszarów ziemi.

Model dwuczynnikowy - W postaci tzw. funkcji produkcji Cobba-Dauglasa. Przyjmujemy za punkt wyjścia stwierdzenie, że przyczyną wzrostu gospodarczego jest przyrost zatrudnienia oraz wzrost kapitału trwałego na jednego zatrudnionego. Przyjmuje się również, że w różnych krajach i w różnych okresach historycznych wzajemny stosunek zasobu tych czynników może być różny - zależy od specyfiki miejsca i momentu. O tym jak wzrost zatrudnienia lub wzrost kapitału odbija się na wzroście gospodarczym decyduje stosunek globalnego zasobu jednego czynnika do drugiego czynnika i efektywność (elastyczność przyrostu dochodu względem przyrostu czynnika) związana jest z wykorzystaniem zasobów poszczególnych czynników.

Model ten posiąda postać:„zmiana”Y\Y = „zmiana”Z\Z *z + „zmiana”K\K *k , gdzie:

k - wartość ułamka charakteryzującego efektywność przyrostu zasobu kapitału;

z - efektywność przyrostu zatrudnienia;

K - zasób kapitału trwałego;

Z - zasób zatrudnienia;

„zmiana”K - nakłady kapitałowe netto, czyli pomniejszone o nakłady odtwarzające amortyzację;

Y - dochód narodowy lub produkt społeczny;

„zmiana”Y - różnica między poziomami dochodu narodowego lub produktu społecznego (okres t1 i okres t2).

Wielkość „z” i „k” informują o tym o ile % wzrośnie dochód\produkt, jeśli czynnik, przy którym wielkości te figurują wzrośnie o 1%. Są to współczynniki elastyczności dochodu względem przyrostu zatrudnienia lub przyrostu kapitału.

W gospodarczej rzeczywistości zawsze mamy do czynienia z globalną nierównowagą, której towarzyszą nierównowagi cząstkowe. Jest przy tym charakterystyczne, że gospodarka centralnie zarządzana jest zawsze dotknięta nierównowagą popytową, a gospodarka rynkowa - nierównowagą podażową.

Globalna równowaga i globalna nierównowaga w gospodarce rynkowej: Podaż w gospodarce rynkowej jest tym większa im ceny są wyższe. Jest to spowodowane dążeniem przedsiębiorców do maksymalizacji zysku. Im większe ceny tym więcej towarów staje się opłacalnymi dla producentów. Przy bardzo wysokiej cenie opłaca się sprowadzać surowiec z odległych krajów uruchamiać stare niskowydajne maszyny, płacić pracownikom za prace w godzinach nadliczbowych itd. Jeśli cena jest niższa, takie extra metody nie są opłacalne, gdyż koszty wytworzenia są równe lub wyższe od sumy uzyskanej ze sprzedaży.

Specyfika funkcji popytu i podaży - zmienna niezależna (poziom cen) przebiega wzdłuż osi rzędnych. Taka konwencja przyjęła się w światowej literaturze, zgodna jest z obyczajem teoretyków ekonom. Każdemu poziomowi cen odpowiada poziom popytu i podaży oznaczony na osi odciętych. Cena równowagi : jednej cenie odpowiada równość tych wielkości cenie równej OR. Podaż globalna : to wszystkie składające się na nią towary liczone w jednostkach naturalnych i mnożone przez ceny. Chodzi tu o ceny stałe, obowiązujące w przyjętym za pkt. odniesienia momencie. Gdyby nie odwołać się do cen stałych, zmiana rozmiarów globalnej podaży mogłaby zachodzić wyłącznie z tytułu zmiany cen przy niezmienionej ilości oferowanych jednostek naturalnych. W gospodarce rynkowej nierównowaga podażowa objawia się jako nadwyżka dóbr, których nie można sprzedać, bądź jako nadwyżka mocy produkcyjnych, których z braku popytu nie sposób uruchomić. Na rysunku ten typ równowagi ilustrowany jest nadwyżką równą BC oferowaną przy poziomie cen równym ON. Poziom cen - to średnia ważona cen wszystkich oferowanych w gospodarce dóbr i usług. Zmiana poziomu cen następuje wtedy, gdy następuje zmiana któregoś dobra lub usługi przy niezmienionej strukturze podaży.

Nierównowaga popytowa - charakterystyka: Gospodarka centralnie zarządzana jest dotknięta chroniczną przypadłością o znaku odwrotnym ,niż w gospodarce rynkowej . Dominuje w niej permanentna nierównowaga popytowa .W skali globalnej objawia się ona jako stały nadmiar popytu w stosunku do podaży .Jej objawy i częściowo przyczyny są omówione niżej.

Nierównowagi na rynku dóbr zaopatrzeniowych , czyli takich w które zaopatrywane są przedsiębiorstwa państwowe , nie sposób zinterpretować za pomocą funkcji uzależniającej podaż i popyt do ceny . W gospodarce centralnie zarządzanej obie te wielkości nie reagują na cenę

rysunek

Nierównowaga na rynku dóbr konsumpcyjnych w gospodarce centralnie zarządzanej

podaż nie reaguje na zmianę ceny Na rysunku niezależnie od wysokości ceny utrzymuje się na poziomie oc

Linia d symbolizująca popyt na rysunku powyższym podobnie jak w przypadku nierównowagi w gospodarce rynkowej .Nie ma w tym nic dziwnego Popyt ten tworzy ludność , a ludność reaguje rynkowo niezależnie od typu gospodarki , w jakim żyje Dlatego też popyt spada w miarę wzrostu ceny .

Na powyższym rysunku funkcja popytu przecina się z funkcją podaży znacznie powyżej ceny równowagi Odczytuje to jako ilustracje permanentnego utrzymania się nie równowagi popytowej na rynku dóbr konsumpcyjnych Ten typ nierównowagi spowodował iż ustrój o gospodarce centralnie zarządzanej otrzymał ironicznie miano „socjalizmu kolejkowego”

Zjawisko chronicznej nadwyżki popytu na dobra zaopatrzeniowe nie może być interpretowane za pomocą krzywych popytu i podaży Wykres ilustrujący ich przebieg bazuje bowiem na założeniu że przynajmniej jeden podmiot gospodarczy w jakiś sposób reaguje zmianą popytu lub podaży na zmianę wysokości W gospodarce rynkowej reakcja ta jest zrozumiała i zgodna ze zdrowym rozsądkiem W gospodarce centralnie zarządzanej reakcja zdrowarozsądkowa odnosi się już tylko do nabywców podczas gdy sprzedawcy zachowują się w sposób trudniejszy do objaśnienia co ilustruje osobliwy przebieg linii s na rysunku powyższym

Bierny charakter pieniądza w gospodarce centralnie zarządzanej .

Jeśli chodzi o reakcję przedsiębiorców w gospodarce centralnie zarządzanej to cena materiałów do produkcji nie jest dla nich parametrem decydującym o zgłaszanym przez nich popycie lub oferowanej podaży Na zmiany cen nie reagują podwyżką lub obniżką nie ma dla nich znaczenia Z tego powodu utarło się powiedzenie iż pieniądz ma w tym typie gospodarki charakter bierny.

Ogólna charakterystyka faz cyklu koniunkturalnego w gospodarce rynkowej. Czynniki wpływające na wahania cykliczne: Gospodarka rynkowa jest dotknięta chroniczną nierównowagą podażową i wiemy również, iż nierównowaga przybiera najmniejsze natężenie na rynku dóbr finalnych. Na tym zatem rynku najłatwiej można ulokować dodatkową produkcję. Jeżeli jest to produkcja dóbr nowych, dotąd nie wytwarzanych, jej uruchomienie wymaga inwestycji w dziale F monet ich rozpoczęcia jest początkiem cyklu. Zauważmy, że inwestycje w dziale F stwarzają popyt ma produkty tego działu gdyż dobra inwestycyjne inwestowane w budowanych obiektach są również finalnymi. Zatem wraz z rozpoczęciem inwestycji rusza pierwszy impuls popytu.

Pierwszy impuls popytu ­­­- inwestycje pociągają za sobą wzrost popytu na produkty . działu F. Produkty te to dobra inwestycyjne wytwarzane w tym dziale.

Dział F objęty pierwszym impulsem podnosi produkcję dóbr inwestycyjnych. Aby tego dokonać, zakupuję u swoich dostawców dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr inwestycyjnych. Dostawcy zatem muszą uruchomić ich produkcję. Jej uruchomienie wymaga z kolei zakupów u dostawców. Również i oni muszą uruchomić nieczynne dotąd moce. W ten sposób działa drugi impuls popytu.

Drugi impuls popytu - wzrost produkcji dóbr inwestycyjnych pociąga za sobą wzrost popytu na dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr inwestycyjnych wytwarzane w ogniwach ciągu technologicznego. Wzrost produkcji dóbr inwestycyjnych a także wzrost produkcji dóbr zaopatrzeniowych do produkcji dóbr inwestycyjnych w działach technologicznie wcześniejszych pociąga za sobą przyrost zatrudnienia i płac. Te przyrosty owocują zwiększeniem popytu konsumpcyjnego i wzrostem produkcji dóbr konsumpcyjnych. Na tym polega trzeci impuls popytu.

Trzeci impuls popytu -wzrost popytu na dobra inwestycyjne i zaopatrzeniowe do ich produkcji pociąga za sobą wzrost popytu na dobra konsumpcyjne. Większy popyt na dobra konsumpcyjne wywołuje zwiększenie ich produkcji. Czytelnik domyśla się zapewne na czym polega czwarty impuls popytu. Są nim objęte dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr konsumpcyjnych.

Wzrost popytu na dobra konsumpcyjne wytwarzane w dziale F pociąga za sobą wzrost popytu na dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr konsumpcyjnych, wytwarzane w działach technologicznie wcześniejszych.

Wszystkie cztery impulsy ruszają równocześnie już w pierwszym okresie cyklu. Powodują one równoczesny wzrost produkcji (lub ich pojawienie się jeśli przed rozpoczęciem nie istniała ) czterech typów dóbr : inwestycyjnych, zaopatrzeniowych, do produkcji dóbr : inwestycyjnych, konsumpcyjnych, zaopatrzeniowych do produkcji dóbr konsumpcyjnych.

Producenci obserwując inwestycje przewidują, że po ich ukończeniu i uruchomieniu produkcji, pojawi się kolejny dodatkowy popytna ich produkty. Z uwagi na fakt iż nowe moce uruchomione w przyszłości będą wytwarzać nowe produkty. Producenci dochodzą do wniosku, że nie potrafią zaspokoić całości tego popytu.

Za pomocą znajdujących się w ich gestii mocy „starych” oni zatem również muszą inwestować.

Impuls popytu inwestycyjnego - inwestycje w dziale pociągają za sobą ( z pewnym opóźnieniem) inwestycje w dziale F-1, a te również z opóźnieniem - inwestycje u dostawców F-1.

Każda kolejna fala inwestycji uruchamia z osobna wymienione wyżej impulsy popytu, które nakładają się na rezultaty impulsów uruchomionych wcześniej.

Faza ożywienia albo ekspansji - dochodzenie gospodarki do jego stanu a zatem czas, w którym impuls popytu inwestycyjnego powoduje, iż rosną łączne rozmiary inwestycji pociągając za sobą kumulację pozostałych impulsów i przyrost łącznego popytu nazywany jest fazą ożywienia albo ekspansji.

Faza boomu lub rozkwitu - czas gdy łącznie inwestycje przybierają wartość najwyższą, a kumulacja czterech impulsów pociąga za sobą najwyższy w całym cyklu poziom popytu i najniższą nierównowagę podażową nazywany jest fazą „boomu” lub „rozkwitu”

Jeżeli łączny popyt jeszcze bardziej spada i rośnie nierównowaga podażowa to w tym okresie gospodarka znajduje się w fazie recesji.

Faza recesji - czas, w którym łączny popyt słabnie i ro0śnie nierównowaga podażowa nosi nazwę fazy recesji.

Recesja czyli stopniowe wygaszanie ożywienia kończy się okresem w któryminwestycje przybierają wartości bardzo niskie z tytułu inwestycji nie płyną zatem żadne lub nikłe impulsy popytowe. Nierównowaga przyjmuje poziom najwyższy. Jest to faza stagnacji lub kryzysu - zakończenie cyklu poprzedniego i punkt wyjścia do następnego.

Faza stagnacji lub kryzysu - faza stagnacji lub kryzysu to czas, w którym inwestycje nie są prowadzone lub są prowadzone w nikłym stopniu i z tego tytułu nie płyną żadne lub jedynie bardzo nikłe impulsy popytowe.

Modele współczesnej gosp. rynkowej

W celach i sposobach uprawiania polityki gosp. decydują relacje związane z rolą państwa w gospodarce . W świetle występujących uzasadnień i koncepcji teoretycznych oraz na tle doświadczeń historycznych związanych z kształtowaniem instytucji i funkcjonowaniem wśród rozwiniętych gospodarek krajów świata, daje się wyróżnić modele współczesnych gospodarek rynkowych:

• neoliberalna

• ordoliberalna

• internacjonalistyczną

Gospodarka neoliberalna znajduje swoje doktrynalne podstawy w poglądach współczesnych ekonomistów tj. Von Hayek`a , Friedmana, którzy nawiązując do dorobku szkoły klasycznej i neoklasycznej, a zatem negatywnie reagując na zbyt dalece idący interwencjonizm, budowany na poglądach Keynsa postuluje funkcjonowanie „czystej gosp. rynk.”,. wolnej od nadmiernej ingerencji państwa w funkcjonowanie gospodarki państwa . Neoliberalistyczne opowiadanie się za dominacja polityki pieniężno-kredytowej (monetarystycznej) , równowagą budżetową w polityce fiskalnej, derególacja rozumiana jako powrotem do warunków sprzyjajacych dzialaniu mechanizmu rynkowego, ograniczeniu roli państwa opiekuńczego i tworzeniem warunków sprzyjających wzrostowi produkcji.

Twórcy niemieckiego ordoliberalizmu nawiązują w swych koncepcjach do szkoły niemieckiej(fryburskiej), akcentują z kolei jako zwolennicy tzw. liberalizmu uporządkowanego przede wszystkim istotna rolę państwa i ustawodawstwa państwowego, jako czynników kształtujących określony porządek polit. -społ. , a także ekonomiczny, który poprzez swoje urządzenia i normy sprzyja stabilizująco funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego i dobrobytowi (pokojowi) socjalnemu. Ordoliberałowie tacy jak: Euken, Erhard opowiadają się więc przeciwko bezpośredniej ingerencji państwa w działaniu mechanizmu rynkowego, który ich zdaniem powinien działać swobodnie, a zarazem jednak dostrzegać potrzebę takich działań państwa , które tworzą ramy społecznej gospodarki, pozwalają na dokonanie określonych uzgodnień w przypadku konfliktów społecznych , a także zabezpieczyć pewien poziom świadczeń społecznych.

Gospodarka typu socjaldemokratycznego oparta na rozwiniętym systemie interwencjonizmu a także etatyzmie i zwiększonej roli własności państwa wyrasta z przekonania, że korzyści społeczne wynikające ze zwiększonej roli państwa są większe niż straty, jakie wynikają z ingerowania w działalność mechanizmu rynkowego.( zarówno w swerze bieżącego aspektu równoważącego jak i regulacyjnego dotyczącego kierunków produkcji) powinno korygować działanie tego mechanizmu a nawet w określaniu stopnia w zastąpieniu jego w swerze produkcji i podziału. Polityka gosp. państwa winna tu mieć swój szeroki zakres i głęboki stopień ingerencji. Poglądy tego typu i towarzyszące im w praktyce rozwiązania zachowują uznanie dla takich imponderabiliów jak: dominacji własności prywatnej oraz działania na własną odpowiedzialność i własny rachunek. Doktryna i rozwiązania socjaldem. eksponują zwłaszcza potrzebę ingerencji państwa na rzecz swoich wzorców równości i sprawiedliwości . Tego typu doktryna sięga do dorobku Keynsa i jego zwolenników oraz współczesnych neoinstytucjonalistow

-Harold.

Główne cele polityki gospodarczej państwa: Wychodząc od klasyfikacji celów jako pewnego sposobu ich hierarchicznego porządkowania można jako kryterium identyfikacji i podziału celów przyjąć zasadę stabilizacji gospodarki . W związku z tym można wyróżnić wśród celów gospodarczych państwa :

1)cele służące stabilizacji gospodarki rynkowej:

-pełne zatrudnienie

-ciągły wzrost gospodarczy

-stabilizację poziomu cen

Wspólną, charakterystyczną cechą tej grupy celów jest dążenie do stabilizowania funkcjonowania i dynamiki rozwoju gospodarki. Realizacja tych zamiarów ukierunkowana jest na :

-utrzymywanie wewnętrznej równowagi-przeciwdziałanie osłabieniu trendu rozwojowego gospodarki.

-osiągnięcie wzrostu zrównoważonego-podtrzymywanie tendencji wzrostowych i korygowanie ujawniających się negatywnych skutków działania mechanizmu rynkowego.

-osiągnięcie równowagi zewnętrznej.

2)cele dodatkowe (uzupełniające)

-ochrona środowiska naturalnego

-sprawiedliwość i bezpieczeństwo socjalne

Należy zauważyć, że waga omówionych celów (w takim podziale)jest zawsze funkcją aktualnej sytuacji gospodarczej. Oznacza to że hierarchia ważności celów może być zmienna gdyż jest uzależniona od zmian w warunkach gospodarowania, w tym zwłaszcza od reakcji podmiotów gospodarczych. Trzeba też zauważyć że wymienione cele są w pewnym zakresie względem siebie konkurencyjne. Przejawia się to w fakcie że nie zawsze mogą one być równocześnie osiągane ponieważ wzajemnie się wykluczają.

Podstawowe rodzaje polityk gospodarczych państwa: Polityka strukturalna ma służyć osiąganiu właściwych (optymalnych ) proporcji gospodarczych poprzez korygowanie strukturalnych konsekwencji funkcjonowania mechanizmu rynkowego. Istotnym kierunkiem tej polityki jest osiągnięcie bezpieczeństwa żywnościowego i zaopatrzeniowego gospodarki, o którym decydują takie dziedziny jak rolnictwo i gałęzie surowcowo-energetyczne. Warto też wspomnieć o przestrzennym aspekcie tej polityki, przejawiającym się w podejmowaniu działań na rzecz regionów słabszych ekonomicznie. Kolejna grupa instrumentów ekonomicznej ingerencji państwa składa się na politykę konkurencji. Państwo, wymuszając na gospodarce pewien niezbędny poziom konkurencji, wykazuje jednocześnie dbałość o ochronę przedsiębiorstw krajowych przed konkurencją firm zagranicznych. Jest to polityka protekcjonizmu, której narzędziami są cła przewozowe, premie eksportowe, subsydia do produkcji niektórych towarów. Jak wiadomo, strukturalną cechą gospodarki rynkowej jest nierównowaga podażowa. Na tym szczególnie wyraźnie rysuje się znaczenie polityki dochodowej i podatkowej państwa. zastosowanie przez państwo bezpośrednich narzędzi kreacji dochodów jest możliwe przede wszystkim w stosunku do przedsiębiorstw państwowych i ludności nieproduktywnej. Skuteczność polityki dochodowej państwa uzależniona jest w znacznej mierze od komplementarnej względem niej polityki podatkowej. Polityka społeczna państwa, w zależności od charakteru gospodarki rynkowej, może przyjmować różne formy. Jedna z nich opiera się na założeniu, że państwo musi sprawować funkcję socjalno-opiekuńczą, gdyż zachodzi potrzeba łagodzenia napięć i niekorzystnych zjawisk, będących negatywnym skutkiem funkcjonowania rynku. Na drugim końcu znajduje się rozwiązanie, opierające się na przekonaniu, że wszystkie zadania i środki ich realizacji, tworzące politykę gospodarczą, muszą być podporządkowane nie tylko kryterium mikroekonomicznym, ale także optyce makroekonomicznej, uwzględniając, w dużej mierze aspekty społeczne. Wspólną cechą wszystkich form polityki społecznej jest realizacja bezpieczeństwa socjalnego i sprawiedliwości (społecznej i ekonomicznej ). Kolejną polityką państwa jest polityka przedsięwzięć publicznych. Zasadniczą jej treścią jest wykonywanie zadań, które z reguły nie mogą być zrealizowane na zasadach rynkowych. W pierwszej kolejności dotyczy to zapewnienia obronności i bezpieczeństwa państwa, a także prowadzenia administracji państwowej. Inną formą organizacyjną tej polityki jest całkowite lub uzupełniające finansowania z budżetu realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych, przyczyniających się do polepszenia materialnych i społecznych warunków gospodarowania. Ostatnią już wyodrębnioną grupą działań, niezbędnych do realizacji założonych celów jest polityka ekologiczna. Opiera się ona na szeregu rozwiązań prawno -administracyjnych i finansowych, nakłaniających wszystkie podmioty gospodarcze do zachowania równowagi między rozwojem środowisk ludzkich i gospodarczych a przyrodą.

Polityka dochodowa, społeczna i ekologiczna państwa w gospodarce - znaczenie i instrumenty: Polityka dochodowa realizowana jest metodami pośrednimi, zmierzającymi do osiągnięcia korzystnych rezultatów w zakresie tempa wzrostu produktu społecznego i wskaźnika koniunktury gospodarczej. Znajdą więc tu zastosowanie instrumenty tj. Regulowanie stopy procentowej, kreacja kredytu ( za pomocą których można w pewnym zakresie kształtować dysponowane pieniądze, co zasadniczo rzutuje na decyzje gospodarcze podmiotów ekonomicznych. Atrakcyjność lokat kapitałowych, a przede wszystkim finansowe warunki dostępności kredytu są istotnym regulatorem rozmiarów, tempa i struktury procesów inwestycyjnych ) kształtujący jednocześnie dochody przedsiębiorstw, przedsiębiorców i pracowników i oddziałując na globalny popyt. Nie można jednocześnie wykluczyć sytuacji, w której państwo ucieka się do ogólnego zakazu podwyższania płac w celu zapewnienia odpowiedniej rentowności określonych dziedzin gospodarczych i podniesienia ich konkurencyjności międzynarodowej. Polityka społeczna państwa- w zależności od charakteru gospodarki rynkowej- może przyjmować różne formy. Jedna z nich opiera się na założeniu, że państwo musi sprawować funkcję socjalno opiekuńczą gdyż zachodzi potrzeba łagodzenia napięć i niekorzystnych zjawisk, będących negatywnym skutkiem funkcjonowania rynku. Na drugim końcu znajduje się rozwiązanie, opierające się na przekonaniu, że wszystkie zadania i środki ich realizacji, tworzące politykę gospodarczą, muszą być podporządkowane nie tylko kryterium mikroekonomicznym ale również optyce makroekonomicznej, uwzględniającej w dużej mierze aspekty społeczne. Instrumentami polityki społecznej są m.in. transfery wytworzonego produktu społecznego między różnymi grupami społecznymi za pomocą subwencjonowania niektórych dóbr, funkcjonowania systemu podatkowego, szczególnie osiągającego wysokie dochody, oddziaływania na rzecz sprawiedliwego podziału majątku. Polityka ekologiczna opiera się na szeregu rozwiązań prawno - administracyjnych i finansowych, nakłaniających wszystkie podmioty gospodarcze do zachowania równowagi między rozwojem środowisk ludzkich i gospodarczych a przyrodą. Bezpośrednim instrumentem są normy ekologiczne, dotyczące procesów technologicznych, stosowanych środków pracy, jakości i nowoczesności wytwarzanych produktów, gospodarki wodno - kanalizacyjnej itp.

Co to jest pieniądz i jakie są jego funkcje w gospodarce: Pieniądz to ogólny ekwiwalent powszechnie i trwale wyrażający wartość wszystkich towarów i bezpośrednio na nie wymienialny. Obok miernika wartości pieniądz pełni rolę środka cyrkulacji pośrednicząc w wymianie. Ważna role pełni pieniądz jako środek płatniczy , środek tezauryzacji , jako pieniądz światowy stanowi środek wyrównania rozliczeń na rynku światowym. Stosownie do ustaleń Międzynarodowego Funduszu walutowego , państwa członkowskie zobowiązują się do ustalania w złocie parytetu swojej waluty , a także do dokonywania zmian parytetu tylko w porozumieniu z tą organizacji. Funkcje pieniądza są środkiem ogólnie akceptowanym jako sposób płacenia przy bezpośrednich zakupach dóbr i usług oraz służącym spłacania długów. Z uwagi na szerokie zastosowanie jest on używany jako jednostka rozliczeniowa . Stanowi on środek służący sprowadzania do wspólnego mianownika wartości różnych dóbr i usług. Umożliwia on porównawcze wartościowanie i prowadzenie księgowości. Jest on środkiem wymiany i funkcjonuje jako standard wartości. Wprowadzenie gospodarki towarowo-pieniężnej umożliwiło rozwój stosunków rynkowych i stało się przesłanką mierzenia efektywności nakładów i prowadzonej działalności, co nie miało miejsca w gospodarce naturalnej , wymiennej. popyt na pieniądz może mieć charakter transakcyjny dla realizacji

przewidywanych zakupów , przezornościowych lub spekulacyjnych . Mierzenie wielkości zasobów pieniądza jest przedmiotem zainteresowania z uwagi na badanie ich związków z cenami , produkcją krajową, oraz bezrobociem. Prędkość obiegu pieniądza (V) czyli tempo obiegu zasobów pieniężnych , przedstawione jest stosunkiem produktu narodowego brutto do ilości pieniądza w obiegu (M) V=PNB/M. Na podstawie tego wzrostu ustalamy, ile razy średnio pieniądz był wykorzystywany w określonym przedziale czasu . Równanie obiegu pieniądza MV=PQ, przedstawia matematyczną równość iloczynu zasobów pieniądza (M) i prędkość obiegu (V) z iloczynem poziomu cen (.) i poziomu produkcji krajowej (Q).

System bankowy: część składowa systemu finansowego państwa obejmującego obok budżetu: towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, powiernicze i inne instytucje związane z pośrednictwem finansowym; w aspekcie instytucjonalnym zespół powiązanych ze sobą i współdziałających instytucji, takich jak: Bank Państwowy, banki komercyjne, i socjalne(rolne, komunalne, inwestycyjne), banki spółdzielcze, kasy oszczędnościowo-kredytowe i inne instytucje depozytowo-kredytowe; w ujęciu funkcjonalnym określone normy i reguły prawne oraz ekonomiczne zasady funkcjonowania systemu bankowego;

Bank Centralny:

- bank państwa(emisyjny) ma wyłączne uprawnienia na emisję pieniądza jako prawnie obowiązującego środka płatniczego w danym kraju i czasie

- bank banków

- bank ostatniej instancji

Do najstarszych banków świata należą Bank Szwajcarski(zał.1657), Bank Angielski(zał.1694), Bank Polski(zał.1828). W USA rolę Banku Centralnego pełni tzw. System Rezerw Federalnych(zał.1916 przez Radę Gubernatorów i 12 banków regionalnych).

Banki komercyjne przedsiębiorstwa zajmujące się transakcjami pieniężnymi w stosunkach z gospodarstwami domowymi , przedsiębiorstwami i innymi podmiotami gospodarczymi; do podstawowych funkcji banków komercyjnych należą:

- lokacyjna przyjmowanie i alokacja pieniądza rezerwowego różnych podmiotów gospodarczych

- kredytowa udzielanie kredytów konsumpcyjnych , obrotowych, etc.

- pieniężna kreowanie tzw. zdecentralizowanego pieniądza bankowego oraz pośrednictwo finansowe

Banki komercyjne dysponują kapitałem własnym oraz obcym i mogą wprowadzać dodatkowy pieniądz do obiegu. Do podstawowych źródeł dochodów banków komercyjnych zalicza się:

różnice wynikające z poziomu oprocentowania przyjmowanych lokat i oprocentowania kredytów, oraz odsetki z racji innych świadczonych usług bankowych(prowadzenie rozliczeń, administrowanie kapitałami

Co to jest bank i jaka jest główna różnica między bankiem centralnym i bankami komercyjnymi:

Bank - organizacja powoływana do prowadzenia operacji pieniężnych gotówkowych i kredytowych oraz świadczących usługi dla przedsiębiorstw i osób w przedmiotowym zakresie. Bank jest samodzielną i samofinansującą się jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną oraz działającą w oparciu o ustawę pt. Prawo bankowe. Banki mogą tworzyć spółki prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielcze, a także realizować z innymi podmiotami przedsięwzięcia gospodarcze, świadczyć usługi konsultacyjne w sprawach finansowych, czy podejmować działalność gospodarczą, tworzyć i likwidować za granicą oddziały i być akcjonariuszem zagranicznych banków i przedsiębiorstw działających w kraju. Bank mogą zakładać osoby prawne i osoby fizyczne, z tym że liczba założycieli nie może być mniejsza od trzech, jeśli założycielami są osoby prawne oraz dziewięciu, jeśli założycielami są osoby fizyczne. W Polsce system banków obejmuje: banki państwowe, spółdzielcze, państwowo - spółdzielcze i spółki akcyjne. Rada banków pełni rolę organu koordynacyjnego, konsultacyjnego i opiniodawczego. Narodowy Bank Polski na podstawie umowy pt.: Prawo bankowe, nadzoruje działalność banków, oddziałów i przedstawicielstw zagranicznych. Ustawa z 1989 r. pt.: Prawo bankowe, precyzuje ustawowe zasady tworzenia banków z udziałem kapitału zagranicznego oraz uściśla obszar działalności zastrzeżonej dla banków. Uregulowania prawne wzmacniają ochronę interesów obywateli oraz możliwości tworzenia się rynku usług bankowych, świadczonych przez banki, oparte na zagranicznym kapitale bankowym. Bank centralny zwany jest bankiem banków. Jest instrumentem realizującym rządowe funkcje dotyczące kontroli systemu kredytowego. Nadto, centralny bank może kontrolować rozmiary emisji nowych banknotów, udziela pożyczek bankom komercyjnym, kieruje strukturą i wysokością stawek oprocentowania kredytów, pożyczek. Przeprowadza operacje transferu pieniędzy, złota i innych walorów do centralnych banków innych krajów. W Anglii bank centralny będący odpowiednikiem NBP podlega ministrowi skarbu. W niektórych krajach banki centralne są niezależne od rządu i odpowiadają za politykę pieniężną i nadzór bankowy. Bank komercyjny jest instytucją kredytową, rozliczeniową i oszczędnościową, obsługującą jednostki gospodarki państwowej i spółdzielczej oraz prywatne osoby fizyczne. Może mieć statut banku państwowego, państwowo - spółdzielczego, spółdzielczego lub spółki akcyjnej, który nadaje rada ministrów. Statut określa zakres działania, organizacji oraz zasady gospodarki finansowej. Bank komercyjny może tworzyć przedsiębiorstwa państwowe, emitować i zakupywać papiery wartościowe, zaciągać kredyt refinansowy w NBP, lokować środki w innych bankach oraz przyjmować lokaty innych banków, tworzyć z innymi instytucjami krajowymi i zagranicznymi jednostki gospodarcze, przyjmować na przechowanie wartości i dokumenty. Rozporządzeniem RM z 11.4.1988 r. utworzono w Polsce następujące banki komercyjne: Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie, Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu, Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi, Bank Śląski w Katowicach, Bank Gdański, Bank Zachodni we Wrocławiu, Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie, Bank Przemysłowo - Handlowy w Krakowie. Bank komercyjny występuje w roli głównego partnera przedsiębiorców w ich obsłudze finansowej.

Pojęcie i cele polityki pieniężno- kredytowej państwa: Wśród instrumentów, które czynią jedne działania gospodarcze opłacalnymi, inne mniej opłacalnymi i są stosowane już od kilkudziesięciu lat. Podstawowe miejsce zajmują środki polityki pieniężno- kredytowej oraz polityki budżetowej. Polityka monetarna (pieniężno- kredytowa) służy regulowaniu podaży pieniądza oraz kształtowaniu warunków na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności. Polityka fiskalna (budżetowa) to regulowanie popytu przez wydatki i dochody budżetowe. Polityka monetarna polega na manipulowaniu stopą wzrostu krajowej podaży pieniądza w celu ustabilizowania poziomu zatrudnienia i produkcji. Monetaryści utrzymują, że wahania koniunktury gospodarczej są głównie wywoływane zmianami tempa wzrostu zasobów pieniężnych kraju. W krótkim okresie czasu zmiany ilości pieniądza prowadzą do zmian w poziomie cen i wielkości produkcji a zatem i w wielkości zatrudnienia. Zwiększenie stopy wzrostu ilości pieniądza prowadzi do podwyższenia stopy inflacji i obniżenia stopy bezrobocia. Polityka monetarna uwzględnia ilość pieniędzy w gosp., stopę oprocentowania oraz stopę wymiany walut. Znaczenie i zakres polityki monetarnej jest przedmiotem dyskusji. Monetaryzm jest doktryną, która twierdzi ,iż pozwala ona określać zagregowany popyt w krótkim okresie czasu. W prowadzeniu polityki monetarnej podejmowane są decyzje dotyczące zmian w podaży pieniądza, stopie procentowej czy stopień wymiany waluty. Jeżeli nie są określane cele polityka monetarna może stać się przedmiotem decyzji podejmowanych „ z dnia na dzień” wobec działania szeregu zmian. Monetaryści twierdzą, że decydujący wpływ na wzrost i funkcjonowanie gosp. Mają zmiany ilości pieniądza i warunki jego dostępności. Fiskaliści uważają, że decydującym czynnikiem są wydatki i dochody budżetowe.

Zadania polityki pieniężno- kredytowej:

- oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza

- kształtowanie warunków na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności.

Realizacja tego zadania wpływa na stopień realizacji celów polityki ekonomicznej państwa. Cykliczne wahania obniżają tempo wzrostu gosp., czyli również tempo wzrostu potencjału państwowego i dobrobytu ludności. W okresie recesji zadaniem polityki pieniężno- monetarnej jest stworzenie warunków dla rozszerzenia akcji kredytowej i obniżenia rynkowej stopy procentowej. Politykę taką określa się polityką taniego pieniądza. W okresie nadmiernej ekspansji charakteryzującej się wysokim wzrostem cen, polityka pieniężno- kredytowa powinna zmierzać do zmniejszenia podaży pieniądza i podrożenia kredytów. Polityka taka to polityką drogiego pieniądza. W sytuacji o pożądanym przez państwo tempie wzrostu dochodu narodowego, o stosunkowo niskim poziomie bezrobocia i nieznacznym wzroście cen, polityka pieniężno- kredytowa powinna zachować tą pozytywną tendencję. Ich stabilizacja wymaga np. umiarkowanego wzrostu podaży pieniądza dostosowanego do stopy wzrostu produktu społecznego. W każdej sytuacji, niezależnie od poziomu koniunktury, realizacja polityki państwa wymaga sprawnego funkcjonowania wszystkich segmentów sektora finansowego.

Bank centralny i jego rola w polityce pieniężno - kredytowej:

Uwzględniając rozważania i wyjaśniając przyczyny politykę pieniężno- kredytową możemy zdefiniować jako regulowanie podaży pieniądza i kształtowanie warunków (w tym i stóp procentowych) na jakich kapitały pieniężne użyczane są gospodarstwom domowym, przedsiębiorstwom i innym podmiotom w tym i instytucjom finansowym.

Inaczej jeszcze politykę pieniężno kredytową określimy jako te działania władzy państwowej które mają na celu kształtowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz. W polityce tej szczególna rola przypada bankowi centralnemu, którego główne zadania możemy określić jako:

1)sterowanie emisją pieniądza(biletów bankowych)

2)kredytowanie innych banków(zwłaszcza komercyjnych)

3)obsługa bankowa rządu(w tym i poradnictwo finansowe)

4)administrowanie państwowymi rezerwami walutowymi i oddziaływanie na kształtowanie kursu walutowego

5)nadzór nad działaniem całego systemu bankowego, a także zarządzanie długiem publicznym

Do podstawowych instrumentów wykorzystywanych w tej polityce a służących zarazem osiągnięciu celów polityki gospodarczej należą zwłaszcza następujące:

a)system rezerw obowiązkowych

b)kształtowanie poziomu stopy dyskontowej

c)przeprowadzanie operacji kapitałowych

d)inne jeszcze formy regulowania poziomu i czasu zwrotu kredytów dla ludności a także określony stopień interwencjonizmu państwowego w zakresie rynku dewizowego

Ogólniej zauważmy, że polityka banku centralnego zmierzająca do tworzenia banków sprzyjających rozwojowi kredytowania i zwiększeniu podaży pieniądza w tym i poprzez

Względnie niskie stopy procentowe kredytów oraz utrzymywanie innych korzystnych warunków kredytowania określić można mianem polityki tzw. taniego pieniądza.

Ma ona z zasady na celu ożywienie wzrostu gospodarczego.

Polityka stabilnego pieniądza sprzyja równoważeniu rynku pieniężnego i równoważeniu wzrostu gospodarczego (stałego).

Działanie systemu rezerw obowiązkowych jest oparte na wyznaczeniu bankom komercyjnym przez banki centralne niezbędnego poziomu rezerw gotówkowych jakie winny one otrzymać dla zapewnienia bieżącej ciągłej i pełnej obsługi swoich klientów. Nadwyżką zasobów gotówkowych przekraczającą poziom niezbędnych rezerw a pochodzących ze środków własnych i obcych w tym i związanych z przyjmowanymi depozytami banki te mogą wykorzystać w celu kredytowania swoich klientów. Teoretyczny maksymalny możliwy zakres „tworzenia” pieniądza kredytowego naliczony jest ogólniej od tzw. możliwości depozytowej a będącej odwrotnością poziomu

Obowiązującej minimalnej ceny stopy rezerw depozytowych.

Ogólniej należy zaznaczyć działanie banku centralnego na rzecz:

a)podniesienia poziomu rezerw obowiązkowych

b)obniżenia stopy rezerw obowiązkowych (działanie na rzecz zwiększenia wartości mnożnika kreacji pieniądza i podaży tego pieniądza przy danej bazie monetarnej)

Kształtowanie poziomu szeroko rozumianej stopy dyskontowej to także klasyczny i nadal istotny sposób oddziaływania banków centralnych na podaż pieniądza w szczególności

chodzi tu o poziom procentowy różnych kredytów udzielanych przez banki centralne bankom komercyjnym a zwłaszcza tzw. kredytu afinansowego w tym również kredytu udzielonego pod zastaw papierów wartościowych (kredytu lombardowego)

Dodajmy też ,że instrument ten wiąże się także z tzw. redyskontem weksla , a stopa dyskontowa przyjmuje wówczas postać tzw. stopy redyskontowej czyli ceny płaconej bankom komercyjnym przez bank centralny za odsprzedane bankom centralnym weksle (redyskonto weksla) a odkupione jeszcze wcześniej przez banki komercyjne (dyskonto weksla) także może wpływać na poziom i strukturę środków pieniężnych którymi dysponują banki komercyjne i które mogą służyć do prowadzenia działalności kredytowej. Ogólniej obniżanie szeroko rozumianej stopy dyskontowej wobec jej wyższego poziomu prowadzi do zwiększenia mnożnika kreacji pieniądza a dalej i podaży pieniądza przy danej bazie monetarnej .Działanie banków komercyjnych związane będzie głównie z działaniem na rzecz mnożnika kreacji oraz jego podaży . Najogólniej operacje te Polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych a w szczególności obligacji państwowych zwłaszcza krótkookresowych na tzw. dostępnym , czyli w tym i dla banków komercyjnych rynku kapitałowym .Kupno papierów wartościowych to działanie na rzecz zwiększenia bazy monetarnej a w rezultacie i mnożnika kreacji pieniądza i podaży pieniądza . Ogólniej zaś scharakteryzowane instrumenty banku centralnego zestawione ze zmianami w sytuacji gospodarczej i celach polityki gospodarczej państwa można w uproszczeniu scharakteryzować następująco:

-w okresach dekoniunktury lub recesji gospodarczej bank centralny może obniżyć wskaźniki do rezerw budżetowych

-zwiększyć kwotę udziału kredytów finansowych przy odpowiedniej dewizowej stopie dyskontowej

-zakupywać papiery wartościowe na otwartym rynku kapitałowym

W okresach wzrostu napięć inflacyjnych i wzrostu groźby załamania gospodarczego bank centralny może

-podwyższyć wskaźniki rezerw obowiązkowych

- ograniczyć pulę środków na kredyty refinansowe i podnieść stopę dyskontową

System rezerw obowiązkowych jako instrument aktywnej polityki monetarnej: Rezerwy obowiązkowe - wielkość wkładów w banku centralnym na jego żądanie, w wysokości określonej normą, której wysokość może się zmienić w zależności od polityki pieniężnej państwa w danym okresie. Wzrost rezerw obowiązkowych Powoduje zmniejszenie możliwości kredytowych banków handlowych I wzrost stopy procentowej (polityka drogiego pieniądza ). Zmniejszenie normy rezerw obowiązkowych zwiększa działalność kredytową banków handlowych (polityka taniego pieniądza). System rezerw obowiązkowych - działanie tego mechanizmu opiera się na praktyce bankowej związanej z tym, że tylko część zdeponowanych wkładów finansowych utrzymywana jest w charakterze określonego zapasu gotówkowego a pozostała część, będąca nadwyżką pieniądza służy do udzielenia kredytu . Przykładowo jeżeli rezerwa wynosi 20% -jako rezerwa służąca do rozliczeń bieżących, to pozostała część zasobów depozytowych użyta być może do kredytowania. Zauważyć przy tym należy, że wielkość zasobów pieniężnych użytych do kredytowania nadwyżki zasobów gotówkowych ulegać może w procesie kredytowania zwielokrotnieniu. Przyjmijmy, że obowiązkowa rezerwa dla wszystkich banków wynosi( 20%) czyli( R=20) wówczas ten mnożnik depozytowy, który jest odwrotnością rezerwy obowiązkowej wynosi ( 5).

BANK DEPOZYTY BANKOWE OBOWIĄZKOWA REZERWA

REZERWA NADWYŻKOWA

A 5000 1000 4000

B 4000 800 3200

C 3200 640 2560

Działanie mnożnika depozytowego opiera się na założeniu, że w każdym banku procent rezerwy kredytowej jest jednakowy a depozyt wykorzystywany jest dalej w formie udzielanych kredytów.

Wyjaśnij pojęcie stopy dyskontowej i redyskontowej oraz rolę tych instrumentów w polityce pieniężno -kredytowej banku centralnego: Stopa dyskontowa oficjalnie określony procent który bank centralny pobiera przy dyskoncie weksli banków handlowych podwyższenie stopy dyskontowej podraża kredyty dla banków handlowych, ogranicza ich możliwości kredytowe, pobudza do skracania terminów kredytów. Kursy akcji i obligacji spadają przy podwyższeniu stopy dyskontowej. obniżenie stopy dyskontowej ma działanie odwrotne. Kształtując stopę dyskontową związaną z kredytami refinansowymi bank centralny ma możliwość wpływania na poziom kredytowania banków komercyjnych, a za ich pośrednictwem całej gospodarki. Kredyt refinansowy udzielany pod zastaw papierów wartościowych to kredyt lombardowy. Stopa dyskontowa związana jest z instytucją weksla i jego redyskontem. Jest to papier wartościowy, w którym dłużnik zobowiązuje się uregulować figurującą na wekslu sumę w określonym terminie. Weksel może być przez jego posiadacza odsprzedany w banku komercyjnym, a bank handlowy może go sprzedać bankowi centralnemu. Cena ta to redyskonto weksla. Kształtując stopę redyskontową istnieje również możliwość kształtowania poziomu kredytowania w gospodarce. Mniejsza stopa redyskontowa banku centralnego stwarza dogodniejsze warunki do podniesienia rezerw banków handlowych, a wyższa pomniejszając ich dochody obniża rezerwy banków i możliwości kredytowania.

Operacje otwartego rynku i ich rola w regulowaniu rynku pieniężnego: Są to operacje banku centralnego dokonywane na rynku pieniężnym polegająca na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych. Oczywiste są tego konsekwencje: skup zwiększa podaż pieniądza, zakup powoduje zmniejszenie ich podaży. Przedmiotem tych działań są głównie weksle skarbowe. Decyzję o podjęciu operacji otwartego rynku podejmuje bank centralny na podstawie oceny sytuacji gospodarczej kraju. Jeżeli w opinii kierownictwa banku centralnego występują na rynku tendencje inflacyjne , których jedną z przyczyn może być nadmierna ekspansja kredytu i wzrost podaży pieniądza , to w celu przeciwdziałania tych tendencją zostanie podjęta decyzja o sprzedaży weksli skarbowych. Dla zachęcenia banków handlowych do zakupu tych weksli bank centralny oferuje je po cenie niższej niż rynkowa. Efektem końcowym tych operacji staje się zmniejszenie się rezerw banków handlowych, które będą musiały zmniejszyć odpowiednio wielkości udzielanych kredytów. Polityka otwartego rynku jest bardziej elastycznym narzędziem od zmiany stopy redyskontowej. Operacje kupna i sprzedaży weksli skarbowych mogą być przeprowadzone stopniowo i w różnych rozmiarach zależnie od rozmiarów jakie powodują w różnych krajach np. USA , gdzie banki handlowe tylko w niewielkim stopniu są zadłużone w banku centralnym, operacje otwartego rynku są narzędziem jego głównego oddziaływania.

Pojęcie i cele polityki fiskalnej: Polityka fiskalna to drugie obok polityki monetarnej narzędzie oddziaływania państwa na gospodarkę rynkową. Pod pojęciem polityki fiskalnej rozumie się najczęściej stosowanie wydatków i przychodów państwa dla osiągnięcia różnych celów , a w szczególności dla stabilności gospodarki. Polityka ta jest realizowana poprzez budżet państwa. Wpływy do budżetu pochodzą przede wszystkim ze źródeł wewnętrznych - krajowych. Najważniejsze to podatki, składki na ubezpieczenia społeczne oraz dochody czerpane z sektora państwowego.

Wydatki budżetowe są na ogół dzielone na wydatki z tytułu zakupu dóbr i usług oraz wydatki związane z transportem. Można to zapisać: GS = G +TR , gdzie:

GS - wydatki budżetowe (wydatki rządowe 0),

G - wydatki z tytułu zakupu dóbr i usług,

TR - transport.

Zakupy dóbr i usług ze środków budżetowych obejmują zarówno środki przeznaczone na zakup różnego rodzaju dóbr i usług tak dla potrzeb cywilnych oraz środki wydatkowane z tytułu wynagrodzeń dla pracowników, instytucji państwowych.

Wydatki państwa z tytułu zakupu dóbr i usług stanowią jeden z podstawowych składników globalnego popytu oraz wydatków konsumpcyjnych , inwestycji oraz tzw. eksportu netto. Składa się to wszystko na produkt narodowy brutto, wzór: Y = C + I + G + NX , gdzie:

Y- produkt narodowy brutto,

wydatki konsumpcyjne,

I- inwestycje brutto,

wydatki rządowe z tytułu dóbr i usług,

NX- eksport netto.

Transfery reprezentują jedynie strumień finansowy wypływający z budżetu .Dopiero odbiorcy transferów przeznaczają większość uzyskanych na tej drodze środków finansowych na zakup różnego rodzaju dóbr i usług.

Podstawowa część transferów to tzw. transfery bieżące obejmujące renty, emerytury i różnego rodzaju zasiłki.

Niekiedy dość istotnym elementem transferów są środki przekazywane za granicę , czy to z tytułu spłaty zobowiązań ,czy też w ramach udzielanych pożyczek , bądź świadczonej pomocy dla innych państw.

Wydatki budżetowe mogą być większe , mniejsze lub równe przychodom budżetowym.

Pierwsza oznacza istnienie deficytu budżetowego. W drugim wypadku występuje nadwyżka budżetowa. A w trzecim wskazuje na istnienie równowagi budżetowej.

Stabilizacyjna funkcja polityki fiskalnej: Szczególnym zadaniem polityki fiskalnej jest przyczynienie się do stabilizacji gospodarki. Rola ta wiąże się z dążeniem do zapewnienia równowagi gospodarczej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia przede wszystkim poprzez regulowanie strony popytowej gospodarki. W okresach zagrożenia recesją powinno następować obniżenie przychodów i zwiększenie wydatków budżetowych dające w efekcie wzrost globalnego popytu. W sytuacji niebezpieczeństwa rząd powinien prowadzić z kolei politykę restrykcyjną , obejmującą zwiększenie wpływów do budżetu i zmniejszenie wydatków budżetowych, mającą na celu ograniczenie globalnego popytu. Przesłanki prowadzenia stymulacyjnej lub restrykcyjnej polityki fiskalnej tkwią w zjawiskach luki recesyjnej oraz luki inflacyjnej.

Luka recesyjna pojawia się wtedy, gdy równowaga między zagregowanym popytem i podażą występuje na poziomie niższym niż wynikającym z wielkości produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu. Miarą luki recesyjnej jest wielkość o jaką zagregowany popyt jest mniejszy od wielkości popytu równoważącego wielkość produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu.

Mnożnik inwestycyjny decyduje o tym, o ile wzrośnie produkt narodowy, jeśli inwestycje wzrosną o jednostkę.

Wyrażamy to wzorem: „zmiana”Y = K * „zmiana”I

„zmiana”Y - przyrost produktu narodowego;

K - mnożnik inwestycyjny;

„zmiana”I - przyrost inwestycji.

Samą wielkość mnożnika inwestycyjnego wyrażamy: K = 1/1-MPC = 1/1-„zmiana”C/”zmiana”Y)

MPC - krańcowa skłonność do konsumpcji;

„zmiana”C - przyrost konsumpcji.

Wielkość mnożnika inwestycyjnego jest tym większa, im większa krańcowa skłonność do konsumpcji i im zarazem mniejsza krańcowa skłonność do oszczędzania.

Szczególną rolę odgrywają tu inwestycje autonomiczne, czyli takie przedsięwzięcia, które mogą być podejmowane niezależnie od aktualnego stanu aktywności gospodarczej i aktualnego poziomu popytu.

Warunkiem działania mnożnika jest istnienie nie wykorzystywanych rezerw produkcyjnych i zasobów siły roboczej.

Wzrost popytu spowodowany inwestycjami autonomicznymi i efektami mnożnikowymi powinien prowadzić do pojawienia się tzw. inwestycji indukowanych, czyli tych , które uzależnione są od stanu aktywności gospodarczej i wielkości popytu. Wielkość tych inwestycji jest wzmacniana poprzez tzw. akcelerator. Zgodnie z ideą akceleracji( przyspieszenia) wzrost popytu konsumpcyjnego powoduje bardziej niż proporcjonalny wzrost inwestycji. Pojawienie się luki recesyjnej oznacza że państwo powinno prowadzić politykę aktywizacji życia gospodarczego. Luka inflacyjna stanowi natomiast wskazówkę dla celowości polityki restrykcyjnej. Luka ta oznacza, że w punkcie wyznaczonym wielkością produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu zagregowany popyt jest większy od wielkości tegoż produktu. Nazwanie takiej sytuacji luką inflacyjną związane jest z tym, że nadmiar popytu w stosunku do podaży prowadzi do inflacyjnego wzrostu cen. Chcąc zlikwidować lukę inflacyjną państwo powinno zmniejszyć swoje wydatki i - o ile to możliwe - zwiększyć swoje przychody.

Redystrybucyjna funkcja polityki fiskalnej związana jest z faktem, że państwo gromadząc wpływy budżetowe, pochodzące z podatków, a następnie dokonując wydatków w postaci transferów - modyfikuje podział produktu narodowego między różne podmioty gospodarcze Państwo powinno starać się zapewnić wszystkim obywatelom przynajmniej minimalne zaspokojenie podstawowych potrzeb. Może to polegać, bądź to na stosowaniu ograniczonej odpłatności lub bezpłatności w wypadku niektórych dóbr lub usług, bądź na wspieraniu, przez transfery, grup społecznych o niskich dochodach oraz o ograniczonych możliwościach uzyskiwania dochodów dla sfinansowania transferów oraz zakupu dóbr i usług udostępnianych społeczeństwu państwo musi uzyskać niezbędne środki, przede wszystkim przez nakładanie podatków. Przy tym podatki te obciążają w większym stopniu grupy społeczne o wysokich dochodach niż grupy o dochodach niższych. Tak więc państwo poprzez politykę fiskalną dokonuje korekty dochodów. Dochody grup zamożniejszych są zmniejszane przez podatki, natomiast dochody mniej zamożnych z jednej strony są mniej obciążone podatkami, a z drugiej strony są zwiększone poprzez transfery oraz chronione poprzez bezpłatny czy ulgowy dostęp do niektórych dóbr czy usług. Oceniając tę funkcję polityki fiskalnej należy zwrócić uwagę na dwie sprawy: pierwsza - w im większym stopniu polityka fiskalna związana jest z działaniami redystrybucyjnymi, tym większe są ograniczenia w relacji stabilizacyjnej funkcji polityki fiskalnej poprzez tzw. aktywną politykę fiskalną. Drugi problem odnosi się do pytania o pożądany zakres ingerencji państwa w sferę dochodów różnych podmiotów. Często zarzuca się państwu, że poprzez nadmiernie rozbudowaną strefę przedsięwzięć redystrybucyjnych ogranicza aktywność, zarówno grup społecznych bardziej zamożnych, które się czują „karane” podatkowo, jak również grup mniej zamożnych, które z kolei nie wykazują dostatecznej troski o swój los.

Redystrybucyjna i alokacyjna rola polityki fiskalnej - funkcja alokacyjna odnosi się przede wszystkim do obszaru działań ekonomicznych, wyraża się w ingerencji państwa w sferę inwestycji i to zarówno w ujęciu branżowym jak i przestrzennym. Alokacyjne działanie państwa odnosi się w znacznej mierze do realizacji inwestycji, których inne podmioty nie chcą lub nie mogą zrealizować. Inwestycje te to znaczna część przedsięwzięć infrastrukturalnych. Alokacyjna działalność państwa może być rozpatrywana nie tylko w ujęciu branżowym (w co się inwestuje) ale także w ujęciu przestrzennym (gdzie się inwestuje) Szczególną rolę w podnoszeniu atrakcyjności lokalizacyjnej odgrywają publiczne inwestycje infrastrukturalne, które stwarzają tzw. korzyści zewnętrzne dla inwestorów przeznaczające swoje kapitały na przedsięwzięcia bezpośrednio produkcyjne. Chcąc realizować działania alokacyjne państwo musi uzyskać odpowiednie wpływy do budżetu, które następnie służą finansowaniu podejmowanych przez państwo przedsięwzięć. pewne inwestycje muszą być realizowane za pośrednictwem budżetu i mieć publiczny charakter. Natomiast zdaniem wielu ekonomistów państwo rozszerzając swój zakres działalności alokacyjnej narusza reguły gospodarki rynkowej i ogranicza zakres stosowania mikroekonomicznego rachunku wyboru. Stąd nieprzypadkowo realizuje się programy prywatyzacji i de regulacji różnych składników sektora publicznego.

Co to są tzw. automatyczne i nieautomatyczne stabilizatory gospodarki: Automatyczne stabilizatory gospodarki, to te narzędzia polityki fiskalnej, które reagują na zmiany aktywności gospodarczej bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących ich użycia. Działają samoczynnie. Najważniejsze z tych stabilizatorów to podatki,(po stronie dochodów budżetowych) i zapomogi dla bezrobotnych (po stronie wydatków budżetowych), ale większą rolę odgrywają podatki. Zaletą automatycznych stabilizatorów gospodarki jest to, że reagują one natychmiast, a więc nie występuje zjawisko opóźnienia. Wadą jest ich nieskuteczność wobec problemów natury strukturalnej, jak również niezdolność do stworzenia bodźców do zmiany istniejącej sytuacji ekonomicznej. Do nieautomatycznych stabilizatorów gospodarki, na których bazuje aktywna polityka fiskalna należą m.in. zmiany w wielkości obciążeń podatkowych. W przeciwieństwie do wielkości wpływów podatkowych, które automatycznie zwiększają się lub zmniejszają wraz z fluktuacjami aktywności gospodarki. Zmiany samego systemu podatkowego wymagają od państwa każdorazowo podjęcia decyzji. Ostatnio można w niektórych gospodarkach rynkowych obserwować wyraźny wzrost znaczenia posługiwania się zmianami reguł podatkowych w stosunku do nieautomatycznych stabilizatorów gospodarki mieszczących się w grupie wydatków budżetowych . Wiąże się to z tym, że:

w okresach zagrożeń recesyjnych obniżenie podatków w celu pobudzenia popytu okazuje się mniej kontrowersyjne i łatwiejsze do akceptacji niż zwiększenie wydatków budżetowych.

zmiany systemu podatkowego można wprowadzić w życie znacznie szybciej niż zmiany w sferze wydatków budżetowych.

zmiany systemu podatkowego są łatwiej odwracalne niż zmiany w sferze wydatków budżetowych.

Na czym polega aktywna a na czym pasywna polityka fiskalna: Poprzez aktywną politykę fiskalną państwo próbuje kształtować rzeczywistość gospodarcza tak by maksymalnie ograniczyć zjawiska negatywne(bezrobocie),a zarazem stymulować zjawiska pozytywne(wzrost gosp.)Realizowanie tej polityki wymaga każdorazowego podejmowanie decyzji dotyczących zastosowania pożądanych w danej sytuacji narzędzi oddziałowywania na gospodarkę. A wiec polityka ta oparta jest na wykorzystaniu nieautomatycznych stabilizatorów gospodarki, wśród których ważną rolę pełnią różnego rodzaju składniki wydatków budżetowych. Wydatki budżetowe zostały podzielone na środki wydatkowane w celu zakupu dóbr i usług oraz środki przekazywane przez budżet państwa różnym podmiotom z tytułu transferów. Niekiedy proponuje się inny podział:

-wydatki tradycyjne-funkcje państwa jako organizacji społecznej i politycznej

-wydatki państwa dobrobytu-to transfery w postaci rent,emerytur,zasiłków

-wydatki gospodarki mieszanej-to np.subsydia oraz niektóre inwestycje infrastrukturalne

Zwiększenie liczby tytułów wymagających wydatków z budżetu państwa powoduje,że zjawiskiem typowym dla wielu gospodarek rynkowych stał się deficyt budżetowy.Oznacza to, że wpływy budżetowe osiągane w pierwszej kolejności z podatków są mniejsze niż planowane wydatki obejmujące zakupy dóbr i usług ,jak i transfery.

Deficyt strukturalny to taka wielkość deficytu jaki miałaby miejsce gdyby gospodarka znajdowała się w punkcie pełnego zatrudnienia(deficyt budżetowy przy pełnym zatrudnieniu).

Porównywanie bieżącego deficytu budżetowego z deficytem przy pełnym zatrudnieniu pozwala określić czy istniejący deficyt budżetowy jest przede wszystkim wyrazem sytuacji koniunkturalnej, czy też następstwem aktywnej ekspansywnej polityki fiskalnej.

Ograniczenia w stosowaniu automatycznych stabilizatorów gospodarki powodujże polityka fiskalna skoncentrowana stosowaniu narzędzi automatycznych określana jest mianem politytki pasywnej. Polega ona przede wszystkim na dostosowaniu się przychodów budżetu państwa do powstającej sytuacji gosp. a nie wyrażającą się w próbach aktywnego jej kształtowania. Spośród wielu problemów jakie wiążą się z podatkami zasługują na szczególną uwagę:

1.kwestia zasad polityki podatkowej, stosowanie reguły neutralności systemu podatkowego, czyli takiego systemu, który skoncentrowany jest na pozyskiwaniu dochodów budżetowych bez emitowania do gospodarki sygnałów wskazujących na mniej lub bardziej pożądany charakter przedsięwzięć podejmowanych przez podatników.

2.drugi problem związany z podatkami dotyczy wielkości obciążeń podatkowych nakładanych przez państwo na podmioty gospodarcze-system podatkowy zapewniając budżetowi niezbędne przychody nie osłabiał aktywności gospodarczej podatników.

Problem pożądanej wielkości obciążeń podatkowych rozpatrywany jest często w oparciu o tzw. krzywą Laffera.

Rys.

Tylko do pewnego poziomu podnoszenie wielkości obciążeń podatkowych powoduje wzrost wpływów budżetowych. Przekroczenie punktu krytycznego w sferze obciążeń podatkowych pociąga za sobą ograniczenie aktywności gosp. podatników tak wyraźnie, że budżet w sumie uzyskuje mniejsze dochody niż w warunkach niższych obciążeń podatkowych.

Z drugiego punktu widzenia przydatności krzywej Laffera należy zwrócić uwagę na 3 sprawy:

1.bardzo trudno jest w praktyce określić jaka wysokość obciążeń podatkowych jest wielkością krytyczną

2.wysokość opodatkowana jest tylko jednym z elementów wpływających na decyzje podmiotów gosp.( w wielu wypadkach nie jest to element najistotniejszy).

3.zmniejszenie podatków może doprowadzić do wzrostu deficytu budżetowego i konieczności poszukania przez państwo innych źródeł finansowania wydatków budżetowych

Rola i funkcje handlu zagranicznego w gospodarce: Międzynarodowe powiązania gospodarcze obejmują handel towarami i usługami oraz przepływy czynników wytwórczych. Podstawowe funkcje handlu zagranicznego sprowadzają się do bilansowej i optymalizacyjnej. W funkcji bilansowej rola handlu zagranicznego sprowadzana jest w szczególności do uzupełniania rozmiaru i struktury produktu krajowego ( DN ) a co oznacza m.in. że główną rolę w tym zakresie spełnia import, a zwłaszcza import niezbędny. Ten ostatni obejmuje dobra i usługi których w kraju nie wytwarza się w ogóle lub w stopniu niedostatecznym. Pozyskaniu importu służy eksport, traktowany jako eksport „.nadwyżek„ krajowych. W funkcji optymalizacyjnej rozmiary oraz struktura importu i eksportu podporządkowane są nie tylko doraźnym i bieżącym potrzebom importu, ale również i przede wszystkim możliwym korzyściom wynikającym z międzynarodowego podziału pracy. Korzyści te opierają się m.in. na zasadzie specjalizacji produkcji w dziedzinach i produktach, w których dany kraj posiada względna przewagę w kosztach wytwarzania oraz w takim uczestnictwie w międzynarodowej wymianie, która zakłada odnoszenie wzajemnych korzyści. Podstawowe typy polityki gospodarczej określające relacje danego kraju w stosunkach ekonomicznych z innymi to protekcjonizm, wolny handel i autarkia.

Stopa importowa to procentowy udział importu w produkcie krajowym brutto.

Si = Im / Y

Jest to podstawowy wskaźnik określający stopień zaangażowania danej gospodarki kraju w wymianie międzynarodowej z zagranicą.

Pojęcie i mierniki inflacji: Inflacja- przedstawia sytuację, w której ceny nieustannie rosną. Nie oznacza to, że wszystkie ceny zmieniają się w takim stopniu, ani nawet, że w tym samym kierunku. Niektóre ceny mogą rosnąć bardzo gwałtownie inne mogą rosnąć bardzo mało, a niektóre nawet spadać. Z inflacją mamy do czynienia gdy przeciętne ceny rosną. Inflacja może być również określona jako sytuacja, w której wartość pieniądza maleje. Kiedy ceny rosną to siła nabywcza złotówki maleje; można zakupić coraz mniej dóbr i usług.

Inflacja zmienna jest w czasie. Za okres inflacji uważa się czas w którym ma miejsce ogólny wzrost poziomu cen, uwidoczniony w indeksie cen badanych towarów i usług, jako średniej dla producentów i konsumentów . Stwierdzenia dotyczące wzrostu bądź spadku inflacji, dokumentowane są zmianami indeksu cen, który jest zarazem miernikiem inflacji. Najpowszechniej jest używany indeks „CPI” traktowany jako wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych. Mierz on zmiany cen dóbr i usług nabywanych przez gospodarstwa domowe, a nie obejmuje cen dóbr kapitałowych. Odnosi się do zmian określonego koszyka dóbr w którym istotne grupy stanowią: żywność, odzież, energia. Poza wskaźnikiem cen towarów konsumpcyjnych stosuje się również dwa inne mierniki inflacji „wskaźnik cen zbytu” oraz „deflator produktu narodowego”. Ten pierwszy ma określać rzeczywiste ruchy cen zbytu produktów finalnych. Z kolei deflator produktu narodowego stosuje się w odniesieniu do zmian cen wszystkich składników produktu narodowego brutto, a więc zarówno wydatków konsumpcyjnych jak i inwestycyjnych,

Typy inflacji:

Inflacja to względnie trwały wzrost ogólnego poziomu cen, mierzona za pomocą średniej ważonej odnoszący się do określonej grupy dóbr lub ogółu gosp.

Podział ze wzgl. na sposób przejawiania się:

-otwarta- cenowa charakteryzuje się nieskrępowanym żadnymi ograniczeniami ruchem cen w górę do poziomu równoważącego strumienie popytu i podaży

-tłumiona- zasobowa Jej wzrost jest odgórnie hamowany co powoduje występowanie nadwyżkowego strumienia popytu

Ze wzgl. na tempo wzrostu cen:

-pełzająca jednocyfrowa do 10%

-krocząca dwucyfrowa może wymykać się spod kontroli

-galopująca trzycyfrowa 10%, 200%

-hiperinflacja to ogromne natężenie procesów inflacyjnych, uniemożliwia panowanie nad procesami gosp. ,niweczy rachunku ekonom., przekreśla racjonalność, anarchizuje stosunki produkcji

Ze wzgl. na ceny i zmiany koniunktury:

-stagflacja- inf. w war. stagnacji

-reflacja- inf. w war. recesji

-inflacja klasyczna

Ze wzgl. na czas, okres występowania

-chroniczna - sekularna polega na nieustannym występowaniu zjawisk inflacyjnych

-okresowa - czasowa ma miejsce wówczas gdy po fazie inflacji następuje faza stabilizacji

Ze wzgl. na możliwość kontrolowania i przebieg

-żywiołowa

-kontrolowana

Ze wzgl. na źródła

-krajowa

-zagraniczna

Najbardziej jednak znana to

-popytowa -kosztowa

Inflacja w świetle tzw. ilościowej teorii pieniądza oraz jej współczesnych interpretacji:

Teoria ilościowa pieniądza określa, iż wzrost ilości pieniądza w obiegu powoduje proporcjonalny wzrost poziomu cen, korygowany szybkością obiegu i wolumenem transakcji Przyczyn inflacji należy upatrywać z tzw. popytowej strony rynku oraz w sferze produkcji i sposobie jej zorganizowania (a więc i po stronie podażowej).W pierwszym wyróżnia się teorię monetarystyczną oraz teorię inflacji popytowej. W drugim wyróżnić można też dwa warianty podejścia kosztowo-strukturalne, tj. koncepcji tzw. inflacji płacowej oraz cen administrowanych. Teoria monetarna nawiązuje właściwie do znanej jeszcze z 18 wieku teorii ilościowej pieniądza. Teoria ta rozwinięta w ujęciu współczesnym stała się też jedna z podstawowych teorii inflacji. Uwspółcześnione równanie ilościowej teorii pieniądza, a w tzw. wersji transakcyjnej stało się podstawą do której nawiązują monetaryści, a można przedstawić następująco: M.*V=P.*T.

M- ilość pieniądza w obiegu

V- szybkość cyrkulacji

P- przeciętny poziom cen

T- poziom wolumenu zawieranych transakcji pieniężnych.

Nawiązując do powyższego równania Friedmann formułuje szereg spostrzeżeń i twierdzeń odnoszących się do współczesnej gospodarki. Zauważa on, że szybkość obiegu pieniądza (lub wielkości popytu na pieniądz) to funkcje niewielu zmiennych ,przy czym w okresie długim szybkość obiegu pieniądza zmienia się b. Powoli. Monetaryści przyjmują, że podaż jest wielkością egzogeniczną (zewnętrzną) w stosunku do gospodarki, ponieważ znajduje się pod kontrolą państwa (bank centralny). Państwo kontrolując obie pieniądza może wywierać istotny wpływ na przebieg procesów gospodarczych. Współczesną gosp. Rynkową cechuje to, że rozwija się ona wg. względnie stałej stopy wzrostu i to w warunkach zbliżonych do pełnego stanu zatrudnienia oraz wykorzystania innych czynników produkcji. Tak więc

przeciętny poziom cen (P.)wzrasta wówczas, kiedy ilość pieniądza w obiegu (M.) rośnie szybciej niż produkcja (T), przy założeniu, że w krótkim okresie czasu v*t = const, V=1 i T=3% przyczyną inflacji jest błędna polityka pieniężna państwa prowadząca do zbyt dużej ilości pieniądza w obiegu. Jeżeli państwo zachowałoby właściwą kontrolę nad (M.), wówczas inflacja nie miałaby miejsca . Doceniając poglądy monetarystów w powyższej kwestii można by jednak zauważyć, że ich twierdzenie odnosi się bardziej do okresów długich niż krótkich. W krótkich analizowane wielkości ulegają większym niż określa to polityka monetarystyczna. W innym podejściu wyróżnia się tzw. popytowa teoria inflacji : inflacja ma miejsce , gdy łączny popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokojenia (możliwości wytwórcze). W następstwie powstaje zjawisko luki inflacyjnej, jako zjawisko nadwyżki globalnego popytu nad globalną podażą. W war. gosp. rynkowej Zjawisko tego typu nie jest zbyt częste ,ale może występować. Istnienie luki mogłoby być zlikwidowane ,wzrost cen nie musiałby wystąpić, gdyby nadwyżkę popytu rekompensowałyby dobrowolne oszczędności, co jest mało prawdopodobne. Inflację mógłby zlikwidować wzrost cen o ile nie towarzyszyły by im jednoczesny wzrost płac, gdyż może to być znaczący problem w likwidowaniu inflacji jako źródła wzrostu cen.

Koncepcja kosztowo-strukturalna w odróżnieniu od popytowej przyczyn inflacji upatruje po stronie podaży oraz w istnieniu monopolistycznych struktur rynkowych i ich wpływ na proces tworzenia cen oraz zjawisk takich jak szybszy wzrost płac niż wydajności.

Przyczyny inflacji a wewnętrzna i zagraniczna polityka państwa: Inflacji nie sposób tłumaczyć i wyjaśnić za pośrednictwem jednej przyczyny , stanowi ona bowiem zespół objawów , będący następstwem współzależności wielu zjawisk ekonomiczno-społecznych, zachodzących we współczesnych gospodarkach.

1 Są to stosunki pieniężno- kredytowe : - niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytu do realnych procesów gospodarczych, - „miękkie” kredytowanie inwestycji rozwojowych, - nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przedsiębiorstw.

2 Leży w sferze niedostatków polityki alokacyjnej: - nieodpowiadającą realiom rynkowym politykę cen, - subiektywizm ocen rządowych w zakresie polityki dochodu, płac i świadczeń socjalnych, - uleganie nadmiernym roszczeniom związków zawodowych w zakresie rewindykacji płacowych, - nadmiernie statyczną politykę państwa.

3 Kolejna grupa przyczyn leży w niedostatkach działań makroekonomicznych na rzecz redukcji kosztów wytwarzania, w tym polityce płacowej. Wspólnym mianownikiem tych przyczyn jest ich charakter kosztowy wyrażający rzeczywisty wzrost nakładów.

4 Przyczyn inflacji doszukać się także można w polityce zagranicznej państwa .Zaliczyć do nich można niekorzystny układ wymiany z zagranicą, w szczególności towarowej określany malejącą relacją cen towarów eksportowanych do importowanych.

5 Wpływ inflacji światowej, który wyraża się przenoszeniem rosnących cen na rynku światowym na rynek krajowy.

---